No. 258. 1907.
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND,
Zaterdag 3 Augustus
21e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
BalteHlasdscli Qwzieiti.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. 3, J. DE JQN GE-V ER WEST. te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Vervlogen idealen.
ÏEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers0,02s.
UITGAVE DER FIRMA
EK VAN
vari 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Niets zoo zegt De Standaard niets
teekent zoo sterk de verandering die er in
den internationalen toestand gekomen is,
als hot feit dat nog voor woinige jaren
Engeland alleen op de wereld stond en
thans om zoo te zeggen zijn vrienden maar
voor het grijpen heeft.
In de voorbijgegane voorjaarsdagen heb
ben we in onze buitenlandsehe nieuwstij
dingen herhaaldelijk melding gemaakt van
het verblijf en bedrijf van den ons bekenden
Boerengeneraal Botha in Engeland, die
deelnam aan een koloniale conferentie in
Engeland's hoofdstad.
Toen was onze aandacht als die onzer
lezers te zeer in beslag genomen door bin-
nenlandsche aangelegenheden, zoodat voor
buitenlandsehe geen oor en geen plaats was.
Nu we da dagen van politieke rust zijn
ingegaan, vinden we wellicht een meer ge
opend oor om eens te wijzen op vervlogen
idealen, opdat ze ons voor de toekomst tot
waarschuwende voorbeelden mogen zijn.
Hoe korten tijd is het nog geleden dat een
sterke ontroering ons allen zonder onder
scheid van party of geloof, zonder antithese
dus ons aangreep toen in Zuid-Afrika
het Engelsche leger optrad om de zelf
standigheid en onafhankelijkheid te breken
van een dapper Boerenvolk in twee Repu
blieken verspreid.
Op de Zuid-Afrikaansohe slagvelden stre
den onze stamgenooten en broeders, en we
waren eerst trots op de overwinningen en
later verslagen bij de nederlagen, tot het
bittere einde kwam, onderwerping, verlies
van onafhankelijkheid.
Ktuger. de Wet, Botha, ze waren als
onzer ééo, geëerd en geprezen als kam
pioenen voor een rechtvaardige zaak.
Op eenmaal was Zuid-Afrika waarheen
reeds eenige jaren laag een nieuwe trek
geopend was ons tot ideaal geworden.
Het oude vaderland kweekte in het
oude Afrika een doehter van veel ver
wachting. Op eenmaal ontstond een band
van verknochtheid tussohen Nederland en
de Zuid-Afrikaansohe Republieken.
En nu, de oorlog is voorbij. De Boeren
republieken zijn Èngelsehe koloniën ge
worden. In Nederland is men zoekende
geweest hoe de verhouding, door lijden
versterkt en gelouterd, tussohen de beide
deelen van den Dietsehen Stam kon worden
beveiligd oi versterkt. Plaatsing was er
voor Hollanders in den eersten tijd niet
te vinden, te verdienen viel er voor onze
stamgenooten niet veel.
Voorloopig werd dus het verkeer tus
sohen de beide deelen van den Dietsehen
stam op geestelijk terrein gezocht. Het
christelijk nationaal onderwijs in de beide
onderworpen Republieken werd het voor
werp van de aanhoudende zorg nu niet
van de regeering maar van allen die
voor den Hollandsohen stam een roeping
en een toekomst weggelegd zien in de
wereldgeschiedenis. Door de school de taal
van den ouden stam te onderhouden was
het voor de hand liggend middel, want de
taal is gansoh het volk.
Maar een zonderliug gevaldeed zich voor.
Engeland dat zoo stout en zoo weder
rechtelijk ingTeep in 's volks vrijheid, dat
zoo snood de krijg opende tot de wreede
handeling der concentratiekampen voor
vrouw en kinderen zelfs, datzelfde woord-
breukige Engeland gaf aan de overwon
nenen een grondwet zoo loyaal als men
van geen overwinnaar had durven hopen.
Een grondwet met toenemende inge
nomenheid door de Transvaalsehe Boeren
aanvaard.
Botha, een vandeheldenuitdenvrijheids-
krijg werd eerste Minister, en hij was het
die de tolk werd van de dankbaarheid aan
den edelmoedigen overwinnaar, wiens ge
bied een vijfde van de bewoonde wereld
omvat, maar die dat uitgestrekte gebied
heeft verkregen ten koste van een eerlijke
naam en goede trouw.
