NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND,
No. 223. 1907. Maandag 24 Juni.
21e Jaargang,
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Ost ia Zeeland mi eau overdoen.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J, DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Zij die zicli met 1 Juli a. s.
op ons blad abonneeren, ont
vangen tot aan dien datum van
nu af de nummers gratis.
Snippers uit de oude doos.
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers 0,026.
UITGAVE DER FIRMA
SN VAM
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Overal in ons Vaderland hebben de
verkiezingen voor de Staten-Provineiaal
de vorige week in eersten aanleg plaats
gehad en over den uitslag kunnen wij niet
anders dan hoogst voldaan ziju.
De vrijzinnigheid had het op het leven
der Christelijke partijen toegelegd en men
wond er geen doekjes om, dat de „kerke-
lijken" er nu voor goed moesten worden
onder gebracht.
Dat zou de voortzetting de voltooiing van
den in 1905 aangevangen strijd, zijn.
Gelukkig is het anders geloopen 1
Niet over de Christelijke partijen is door
de kiezers vonnis geveld, maar over de
onmacht en impopulariteit van de vrijzin
nigheid van allerlei gading is een gestreng
oordeel uitgesproken.
Byenwel, het kwam nog niet overal tot
een definitieve beslissing. Ook in onze Pro
vincie, ook in ons goede Walcheren en
Staats Vlaanderen niet. Er moet nog een
herstemming plaats hebben in Middelburg
en Hulst.
In deze vier districten hebben onze
mannen zich weten staande te houden,
zijn onze oandidaten niet voor goed uit
gevallen en derhalve komen zij de"Volgei,de
week Dinsdag weer in het vuur.
Dat het dan overal warm zal toegaan,
behoeft geen betoog.
Op het oogenblik zijn wij in Zeeland
aan de winnende hand en is de vrijzinnige
hoop, om een belangrijke, onherstelbare
bieuk in onze vesting te slaan, als rook
vervlogen.
Onze Provincie bleef rechts en daarbij
een belangrijke steun voor de tegenwoor
dige meerderheid in de Eerste Kamer der
Staten-Generaal. Toch dreigt ons bij trage
opkomst en medewerking in Middelburg
een verlies van twee zetels.
Gelijk van zelf spreekt, zal al wat vrij
zinnig is, de volgende week alle zeilen
bijzetten, om deze plaatsen in het Staten-
huis te veroveren, om zich, zoo mogelijk,
210)
FEUILLETON.
DOOK
SC ALDIS.
Staten-
De tapijtbehangsels in de i
zaal te Middelburg.
III.
Als eerste tapijtwerker die hier eenè
werkplaats oprichtte staat bekend Jan de
Maeght, wiens familie, blijkens de poorters-
boeken van Middelburg, oorspronkelijk uit
Brussel afkomstig was.
Wanneer deze zijn fabriek siichtte is
ODbekend, maar zeker is dat dit piaats had
tu8sohen de jaren 1590 en 1595.
Weinig is er van hem bekend wijl het
Register ten Rade van 1584 tot 1599 is
verloren gegaan. Later ging de zaak over
aan zijn zoon Hendrik en vervolgens aan
zijn tweeden zoon Laurens, uit wiens fabriek
nog heden tapijten binnen Middelburg voor
handen zijn.
Deze eerste fabriek was opgericht in het
Cellebroersstraafje en wel in de kapel van
het vroegere Cellebroersktooster, waarvan in
later tijd een gedeelte tot simpelhuis werd
ingericht en nog later tot Engelsche kerk.
Jan de Maeght stierf den 29 Nov. 1598
en werd in de Oude kerk begraven.
Zooals wij zagen werd hij opgevolgd door
zijn zoon Hendrik die de zaak dreef, tot
aan zijn dood, den 30 Maart 1602, mede
in de genoemde kerk ter ruste gelegd
wordende.
Diens broeder Laurens, kwam nu aan
de zaak, die de fabriek dreef tot 16 Maart
nog een weinig over den grooten tegenslag
te troosten, die hun overal in den lande
is toegebracht.
