NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 214. 1907
Donderdag 13 Juni.
21e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed S, J. DE JONGE-VER WEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Zij die zich met 1 Juli a.s.
op ons blad abonneevenont
vangen tot aan dien datum van
nu af de nummers gratis.
F. C. O. M. HOMBACH en
C. IJSEBAERT.
Snippers uit de oude doos.
Zoo werd Petrus Wassius pred. te Thiel-
rode, door de Brugeche Synode van 8 Mei
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers0,025.
UiTÖAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Onze Candidaten voor de Provinciale
Staten herstemming 25 Juni a.s. zijn
Distriet Middelburg:
Mr. P. DIELEMAN,
S. LOTJWERSE en
L. J. TAN VOORTHUIJSEJf.
District Hulst:
P. F. FRUYT1ER,
12 Juni 1907.
Wij geven enkele staatjes der verkie
zingen in onze provincie heden nog eens,
wegens enkele vergissingen in de opgaaf
van gister.
De uitslag der Statenverkiezingen in
Zeeland is uitgeloopen zooals te verwachten
was.
Dat Vlissingen, Zierikzee en Sluis reeds
bij eerste stemming blijven zouden gelijk
zij waren, was duidelijk.
Dat in Middelburg onder anderen de
krachtiger actie der sooiaal-demoeraten,
en de nieuwe eandidatuur van een land
bouwer tot een herstemming zouden leiden
was evenzeer te voorzien.
Dat het in Hulst loopen zou, gelijk
'tging was erenzeer vrij zeker, dank zij
de krachtige aotie van Zelandia voor Moes
en de verdeeldheid der katholieken.
Dat Goes antirevolutionair zou blijven
stond eohter slechts vast bij de inge
wijden 't was voor 't gros der buiten
staanders, voor de tegenstanders vooral
twijfelachtig. Deze laatsten hadden zelfs
al gedroomd van drie Dieuwe zetels met
Mulder voor ons als consolatie-prijs.
Kenners onder ons verzekerden eohter
dat Goes ditmaal anti-revolutionair blijven
zou. En zoo is 't geschied dat met ver
pletterende meerderheid, in weerwil van
het gescheld der vrijzinnige pers, en van
prof. Treub, en al het gerede voer en
gedebatteer van Noltings en de Klerks,
204
FEUÏLLSTOÏT.
DOOR
SCALDIS.
Kerkelijke Verordeningen In de eerste
tijden der Hervorming in Zeeland.
Hebben wij een vorigen keer gezien, wat
der ouderlingen en diakenen verplichting
was in de bediening, nu willen wij onze
aandacht bepalen, wat er in Vlaanderen
de bakermat der Hervorming door
de hoofden der kerk geantwoord werd op
de vraag„of het bijwonen van bruiloften
en gastmalen en bet bezoeken eener her
berg, ook geoorloofd was aan de predi
kanten, en het genot van vermakelijkheden
en dragen van goud en andere kostbaar
heden aan alle Christenen
Het eerste gedeelte dezer vraag kwam
ter tafel op de Cl. te Stekene den 11 Oot.
1578. De vergadering was zoo mild om
de geoorloofdheid daarvan uit te spreken,
mits de dienaar met voorzichtigheid tewerk
ging en geen ergernis gaf.
Volgens besluit der Cl. van Westkapelle
d.d. 9 Mei 1581 werd eohter deHervormden
niet toegestaan een bruiloft te bezoeken
van hen, die door Roomsche priesters ge
trouwd was, d&ar waar eene Herv. ge
meente was; dus van zelf ook aan de
predikanten niet.
Zoo werd ook ter Cl. van Oostburg van
12 Sept. 1581 de vraag opgeworpen, of
een dienaar des Woords, die in een plaats
kwam, waar een ambtgenoot van hem
Woonachtig was, in een herberg gaan mocht
en Wellemans, het liberalisme in Goes een
mep ontvangen heeft dat het heugen zal.
Maar dat Tholen ons zoo teleurstellen
moest.
Waren de onzen daar niet zoo beginsellos
geweest om den mensehenredder met het
Statenlid te vereenzelvigen, en daardoor
De Casembroot, den liberalist, boven den
eigen bekwamen beginselvasten partij
genoot te stellen, wij zouden met te meer
genot op deze stemming kunnen terugzien.