Botha sprak Hollandsoh, maar op raad
van Milner, omdat hij het Engelsoh niet
voldoende machtig was. Botha sprak niet
meer van een zelfstandige Bóeren-Re
publiek. Integendeel, men ontving hem
hoorende den indruk dat de Boeren dank
baar zijn voortaan tot het groote Engelsche
Rijk te mogen hehooren. Gevierd door
een Rhodes, een Jameson, een Milner, een
Chamberlain zelfs, liet hij zich alle eer en
alle hulde welgevallen.
Is het wonder dat het in Nederland bij
die ervaringen stil werd, en dat de oude
stamgenooten fluisterden dat hier een aan
bidding van het succes te aanschouwen viel?
Is 't wonder dat treurigheid kwam bij het
zien op vervlogen idealen
2 Augustus 1907.
Heden viert onze beminde Koningin-
Moeder te Soestdijk haar 49en verjaardag.
Wy verheugen ons mat 't Nederlandsche
Volk in zijn groote meerderheid over dit
heuglijke feit en wenschen de Koningin-
Moeder, die ons allen lief is, een lang en
gelukkig leven toe.
Heil over Haar 1 Heil over Oranje
Iets nieuws in onze provincie is de op
14 Augustus as. te 10 uur iu hst „Schut
tershof" te Middelburg te houden vergade
ring van schoolbesturen en onderwijzers
van aan den Schoolraad aangesloten Chr.
Scholen in het 12 district (Zeeuwsche ge
deelte). Da organisatie van een en ander
gaat uit van den heer mr. P. Dieleman, ge
delegeerde voor Zeeland.
Wij vestigen de aandacht op deze ver
gadering die 't belang onzer Scholen met
den Bijbel in onze provincie bedoelt, een
betere opleiding onzer a.s. onderwijzers
zoekt, en tal van vraagstukken aan de orde
stelt, waarbij onderwijzers en ouders ge-
lytelyk betrokken zijn.
Van de te bespreken vraagstukken noe
men wy (die omtrent uitbetaling der sub
sidies gaan wy voorby)
ReferaatDe vorming van arrondissementen
in den «Schoolraad". Inleiderdhr. A. D. F.
van der Wart, Leeraar aan de H. B. S te Goes.
Is het niet wenschelijk dat in elke Provincie
een deskundige door den Schoolraad worde
aangewezen om inzake Schoolbouw den be
sturen te adviseeren in verband met het Rijks-
toezicht
Schoolbestuur Serooskerke (W.).
ReferaatEen Christelijke Kweekschool voor
Onderwijzers voor Zeeland gewenscht en ook
mogelijk Inleider dhr. C. Weeda, Hoofd eener
Chr. School te Middelburg.
Is het niet gewenscht dat er pogingen aan
gewend worden dat er in het centrum van
Zeeland, b.v. te Middelburg, een Chr. kweek
school gevestigd wordt
Schoolbestuur Serooskerke (IF.).
Moet ook in Zeeland getracht worden te
komen tot stichting van een of meer Kweek
scholen, b.v. een Gereformeerde en een van
Chr. Volksonderwijs uitgaande? Indien ja, wat
moet dan gedaan worden om binnen korten
tijd één of meer Kweekscholen rijk te zijn?
Gelijkgezinde Schoolbesturen kunnen zich
b. v. tot vereenigingen samenvoegen, waarbij
ook vrije leden kunnen komen. Door het heffen
van een matig schoolgeld kan de kas ook
gestijfd worden.
Hoofd der Clir. School te Krabbendijke.
Is de opleiding praktisch Is ze voldoende
wat de kennis betreft en is een pas geslaagde
°ok in staat in de School voor een tweetal
leerjaren dienst te doen (Idem).
Kunnen wij vrede nemen met de Rijksnor
maallessen, zooals b. V. op Zuid-Beveland en
Tholen geschiedt (Idem).
Ligt het niet in den eisch des tijd ingesloten,
dat op iedere School in het belang van het
bijzonder onderwijs op tijd door het onderwij
zend personeel Schoolvergadering wordt ge
houden
Schoolbestuur Souburg.
Te bespreken het SchooltoezichtRijks-
schooltoezicht, onderling Schooltoezicht, het
Schooltoezicht bij Chr. Volksonderwijs, het
vroegere Transvaalsehe stelsel.
