NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 212. 1907.
Dinsdag 11 Juni.
21e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
J. WONDERGEM.
DE TEGENSTELLING.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed,
S. J. DE j ON GÉ-VÉRWEST, te Goes
F. P. D'HUU, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Zij die zich met 1 Juli a. s.
op ons blad abonneeren, ont
vangen tot aan dien datum van
nu af de nummers gr at is.
Snippers uit de oude doos.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02".
UITGAVE DER FIRMA
SN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Voor zoover wij de kiezers nog bereiken kunnen, vragen wij hun dringend om
morgen Dinsdag met alle man te komen stemmen
in het district Vlissingen op de heeren
K. HOUTERMAN,
P. MERCKENS en
P. J. SIEGERS.
In het district Middelburg op de heeren
Mr. P. DIELEMAN,
S. LOÜWERSE en
L. J. VAN VOORTHUIJZEN.
In het district Goes op de heeren
A. S. J. DEKKER, 1 M. NOORDIJKE en
D. MULDER, J J. WONDERGEM.
Gaat niet te laat naar de stembus; dat verlicht de taak der controle
houders.
In 't Verkiezingsnommer van Zater
dag hebben wij verzuimd bij de aan
beveling van onzen vierden candidaat
den heer WONDERGEM, diens naam
met vette letter te doen drukken.
Deze vergissing herstellen wij bij
deze,
isfioWc,,mag uit dit onwillekeurig
verzuim besluiten als zou er onzer
zijds mindere animo voor de candida-
tuur-WONDERGEM zijn.
Integendeel, als alle landbouwers
hem stemmen, komt juist de heer
WONDERGEM er met het grootste
stemmencijfer door.
Stemt allen op
By dezen onbloedigen, schoon niet min
der zwaren strijd is de tegenstelling de
anti-these de groote drijfveer.
Die anti-these is er altijd geweestdoch
is door geleerden en staatslieden van allerlei
rang uit Frankryk in ons land overgeplant
ter toepassing op regeeringsbeleid en
volksleven.
202
rEUXLJüJGÏOlT.
DOOB
S C A L D I S.
Kortgene
I.
Kortgene was eertijds een stadje, gelegen
aan den Zuid-kant vau N. Bevelandaan
een water genaamd „de Zuidvliet''.
Ten tijde van Hertog Willem van Beieren,
33ste Graaf van Zeeland, trachtte Jhr,
Filips van Borseledie in 1408 Rentmr.
Generaal van Zeeland 1Bew.- en Beoost.
Schelde werd, en die nog ai bezittingen in
N. Bevel, had, het gehuout Emelisse tot een
stadje te maken.
Dit voornemen evenwel, om ons on
bekende redenen, niet kunnende uitvoeren,
kreeg hij, op zijn verzoek van den Graaf
vrijheid, om een stadje op eene andere
plek van het eiland te stichten. Op een
schor, hem toebehoorende begon hij het
plaatsje op te trekken.
Wij kunnen begrijpen, dat dit stadje
maar van zeer bescheiden omvang was,
als wij hooren dat het bouwen er van zóó
vlug m zijn werk ging, dat het in één jaar
tijds 1413 begonnen en voltooid was.
Het werd Cortkene genoemd, omdat er
„eene kleine vergadering in was en om
die korte jegentheil".
Boxhorn meent, dat „korte jegentheit",
moet zijn „korte eggentheit", 't geen dan
„eigen heerlijke goederen" zou beteekend
hebben, „en dus" zegt deze sohrijver, „be
duidt Kortgene eene heerlijkheid, kort en
smal in haar begrip en gezag".
In plaat te zien bij Sm all eg an ge.
Daarvan legden de groote vrijzinnige
geleerden van onzen tijd herhaaldelijk ge
tuigenis af. Het is een strijd, in den grond
voor of tegen den Christus; onbewust bij
't gros onzer tegenstanders, dat willen wy
gaarne toegevendoch als uitgangspunt
met bewustheid door de liberale leiders des
volks geconstateerd.
