NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
este.
No. 205. 1907.
Maandag 3 Juni.
21e Jaargang.
iNG
illerie,
mts
GHRiSTELIJK-
HISTORISCH
■IJ
EM.
IE VRIJ
Haag.
literflesch,
KOOP
luit- en
:kerij
X, aan het
Is.
>eer„
tveulen
loile.
jode.
oV
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
X DE JONGE-VERWEST. te Goes
F. P. O'HUIJ. ts Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
D. MULDER,
M. NOORDIJKE en
J. WONDERGEM.
Mr. J. A. DE WILDE.
E. BONTE,
A. E. HENDRIK SE en
3hr. H. A. WTTE WAAL VAN
STOETWEGEN.
F. C. O. M. HOMBACH,
P. MOES en
C. IJSEBAERT.
11)
FEUILLETON.
Het vijfde rad aan den wagen,
Baltealandsch Overzieht.
?EO'
ile
1906.
in glas.
LDER,
SE, K.
TEUN
VAN
IIEST,
7RIES,
FLO-
te-Compagnie
rtillerie. De
len Com man-
la (aria, (Bin-
loofdpijn en
UnNINO en
li zyn overal
|n de fabriek
[>r. MULDER
zijnde
ran Goes,
iris.
ssaizoen, bij
linde.
fcr/ce, Hooge-
riiiur
Srigdamme.
oor een ge-
Igelegecheid
1 vergoeding.
d. PEIJL,
inden.
es, vraagt
i<3L
fer. te Kou-
IZOUWEN
jjol, Hein-
st - Goes.
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers0,02".
UITGAVE DER FIRMA
en van
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Onze Candidaten voor de Provinciale
Staten stemming 11 Juni a. s. zijn
District Middelburg:
Mr. P. DIELEMAN,
S. IiOUWERSE en
L. J. VAN VGORTHUIJZEN.
District Vlissingen:
K. HOUTERMAN,
P. MERCKENS en
P. J. SIEGERS.
District Goes:
A. S. J. DEKKER,
District Tholen:
District Sluis:
District Hulst:
P. E. FRUYT1ER,
District Zierikzee:
Mr. D. ENGELBERTS.
W. M. HOEUFFT en
A. TIMMERMAN.
1 Juni 1907.
Het aangekondigde wetsontwerp tot
wijziging van de salariasen der onderwijzers
brengt de scholen voor meer uitgebreid
lager onderwijs in minder conditie.
Natuurlijk heeft een school voor meer
uitgebreid lager onderwijs meer behoefte
aan onderwijskrachten boven het ver-
eischte aantal.
Kleine klassen en veel onderwijskrachten
is voor zoodanige scholen de eiseh.
(Een verhaal voor het volk
van
Emil Frommel,.)
Op het kerkhof stonden veel deelne
mende menschen met kransen in de hand,
en menigeen sprak ook een hartelijk woord,
maar daar kon de diepbedroefde en ge
knakte man ternauwernood naar luisteren.
Hem ontbrak nu alles, en het liefst van
alles had hij zich naast zijne beide kin
deren in het graf gevlijd. Het is dan ook
iets heel droevigs, als zich daarbuiten op
bet kerkhof alleen de grond onder de
voeten opent en niet tegelijk de hemel
boven het hoofd. Dan wordt men naar
beneden getrokken in het donkere, zwarte
leed, inplaats van opgetrokken te worden
tot den lichtvollen troost, dien het Evan
gelie biedt. Toen hij weer thuis kwam,
zaten daar een paar bekende vrouwen,
die tevergeefs getracht hadden de geheel
ontstelde moeder tot bedaren te brengen.
De boerin van Eikenhof wilde met alle
geweld naar het kerkhof naar hare kinders.
Onder deze omstandigheden kon niemand
de bruiloft van Gondel komen bijwonen.
De vader schreef haar een brief vol liefde,
maar tegelijk zoo weemoedig, dat Gondel
en ook haar bruidegom in de smidswoning
van Eikenhof dachten, dat er iets aehter
school, hetwelk men niet had willen
schrijven. Daarover geraakte Gondel
zoozeer in onrust, dat zij in geen nachten
sliep en geheel verviel. Zij droomde dat
haar moeder of Koenraad gestorven was.