Dat nu de onzen te Hulst hard mede
werken om de drie candidaten die zieh
aan een herstemming moeten onderwerpen,
naar de Staten terug te zenden, en voor de
eigen vrienden in Middelburg, op te komen
met een ijver die ziehzelve overtreft.
Gode de eer voor de aanvankelijke
overwinning.
Zuid Holland.
De Eerste Kamer kan voorloopig niet
meer om.
Rotterdam I. Herstemming v. Vessem
(c.-h.) met 3287 en Spiekman (soo.) met
2087. Jennes (1.) had 1560.
Rotterdam II. Herkozen v. Star eren (a.-r.)
met 3679. Herstemming tussohen v. Aal tea
en v. Dorp, beide (1.) met 2509 en 2417.
Helsdingen (soe.) en Spiekman (soe.) be
kwamen resp. 781 en 1189 stemmen.
Rotterdam III. Herslemming tussohen
Kolkman (k.) met 1795 en v. Dam met
1729, Van Kol (soo.) had 332.
Rotterdam IV. Herkozen v. d. Pols met
3693. Herstemming tussohen De Monchy
(1.) en v. Stolk (1.) met2582 en 2403. Van
Hinte (soo.) had er 647.
Rotterdam V. Herstemming tussohen
v. Asch v. Wijek (a.) met 2137 en Zimmer
man (I.) met 1769, Ter Laan (soo.) had 615.
(In Rotterdam II ging de zetel van den
antirev. Voorhoeve verloren dewijl om
taktische redenen onzerzijds aldaar in
plaats van 2, slechts 1 candidaat gesteld
was, waardoor de zetel van v. Staveren
reeds bij eerste stemming behouden bleef).
De chr.-historischen wonnen 1 zetel te
Leiden en de katholieken 1 in Schiedam.
Leiden. Gekozen Pera (aftr. a. r.) met
2885, Brunt (chr.-hist.) met 2842 en Van
Wijk (aftr. a. r.) met 2840. De liberalen
haalden 2820de socialisten 282.
Schiedam. Gekozen L. Hoogerbrugge
en den predikant der plaats aldaar ontbie
den. Ook hierop werd toestemmend geant
woord, in zooverre namelijk als er „geene
ongeschiktheid'' geschiedde. Wij zien er
uit, dat het verschijnen van eén predikant
in herbergen, ook toen al, voor min voeg
zaam werd gehouden en dat hetbetamender
werd geoordeeld, zoo de leeraars voor
onderlinge bezoeken gastvrij hunne huizen
openstelden.
Bevreemend is het zeker voor ons, dat
het laatstgenoemde verzoek, zooals in onze
dagen, geen stilzwijgende gewoonte was
laten wij eohter niet vergeten dat de Kerk
nog in here opkomst was.
Het houden van herbergen, of liever
kroegen (cabarets, was dan ook door de
Antwerpsche Synode van 8 Sept, 1570
ongeoorloofd verklaard,en de kroeghouders
die de Herv. Godsdienst beleden, zouden
vermaand worden dit beroep te verlaten,
als een Christen onwaardig en aanleiding
gevende tot veel sohandaleD, waarin het
niet anders kon, of zij moesten schuldig
worden, daar zij onverschillig alle soort van
personen voor een vuil gewin ontvingen.
Wij willen hier nog enkele bepalingen
bijvoegen Ofschoon het niet geoorloofd
werd gerekend kermissen en progessiëD, bij
te wonen, en tooneelvertooningen te geven,
al betroffen zij ook Bijbelsohe onderwerpen
besloot eohter de Antwerpsche Synode van
2 Febr. 1576, dat de Hervormden met ma
tigheid en tot een goed einde mochten ge
bruik maken van eerlijke spelen en uitspan
ningen (esbatements), als met den degen,den
boog, den bal,'t vuurroer of muziekinstrumen
ten enz., mits zij geen kwade strekking had
den. Ofschoon de bijwoning van de Room-
(ohr.-hist. aftr.) met 2256 en Nolet (k.)
met 2138. De liberalen Versteeg (aftr.,
tevens lid van Gedeputeerde S(aten) en
Bos bekwamen resp. 1576 en 1359.
Oouda. Herkozen de 3 antir. met 5600
tegen 5300 op de liberalen en 610 op de
socialisten. Do meerderheid bedroeg 5140.
