NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 217. 1907
Maandag 17 Juni.
21e Jaargang,
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Historisch materialisme.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VER WEST, te Goes
F. P. D'HUU, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
FEUILi-ETOlT.
Snippers uit de oude doos.
SCALDIS.
II.
Ook i& geen kerk in heel Zeeland groot
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers0,02".
UITGAVE DER FIRMA
SN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meet' 10 cent.
Het historisch materialisme een
nagekomen broertje van het thans reeds
op sterven liggend natuurwetenschappelijk
materialisme leert, zooals men weet,
dat alle ideologie, begripsleer die van den
godsdienst vooraan, niets is dan reflex
van economische verschijnselen. De geest
wortelt in de stof, en alwat men verslijt
voor geestelijke goederen, zijn feitelijk
slechts uitingen van een stoffelijk proces.
Volgens den sociaal-democraat Engels
(verkondiger van het historisch materia
lisme) is het Christendom te danken aan
het feit, dat het Romeinaehe rijk een
wereldgodsdienst noodig had. In de middel
eeuwen ontwikkelde zich deze staatsgods
dienst weer bij tot de 't feodalisme passende
religie. De opkomst van den derden stand
braoht de ketterij, onverdelgbaar, omdat
de opbloei van de burgerij niet was tegen
te houden. Zoodra die derde stand krachtig
genoeg was geworden, streed hij zijn
economischen en politieken strijd met den
feedalen adel, en die strijd moest nood
wendig een theologischen vorm aannemen,
dien van de Reformatie, omdat aan de
uitsluitend met religie gevoede gemoederen
der massa's haar eigen belang alleen onder
religieuse vermomming duidelijk kon wor
den gemaakt.
Zonder blikken of blozen wordt op deze
wijze door Engels heel de Kerkhervorming
tot een zuiveren standenstrijd gemaakt.
Zijn betoog luidt dan verder: In Duitsch-
land, waar de burgerij in haar ontwikke
ling was achtergebleven, trokken ten slotte
alleen de vorsten voordeel uit den strijd,
maar in Genève, de Nederlanden, Schot
land en Engeland triomfeerde de burger
lijke revolutie in bet ideologisch „oostuum"
van het calvinisme, „de echt religieuse
aankleeding van de belangen der toen
malige burgerij''. De revolutie van deu
derden stand in Frankrijk geschiedde eerst
tegen het einde der 18e eeuw, en wel in
uitsluitend politieken vorm, zonder reli
gieuse vermomming, omdat deze niet meer
paste bij de verlichte burgerij. „In plaats
van Protestanten za'en vrijgeesten in de
nationale vergaderingen. Daardoor was
het Christendom in zijn laatste stadium
getreden. Het was niet langer in staat
206
DOOE
B U K G H.
Komen wij op het dorpje dan zien wij
dat het maar een zeer eenvoudig plaatsje
is, waar alleen op te merken valt, dat er
door de land- en bosehbouw tamelijke
welvaart heersoht. De kom vandegemeente
bestaat uit de tradltioneele ring woonhuizen
rondom de kerk en enkele kleine straatjes
daarop uitloopendewaarvan een door ons
•doorwandeld nu wij van Haamstede komen,
en een aan de tegenover liggende kant
van 't dorp, dat ons naar Burgsluis leidt.
En toeh, hoe weinig opmerkenswaardig
er voor ons te zien is, valt ons oog dadelijk
op iets, wat alleen aan Burgh eigen is;
wij hebben deze nieuwigheid althans op
onze tochtjes nog niet ontmoet. De straat
en de ring van het dorp zijn n.m. met
vruohtboomen.
Op onze vraag in welke verhouding de
straatjongens tegenover dit Luilekkerland
staan, krijgen wij ten antwoord Dat gaat
vrij goed, de straatbengels zijn er van
overtuigd dat het gemeen goed is, en houdt
dientengevolge de eene jongen wel eenig
politietoezicht over de anderalthans van
strenge vervolging hooren we nooit.
En nu gaan wij een kijkje nemen, in
Tiet eenig fraaie kerkje't is een bedehuis
zóó mooi, als wij op onze zwerftochten,
ten platten lande nog niet gezien hebben.
een progressieve klasse tot ideologische
vermomming van haar streven te dienen''.