Zij rustte dan ook niet, voordat haar
bruidegom geschreven had, waarop zij het
twriobt van den dood van de beide posters
Naarmate de verhoogingen klimmen,
stijgen de financieele uitgaven, ook voor
het personeel boven het wettelijk geëischte
aantal, en daartegenover staat geen enkel
voordeel. Jammer voor onze grootere ge
meenten waar zich met ieder jaar meer de
behoefte aan zoodanige scholen doet
gevoelen.
Daar wordt in ons land een reuzenwerk
op touw gezet.
Het betreft niet meer of minder als de
capaciteit der Rotterdamsche haven te
verdubbelen.
Het plan is bij den Rotterdamschen ge
meenteraad ingediend om 310 Hectaren
poldergrond uit te graven en tot een Waal
haven te maken*
Wat dit beteekent zullen onze lezers het
best kunnen begrijpen als we zeggen dat
het rondwandelen der kaden die deze Waal
haven zullen begrenzen 1 Va uur kosten zal.
Hoe Rotterdam gegroeid is kan men be
grijpen, dat in het begin der zeventiende
eeuw waren aangelegd de Wijnhaven, de
Leuvehaven en Scheepmakershaven met
Haringvliet, Blaak en Nieuwe haven. In
1700 kwam daar de Kleine Zalmhaven bij,
en zoo bleef Rotterdam tot het midden der
negentiende eeuw, toen de stoom reus
achtige verandering in het scheepvaart
verkeer bracht, en met deze een gansch
nieuwe toestand voor de Rotterdamsche
haven.
Van 18501860 werd de aanleg ter hand
genomen van de Oosterkade, Westerkade,
Willemskade, Weaterhaven en Veerhaven.
In 1863 begon de reusachtige arbeid, na
eenige tegenspoed met zooveel succes be
kroond, het uitgraven en verleggen van den
Nieuwen Waterweg.
Feijnoord, door bruggen over de Maas
monden, moest Nieuw-Rotterdam worden.
Koningshaven, Binnenhaven, Entrepot-
haven en Spoorweghaven kwamen hun
ruimte bieden, maar de schepen kwamen
niet. En pessimisten schenen gelijk te
hebben, want in 1882 werden de haven
werken op Feijenoord, die 13 millioen aan
de Rotterdamsche Handelsvereeniginghad-
ontvingen. Toen sloot zij zich een ge-
beelen dag op in haar kamertje, en weende
zich eens uit. Zij wilde volstrekt naar
hare ouders, maar de bruiloft kon niet
meer uitgesteld worden. Allen waren al
uitgenoodigd. Zij verzocht nu, dat het
huwelijk zoo stil mogelijk zou voltrokken
worden. En hoewel de oude Petemoei
zich koninklijk verheugd had bij de ge
dachte om bij haar dochter als bruids
moeder te fungeeren en de smidsgezellen
nog iets extra's hadden geleerd en het
geheele dorp zich er een feest van ge
maakt had, was men haar toch, omdat
allen baar liefhadden, te wille. Alles wat
voor de bruiloft gebakken was, gaf zij
aan de armen, en een groot deel van de
kleeren, die zij van de oude Meestersvrouw
geërfd had, had zij voor de weeskinderen
van het dorp pasklaar gemaakt. Die
moesten onder den grooten lindeboom
op versnaperingen onthaald worden. En
aan de knechten beloofden zij, als het
rouwjaar voorbij zou zijn, een prettig feest
te geven. Naar de kerk ging zij in haar
zwart Zondagskleed, en het erfstuk van
Petemoei om den hals, maar toch als een
echte bruid. Zij had haar aangezicht ge
zalfd, om haar lieven bruidegoms wil, aan
wien zij hare droefheid niet wilde op
dringen. En zoo moet het ook zijn. Men
behoeft geen vogelverschrikker te zijn
voor anderen, al heeft men zelf ook eea
rouwfloers om het hart. De kerk was
stampend vol, ofschoon niemand was uit
genoodigd vooral waren er vele armen
en kinderen, aan wie Gondel welgedaan
had, als zij hen in stilte bij ziekte of nood
Had bezocht. Dö oude Predikant bleef
wéér* bij zijn ouden dooptekst en sprak
over den voorraad van olie, die ieder
verstandig paar moest hebben wel te
verstaan, geen olie om te branden of iets
den gekost voor 4 millioen aan de gemeente
verkocht.