En daarom hopen wij, dat onze vrienden
door heel ons gewest, en niet bet minst
in 't oude Staats Vlaanderen den strijd nog
eens ernstig zullen hervatten, opdat wij
ook in Zeeland, bij het opmaken der eind-
rekening, niet van Verlies, maar van Winst
zullen kunnen spreken.
Vooral in Middelburg waar het om
drie plaatsen gaat, zuilen de beide handen
krachtig uit de mouwen moeten worden
gestoken.
Op uw post dus, mannen-broeders. Het
gaat nu bij de herstemmingen niet meer
om de volstrekte, maar de gewone meer
derheid van stemmen.
Als elk stroompje in uw district wordt
afgevisoht en eik bosohje afgejaagd, wie
weet met welk een schitterenden uitslag
uw strijd voor vrijheid en recht zal worden
bekroond. Slechts één dag ligt u nog voor
den boeg en zal, na afloop daarvan, nieuwe
dankbaarheid onze harten vervullen, dan
zal er nog heel wat arbeid door u moeten
worden verricht.
Bsc en aohterban zullen Dinsdag 25
Juni in het vuur moeten worden gebracht,
maar dit geschiedt niet, tenzij ge er op
bedacht zijt nieuwe strijders te werven en
alle mannen met een nog ongekenden ijver
te bezielen.
Maar dit is aan onze mannen nog wel
toevertrouwd.
Er zitten, wij weten dit, nog oude en
jonge krachten in ieder district, voor wie
het niet te veel is, wat extra arbeid te
presteeren, om de zaak, die zoo goed
is ingezet, ook nu tot een goed einde te
brengen.
Geen plat materialisme is bij ons de in
zet van den strijd.
Ons wenkt een hooger ideaalOns drijft
een edeler beginsel
En juist daarom hebben wij den moed
n tot de laatste krachtsinspanning aan te
sporen, om ook de herstemmingen, onder
Gods zegen, waaraan alles is gelegen, wel
te doen gelukken.
Moge de ongedachte en- verrassende
zege, de vorige week behaald, u aansporen
om te doen wat uw hand vindt om te doen,
en dat te doen met alle macht!
1617, toen hij, om onbekende redenen
Middelburg verliet en naar Engeland ver
trok, dooh naar welke plaats is mede niet
op te geven wellicht was het naar Most-
lake, alwaar in 1619 de eerste tapijtfabriek
werd gesticht.
Door zijn vertrek nu was de werkplaats
alhier tijdelijk gesloten en had opgehou
den als zoodanig te bestaan. Vier jaren
later, den 10 October 1621 vertrok de
Maeght weder uit Engeland en vestigde
zioh opnieuw hier ter stede. Dezelfde
voorrechten van vroeger werden hem van
stadswege weder vergund. Dat die voor
rechten nog al wat te beduiden haddeD,
blijkt o.a. ook hieruitdat hem een vrij
gebouw werd afgestaan voor de fabriek
vrijdom van aeeijnsen van diverse zaken
werd verleend en werd hij vrijgesteld
van het doen van burgerwacht, opmer
kelijk is het ook dat de bevoorrechting
dezer fabrikanten in alle Hollandsche Bis-
den op dezelfde wijze gesohiedde. Onzen
de Maeght vestigde zioh weder in dezelfde
werkplaats en oefende het vak uit tot 1627,
toen hij, na een welbesteed leven zijn
rust nam.
Blijkens de notulen van 27 Jan. 1629
werd de kapel- aan de Engelsche gemeente
afgestaan.
De Maeght overleed 17 Febr. 1631, ook
bijgezet wordende in" de Oude Kerk. Later
huwde een zoon van hem Slaan wij de
oude trouwboeken te Middelburg op, dan
lezen wij d. d. 5 Oet. 1630»Jan de
Maeght jm. borduerwereker van Middel
burg met Teunlje Qerrits jd. van Delft
sijD ondertrout tot Dordrecht den 28 Sept.
getuyght Nicolaas CrusiusDienaer des
22 Juni 1907.
De Rechterzijde in de Provinciale Staten
van Zuid-Holland is, door de herstemming
van gister, met 5 stemmen versterkt ge
worden.
