NIEUWSBLAD VOOR ZEELAND. No. 179. 1907 Woensdag 1 Mei 21e Jaargang. CHRISTELIJK- HISTORISCH Vereenigt U! VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK Wed. S, J. DE JON GE-VERWEST» te Goes F. P. D'HUIJ, te Middelburg. PRIJS DER ADVERTENTIËN Snippers uit de oude doos. Middelburg. IEDEREN WERKDAG DES AVONDS* Prijs per drie maanden franco p. p1,25. Enkele nummers0,02*. UITGAVE DER FIRMA EN VAN van 1—S regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent. Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent. Hoezeer de christelijke partijen in menig opzicht mogen verschillen, tegenover den fjemeenschappelijken vijand van het onge- oof behooren ze één te zijn en zijn ze ook inderdaad één. Laten we dat in de eerstvolgende weken niet vergeten. Groen van Prinsterer schreef eens: Christus is het vereenigingspunt. In Hem hebben Roomschen en Protestanten, tegenover het ongeloof één gemeenschap pelijk belang. En prof. Ëabius zei niet andersTegen over de Revolutie is er een gemeenschap van alle christenen. Tegenover Revolutie is er eenheid van grondslag onder Protes tanten en Roomschen. Het kan misschien van eenig nnt zijn als we dit even herinneren voor de weken die ons wachten. Velen onzer kennen zoo ongeveer op hun duimpje die kleine trekjes en trucjes die uitgevoerd worden bij iedere verkiezing en zeggen steeds o, dat hebben we meer ge hoord. Hun is het uitspelen van den eenen persoon tegen den ander, en van de eene kerk tegen de andere gansch niet vreemd. Zij kennen dat. Maar er zijn steeds onbedrevenen, recrn- ten die het klappen van de zweep nog niet kennen, en hun is de ijver van verkiezings- redenaars en verkiezingsartikelen gewijd, met de stille hoop dat het eenige bate af werpen moge. Het uitspelen van de personen tegen elkander is een tactiek in verkiezingsdagen algemeen door de partijen links beproefd. Vooral de pers van die zijde is steeds op deze wijze in de weer. We hebben er juist dezer dagen weder een treffend staaltje van beleefd. Dr. Knyper en mr- Lohman, de leiders der anti-revolntionaire en der ohristelijk- historische partijen, moesten weder eens dienst doen om door beurtelings te verheffen of te verguizen nu eens hier en dan weder daar te beproeven eenigen buit te halen. 189 TE triLLETOlT. DOOK S C A L D I S. VII. Treden wij de Nisutoe kerk kinnen, dan komt er aldra een heilige ernst in ons op. Een ernst, welke ons onwillekeurig doet terugdenken aan de tijden, waarin de oude en machtige Abdij haren scepter zwaaide over Middelburg en geheel Walcheren. Van zelf zien wij dan ook in onzen geest en in dit Heiligdom zijnde, het groot aan tal Geestelijken, die in dit kerkgebouw hun dienst verrichtten. Om evenwel van de bezienswaardigheden in het gebouw kennis te nemen, mogen wij ons zeiven niet te zeer verdiepen in de tijden van weleer, maar moeten wij ons, hoewel noode, weder in het tegenwoordige verplaatsen. Het gebouw dan binnentredende, trekt onmid dellijk onze aandacht het prachtige graf- teeken, ter eere der Evertsen, ons reeds bekend uit het leven van deze kloeke aeehelden. Wenden wjj onzen blik naar den noor delijken muur, dan ontwaren wij twee ge denkschriften, in vergulde letteren, op marmeren platèn gegrift. Dit monument werd in 1820, bij goedvinden van Z. M. den Koning hier geplaatst ter nagedach tenis van Willem, Roomsch koniög en van zijn voogd Floris, aan wie Middelburg zeer groote verplichting had. Op dat van Willem lezen wij„Ter ge dachtenis van WillemGraaf van Holland, „Roomsch Koning, omgekomen in