Maar nu keerde ook het getij.
De Waterweg kwam uitstekend in orde,
en in 1887 was het reeds noodig het haven
complex met de Rijnhaven te vermeerderen.
Toen kwam in 1895 de Maashaven. Het
oude Charlois met 650 huizen, kerken,
scholen en buitenplaatsen moest verplaatst
worden om een der grootste bassins der
wereld, 60 Hectaren groot, te leveren.
Waar moeten toch de schepen vandaan
komen, vraagde men zich af? Vooral ook
om den aanleg in 1898 van de Katendrecht-
sche haven.
In 1898 werd de Parkhaven gegraven,
nu zijn in aanleg de Schiehaven en de St.
Jobshaven.
En intusschen komen de schepen steeds
meer en meer. Honderden ieder jaar meer.
Schepen die steeds grooter werden in om
vang en diepgang.
En Rotterdam krachtig en energiek als
het is, wil den wedloop volhouden tusschen
meerdere en grootere schepen en meerdere
en grootere havens.
Het reuzenwerk bij het graven der Maas
haven, waarby menigeen de handen van
verbazing ineensloeg als een roekelooze
onderneming, zal nu, indien, wat mogelijk
is, het gemeentebestuur besluit om daar
voor een bedrag van 20 millioen gulden
beschikbaar te stellen, gevolgd worden
door een werk vijfmaal zoo groot.
Terwijl men in Antwerpen twist en
kibbelt en parlesant over den „grooten
doorsteek" van de Schelde, brengt Rotter
dam zijn havens meer en meer in overeen
stemming met de eischen van het wereld
verkeer.
Eere aan liet energieke Rotterdam.
Een onderwijzer van Rotterdam, de heer
S. de Jong, deelt in De School met den
Bijbel mede dat in sommige Fracsche
scholen een middel tot prikkeling van den
ijver der leerlingen wordt toegepast, tot
heden, althans onder ons, onbekend.
Dat middel bestaat in een rondgangs-
schrift in de klasse.
dergelijks, maar geestesolie, zooals vreugde,
vrede, geduld en zoo voort, omdat er ook
in het huwelijk dure en middernachtelijke
tijden konden komen. Dan ware immers
een sierlijk lampje met aardsche liefde
niet voldoende.
Na de bruiloft kwamen er nog treuriger
berichten uit de stad. De jonge meester
Smid, die wat schrijven betrof, met de
pen even vaardig was als met den hamer,
schreef nu in plaats van zijne vrouw, die
veel bij Petemoei in het achterkamertje
was. De oude moester Smid had zich
metterwoon in het huis van Gondel's tante
gevestigd en was stil gaan leven.
Hij wist tooh wel, gelijk ook zijn vrouw,
dat het niet goed is dat de ouders van
den man in het huis blijven wonen, al
hoewel Gondel tot hare schoonouders
gezegd had«Ik wil zijn zooals Ruth in
het eerste kapittel vers 16 Waar gij gaat
zal ik ook gaan, en waar gij blijft, daar
blijf ik ook. Uw God is mijn God en uw
volk is mijn volk. De dood alleen zal u
en mij scheiden''. Inmiddels luidden
de berichten uit de stad hoe langer hoe
droeviger. Moeder werd hoe langer hoe
zwakker. Koenraad was een nagel aau de
doodkist zijner ouders, omdat hij al meer
malen 'Zijn prinoipaal bedrogen had, en
Vader telkens had moeten bijspringen.
Met de Supernumarius-echtelieden ging het
ook niet meer. Want mijnheer de Gemaal
beklaagde zich, dat zijne vrouw hem niet
beschaafd genoeg was, en hij haar niet
meer in zijne kringen kon inleiden. Als
zij in de komedie een stuk hoorde, wist
zij niet eens de pointe, dat is zooveel
als het puntje, waarop het aankwam, van
het stuk te vinden, en dan moest mijnheer
de Gemaal zich schamen In den grond
der zaak kwam de verkoelde genegenheid
echter daar vandaan, dat de bijdragen van
Inplaats van hun gewone schrijfwerk,
schrijven alle leerlingen der klasse op een
bepaalden dag alle werk dat de rooster
voor dien dag aanwijst in het omgaande
schrift.