Op gelijke manier nu als de Hervorming
en als de godsdienst in 't algemeen, wordt
alle geestelijk verschijnsel door de aan
hangers van het historisch materialisme tot
weerspiegeling van stoffelijke zaken herleid.
Prof. dr. G. W. Kernkamp, hoogleeraar
in de geschiedenis, heeft eenigen tijd ge
leden eens de moeite genomen, dit histo-
risch-materialistiseh kaartenhuisje omver
te blazen wat de Hervorming betreft.
Het feit, dat de heer Kernkamp niet
antirev. maar vrijzinnig-demooraat van
politieke richting is, en dus persoonlijk
wel vrij objectief tegenover de Hervorming
zal staan, geeft aan zijn betoog uiteraard
te hooger beteekenis.
De schrijver doet in de eerste plaats
uitkomen, dat het hoofdargument van
Engels o. s. is wat wij straks reeds mede
deelden, nl. het gevoed zijn van de ge
moederen der massa's met religiegedurende
vele eeuwen, zoodat haar eigenbelang haar
alleen onder religieuse vermomming kon
worden duidelijk gemaakt. Dit is het
stramien waarop door de historisoh-mate-
rialisten geborduurd wordt. „De middel
eeuwen hadden alle andere vormen van
ideologie philosofie, politiek, rechtsweten
schap, bij de theologie geannexeerd, tot
onderafdeelingen daarvan gemaakt. Daar
door dwongen zij elke maatschappelijke
en politieke beweging een theologischen
vorm aan te nemenaan de uitsluitend
met religie gevoede gemoederen der massa's
moesten haar eigen belangen in religieuse
vermomming voor oogen gebraoht worden,
om een grooten storm tekunnen verwekken".
Deze bewering is een der voornaamste
schakels in het betoog, hetwelk de Her
vorming op materialistische wijze verklaart.
Zij toeh dient ter beantwoording van
de voor de hand liggende vraag van eiken
onbevangen toehoorder: waarom werden
in de dagen van Luther en Calvijn de
verschillende klassen zioh juist in theolo
gische vormen bewust van hare materieele
tegenstellingen
Het antwoord is dan de bovenvermelde
bewering het kón niet anders dan theolo
gisch gaan.
En nu toont de heer Kernkamp op
overtuigende wijze aan, dat die allesbe-
of klein, zien wij zóóveel grafteekenen
bijeen, als iu het bedehuis van dit nederige
dorpje.
Even willen wy eerst nog onderzoeken,
wat er te zeggen is van het vroegere
kerkgebouw te dezer plaatse.
Dit gebouw was, toen de R. Kath. gods
dienst nog de heerschende was, aan de
H. Maagd toegewijd. In die kerk bevond
zioh aan Ut. Willebrordsaltaar eene eeuwig
durende vicarie, waartoe Lieven van den
Burgin 1548 het recht van benoeming had.
Mr. Huibrecht Klaassen, Priester, die
Vicarie bekomen hebbende, kreeg van
Georgius van Egmond, den zestigsten Bis
schop van Utrechtin datzelfde jaar verlof
om de Mis, waarmede gezegde Vicarie
bezwaard was in de St. Zievenskerk^te-
Zierikzee te lezen.
Deze oude kerk, die door de everstroo-
miug van 14 Dec. 1511, toen het voor
Burgh liggende dorp Clauskinderen ver
dronk, wel zal geleden hebben, bleef nog
in de stad, totdat zij met den toren in de
helft der 17e eeuw instortte. In 't laatst
dier eeuw deed Heter de Huijbert, Raad
pensionaris van Zeeland, die toen Amb.
Heer dezer plaats was, een geheel nieuwe,
sierlijke kerk met een fraaien toren bouwen.
In het eerste acteboek van Burgh vinden
wy aangeteekend dat de eerste steen van
dit nieuwe gebouw gelegd werd op Maan
dag 25 Mei 1671. In 1674 was het vol
tooid. Ter gemoetkoming in de kosten
van deze nieuwe stichting en het voort
durend onderhoud, verleenden de Staten
van Zeelandden 24 Juli te voren, van de
gemeente een octrooi, tot heffing van één
stuiver per gemots gronds, jaarlyks, ter
wijl bij ordonnantie van den 7 Maart 167a,
heerschende bewering van Engels vierkant
in strijd is met de feiten, die het historisch
onderzoek heeft aan den dag gebracht.