West- „Frieslandden 28 Januari 1526, en be- graven te Hoogwoude, zijnde het gebeente „naar de Abdij-keek van Middelburg over- Ifebwbt door zijn zoon Fhrif V, Graaf Men meende te weten dat het oordeel van dr. Kuyper bij de pas afgeloopen crisis niet was gevraagd en men vernam dat ons hoofdorgaan niet werd erkend, als het lei dend orgaan der rechterzijde, wat het ook niet is of nooit geweest is, en fluks klinkt het in artikel na artikel in heel de vrijzin nige pers, dat dr. Kuyper op zy gezet is, verloochend is, dat hij afgedaan heeft tot dat op zekeren dag die zeepbel wegge blazen wordt door hem die er het naast by betrokken is, en dat heele spelletje wegge schoven wordt door de mededeeling dat er niets van waar is. Op dezelfde grove wijze is gehandeld ge durende de vier jaren dat het christelijk ministerie de leiding had. Nu eens was dr. Kuyper de alvermo gende heerscher die een Ministerie had gevormd. Zeker homogeen, maar waarbij hij alleen homo en alle anderen geen waren, en morgen werd de heer Lohman voor gesteld als de wezenlijke leider, die voor het Kabinet en voor alle waar-anti revolutionairen de verleider was. Zoo wisselde de baas naar den eisch van het oogenblik. Nu eens had men op te passen voor deze en dan voor gene, als dat oppassen dan maar gepaard ging met onthouding of overloopen bij de stembus. Hoe weinig resultaat deze grove taktiek gehad heeft is ons allen bekend. Dat gebeurt in de hoogste kringen- Dat het in eigen, kleineren kring; op dezelfde wijze, mits op nog wat ruwere manier, geschiedt, zal niemand verwonderen. Daar is misschien hier of daar een partijgenoot die met grooten ijver voor een candidatuur werkt, geen wonder dat hij voorgesteld wordt als de schepper, de vader van zoodanige candidatuur. Daar is wellicht hier of daar een candidaat minder popnlair of vallende buiten de gewone maat of fluks is de vrijzinnige pers er bij om te speculeeren op bet kleinste wat in den mensch is, de jaloezie, en door het verbinden van den eenen naam aan den anderen, althans een poging te wagen om „van Holland en Zeeland in het jaar 1282". En op dat van Floris de Voogd„Ter „gedachtenis van Floris, Voogd van Hol- landWetgever en Beschermer van Zeeland „broeder van den Graaf en Roomsch „Koning Willem, den 25 Maart 1258 te Antwerpen overleden en in de Abdij-kerk „te Middelburg begraven den 7 Mei des- „zelfden jaars 1258" Zooals wij zien is de predikstoel een schoon stuk van sohrijnwerkerskunsthij rust op een fraai bewerkten arend en heeft een koperen leuing. De bouw van het vroegere orgel is begonnen in 1597 en voltooid in 1603 door den orgelmaker Jan Roose. Aan de binnenzijde der deuren van de kas, waren deze van fijn schilderwerk voorzien, de eene, voorstellende de zegepralende terug komst van Davidverwelkomt door vrouwen-reien, en de anderede ont moeting van Jephttha met zijne dochter, aan het hoofd van trommelende maagden-reien. Bij den brand van 1712 werd dit orgel grootendeels vernield doch was weder hersteld in 1714. Herhaaldelijk heeft het eohter herstellingen ondergaan, zoo ook in 1813 door den stads-orgelmaker F. van der Weele. Op den duur voldeed het echter niet meer aan de eisohen en moest het door een nieuw instrument vervangen worden. Den 1 April 1861 (2de Paasohdag) werd het orgel voor 't laatst bespeeld en werd de bouw van het nieuwe 'twelk we nu voor ons zien opgedragen aaD den Rotterdamsohen fabrikant W. H. Kam, en werd dit nieuwe instrument ingewijd den 8 Dec. 1861 door ds. Slotemaker. Beiden werden ter aarde besteld, onder het