De leerling wiens beurt het is, schrijft
zijn naam met den datum van zijn leeftijd
boven aan en begint dan zijn dagwerk.
Den volgenden dag doet een andere leer
ling hetzelfde, natuurlijk naar de rooster
vau dien dag. Volgens mededeeling is het
resultaat van zoodanig werk verrassend.
De leerlingen hunkeren er naar dat het hun
beurt wordt, en doen uitnemend hun best.
De onderwijzer zelf krjjgt een keurig
overzicht van de behandelde leerstof, en
dus van de vorderingen der leerlingen, en
wie recht of behoefte heeft inlichtingen
te vragen, kan een gemakkelijk overzicht
verkrijgen.
Onze lezers herinneren zich dat in deze
maand de Vredesconferentie in Den Haag
zal samenkomen, en ook dat deze tweede
bijeenkomst, om de talrijkheid der verga
dering, Diet als de eerste in het Huis ten
Bosch zal plaats hebben, maar in de oude,
thans gerestaureerde Ridderzaal op het
Binnenhof, waar sinds een tweetal jaren
de opening der vergadering van de Staten-
Generaal plaats had.
Het zou kunnen gebeuren dat een bij
zondere ijver de meerderheid der 250
afgevaardigden ter conferentie overviel en
dat zij zich van kunstlicht bedienen wildeD.
Kaarsen op koperen luchters zouden pas
sende zijn in die omgeving, maar eleotrisch
licht is helderder.
Daarom eleetrisch licht dat op een der
avonden van deze week op proef heeft
gebrand en goed voldaan. Eleetrisch licht
in de Ridderzaal van Willem II, Roomsoh
Koning.
Zoo veranderen de tijden en wij met hen!
Naar een Duitsch tijdschrift meldde
neemt het aantal zelfmoorden aldaar toe.
Volgens de statistiek werden in 1899 op
elke honderdduizend inwoners negentien
zelfmoordenaars gevonden drie jaren ge-
Schoonpapa spaarzamer vloeiden dan voor
heen Men sprak er zelfs van om van
elkander af te gaan iets, waarvan Gondel
toen zij 't hoorde, hoegenaamd niets be
greep. «Doen dan de stadsmensehen zoo
iets wel meer", vroeg zij aan haar man,
«terwijl zij toch beloofd hebben om bij
elkander te blijven tot den dood toe?"
Daar kwam ook het bericht, dat het
laatste stuk bosohgrond van den boer van
Eikenhof verkocht zoude wordeD. En
wederom was het de oude Tante, die de
zaak in alle stilte in orde maakte en het
woud kocht. Maar om geld naar de
stad te zenden, daartoe was zij niet te
bewegen. «Men mag onzen God en Heer
niet tegenwerken, want als men hen nu
helpt, dan komen zij hun gansohe leven
niet terecht. Zij moeten eerst kort en klein
worden, zooals de verloren zoon". Evenwel
werkte zij Gondel en haar man niet tegen,
als die het tijnste meel en de beste aard
appelen naar de stad zonden in de stille
gedachte en vrees, dat de ouders gebrek
moohten lijden. Eindelijk kwam er een
hartverscheurende brief van den vader, die
in weinige woorden veel meldde. Het
vermogen was totaal verloren door slechte
tijden en verkeerde speculatie aan de eene
zijde, maar voornamelijk door een slechten
streek van Koenraad, die een valschen
wissel had afgegeven en nu de keu» maar
had 'tussohen betalen en gevangenis. Dat
had den vader geheel en al het hart ge
broken. In zijn brief beschuldigde hij
echter niemand en had hij het niet druk
met vele menschen, maar keerde hij tot
ziehzelven in en dat was verreweg het
beste! Toen de oude Tante den brief ge
lezen had, zeide zij lot Gondel en haren
man «Zie zoo, nu kan ik naar Huis gaan,
mijn gebed is verhoord, nu komt mijns
broeders zoon op den rechten weg. Gondel
leden telde men naar dezelfde verhouding
reeds 21. Wetenschappelijk heeft men de
cijfers der statistiek in verband met deze
toename trachten te verklaren. Men vroeg
zich af, of ook het klimaat, de geogralisohe
ligging, of wel de algemeen sociale ver
houdingen eene oplossing aau de hand
gaven van dit treurig vraagstuk. In het
algemeen zou men zoo zeggen zijn niet
met wiskunstige zekerheid de oorzaken
van toeneming van den zelfmoord aan te
geven. Vele factoren werken soms samen
om de golvingen der statistische lijnen te
verklaren.