Enkele getuigenissen van dien kant
brengen wy in herinnering.
Mr. S. van Houten schreef by v.
«Het verschil tusschen ons en de geloovigen
ligt slechts daarin, dat zij meenen een bijzon
dere kenbron van Gods wil, leiding en bestuur
te bezitten in eene geopenbaarde waarheid,
ternedergeschreven in een zoogenaamd heilig
boek, geïnterpreteerd door priesters volgens
eene Kerkelijke leer, die door den onfeilbaren
paus of eert concilie is vastgesteld. Wij erkennen
noch eene openbaring als kenbron van waar
heid en recht, nog het gezag van eenig Ker
kelijk orgaan; ons staat slechts de rede ten
dienste, bij wier licht wij de uitingen van den
volkswil in hetheden en het verleden waarnemen
hare vermoedelijke gevolgerr overzien, geluk
en welvaart trachten te bevorderen en leed af
te wenden".
Op een andere plaats schreef dezelfde
liberale geleerde
«Met de wapenen des geestes wordt in onzen
tijd een strijd gestreden, heviger enprincipieeler
dan in eenig ander tijdperk van onze geschiede
nis. Bij de tegenstellingen, die thans vreedzaam
op onzen bodem naast elkander moeten leven,
zijn die tusschen Protestant en Katholiek ge
ring. Het is geen conflct over enkele dogma's,
maar tusschen geloof en ongeloof tusschen
Hoe wij nu ook over dien naamsoorsprong
moeten denken, het schijnt toch dat denaam
reeds vóór den bouw der stad bekend was,
want, weer volgens Boxhorn, heeft Keizer
Olio II aan 't klooster van St. Bavo te
Gent, bevestigd de goederen, in vorige
tijden aan hetzelve gesohonken, als met
name „Beveland van Zuthera en Zuijtvlieda
tot Cortagosuma toe".
De laatste naam is, volgens zijne meening
Cortgiene in N.-Beveland aan Zuijtvliet ge
legen". Zoo dit waar is, dan moet het schor
waar Kortgene op gebouwd is, te voren
bedijkt land, 'tgeen dien naam droeg ge
weest, en in dien grootentussohentijdonder-
geloopen zijn. In den koopbrief van 1478,
alsook in den ouden Biaffaert der Bisschop
pen van Utrecht wordt het mede Cortkene
genoemd en in het handschrift der
Utrechlsche kerk Corthem.
Vóórdat de plaats voltooid en de kerk
gebouwd was, hadden de inwoners hunne
Parochiekerk op het dorp Welle, 't welk
in de nabijheid lag.
Zoo vlug Kortgene was opgetrokken, zoo
kortstondig was ook zijn bestaan, want een
jaar nadat het gesticht was, brandden alle
huizen af, door onvoorzichtigheid met een
bakoven. Heer Flips van Borsele onder
steunde de ingezetenen met geld voor den
herbouw, doch verboodt tevens eenige bak
ovens meer te stichten. Hij bouwde er
ook een kasteel en eene kerk, welke laatste
hij rijkelijk begiftigde.
Maar helaas, de vroeger door ons reeds
geschetste watervloed van 1530 kwam, bij
welke ramp in Brabant, Vlaanderen, Hol
land en Zeeland 404 Parochiën onderliepen
en waarbij de laatstgenoemde gewesten
de meeste schade leden, was ook bijna
geheel N.-Beveland tot ondergang gedoemd.
Na deze ramp begon men aan den
lijnrecht tegenstrijdige wereld- en levensbe
schouwingen".
Ea hij liet daarop nog deze woorden
volgen
«De waan dat deze gisting buiten het veld
der politiek zou kunnen omgaan, of wel om
gekeerd dat de politiek van den invloed dier
gisting vrijgehouden zou kunnen worden, is
reeds voorbijgegaan".
Een ander man van gezag onder de
liberalen, wijlen prof. Buys, schreef het
volgende
„Een moderne en anti-moderne wereldbe
schouwing staan hier, zoowel als elders, in den
Staat niet minder dan in de Kerk scherp gewa
pend tegen elkander over".