De schrijver gaat na den strijd in Noord-
Nederland tussohen de Hoeksehen en
Kabeljauwsohen,en Sehieringers enVetkoo-
pers, in de veertiende en vijftiende eeuw.
Een zuivere belangenstrijd, waarbij „zelfs
geen slip" van een theologisch kleed voor
den dag komt.
Voorts een dergelijken strijd iD Zuid-
Nederland, in Frankrijk, in Engeland.
Na dit alles uiteengezet te hebben,
schrijft prof. Kernkamp
Ik heb enkele van de bekendste politieke en
maatschappelijke bewegingen uit de veertiende
en de vijftiende eeuw genoemd, die geheel
buiten de theologie zijn omgegaan. Desgevor-
derd is het aantal voor vermeerdering vatbaar:
van Duitschland heb ik b.v. nog gezwegen. Zij
geven mij, ineen ik, het recht om te zeggen dat
de bewering van Engels en Mehring, dat in de
genoemde eeuwen het menschelijk denken nog
geheel opging in de theologie en elke klassen
strijd daarom in theologische vormen moest
worden gestreden, in flagrante!! strijd is met
de uitkomsten van het. historisch onderzoek.
Wij behoeven ons dus ook niet langer de ver
zekering op te laten dringen, dat in de dagen der
hervorming de verschillende klassen zich alleen
in ideologische vormen bewust konden worden
van hare materieele tegenstellingen. De noodza
kelijkheid daarvan zal ons met betere argumenten
moeten worden aangetoond. En in de bewijs
voering van het historisch-materialisme is deze
noodzakelijkheid een voornaam punt, omdat
daarop zooals ik hier boven reeds te kennen
heb gegeven hunne verklaring van de hervor
ming steunt. Wanneer er in de veertiende en de
vijftiende eeuw maatsshappelijke en politieke be
wegingen geweest zijn, die zich vrij hebben
weten te houden van theologische ideologie, dan
gaat het niet langer aan te zeggen, dat in de zes-
tieude eeuw zulke bewegingen niet anders dan in
ideologisch costuum zieh konden vertoonen.
Nog op andere wijze, gaat deschryver
voort, kan de hechtheid van het historisch-
materialisme, voor zoover zyn verklaring
van de hervorming betreft, op de proef
worden gesteld.
Nu niet, door aan te toonen, dat er vol
strekt geen theologisch kleed noodig was
voor een belangenstrijd. Maar door de aan
nemelijkheid der theologische vermomming
zelve te onderzoeken.
Engels redeneert aldusiu de eerste
den Heer van Burgh jaarlyks vijf Pd. Vis.
uit de Geestelijke goederen, mede tot
onderhoud der kerk werd toegelegd,
Dit schoon gebouw heeft een nog zóó
nieuw aanzien, als of het eerst in het begin
der vorige eeuw gesticht was. Nader
komende, en de trappen,die ter weerszijden
en vóór den toren zyn, opgaande merken
we evenwel aan de boven den ingang ge
plaatste spranken en aan het jaartal 1679,
dat de kerk reeds bijna 2'/2 eeuw oud is.
Qnder den sierlyken met hoektorentjes
gekroonden toren doorgaande, komen we
in de kerk. Reeds dadeiyk valt ons oog op
het fraai, goed bewaarde geschilderde glas
raam, dat aan het oostelijk eind der kerk
geplaatst is, en de wapens der Zeeuivsohe
stemhebbende steden bevat. Tegen be
schadiging aan de buitenzijde, is het door
latwerk beveiligd.
Daaronder bevind zich de mooi besneden
eikenhouten bank, waarin de Amb. Heeren
zetelden eerst de familie De Huijbert tot
1729 en toen ten gevolge van het huwelyk
van Caiharina de Huijbertop 15 Aug. van
dit jaar met mr. Nicolaas van HoornRaad
te Vlissihgen en later burgem. aldaar. De
familie Van Hoorn nam toen ook den toe
naam Van Burgh aan.
Aan weerszijden van deze bank zien we
een in den muur twee gemetsèlde grafmonu
menten van zwart, wit en rood marmer ver
vaardigd. Het eene is gewijd aan de nage
dachtenis van David de Huijbert, heer van
Burgh en Krariensteinmeermalen burgem.
van Middelburg, overleden 28 Aug. 1719.
Het andere is van Barbara Theodora van
Willigen, echtgenoot van Pieter de Huijbert
den kleinzoon van den stichter der kerk.