Hoofd der Chr. School te Krabbendijke.
Wy noodigen alle schoolbesturen, onder
wijzers en belangstellenden in den bloei
van 't Chr. Onderwijs uit deze vergadering
te bezoeken.
Het belang der zaak vordert dat hiervan
een ruim gebruik gemaakt wordt.
Het is een eerste poging om alle vrienden
van Chr. (Nat.-, Geref - en Volks-) onder
wijs tot een samenspreking over dit ge
meenschappelijk belang byean to brengen.
Moge zy slagen en door meerdere ge
volgd worden.
Nog altyd hangt ons als het zwaard van
j Damocleshet gevaar, eensr „uitbreiding
van de leerplichtigheid tot het 14e jaar",
boven het hoofd.
Immers minister Rink heeft in 't Rsgee-
rings-antwoord aan de Eerste Kamer in
Febr. j.l. op het Voorloopig Verslag van
Hoofdstuk V (Binnenlandsche Zaken) deze
uitbreiding „wenschelijk" gekeurd.
Wij hopen dat de Regeoring tot dezen
stap niet zal overgaan.
De leerplichtwet is slecht, en werkt
slecht. Vrywat beter ware 't dus indien ge
poogd werd, hierin verbetering te brengen.
In ieder geval zou 'n verscherping dezer
wet vele gezinnen, niet alleen onzer arbei
ders, maar ook van den middenstand zeer
dupeeren.
De leerplichtwet stelt wel voor alle kin
deren niet denzelfden leeftijd als grens der
leerplichtigheid, maar in doorsnee kan die
grens wel op het 12e jaar gesteld worden.
En dan zou die grens komen aan het 14e
jaar. Dat is velen te bar.
Wij zijn ook voor goei onderwijs, des-
gewild tot het 14e jaarmaar dan moet dit
door de betrokken ouders die 't hebben
kunnen worden begeerd, niet ale poenale
sanctie (strafbepaling) aan allen zonder
onderscheid worden opgelegd.
Intusschen verwachten wij dat deze, im
mers verzoeningsgezinde regeering, wel
wat anders te doen zal hebben dan zich te
spitsen op een verscherping die da popula
riteit der wet en die van 't kabinet welke
ze aandorst, niet zou verhoogen!
De eerste pogingen tot tegemoetkoming
bij werkloosheid van gemeentewege staan
hier en daar op het program van aotie in
de naaste toekajust.
Dit moeilijke vraagstuk in onze sociale
levensgang baart zorg en hoofdbreken fe
over. Want afgedacht van alle lijdenden,
kranken en verminkten blijven er altijd
gezonden genoeg voor wie er geen werk is.
Ook nu, midden in den zomer, terwijl
j een schoons oogst bloeit en rijpt, loopen
daar krachtige manneD, vader van fairijke
gezinnen, jonge en bekwame werklieden
rond, en zij kloppen aan bij allerlei werk
gevers, maar het antwoord luidt er is
geen werk.
Dat is een cronische kwaal, een blijvende
ellende voor menig weikman en voor zoo
menig gezin.
Daar staat nu tegenover en dat maakt
j deu toestand zooveel ingewikkelder dat
honderde en duizende werklieden, die volop
werk hebben, hot neerleggen om grooter
loon te bedingen of af te dwingen, 't Is
staken hier en staken daar, ieder vak kent
s zijn stakingen. De oorlog tussehen patroons
j en arbeiders breekt nu hier, dan daar uit.
Als de sigarenmakers niet staken, dan doen
het de schilders of de timmerlieden. En
als deze rustig blijven dan geldt het de
bootwerkers of de werklieden in de veen
koloniën. Het staken schijnt wel een beroep
of ambt geworden. Op de vraagwat
doet gij zal men misschien weldra hooren
antwoorden wij staken.
Indien men zieh daarbij nu den invloed
van de geldsohaarsohte voor menig bedrijf
denkt en men heeft den indruk verkregen
dat er zijn die, hoewel lijdende onder
werkloosheid, blij zijn als de arbeid voor
gewoon loon hun deur voorbijgaat en hun
persoon den last van den arbeid spaart,
dan zal het Jwel niemand vreemd schijnen,
dat de eerste stappen op den weg tot
leniging van dezen nood voor zoo menig
persoon en voor zoo menig gezin uiterst
moeilijk zijn, en stof leveren voor veel
zijdige en uitgebreide oritiek.