Doeh dit is ongetwijfeld zeker, dat de
doorgaande pessimistische richting van J
onzen tijd, een gevolg mede van de
Nietsehe-oultuur, alsmede de overdreven
intelleetueele richting met haar overlading
en zenuwachtige gejaagdheid, verderfelijk
inwerken op de overtreding van het zesde
wetwoord in bovengenoemden vorm en dat
wel niet alleen in Duitsohland, maar ook
wel in andere landen. Is het verschijnsel
internationaal, niet minder zijn het de
oorzaken.
Oostenrijk-Hongarije.
„Waarborgen voor de constitutie" zyn
in sommige landen wel noodig.
Hongarije wenscht zich te waarborgen
tegen de mogelijkheid dat opnieuw zonder
parlement het land zal worden bestuurd.
De regeering heeft met het oog daarop
een reeks bepalingen ontworpen die zij
„waarborgen voor de constitutie" noemt
en waarin bepaald wordt dat ingeval van
een conflict met de kroon het geheele be
stuur stil zal staan. Benoemingen zullen
niet meer mogen geschieden, ook zal geen
koninklijk regeeringscommissaris mogen
worden aangewezen, kortom men wil de
kroon van Hongarije brengen in de posi
tie, die de Engelsehe kroon in het regeer-
stelsel heeft. Gelukt het de regeering van
de kroon de toestemming voor deze wij
ziging in de constitutie, (want dat is het)
te verkrygen, dan zal in Hongarije langs
en Frederikik dank u voor uwe liefde.
Als in de stad de nood op het hoogst is,
maakt gij u dan op. Gij zoudl dat ook
wel uit uzelven doen, maar dat is ook mijn
laatsten wil; met datgene wat het woud
waard is, met de renten, neemt gij de
ouden op en wat zich nog wil laten redden
van de jongen. Al het andere is in orde.
Gij laat mij begraven, juist zooalsMees-
terske. En haal mij nu uw vader van
beneden in mijn huis". Met dezen sprak
zij nog langen tijd. Zij gaf hem eene
wettige aete, die inhield dat hem dat huis
toebehooren zou, hetwelk later, wanneer
de Heer hem kleinkinderen gaf, aan dezen
zou behooren. Daarna is zij gegaan naar
den predikant van het dorp, met wien zij
nog allerlei zaken regelde, en toen des
Zondags daarop de morgenklok luidde, en
Gondel hare pleegmoeder wilde wekken,
was zij ontwaakt maar ten eeuwigen
leven. Eene beroerte had aan haar leven
gansch stil een einde gemaakt. In de kerk
heerschte eene doodelijke stilte, toen de
Predikant aflas, wat zij aan armen en on-
gelukkigen vermaakt had, en hoe zij niets
had vergeten. Dat was zij dan, van wie men
gezegd had, dat zij «een boozen blik" had.
De prediker sprak daarom ook iets van een
„boozen blik", een «boos oor" 6d een
«boozen tong", en peinzend over 't ge
beurde en gehoorde ging men daarop
weder naar huis.
Gondel en haar man hadden intusschen
geen rust, zoolang hare ouders niet bij hen
gekomen waren. Daarom noodigden zij hen
uit, om hun een bezoek te brengen in het
voorjaar, dat reeds na op handen was, om
de huishouding hunner kinderen eens te
zienzij stelden hun dat alles zoo ge
makkelijk mogelijk voor; zij zouden de
reis betalen en hun een goed eind weegs
tegemoet reizen. (Slot volgtj.