Z|} stierf 1 Sept. 1719 oud slechts 33 jaren,
helft der zestiende eeuw bracht de kapita
listische productiewijze zulke geweldige
veranderingen in de bestaande maatschap
pelijke verhoudingen,dat de geheele wereld
er van versteld stond, en een groot deel er
door te gronde werd gericht. Van dezen
onbegrepen jammer, van het besef van de
willekeur dezer ellende is het calvinisme,
met name de nitverkiezingsleer, de reflex.
Prof. Kernkamp toont daartegenover aan,
dat er geen enkele reden is om aan te
nemen dat de overgang van feodale in
kapitalistische maatschappij juist bij het
optreden der hervormers, dus in de eerste
helft der 16e eeHw, zulke groote verwoes
tingen heeft aangericht en zulk een mach
tigen indruk op de gemoederen van de
mensohen heeft gemaakt. Die overgang
heeft niet plotseling plaats gehad, maar
geschiedde in den loop van drie eeuwen.
Het mensohdom heeft overvloedig den tijd
gehad daaraan te wennen, en kon voor
een plotselingen schrik geen reden hebben.
Na dit toegelioht te hebben, en na nog
op andere punten de dwaasheid van vele
historisoh-materialistische vondsten omtrent
het hervormingstijdperk in het licht gesteld
te hebben besluit de sehrij ver, dat de Her
vorming is te verklaren uit de intieme
geschiedenis van den godsdienst. „Hun
verlangen (d. i. van de aanhangers der
nieuwe leer) naar religieus leven werd
bevredigd door de evangelieverkondiging
van de van geloofsijver gloeiende oalvi-
nistisohe predikanten, hunne betrekking
tot de godheid verinnigd door het in zioh
opnemen van wat voor mij de idéé van
het protestantisme, haar eigen levensbe
ginsel is het verwerpen van den priester
als middelaar tusschen God en mensoh,
't algemeen priestersehap aller Christenen".
De Nederlander voegt haar toe
Voor ons staat het vast, dat het historisch
materialisme den weg van zijn ouderen
broeder, het natuurwetenschappelijk ma
terialisme, zal opgaan, waarvan onlangs
het soe.-dem. hoofdorgaan hier te lande
verklaarde, dat het een overwonnen stand
punt is.
„Een overwonnen standpunt", dat is
het einde van alle mensohelijkephilosophie,
voorzoover ze den godsdienst en de gees
telijke wereldorde ontkend en, gelijk de
torenbouwers van oudtijds, tot den hemel
Beide grafmonumenten dragen de wit
marmeren wapenschilden der gestorvenen,
maar ze zjjn in den Franschen tyd door de
heethoofdige Bataven afgebeiteld, zoodat
de wapenfiguren helaas uitgewischt zyn.
In het zuider kruis der kerk staat de
sierlijk gesneden eikenhouten predikstoel,
nog lang voorzien van zandloopers en
koperen blaker. Er, naast, op den vloer
staat een groote eikenhouten met [ijzer
beslagen kist, die het jaartal 1692 draagt
en de kerkelijke beseheiden bevat.
Aohter en naast den kansel vinden wij
weer twee marmeren gedenkteekens met
vergulde inscripties. Het eerste bevat het
graftohrift op Mr. Pieter de Huijbert zoon
van Anthonie ea van Jehanna Haex. geb.
1 Aug. 1622, gest. 7 Jan. 1697. Heer van
Burgh enz. Schepen en Raad van Mid
delburg in 1646, gezant aan de Hoven van
Zweden, Denemarken, Polen en Brandenburg
in 1656Raadpensionaris van Zeeland
van 1664 tot 1687 enz.
Hij was de grootste van zijn aanzienlijk
geslacht, en een man van verbazende
rijkdom. In bijna alle Z. Bevelandsche
Heerlijkheden bezat hij aandeel.
Na zijn dood werd deze graftombe door
zijn zonen opgericht en met een Latijnsohe
inscriptie van den Hoogleeraar Graevim
voorzien. Het andere monument is van
Anna Maria Veltersoverl. 16 Maart 1670
de eehtgenoote van Anth. de Huijbert Heer
van Burgh en van Kruiningen en Raadsheer
in 'tHof van Vlaanderen. Aan de andere
zijde der kerk, in het Noorderkruis, vinden
wjj nog een prachtige graftombe van
wit, zwart en rood marmer. Zij heeft den
vorm van een ovaal en bevat een Lat.
opsqhrift, ter nagedachtenis van Jan fa
wil opklimmen op geen anderen grondslag
dan deze stoffelijke, voorbijgaande aarde.