Alfen. Herkozen de chr. candidaten met
4700 van de 6300.
Brielle. Herkezen de liberalen met 1756.
Colder (a.-r.) had 757. Troelstra (soe.) 618.
Delft. Herkozen de katholiek Vreeburg
met 2467 van de 40G0.
Dordrecht. Herstemming tussohen Van
Schelt, (a.-r.) met 2434; Jongkindt (l. aftr.)
met 2136Bilderbeek (lib. aftr.) met 2067
Stoop (soc.-dem.) met 592. Dat wordt een
vrijzinnig monsterverbond en een zetel voor
den anti-revolutionair, gevolg vandetak-
tiek onzerzijds om maar 1 candidaat te
stellen tegen de 2 aftredenden.
Qorinchem. Herstemming tussohen Boll
(1. aftr.) met 3000, De Gijzelaar (c.-h. aftr.)
met 2973, De Vos (c.-hmet 2144 en Robbé
(1.) met 2841. De socialisten hadden 140 en
113 stemmen.
's-Gravenhage. Herstemming tussohen de
5 aftredende liberalen met 9009 4 11000
stemmen, de chr. candidaten (Talma, Van
Liefland en v. Weyler met 8000 en Ter
Laan en Troelstra met 2500. Dus 7 link-
sohe tegen 2 reohtsche. Wat dat worden
moet
Leiderdorp. Herkozen v. Heemstra (a.-r.)
en v. d. Meer (k.) met 5600 en 5D0O tegen
1700 op den liberaal.
Middelharnis. Herkozen De Wilde (a.-r.)
met 2336 tegen 1135.
Oud-Be jerland. Herstemming tussohen
Diepenhorst (a.-r.), Verhoeven (aftr. a.-r.),
Overwater (I.) en VJielander (1.) met 2501
tegen 2412 stemmen. De (soo.) Bergmeijer
had er 144. Deze beslissen hier.
Sliedrecht.Gekozen Gevers Deij noot (a.-r.)
2936 en Goedhart (aftr. a.-r.) met 3014.
De liberalen hadden 1900 stemmen. Het
aftr. a.-r. lid Kleijn wensehte niet meer
in aanmerking te komen.
Vlaardingen. Herkozen de chr. candi
daten Hoogenboom en IJzermans met 5500
en 5200 tegen 2200 op den liberaal en
412 op Troelstra.
Zoetermeer. Herkozen de chr. candidaten
Fisenne en Krap met 3200 tegen 2000 op
de liberale.
sche godsdienst verboden werd, het ge
leiden der dooden naar het graf nauwelijks
en onder uitdrukkelijke voorwaarde va*
niets bijgeloovigs te plegen werd toegestaan
en het voor beter werd geacht geene
rouwkleederen te dragen, als gevend aan
leiding tot Roomsoh bijgeloof, verordende
noohtans de Anlwerpsclie Synode van 2
Febr. 1576 het volgende voorsohrift:
„Aangezien God van den beginne alle
schepselen ten gebruike en voordeeleder
menschen geschapen heeft, waarvan Hij
hun het gebruik heeft toegestaan en bevolen,
zonder ze te eenigen tijde te misbruiken
volgens Zijn Heiligen wil (Gen. 2 9 Ps.
105 1 Tim. 4), staat het allen geloovigen
en Christenen vrij, volgens Gods wil en
gebod, ten allen tijde alle schepselen, van
God geschapen, te gebruiken, zonder ze
te misbruiken, hetzij goud of zilver, edel
gesteenten, fluweel, satijnkosteljk laken
enz., een iegelijk volgens zijn staat, in een
zuiver geweten met mate en dankbaarheid,
zooals de Apostel schrijft (1 Tim. 4, Rom.
13, 1 Cor. 8) want den reinen zjn alle
dingen rein, (Titus 1)".
Ónder de straffen, die den leeraars, na een
of ander misdrijf werden opgelegd, behoorde
ook de plechtige schuldbelijdenis voor de
gemeente of voor de Class.vergadering.
Men meende dat de gemeente, wier
dienaar de predikant was, daarop reoht
had, dat de verzoening er door bewerkt
kon worden en dat het een heilzaam straf
middel was ter verbetering. Onderscheidene
voorbeelden zijn er ons van bewaard ge
bleven.