De heer Mr. Cort van der Linde erkent
de anti-these met de volgende woorden
„De liberale politiek vindt haar grand in de
menschelïjke rede Den laatsten grond, dien
de liberalen vinden in hel gezag der rede, zoekon
de conservatieven in de openbaring Gods De
klove, welke liberalen en clericalen gescheiden
houdt, is niet toevallig of oppervlakkig, maar
reikt tot den bodem".
Ja, ook Mr. Treub, die onlangs nog zoo
tegen de anti-these sputterde, stelde zelf
die anti-these van zijn kant,toen hy schreef:
„Liberalen van allerlei slag, vrijzinnig-demo
craten en sociaal-democraten hebben deze nega
tieve eigenschap met elkander gemeen, dat zïj
elke politiek verwerpen, welke haar uitgangspunt
neemt in een goddelijke openbaring, die, hetzij
direct aan de individuen zeiven, hetzij aan de
Kerk, waartoe deze behooren, ten deel is ge
vallen".
De St. Crt. komt er nog een getuigenis
van .Goethe by voegen, dat ergens in de
„Gesprache mit Eckermane" is te vinden
„Der tiefste Gegensatz bleibt immer der
zwischen Glaube und Unglaube".
Het ia de oude strijd van het anti-
clericalisme tegen het Christendom, gelyk
ten vorigen jare door denFranschenstaats
man Faguet in zyn boek „Het Anti-cle-
ricalisme" is uiteengezet, en door prof.
Chantepie de la Sauesaye te Leiden nog
kort geleden bevestigd.
Een stryd tegen het Christendom en
zij 't lay de meesten onbewusttegen
den Christus, het is de waarheid.
zuidkant van het eiland weer te bedijken
en werd Kortgene en Kats ingepoldert,
maar twee jaren later, bij den berucht en
vloed van 2 Nov. 1532 moest hel stadje
in 't ongeluk deelen van het geheele eiland.
De plaats werd des nachts, door een
stormwind uit het N. W. geheel over
stroomd, en had het verlies te betreuren
van verscheidene mensohen, waarvan
eenigen, door den hoogen vloed verrast,
op hunne bedden verdronken.
Ook bij den ontzettenden watersnood
van «1808, was Kortgene in groot gevaar.
De inwoners werden ten twee ure in den
nacht door den omroeper en het nood
geschrei gewekt en naar de haven geroe
pen. Daar stortte het water over den opril
en den dijk heen naar binnen. Ten westen
de herberg tegenover de kerk, viel het
met kracht het dorp in, en was door niets
te stuiten. Twee uren lang verkeerde men
in de bangste vrees, maar eindelijk viel
het water en gelukte het nu weldra, met
inspanning van alle krachten het gevaar
meester te worden.
Intussehen hadden de meeste huizen aan
de oostzijde der straat het water binnen
gekregen, en stond 't in sommige woningen
ïeeds een tafel hoogte.
Enkele staaltjes van bitteren doodangst
door de inwoners bij dezen vloed door
leefd heeft de geschiedenis ons bewaard.
Zoo moest eene vrouw, slechts half ge
kleed, zich met hare kinderen op den
zolder bergen. Door den hevigen wind
woei haar licht uit, en was zij gedwongen
aldaar, in de grootste onrust en zonder
eenig levensmiddel bij zich, te vertoeven tot
er eindelijk hulp van buiten kwam opdagen,
i Een andere, oude zwakke schippers
vrouw, wier man juist van huis was, dreef
op haar bed in de kamer rond, en zou
Niet dat alle rechts stemmende voor
den Christus als hun Koning en Heere
gekozen hebben. Doch de mannen die
den Christus ook in de staatkunde als 't
Eeuwige Woord wenschen te eeren zouden
niet langer door de vrijzinnigheid be
streden worden, wanneer zy tot hare ge
lederen overliepen.