15 Juni 1907.
Mr. P. Dieleman.
Dat mr. Dieleman niet in eens gekozen
is, ergert.
Middelburg heeft hem als jong advokaat
in de Staten gebraoht, het heeft hem
spoedig gekozen gezien als lid van ge
deputeerden van Zeeland.
Het heeft veel hem geschonken en veel
van hem geëischt.
En mr. Dieleman heeft zioh een ijverig,
bekwaam man getoond.
Hij is een man van kracht.
Met eere neemt hij zijn plaats in.
Zijn onpartijdigheid wordt geroemd.
Zijn doorzicht wordt geprezen.
Zijn werkkracht is groot.
Zal het district Middelburg hem als
belooning daarvoor dan uitwerpen
Solt men dan met onze bekwame mannen?
Mannen van onze partij, hoofd voorhoofd,
doet gij alles om dat te voorkomen
Wijst ge alle eerlijke mannen, die,
schoon niet van onze richting toeh niet
als clericalenhaters tegenover ons staan,
op het belang dat Zeeland heeft met mr.
Dieleman's herkiezing
Hebt ge het ernstig voornemen het nu
eens niet alleen over te laten aan onze
bekwame leiders in dit district?
Zult gij die mannen, die van dag tot
dag werken, die van uur tot uur zioh
inspannen, nu krachtig helpen
Zult gij van uw vrijen tijd, van uw nacht-
rust opofferen, en helpen om ons te bewaren
voor den wilden jubel der vrijzinnigheid
die zal uitbarsten als mr. Dieleman valt
Ja, wij weten het wel dat buiten onze
energieke voormannen, nog tientallen
meehelpen en met te bewonderen vol
harding steunen.
Wij kennen ze wel in de stad en op de
dorpen die jongeren en oudaren, die open
lijk of stil, bij voortduring hun beste
krachten geven voor onze partij, en die
zioh niet laten ontmoedigen.
Maar daar is nog een breede zoom onder
ons, die weinig of niets doet.
Daar zijn er nog velen die trouw stem
men, niet graag zouden verzuimen, zioh
schuldig zouden rekenen voor God als ze
thuisbleven.
Huijbert Heer van Noordgouwe en Evers-
waard Luit.-Generaal der Oavalleiie, overl.
in Nov. 1701. Hij was voor de tweede
maal gehuwd met Caiharina Cornelia de
Huijbert, wier portret en dat van haren
echtgenoot, wij, in wit marmeren medail
lons aan weerszijde der inscriptie aantreffen
en daaronder tassohen wapentropheeën
een veldslag, alles prachtig gebeeldhouwd.
Eindelijk zien wij nog, dat de kerk
inwendig niet weinig versierd wordt door
den fraaien ingang. Twee kolommen van
Jonisch marmer dragen een zeer keurig
bewerkt hoofdstel 't welk gekroond wordt
door het wapen van Burgh, geplaatst op
een half blauw, half wit schild (de kleuren
van de familie de Huijbert) waarboven als
helmteeken de gewapende meerman.
Ook uit deze kerk moesten in 1798, door
de vrijheid-, gelijkheid- en broederschaps-
gezinden, de eenig prachtige wapenborden
en marmeren kwartierwapens weggenomen
worden, welke gedenkteekenen, herinne
rende aan den ouden glorie der Burgsche
maohthebbenden, nog heden op een der
zolders van het Slot Moermond vergeten
liggen.
Eerst in 1905 werd de kerk van een orgel
voorzien, geleverd door de firma Bender
te Leiden en werd het instrument ingewijd
den 6 Aug. van genoemd jaar door ds.
de Jagher, bij die gelegenheid bespeeld
wordende door een der leden van gezegde
firma. De pleohtigheid werd nog verhoogd
door een kinderzangkoor onder leiding van
dhr. Hubregtse.
Ook vereerde de Amb. Vrouw der ge
meente; Mevr. de Weduwe Westpalmvan
Room van Burgh, deze blyde gebeurtenis
met hare tegenwoordigheid» (Slot volgt.j