De uitslag is een ontzettende terugslag
voor de vrijzinigen in heel den lande, een
bestraffing van het kleingeloof der Christe
nen en een aanmoediging te meer voor de
kiezers in Friesland en O verijsel, waar het
gaat om de meerderheid.
De Eerste Kamer bljft
In het voor de Zuid-Hollandsehe libe
ralen mooiste geval kan de verhouding der
partijen in de Staten, die nu 46—36 is,
45—37 worden.
Nu verloren zij reeds 3 zetelsLeidén,
Schiedam eri Rotterdam I. Hun aanval op
Rotterdam IV, Gouda, Sliedreoht en Rid
derkerk werd afgeslagen.
En bij de herstemmingen hebben zij
haast geen kans.
Weer ziet men het verschijnsel dat het
liberalisme afbrokkelt. Reeds schuiven in
enkele distrieten enkele sociaal-democraten
zich in den kring der in herstemming
komenden in. In Rotterdam I loopt zeer
waarschijnlijk de socialist wanneer zijn
partij eisohen stelt aan de vrijzinnigen
met een hunner zetels weg.
Want de vrijzinnigheid zit, gelijk ds.
v, d. Valk het Maandag te Goes zoo juist
uitdrukte, gelijk de rat in de val, en zal
om er uit te komen, wel niet onbereid
bevonden worden, haar staart af te bijten.
Het optreden van ds. v. d. Valk te Goes
Maandagavond was een succes. Deze spre
ker wist den juisten toon te treffen, en
boeit zelfs den tegenstander door de macht
van zijn woord.
Vele weifelende kiezere uit Goes en om
streken zullen door zijn heldere uiteen
zetting waar het om ging, zijn gewonnen.
Overigens wenschen wij als onze mee
ning uit te spreken, dat vergaderingen met
vrij entree en debat moeten afgeschaft
worden. Vrije entree stelt de zaal open
gelijk Maandag te Goes weer bleek voor
allerlei kleine en groote kwajongens, die
door den tegenstander worden gebezigd
om hen toe te juichen, en de vergadering in
de war te sturen.
Deze menschen blijven dan in den regel
achter in de zaal, zoodat 't moeilijk valt
voor een voorzitter om te onderscheiden
waar de levenmakers zitten.
Iu geen geval zullen wij althans er voor
Goes toe meewerken dat vrijzinnig-demo-
1582 veroordeeld om voor zijne gemeente
schuld te belijden, welke schuldbelijdenis
hem door Theodoras Verhaer, pred. te Hulst
naar een formulier door de Synode opge
steld, den 20 Mei daarna zou afgenomen
worden.
Aan Joh. Yserman, ons reeds van vroeger
bekend, die eigendunkelijk van de ge
meente te St. Kruis was gescheiden, werd
door de Cl. van Sluis van 12 April 1583 op
gelegd in 't openbaar voor die gemeente
schuld te belyden, 't welk den daarop vol
genden Zondag plaats had, ten overstaan
van ds. Comanttus van Sluis. Yserman zou
bovendien nog in 't bijzonder voor die van
St. Anna ter Muiden en Kadzand moeten
schuld erkennen. Later, toen hij pred. was
te Moordrecht, werd hij nog eens tot schuld
bekentenis veroordeeld.
Tot schuldbekentenis voor de Clasis werd
veroordeeld Joh. Capito, pred. te Brugge,
die zich tegen zijn ambtgenoot Theodorus
van den Berghevergrepen had. Hij wei
gerde echter, maar beweerde dat van den
Berghe voor God, voor de Classe en voor
den Kerkenraad zijn schuld erkennen moest.
Minder halsstarrig was Franciscus Bor-
luwtdie gereedelijk zijne verkeerdheden
voor de classis beleed. Óok Joh. Noortman,
dienaar te Oostburg, weigerde de classis
zijne ontrouw te erkennen onverklaarde,
dat hij zich op de Synode van Hulst van 7
Mei 1583 verdedigen zou.
Men mag aannemen, dat onze Liturgische
Formulieren hun aanzijn te danken hebben
niet alleen aan de zucht om eenheid en
getrouwheid in het voorstellen der waar
heid te bevorderen, maar ook inzonderheid
om onkundige en zwakke dienaars, gelijk J
oraten worden toegelaten tot dergelijke
door de reohtsche partijen georganiseerde
vergaderingen, wanneer deze geopend eu
gesloten worden met gebed.