portaal van het K o o r. Na veel moeite werden de grafsteden ontdekt den 18 Maart 1817 door Mr. N. C. Lambrechtsen van R i 11 h e maan wien ook de oprichting van 4» monumenten werd opgedragen. een zij het dan ook schrale bate binnen te halen. Voorzeker de bate op die manier binnen gehaald was schraal, zeer schraal. Maar wat niet is, kan komen. Wie geeft een beter middel aan de band Sterker, veel sterker dan het uitspelen van den eenen persoon tegen den anderen is dat van de kerken tegen elkander. Als er geen Roomsch-Katholiek man candidaat gesteld wordt dan heet het dat men in Protestantsche kringen van de Roomschen slechts hand- en spandiensten verlangt, hun verlaagt tot houtbakkers en waterputteT» en als er wel een Roomsoh- Katholiek man candidaat gesteld wordt dan heet het dat ons land aan Rome ver kocht wordt en onze dierbare vrijheids oorlog om niet gestreden is. Als er een man van de Hervormde Kerk candidaat gesteld wordt dan heet het adres aan de laatste Leidsohe Tweede Kamerverkiezing dat de Kuyperianen zioh zelf verloochenen om politieke winst; en als er een man van Gereformeerden huize candidaat gesteld wordt dan wordt alles wat gereformeerd is voorgesteld als de groote slokop die alles naar zioh toehaalt. Dit inferieure bedrijf gaat zoo jaar op jaar voort. Bij iedere verkiezing de oude redeneering, alleen de namen wisselen. Nooit wordt een candidaat genoemd, H»f men vindt er de kerkelijke kleur bij, roet een met een waarschuwing aan hen die niet van dezelfde kerkelijke kleur zijn. Heel veel last hebben we de laatste jaren van dat gedoe niet gehad. Ons succes is er, althans in de provincie Zeeland, niet minder om geweest. Onze lezers van linksohe bladen hebben blijkbaar aleen zoodanige redeneering voor kennisgeving aangenomen of hebben er gansoh geen kennis van genomen. En eerlijk gezegd ook ditmaal wachten we van dit bedrijf weinig succes. We hopen van harte dat ook ditmaal de reohtsche pers de personen onzer tegenstanders buiten geding laat en niet gaat wroeten in de manier waarop zij De verlichting der kerk geschiedde vroe ger door twee buitengewoon zware koperen kronen met drie transen. Elke kroon had een gewicht van 500 kilo's en bestond uit 228 afzonderlijke stukken. Wegens inwendige vertim mering en het aanbrengen van geheel nieuwe verlichting werd de kerk gesloten in Mei 1846 en werd na die restauratie weder voor den dienst geopend 's avonds van den 20 Deo. d.a.v. met een feestrede door ds. Borsius naar Joh. 10 22. De Koorkerk is eigenlijk het Koor of de aohterkerk van de Nieuwe. De afscheiding door een mnur van het voorgebouw heeft vermoedelijk plaats gehad ia 1577, met oogmerk om de ruimte te verkleinen en niet om toen reeds dit Koor tot een afzonderlijke Kerk in te richtendit geschiedde eerst in 1584 en wel ten dienste van de Engelsche ge meente. Te voren is zij tot andere doel einden gebruikt; eerst tot huisvesting van armen en behoeftigenen vervolgens tot een pakhuis verhuurd. In 1592 werd er een Compagnie Engelsche soldaten in gele gerd en eindelijk is het gebouw op 29 Juni 1597 tot een vierde kerk voor de Her vormden geopend. In 1602 is de consi storiekamer vervaardigd. In den nacht van 24 op 25 Mei 1819, liep deze kerk groot gevaar door het vuur vernield te wordenzij werd door het onweder getroffen, die door de looden goten wel werd afgeleid, doch ook op de eenige plaats waar de gemeenschap was afge broken, eene plank ontstak. Het ongeval werd spoedig ontdekt, en had dit van noodlottige gevolgen kunnen zijn indien niet de