De kentering in de volksmeening kan
derhalve nu met volkomen zekerheid wor
den geoonstateerd.
Kabinet en vrijzinnige concentratie die
hun zedelijke nederlaag allaDgbeelhadden,
hebben nu een meerderheid in 't cijfer
tegen zioh gekregen, welke hun als een
last op 't lijf drukken zal, ofschoon zij van
de Rechterzijde in beide beide Kamers
geen bemoeilijking, eer medewerking, ge
lijk tot nu toe zullen genieten wanneer zij
de volksbelangen behoorlijk behartigen.
Deze bewustheid, en ervaring, zal veel
wegnemen van het onbehaaglijk gevoel dat
deze StatenT erkiezingen over hen moet
hebben gebraoht.
De geheele lijst
We kunnen er onze vrienden in Wal
cheren en Hulst niet genoeg op wijzen,
dat plicht en belang, vooral ditmaal, ern
stig gebieden de heele lijst, dat wil zeg
gen de 3 candidaten van de Centrale zwart
te maken.
Dat is bij de stemming lang niet door
allen gedaan.
Op Walcheren moet het zijn
Dieleman.
Louwerse.
Van Voorthujjsen.
In Hulst moet het zijn:
Fruytier
Hombach.
IJsebaert.
Doet men dat niet, dan speelt men in
de kaart der tegenpartij en verspeelt men
1 of 2 zetels.
Geen stem onzerzijds mag in Hulst op
Van Dalsum, of in Middelburg op Van
Teylingen gaan.
Om ons nu bij de stemming op Wal
cheren te bepalen hebben wij uit meer
dan een gemeente de gegevens voor ons
dat het hooge stemmencjjfer der liberalen
voor een deel de schuld der onzen is.
Wij noemen dit een vergrijp aan het
beginsel, en aan de goede zaak.
Wij weten wel dat er mensehen zijn,
die niet erg houden van of niet veel op
hebben met A of met B.
Godd Woorts aldaer."
Hieruit maken wij op, dat, toen de
nering te Middelburg voor gosd geëindigd
was, deze Jan de Maeght zioh wellicht
verplaatste naar Delft waar toen nog fa
brieken in vollen bloei bestonden.
Meerdere opgaven kunnen wij omtrent
de Middelburgsche tapijtmakerij niet op
sporen genoegzaam om te doen zien, dat
ook deze stad, dien tak van nijverheid
binnen hare veste heeft gehad.
En nu gaan wij opnieuw een kijkje
nemen in de Staten-zaal, waar nog drie
stuks van de door ons te besprekene kunst
producten te zien zijn.
Laten wij echter in onze gedachten terug
gaan tot juist in 't midden der 18e eeuw
en de zaal bezoeken, zooals deze er toen
ten tijde uitzag en de tapijten zioh nog in
volle glorie en de rijkste kleurschakeringen
aan ons oog vertoonden.
Eer wij echter hiertoe overgaan en om
iels meer te weten van de instelling en
werking van het Staten-college; ook om
ons eenigszins eene voorstelling te vormen
van de zaal en de maehthebbers, die daarin
te zamen kwamen, willen wij even een
blik slaan in nog vroegere tijden.
Ten tijde der Graven bestond het Col
lege uit drie lichamen, t.w.de Edelen,
de breede Geërfden en de stern-hebbende
Steden. Doch in later tijd kreeg de Prelaat
van Middelburg de eersie plaats, onder den
titel van Abt, daarna van Bisschop, als
voornaamste van de Geestelijkheid.
Dat deze Kerkvorsten zeer rijk waren,
kan men hieruit afleiden dat zij in de
laatste lijden van het Katholioisme alleen
in de verschillende Ambachten in Zeeland
Maar dat is de vraag niet.
De vraag is alleen maarbehoort gij bij
ons of b;j onze tegenstanders
Zoo het laatste, dan hebben wij niets
over u te zeggen.
