NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 179. 1907
Woensdag 1 Mei
21e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Vereenigt U!
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S, J. DE JON GE-VERWEST» te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Snippers uit de oude doos.
Middelburg.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS*
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02*.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—S regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Hoezeer de christelijke partijen in menig
opzicht mogen verschillen, tegenover den
fjemeenschappelijken vijand van het onge-
oof behooren ze één te zijn en zijn ze ook
inderdaad één.
Laten we dat in de eerstvolgende weken
niet vergeten.
Groen van Prinsterer schreef eens:
Christus is het vereenigingspunt. In
Hem hebben Roomschen en Protestanten,
tegenover het ongeloof één gemeenschap
pelijk belang.
En prof. Ëabius zei niet andersTegen
over de Revolutie is er een gemeenschap
van alle christenen. Tegenover Revolutie
is er eenheid van grondslag onder Protes
tanten en Roomschen.
Het kan misschien van eenig nnt zijn als
we dit even herinneren voor de weken die
ons wachten.
Velen onzer kennen zoo ongeveer op hun
duimpje die kleine trekjes en trucjes die
uitgevoerd worden bij iedere verkiezing en
zeggen steeds o, dat hebben we meer ge
hoord. Hun is het uitspelen van den eenen
persoon tegen den ander, en van de eene
kerk tegen de andere gansch niet vreemd.
Zij kennen dat.
Maar er zijn steeds onbedrevenen, recrn-
ten die het klappen van de zweep nog niet
kennen, en hun is de ijver van verkiezings-
redenaars en verkiezingsartikelen gewijd,
met de stille hoop dat het eenige bate af
werpen moge.
Het uitspelen van de personen tegen
elkander is een tactiek in verkiezingsdagen
algemeen door de partijen links beproefd.
Vooral de pers van die zijde is steeds op
deze wijze in de weer.
We hebben er juist dezer dagen weder
een treffend staaltje van beleefd.
Dr. Knyper en mr- Lohman, de leiders
der anti-revolntionaire en der ohristelijk-
historische partijen, moesten weder eens
dienst doen om door beurtelings te verheffen
of te verguizen nu eens hier en dan weder
daar te beproeven eenigen buit te halen.
189
TE triLLETOlT.
DOOK
S C A L D I S.
VII.
Treden wij de Nisutoe kerk kinnen, dan
komt er aldra een heilige ernst in ons op.
Een ernst, welke ons onwillekeurig doet
terugdenken aan de tijden, waarin de oude
en machtige Abdij haren scepter zwaaide
over Middelburg en geheel Walcheren.
Van zelf zien wij dan ook in onzen geest
en in dit Heiligdom zijnde, het groot aan
tal Geestelijken, die in dit kerkgebouw
hun dienst verrichtten. Om evenwel van de
bezienswaardigheden in het gebouw kennis
te nemen, mogen wij ons zeiven niet te
zeer verdiepen in de tijden van weleer,
maar moeten wij ons, hoewel noode, weder
in het tegenwoordige verplaatsen. Het
gebouw dan binnentredende, trekt onmid
dellijk onze aandacht het prachtige graf-
teeken, ter eere der Evertsen, ons reeds
bekend uit het leven van deze kloeke
aeehelden.
Wenden wjj onzen blik naar den noor
delijken muur, dan ontwaren wij twee ge
denkschriften, in vergulde letteren, op
marmeren platèn gegrift. Dit monument
werd in 1820, bij goedvinden van Z. M.
den Koning hier geplaatst ter nagedach
tenis van Willem, Roomsch koniög en van
zijn voogd Floris, aan wie Middelburg zeer
groote verplichting had.
Op dat van Willem lezen wij„Ter ge
dachtenis van WillemGraaf van Holland,
„Roomsch Koning, omgekomen in West-
„Frieslandden 28 Januari 1526, en be-
graven te Hoogwoude, zijnde het gebeente
„naar de Abdij-keek van Middelburg over-
Ifebwbt door zijn zoon Fhrif V, Graaf
Men meende te weten dat het oordeel van
dr. Kuyper bij de pas afgeloopen crisis niet
was gevraagd en men vernam dat ons
hoofdorgaan niet werd erkend, als het lei
dend orgaan der rechterzijde, wat het ook
niet is of nooit geweest is, en fluks klinkt
het in artikel na artikel in heel de vrijzin
nige pers, dat dr. Kuyper op zy gezet is,
verloochend is, dat hij afgedaan heeft tot
dat op zekeren dag die zeepbel wegge
blazen wordt door hem die er het naast by
betrokken is, en dat heele spelletje wegge
schoven wordt door de mededeeling dat er
niets van waar is.
Op dezelfde grove wijze is gehandeld ge
durende de vier jaren dat het christelijk
ministerie de leiding had.
Nu eens was dr. Kuyper de alvermo
gende heerscher die een Ministerie had
gevormd. Zeker homogeen, maar waarbij
hij alleen homo en alle anderen geen waren,
en morgen werd de heer Lohman voor
gesteld als de wezenlijke leider, die voor
het Kabinet en voor alle waar-anti
revolutionairen de verleider was.
Zoo wisselde de baas naar den eisch
van het oogenblik.
Nu eens had men op te passen voor deze
en dan voor gene, als dat oppassen dan
maar gepaard ging met onthouding of
overloopen bij de stembus.
Hoe weinig resultaat deze grove taktiek
gehad heeft is ons allen bekend.
Dat gebeurt in de hoogste kringen- Dat
het in eigen, kleineren kring; op dezelfde
wijze, mits op nog wat ruwere manier,
geschiedt, zal niemand verwonderen.