Het vraagstuk zelf, van hoe groote br-
teekenis ook voor het sociale leven in
een geordende maatschappij is nog ie jong
en behoeft nog te veel toelichting van de
praoMjk om er op in te kunnen gaan.
Slechts op een verschijnsel dat in de eerst
volgende jaren onze aandacht en belang
stelling vermoedelijk in ruime mate vragen
zal wiilen we ditmaal wijzen.
„Anonymus'' geeft in de rubriek „Boert
en Ernst' in hot jongste „Bijblad van het
geïllustreerd Volksblad voor Nederland"
uitgever v. Sijn, Rotterdam, een variatie
op Beets' Blijf een, welke wij als volkomen
up to date, hier overnemen
HOUD MOED!
Houd moed, houd moed, mijn Vaderland
Helaas verdeeld, geschonden,
Nu staatspartij en godsdiensttwist
Verscheuren door geweld en list,
Wat God heeft saamverbonden.
Houd moed, houd moed, mijn Vaderland
Al voelt ge uw kracht u rooven,
Daar velen smalen op den Troon,
Een wanklank mengen in den toon
Van 'toud »Oranje-boven
Houd moed, houd moed, mijn Vaderland
Al ziet ge uw vreugd verbilt'ren
Door kroost, den Vaderen ontaard,
Niet de orde en rust en vrijheid waard,
Die hun gelaat deed schitt'ren
Houd moed, houd moed, mijn Vaderland
En laat dien nooit verllauwen.
Wie wroeten in uw ingewand,
Toon, Leeuw van Neêrland! hun uw tand,
Als tegen vreemde klauwen I
In dagon van
30ciali.<tiselieii overmoed.
Marokko.
Wat is er zie onze Telegrammen van
gister deze week tooh te Casa Blanka
gebeurd Het is den correspondent van
den Matin te Marseille gelukt den heer
Donnadix te spreken te krijgen, die de
havenwerken te Casa-Blaaea, samen met
den heer Gindro heeft aangelegd. Van
den laatslen had de heer Donnadix twee
telegrammen ontvangeD, waaruit bleek dat
de werven waren geplunderd, een locomo
tief omvergeworpen en een mecanicien ge
dood was, dooh dat Gindro zelf met zijn
gezin in de Staatsbank was gevlucht. Aoht
Europeanen waren volgens hem gedood,
waarvan de namen hem onbekend waren,
dooh de ingenieur van de firma Schneider
(Creuzot), Maissant genaamd, was behouden
gebleven.
De slachtoffers zijn vijf Franschen, twee
Italianen en een Spanjaard.
Voor verdere berichten zal men allicht
de Telegrammen in dit no. van ons blad
hebben af te wachten. Maar als ar niet
voor geduchte afstraffing gezorgd wordt,
zal de Sultan 't nog kwaad genoeg kunnen
krijgen met de Fransche regeering.
Overigens behoeft men bet voorgevallene
niet te overschatten. De comedie-aohtige
gestalte, die de gebeurtenissen in Marokko
steeds aannemen, bleef ook hier, nu er
weer eens een stroom bloed vloeide, niet
achterwege. Op de markt van Casablanca
schijnt de moord te hebben plaats gehad
vermoedelijk verzamelden zich daar leden
van oproerige stammen uit den omtrek van
de stad. De bewoners van Casablauoa zelf
zullen zich wel neutraal gehouden hebben,
omdat anders de Franscho consul zich niet
zoo betrekkelijk vreedzaam naar den
Pacha zou hebben begevenbij een werke
lijk in opstand komen van Casablanca zelf
zou de consul vermoedelijk eveDmin als
dr. Merle den ddfcs onfiproDgen zijn Stok
ken en messen waren de wapeias, waarmee
de aoht Franschen werden gedood zeer
strijdvaardig waren de aanvallers dus niet.
Alleen het feit, dat ze de lijken verbrandden
zou er op wijzen, dat de bende zeer wraak
zuchtig en barbaarsch optrad. De vertrek
kende Fransohea zagen de lijken echter
„op een hoop liggen", zoodat het verbran
dingsproces in elk geval niet ten einde is
gebracht. Wel waren de lijken verminkt.