Maar zegt gij met ons, dat gij wel de
gelijk in de consciëntie u verbonden ge
voelt aan hen die op bet staatsterrein als
in alle deelen des publieken levens do
Kruisbanier wenschen boog te houden
tegenover hen die hulde brengen aan den
Vrijheidsboom der Revolutie, dan mogen
wij n in alle bescheidenheid en met aan
drang verzoeken dat gij dit dan toont op
uw stemkaart.
Niemand onzer gaat voor den Heere zjjn
God vrij uit, wanneer hij op zijn stem
kaart den candidaat der tegenpartij aan
wijst, van wien hjj weet, althans weten
kan, dat hij met den eisch van Gods Woord
in landsregeering en staatsbestuur niet
rekent, en 'thoogste gezagvan den Christus
ook op dit breede terrein der staatkunde
ontkent.
En dit doen de vrijzinnigen van allerlei
slag.
In de binnenkamer willen enkelen, mis
schien velen hunner nog wel eere geven
aan Hem die te komen staat, en eens alle
volken onder zjjn schepter zal doen bukken.
Maar uit het Staatsrecht, nit de Staats
wetten, uit het openbare leven willen zij
dien Koning der eere liefst zoo spoedig
mogelijk verdrongen zien.
En wie nu aan dergelijke mannen, hoe
opperbest zij overigens in den omgang
zijn, zijn stem geeft, werkt indirect mee
aan 't verdringen van den eeuwigen Naam
uit die kringen, waar dezen Naam 't hoogste
gezag toekomt, omdat Christus, onze Heere
zelf gezegd heeft, dat Hem gegeven is alle
macht in hemel en op aarde.
Maandagavond treedt te Middelburg als
spreker in eene openbare vergadering met
debat op de heer mr. J. A, Levy.
Zoo lezen wij.
Wij noemen dit een der vrijzinnigheid
waardig slot van haar verkiezingsaetie.
Geen beter pleiter voor de vrijzinnigheid
dan deze pleitbezorger van den dwang.
Hjj is de ouwerwetscbe liberalist die de
fatale schoolwet van '78 hielp inluidende
vrijheid van 't Chr. onderwijs heeft tegen
gestaan door wijlen prof. Wielenga om
ruim 3541 gemeten gronds in bezit hadden.
En de opbrengsten daarvan waren nog
hunne minste inkomsten2o. de Edelen,
als de hoogste, voornaamste en meest ge
goedden van bet land en 3o. de afgevoar-
digden van de twee oude Grafelijke steden
Middelburg en Zieriksee, en die van Romers
waalGoes en Tholen.
Ten dienste van de leden werd een pen
sionaris en secretaris benoemd, die dan ook
door de Staten gekozen werden.
Later, na de verlossing van Spanje en de
daaruit ontstane omkeering van zaken ver
loor de Bisschop natuurlijk zijn zetel in de
Staten en werden ook Vlissingen en Veere,
ter belooning hunner goede diensten, als
stemmende steden toegelaten. De zetel van
't eerste lid don Bisschop alzoo opval
lende, werd nu door het tweede lid, onder
den naam van Eerste Edele, ingenomen,voor
welke betrekking het eerst gekozen werd
Max. van BourgondiëMarkgraaf van Veere
en Vlissingen. De Eerste Edele had als eerste
lid der Staten 't recht een plaatsvervanger
tijdens de vergadering te stellen.
Boven zagen we reeds, dat er door de
Staten een pensionaris en secretaris werd
aangesteld.
De eerstgenoemde ontving een salaris
van 300 pd. Vis. 's jaars, met vrije woning
in een der landsgebouwen. Uit zijne in
structie booren wij waaraan hii zich te hou
den hadenkele artikelen willen wij er uit
lichten
Art. 1 sehryft hem voor dat hij een ge
boren Zeeuw moet zijn, ter goeder naam en
faam bekend staan, en de provincie min
stens zes jaren in de eene of andere betrek
king gediend hebben. Daarbij moet hij de
zijn „vergissingen" in zake de geloofsver
volgingen van '34 is recht gezeten 't ge
vleugelde woord gesproken heeft: „wan
neer de clericalen de hand naar den
staatsteugel uitstrekken, zullen wij ons
verzetten met de daad als 't moet"; 'tgeen
zeggen wil, indien wij 't goed begrijpen,
met da vuist, met het zwaard of met pro
jectielen
Dat is mr. Levy, van wien een vrijzinnig
debater uit Goes dieenkele jaren geleden in
debat trad met een anti-revolutionairen
spreker, die op dit enfant terrible der vrij
zinnigen wees, dorst verklaren, die is niet
vrijzinnig meer, die is een „wilde".