loodgieter Hubertus Munters zich, niet zonder moeite en ge vaar, in den vangbak had afgelaten, en het brandend stuk hout losgerukt en uit gedoofd. Yoor dit kloekmoedig gedrag ontving candidaat gesteld zijn. Iets wat toch tot de huishoudelijke belangen eener partij behoort en wat voor het publiek van geen belang is, evenmin als de vraag welke hunne kerkelijke overtuiging is. Eén gemeenschappelijk belang, dat boven alles staat, hebben, hoevele bij komende geschillen hen ook mogen ver- deelen, de reohtsche partijen en dat gemeenschappelijk belang is de strijd tegen het ongeloof. En daarom Vereenigt u 30 April 1907. De Standaard schrijft Rare bondgenooten. Ten overvloede wordt in de liberale pers nog eens, en nog eens, verzekerd, dat bij de komende verkiezing oud-liberaal en vrij zinnig-demoeraat saaiengaan. Alle liberalen onder één hoed. Natuurlijk, niemand die 't een oogen blik anders gedaoht heeft. We hebben er niet op tegen. Toch zij opgemerkt, dat het een zonder ling allegaartje is, en dat het rare bond genooten zullen wezen. Men wil het nu bij de stembus op de militaire quaestie laten buigen of barsten. Goed. Maar jmst in die quaestie staan de oud- libeTalen tegen de radicalen over. Niet de pers van Rechts, maar de Nieuwe Courant nam bij het verzet tegen minister Staal de leiding. Jhr. Van Karnebeek sprak zioh openlijk tegen Staal uit. Van Houten stemde tegen zijn begrooting. VanLeeuweD, Stork en Rengers spraken scherp tegen hem. Minder nog Reohts tegen Links ging het, maar veeleer van oud-liberale zijde tegen de radicalen. Zijn nu de oud-liberalen overgeloopen, hebben ze zoete broodjes gebakken, en zijn ze op eenmaal en corps voor het radicale stelsel van Thomson c. s. gewonnen Of wel hebben de radioalen water in hun wijn gedaan, en beloofd te zullen inbinden Om saam bij de slembus te gaan, moet men toch weten, waarop men saamgaat. hy van kerkmeesters een zilveren tabaks doos met een toepasselijk opschrift. Heeren burgemeesters vereerden hem een zilveren medaille, op welker eene zyde afgebeeld was, dat gedeelte der kerk, hetwelk door den bliksem was getroffen, met 't wapen der stad, en aan de keerzijde de inscriptie „ter gedachtenis aan H. Munters voor den betoonden moed en ijver in 't blusschen van den brand aan de Koorkerk te Mid delburg den 24 Mei 1819''. Het orgel 'twelk wij hier zien werd vervaardigd door den orgelmaker W. H. Kam te Rotterdam. Om een gedeelte der kosten er voor te vinden, vermaakteVrouwe S. M. Schor er, den 21 Nov. 1846 overleden eene som van 2000 gldwaarbij haar echtgenoot Mr. J. G. Hinloopen, 24 April 1856 gestorven, een legaat van 500 gld. voegde. Door deze giften, door de renten vergroot, werd men in staat gesteld het instrument te bouwen en werd het, na voltooiing 5 Juni 1859 ingewijd door de. Abresch, met eene leerrede over Johs. 424. In Oct. 1839 werden bij het H. Avondmaal voor het eerst gebruikt: drie zilveren schotels, twee dito kannen en vier bekers, door een onbekenden gever aan de kerk geschonken. De Magistraat der stad nam den 27 Febr. 1644 het besluit tot het bouwen van de Oostkerk, welke wij aan het einde der Breedstraat vinden. Het duurde echter tot 1647 eer men met de eerste werkzaam heden begon door het inheien van palen en het volgende jaar met het metselen der fondamenten. Wijl door onvoorziene omstandigheden het werk eenige jaren stilstond, werd de bouw eerst voltooid in 1667 en hadden de kosten bedragen de som van 355530 gld. Den 6 Juli van genoemd jaar werd het gebouwd ingewijd door ds.P.vanThoor. Ook