Niet wordt gemeld, dat de hoofden volgens
Mohammedaansohe gewoonten werden
tentoongesteld op palen. Vooral dat laatste
duidt er op, dat de bloeddorstige bende
geen gelegenheid heeft gehad geheel en al
volgens den drang van hun hart op te
treden, zoodat men aan kan nemen, dat,
zoo de Casablanca-ers zioh, zooal niet heb
ben verzet tegen de moorden zij toch ook
niet medewerkten, en de moordenaars zulk
een onverschilligheid toonden, dat ze het
raadzaam voDden, de s'ad zoo spoedig
mogelijk te verlaten, do bewoners in een
door den reuk van bloed geanimeerde stem
ming achterlatend. Zoo erg was deze niet
of de Fransclie consul De Merle en aDdere
Fransehen trokken, begeleid door Sheri-
flaansehe soldaten, door de stad. De Merle
en anderen schijnen iu hun woningen ver
borgen geweest te zijn, en zochten bij dezen
tocht door Casablanca veiligheid in het
consulaat, dat in tijd van benauwing een
door ziju exferritorialiieit min of meer
veilige vesting wordt. Vreeselijk bang
schijnen de menschen niet geweest te zijn,
want toen ze de lijken van hun vermoorde
makkers zagen liggen, konden ze hun
verontwaardiging niet meester blijven".
Wat ze gedaan of gezegd hebben, zal
wel nooit blijken. Veel vriendelijks zal
het niet zijn geweest, en de Marokkanen
antwoordden er op met een stormloop, die
tot effect bad, dat de tocht ven de
Europeanen wat werd verhaast. Want een
volgende zinsnede in het telegram vertoont
ons de Franschen door den consul op het
consulaat „verzameld". Zoo gevaarvol was
de toestand in de straten van Casablanca
niet, of dr. Merle kon zich naar een Duit-
sche boot begeveD, waartoe bij zieh opnieuw
aan de woede van de bevolking moest
prijsgeven, die dus wel niet zoo heel erg
zal zijn geweest.
Al het bovenstaande overwegende, heeft
de „Europeanen-moord" veel van een klein
comedietje, dat een dergelijk geval in
herinnering brengt van enkele maanden
terug, waarbij de Franschen moord en
brand schreeuwend vluchtten en een clubje
Duitschers doodkalm op hun post bleveD.
Ter aanvulling vermelden we nog de
volgende beriohten uit Tanger:
Éen aantal Joden hadden voor den moord
de stad al op een sobip verlaten. Drie
stammen, die in onrust verkeerden over
den aanleg van de haven en spoorwegen
in de stad, zijn in de stad doorgedrongen
en bedreigden de vreemdelingen. Ze moe
ten den heiligen oorlog uitgeroepen hebben.
Vijf Fransehen zijn gedood, benevens twee
Italianen en twee SpaDjaardeD.
De lijken werden door de moordenaars
leeggeplunderd. De Europeanen konden
onder bescherming van de soldateD, die
de havens en poorten bewaken, vluchten.
De bewoners van Casablanca hadden te
voren al verklaard, dat de sfammen uit
de omgeving van de stad zonden komen
om den bouwmeester van de haven te
dooden. De moord had in den voormiddag
plaats. Eerst tegen aoht uur konden de
Europeanen vluchten.
Ierland.
De politic van Belfast dreigt de regeering
handen vol werl s te zullen geven. Er
zijn thaus 60C0 man troepen in Belfast
binnengebracht. Dat schijnt noodig omdat
de toestand in de stad voortdurend in ernst
toegenomen is. Zondag a. s. loopt het door
de politieagenten gestelde ultimatum af.
Wordt hun dan geen hooger loon en pen
sioen toegezegd, dan is hun voornemen
het werk neer te leggen.
De oonstabel Barrett, die ontslagen werd,
treedt als leider op en tracht over geheel
Ierland steun te krijgen bij de vakgenooten
zoodat de mogelijkheid van een algemeene
staking onder Iersehe politiebeambten niet
buitengesloten is. Vooral uit Cork wordt
steun verwacht De meeste poliiieagenten
zijn nationalistisch gezind. Ze dreigen
openlijk de unie met Engeland te ver
breken.
Oudertussehon duurt ook de staking va»