Men heeft 't immers meer bygewoond P
Een „fijne" die „zyn rok omkeert",
wordt op eenmaal de vriend van hen die
hem eenmaal weerstonden.
Hetgeen bewyst dat de tegenzin niet
bestond tegen zijn persoon, maar tegen
Hem, die verondersteld werd het voor
werp te zijn van zijn gelooven.
10 Juni 1907.
Dinsdagmiddag 5 uur.
Niemand onzer gunne zich nu rust vóór
Dinsdagmiddag 5 uur.
Meer dan sommigen vermoeden, is het
noodig, dat ieder slootje wordt afgevischt,
ieder hoekje worde nagespeurd.
En als het nn eens op één stem aankwam
en één van ons had zyn plicht verzuimd, en
niet het uiterste beproefd, dan helpt het ons
nietal hebben sommigen spijt van hunne
nalatigheidde slag is dan verloren.
Daarom broeders deze raad
Ga vroeg stemmen, en maak u den stem
dag zooveel mogelyk vrij.
Besteed dien dag om lauwe en zwakke
kiezers op te zoeken en aan te sporen hun
stemplicht getrouw te vervullen.
Doe al wat uw hand vindt om te doen
den ganschen dagtot op 't uiterste oogen-
blikvooral de laatste uren, als sommigen
nog niet geweest zyn, waarvan ge weet
dat als ze maar komen, ze onze candidaten
stemmen.
Laat het U een eere zyn, te kunnen
zeggen, zooveel heb ik bewerkt, zoovelen
zyn door my overtuigd. Een eere voor U,
omdat ge daarmede de zake uws Gods
hebt gediend,
Krabbendijke en Rilland.
De vrijzinnigheid hoopt op Krabben-
dyke en Rilland. Daar zal de slag worden
geslagen. Drie jaar geleden, toen de heer
zeker omgekomen zijn, indien niet een
buurman tydig was toegesneld en haar
uit het gevaar had verlost. Nog een ander
persoon, Pieter Hoogerheide die aan de
keering van het water arbeidde, werd door
den geweldigen stroom van den dijk naar
beneden gesleept, waar hij ongetwijfeld
zijn graf zou hebben gevondeD, indien
niet een zware vloedgolf hem weer naar
binnen had teruggeworpen en hy alzoo
gered werd. Het tegenwoordige Kortgene
is, nadat de verdronken stad en landen,
opnieuw tot hooge schorren waren opge
wassen, in 1681, volgens octrooi der Staten
van Zeeland van 20 Nov. 1680 weder be
dijkt en de plaats opnieuw opgebouwd
geworden.
Het dorp is VU uur van Colijnsplaat
ëu l'.z uur van Wissekerke verwijderd.
Gaan wy het dorp bezoeken en stappen
daartoe af aan de doelmatig aangelegden
steiger, dan zien wij, in onze gedachten
teruggaande tot in de vorige eeuw, dat
er ook hier, zoowel als aan de overzijde,
het Wolf aar tsdijksche veer veel is veranderd
en verbeterd.
Zoo werd aan deze zijde op den 28en Aug.
1819 voor het eerst over het toen nieuw
aangelegde pontveer, met goed gevolg over
gebracht vier rijtuigen en acht paarden.
Daar het echter al spoedig bleek, dat de
hiertoe gebezigde zeilpont op den duur
niet aan het beoogde doel beantwoordde,
zoo is dit pontveer weldra in verval ge
raakt en alzoo te niet geloopen.
Lang moest men zich nog met de oude
gebrekkige overtecht behelpen, totdat
eindelijk, na jaren overleg' ten dienste
van de communicatie tusschen N. en Z.-
Beveland, in 1855 een ontwerp gevormd
werd, tot het bruikbaar maken van de
overblijfselen van genoemden ponteudam
Elenbaas candidaat was, hadden de vrij
zinnigen reden om content te zijn.
En misschien dat de naam Kakebeeke
nu ook wonderen doet, zoo hopen zij.