dit gebouw is een zeer schoon stuk der vroegere bouwkunst j 'tis een jr&aie Er moet één plan, één stelsel, één pro gram, iets zijn, waarover men het voor de kiezers ééns is. Tegen Rechts de militaire quaestie uit te spelen, en tegelijk een candidaat aan bevelen, die nog erger dan Reehts tegen het militaire plan der radicalen gekant staat, is toch geen houding. Dat is geen mannenwerk. Het zal dan ook wel weer op de anti these gaan. Een anderen bond hebben de heeren niet. O, neen een vrijzinnig-democraat is nog geen Socialist, en een Unie-liberaal is nog geen vrijzinnig-demooraat. Maar het blijft tooh slechts een graad verschil, geen gvondversohil. De liberaal vleit zioh dat een wereld van beginselen hem scheidt van den demoeraat, maar tal van feiten komen telkens die illusie verstoren. Eigenaardig is de opschuiving naar de uiterste linkerzijde, eigenaardig ook de porren die de achterblijver of hij die niet 1 lug genoeg marcheert te verduren heeft. Afbreken, afbreken, dat is het ideaal én voor den liberaal én voor den demo raat. Voor de eerste minder sterk dan voor den laatste. Afbreken van de kerk en afbreken van het gezag, afbreken van velerlei be grippen omtrent der mensohen plichten, afbreken van geloof en afbreken van wat al niet. Maar van afbreken kan geen menseh op den duur leven. Er is een tijd van afbreken, maar ook een tijd van bouwen, heeft de Prediker gezegd. En wat en waar wordt er, in geeste lijken zin, onder de vrijzinnigen gebouwd Ongetwijfeld, het Socialisme spreekt het ideaal der arbeiders-klasse toe, omdat het alles wat ontevreden is in deze onvol maakte wereld om zioh vereenigt, maar is dat bouwen Ook het socialisme zal zjjn vat op het aohtzijdige koepeltempel. Wanneer wij het groot portaal binnenkomen, zien wij 't sehoone orgel en den mooien predikstoel er onder, en het geheel geeft ons een tref- fenden aanblik. Het binnenwerk van het rondopgaande dak of der kap wordt voor een meester stuk der kuDst gehouden het rust gedeel telijk op acht zware pilaren, binnen de kerk, doch zóódanig bij de hoeken geplaatst dat zij bij eene zeer goede uitwerking de ruimte niets belemmeren. De koepeltoren draagt een vergulden Burcht en deze weder twee dubbele arenden, de Keizerskroon en een den hoed van den vrijheiddragenden standaard, om welken de leeuw met de zeven pijlen en de sabel als windwijzer draait. Het gebouw heeft, tot oDder den vergulden Burcht, de hoogte van 45.7 M. en beneden 28.9 M. middellijn. Men kan het binnenwerk van het dak op drie gaan derijen rondgaan. Op de tweede werd, tegen brandgevaar een brandspuit geplaatst en ook drie waterbakken. Buiten, beneden den bovensten koepel, heeft men eene balustrade, waar meD dus ook het gebouw van buiten kan rondwandelen, en naar alle zijden een schoon uitzicht over Wal cheren heeft. De bouw van het orgel is begonnen in 1779 en aangenomen door Gebr. De Rykere van Kortryk, wier werk echter geheel werd afgekeurd. In 1782 werd de herstel ling opgedragen aan Joachim Reichner en werd het, na de restauratie ingewijd den 19 19 Januari 1783 door ds. F. Reitsma met Ps. 104 35. Doch het volgende jaar moest de stads-orgelmaker J. van Overbeeke er reeds vele verbeteringen in aanbrengen en 20 jaren later onderging het opnieuw vrij wat herstelling door den orgelmaker Schmidt van Gouda, en in dien toestand zien wij 't nu nog, en wordt 't nu voor een der beste orgels van de stad gehouden. (Wordt vervolgd.^

Krantenbank Zeeland

De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland | 1907 | | pagina 1