Mr. Levy een wilde
Een wilde in't bestrijden van de Recht-
sche coalitie, dat wel
Maar als zoodanig nog even vurig libe
raal als in '48, en anti-clericaal tot in het
uiterste.
Het zal ons benieuwen of deze slimme
liberalist er niet nog de synode der Ned.
Herv. Kerk bij halen zal,en den anti-colitie-
Katholiek uit de Middelburgsche Courant
van gisteren. Want als 't op verdoelen en
heerschen aankomt, zjjn mr. Levy en Mid
delburgsche Courant in hun element.
Houdt het oog op hen.
In de vrijzinnige pers heeft 't berieht
gecirculeerd dat de socialisten en anti
revolutionairen in Winschoten zouden
samengaan.
Wij hebben gewaoht tot uit 't distriet
zelf de logenstrailing van dit terstond
door ons voor onwaar gehouden berieht
komen zou.
Deze nu is er.
In de N. Prov. Gron. Crt. wordt mee
gedeeld dat van voorgenomen saam werking
geen sprake is geweest.
De anti-revolutionnairen stemmen in
Winschoten alleen op hun eigen candidaat
Knottnemusen laten om de andere zetels,
gelijk in Leeuwarden en Heerenveen, de
vrijzinnige en socialistische bondgenooten
vechten.
Gecompromitteerd.
Simon Polak, die een moordaanslag op
minister Van Raalte deed, heeft eergisteren
daarvooT tereoht gestaan.
Het O. M. bij de Haagsobe reehibank
eisehte ontoerekenbaarverklaring en op-
Herv. Godsdienst belijden, wel ervaren zjjn
in 's landszaken niet alleen, maar ook in de
LatijnscheFransche en Duitsche talen.
Art. 2 zegt hem dat hij,wanneer de Staten
bijeen komen, het eerst ter vergadering
moet zjjn en deze het laatst verlaten.
Volgens art. 8 is hjj gehouden, ten allen
tijde, den maandelijksehen staat der Finan-
tiën van de Provincie te kunnen overleg
gen, waartoe hij dan ook steeds, volgens
art. 9 toegang heeft tot de Rekenkamer.
Naar art. 10 mag hjj aan anderen geen
diensten prestoeren, en ook volgens art.
11 geenerlai gaven van anderen ontvangen,
ten ware dit eet- of drinkbare waren van
kleine waarde. Aan 'tslot wordt hem ge
last deze instructie te beëedigen.
Als eerste R. Pensionaris, nit de ver
andering der Staatsregeering, vinden wij
vernoemdChristoffel Roelsdie 22 Mei
1578 als zoodanig werd aangesteld en de
bediening waarnam tot aan zjjn dood den
18 Mei 1597. De secretaris, die een vast
inkomen had van 200 Pd. Vis. moest in
het bezit zjjn van een Rechtsgeleerden
titel, doende belijdenis van de Herv. Gods
dienst en mede de genoemde talen machtig.
Ook hij moest een geboren Zeeuw zjjn
doch later is dit in de instructie van 14
Juni 1630 vervallen.
Zijn werk was om de stukken, zoowel
met betrekking op de resoluties der Staten,
als die der Geconrn. Raden, te doen op
maken, drukken en uitgeven. Bij afwezig
heid van den R. Pensionaris, werd hjj met
diens function belast, en was hij ook ver
plicht de notulen van Gecomm. Raden te
houden. Ook hjj was verplicht zijne in
structie te beëedigen. Wordt vervolgd,g