Gelukkig dat onze mannen daar ook
niet stilzitten. Hun taak is bijzonder zwaar;
zy hebben te zorgen dat alle vier onze
candidaten met overgroote meerderheid
uit de bus komen. En zy zullen daarvoor
ook waken, dat wil zeggen zy zullen alles
doen wat in hun vermogen is.
Dat beloven wy den liberalen
En na de stemming hopen wij al onzen
lezers, bijzonder ook van deze gemeenten
den uitslag mede te deelen.
Kruiningen.
Yan Kruiningen wachten wy succès.
Onze aftredende leden Mulder en Noor-
dyke krijgen daar een goed deel der
stemmen; de heer Wondergem is er bij
zonder gezien, en de naam van den heer
Dekker heeft goeden klank.
Als nu onze voormannen ijverig hun
best doen zal Kruiningen meevallen.
We> hebben daar flinke mannen die ons
nog nooit beschaamd hebben. Zy zullen
het ook nu niet doen.
Drukke bezigheden beletten ons in de
laatste dagen kennis te nemen van eenige
private mededeelingen welke niet recht
streeks met de verkiezingen in verband
stonden. Thans ontdekken wy by de door
lezing ook nog een vergissing hebben te
herstellen, in betrekking tot de party-ver
houdingen in Groningen. Daar zyn 3 leden
in de Staten anti-revolutionairen, te weten:
Boels en Knottnerus, die beiden aan de
beurt van aftreden zyn en door de liberalen
fel zullen worden bestredenen Dijkhuis.
Wy danken ds. Yan Anken, die ons op
deze vergissing attent maakte, zeer voor
deze rectificatie.
Overigens staat onze opmerking onver
zwakt dat het liberalisme in Groningen
zeer exclusief (uitsluitend) is tegenover
onze mannen en zeer inschrikkelijk jegens
de socialisten. Trouwens toen eenige jaren
geleden de vrijzinnigen in de Staten van
Groningen van de 42 zetels er 40 bezetten,
te Kortgeneopdat men aldaar ten allen
tyde, ook met wagens en vee den water
kant zou kannen naderen.
Bij de aanbesteding van dit werk op den
30 Juni 1855 te Middelburgbestaande in
het maken en tot 1 Juli 1856 onderhouden
van een veerdam, sluitende aan den zeedijk
even beoosten de haven van Kortgene en
strekkende zich uit tot aan de laagwaterlyn
werd zulks aangenomen door C. Bouterse
te Colijnsplaat voor 3200 gulden. Wyl
evenwel vervolgens moeilijkheden ont
stonden, in den aankoop en het vervoer van
de daartoe benoodigde schorgronden, was
het werk eerst den 12 Jan. 1856 voltooid,
terwyl de Provincie zich nog, boven de
aannemingssom, met eene uitgaaf van f 268
moest getroosten. In 1858 stonden de
Staten nog eene som van 50 gld. toe, ter
verbetering van den puinweg op dien veer
dam, om alzoo de passage daarover gemak
kelijker te maken, terwijl in 1863, ter ver
krijging van een beter voetpad, daaraan 20
lest Doomïksche steen werd geleverd en
verwerkt ten bedrage van 165 gld. Inmid
dels bleef in N.-Beveland de wensch naar
een veerpont steeds levendig. Nadat de
gemeentebesturen op eerst genoemd eiland
te dier zake onderling in overleg waren ge
treden, besloten de Prov. Stoten in hunne
najaarsvergadering van 1859, dat'de veer-
dammen aan weerszijde als pontedammen
zouden ingericht worden en stelden by hun
besluit van 5 Nov. d.a. v. hiervoor 3000 gld.
beschikbaar, mits dat de gemelde besturen
eene jaarlijksche bijdrage van 100 gld. voor
de onderhoudskosten, de uitoefening eener
pontedienst vooraf behoorlyk verzekeren
en den weg van de kom der gemeente Kort
gene, tot den veerdam voor hunne rekening
verbeteren zonden.
(Slot volgt.)