De houding der vrijzinnigen was, èn
vroeger toen dhr. Oosterbaan sprak, en nu,
toen ds. v. d. Valk optrad, onder het gebed
zoo paganistisoh onhebbelijk, dat wij tot
dezen maatregel in 't vervolg wel moeten
adviseeren.
Wij antirevolutionairen zijn nu eenmaal
gewoon in onze vergaderingen te bidden
en te danken en wij zijn ook gewoon van
onze gasten te verwachten dat zij zoo
fatsoenlijk zijn ons bij de verrichting dezer
heilige functie niet te storen.
En aangezien wij nu met dit goede
gebruik niet wenschen te breken, moeten
wij er wat anders op verzinnen, en dat
isGeen vergaderingen meer met debat
met tegenstandersGaat dit nu een enkele
onzer te ver, welnu, hij hebbe dit dan zelf
te wetendoch stelle dan entree opdat
althans geen kinderen en andere niet-den-
kende drukte-sehoppers uit de vrijzinnige
partijen kunnen binnenkomen.
Zeer van nabij op de hoogte met de
aotie door de Katholieken bij deze ver
kiezing in Goes ontwikkeld, brengen wij
hier gaarne een woord van dank aan deze
bondgenooten, die met een ijver en trouw,
welke boven onzen lof zijn, weken aaneen
hebben gewerkt en medegewerkt om deze
verkiezing, mocht het zijn, te doen slagen.
Dank aan het wakkere R.-K. orgaan
de Nieuwe Zeeuw sche Courant dat veelszins
voortrefïelij ke artikelen gaf ter voorlichting;
en in zijn verkiezingsoourant met zoo greot
talent de plaats in de bres wist in te nemen
aan de Centrale Kiesvereeniging, met name
den voorzitter en den seeretaris van ge
noemde vereeniging, de heeren Lambers
en Mudde, en aan ae leiders te Goes, die
op zoo loyale wijze hebben medegewerkt.
Zonder den steun der Katholieken son
deze overweldigende stemmenmeerderheid
niet zfjn bereikt.
In verband met bovenstaande merken
wij nog op dat deze aotie der Katholieken
dagteekent van 1904, een gevolg van
den tegenslag met de eandidatuur-Timans.
Toen toeh waren de katholieken niet
er in den eersten tijd vele waren, te hulp
te komen.
Zelfs nog de Synode te Dordrecht, in 1578
gehouden, achtte het wel raadzamer en
zekerder, dat alle dienaren hetdoopsformu-
lier zouden volgen dan een ieder zijne
eigene verklaring vrij te te laten, doch zij
legde tooh het gebruik van dat formulier
niet gebiedend op en toont door hare bepa
ling, dat er nog menig predikant was, die
zich b(j den doop vrij achtte „in zijne
eigene verklaring", zonder zich van 't for
mulier te bedienen. Ook de Synode van
Brugge van 4 Nov. 1579 achtte het „belan
gende de eenheid in de bediening des doops
avondmaal, avondgebeden en andere ge
beden" wel goed, dat zich alle kerken zou
den regelen en schikken naar de manier,
achter den catechismus staande, maar zjj
voegde daarbij„zooveel het mogelijk is",
en toonde daardoor, deels dat zy van haar
voorschrift geen onovertreedbaar gebod
maakte,deels dat er gemeenten waren,waar
dat voorschrift niet gevolgd werd.
Ook eenparigheid in 't bidden vóór en na
de kerkelijke vergaderingen oordeelde men
doelmatig. Nadat op de Cl. van Brugge van
28 Febr. 1581 besloten was in de volgende
bijeenkomst te handelen over het opstellen
van een „bekwaam en liefelijk gebed",
werd dit den 9 Mei d. a. v. opgedragen aan
de predikanten Captto, Arcerius en Noort
man. En dit geschiedde, zoo luidt het op
merkelijk bijvoegsel „om der eenvoudige
dienaren wille". Ook voor de opening en
sluiting der classikale vergaderingen werd
later, in de Cl. van Sluis, opgelegd aan
Bruscentis, Comantius en Van den Houte een
gebed te formuleren.