Daar is misschien hier of daar een
partijgenoot die met grooten ijver voor
een candidatuur werkt, geen wonder dat
hij voorgesteld wordt als de schepper, de
vader van zoodanige candidatuur. Daar
is wellicht hier of daar een candidaat
minder popnlair of vallende buiten de
gewone maat of fluks is de vrijzinnige
pers er bij om te speculeeren op bet kleinste
wat in den mensch is, de jaloezie, en door
het verbinden van den eenen naam aan den
anderen, althans een poging te wagen om
„van Holland en Zeeland in het jaar 1282".
En op dat van Floris de Voogd„Ter
„gedachtenis van Floris, Voogd van Hol-
landWetgever en Beschermer van Zeeland
„broeder van den Graaf en Roomsch
„Koning Willem, den 25 Maart 1258 te
Antwerpen overleden en in de Abdij-kerk
„te Middelburg begraven den 7 Mei des-
„zelfden jaars 1258"
Zooals wij zien is de predikstoel een
schoon stuk van sohrijnwerkerskunsthij
rust op een fraai bewerkten arend en heeft
een koperen leuing.
De bouw van het vroegere orgel is
begonnen in 1597 en voltooid in 1603
door den orgelmaker Jan Roose. Aan de
binnenzijde der deuren van de kas, waren
deze van fijn schilderwerk voorzien, de
eene, voorstellende de zegepralende terug
komst van Davidverwelkomt door
vrouwen-reien, en de anderede ont
moeting van Jephttha met zijne dochter, aan
het hoofd van trommelende maagden-reien.
Bij den brand van 1712 werd dit orgel
grootendeels vernield doch was weder
hersteld in 1714. Herhaaldelijk heeft het
eohter herstellingen ondergaan, zoo ook
in 1813 door den stads-orgelmaker F.
van der Weele.
Op den duur voldeed het echter niet
meer aan de eisohen en moest het door
een nieuw instrument vervangen worden.
Den 1 April 1861 (2de Paasohdag) werd
het orgel voor 't laatst bespeeld en werd
de bouw van het nieuwe 'twelk we
nu voor ons zien opgedragen aaD den
Rotterdamsohen fabrikant W. H. Kam,
en werd dit nieuwe instrument ingewijd
den 8 Dec. 1861 door ds. Slotemaker.
Beiden werden ter aarde besteld, onder
het portaal van het K o o r. Na veel moeite
werden de grafsteden ontdekt den 18 Maart
1817 door Mr. N. C. Lambrechtsen van
R i 11 h e maan wien ook de oprichting van
4» monumenten werd opgedragen.
een zij het dan ook schrale bate
binnen te halen.
Voorzeker de bate op die manier binnen
gehaald was schraal, zeer schraal.
Maar wat niet is, kan komen. Wie geeft
een beter middel aan de band
Sterker, veel sterker dan het uitspelen
van den eenen persoon tegen den anderen
is dat van de kerken tegen elkander.
Als er geen Roomsch-Katholiek man
candidaat gesteld wordt dan heet het dat
men in Protestantsche kringen van de
Roomschen slechts hand- en spandiensten
verlangt, hun verlaagt tot houtbakkers en
waterputteT» en als er wel een Roomsoh-
Katholiek man candidaat gesteld wordt
dan heet het dat ons land aan Rome ver
kocht wordt en onze dierbare vrijheids
oorlog om niet gestreden is.
Als er een man van de Hervormde Kerk
candidaat gesteld wordt dan heet het
adres aan de laatste Leidsohe Tweede
Kamerverkiezing dat de Kuyperianen
zioh zelf verloochenen om politieke winst; en
als er een man van Gereformeerden huize
candidaat gesteld wordt dan wordt alles
wat gereformeerd is voorgesteld als de
groote slokop die alles naar zioh toehaalt.
Dit inferieure bedrijf gaat zoo jaar op
jaar voort. Bij iedere verkiezing de oude
redeneering, alleen de namen wisselen.
Nooit wordt een candidaat genoemd,
H»f men vindt er de kerkelijke kleur bij,
roet een met een waarschuwing aan hen
die niet van dezelfde kerkelijke kleur zijn.
Heel veel last hebben we de laatste
jaren van dat gedoe niet gehad.
Ons succes is er, althans in de provincie
Zeeland, niet minder om geweest.
Onze lezers van linksohe bladen hebben
blijkbaar aleen zoodanige redeneering voor
kennisgeving aangenomen of hebben er
gansoh geen kennis van genomen.
En eerlijk gezegd ook ditmaal
wachten we van dit bedrijf weinig succes.
We hopen van harte dat ook ditmaal
de reohtsche pers de personen onzer
tegenstanders buiten geding laat en niet
gaat wroeten in de manier waarop zij
De verlichting der kerk geschiedde vroe
ger door twee buitengewoon zware koperen
kronen met drie transen. Elke kroon had
een gewicht van 500 kilo's en bestond
uit 228 afzonderlijke stukken.
Wegens inwendige vertim mering en het
aanbrengen van geheel nieuwe verlichting
werd de kerk gesloten in Mei 1846 en
werd na die restauratie weder voor den
dienst geopend 's avonds van den 20 Deo.
d.a.v. met een feestrede door ds. Borsius
naar Joh. 10 22.
De Koorkerk is eigenlijk het Koor of
de aohterkerk van de Nieuwe.
De afscheiding door een mnur van het
voorgebouw heeft vermoedelijk plaats
gehad ia 1577, met oogmerk om de ruimte
te verkleinen en niet om toen reeds dit
Koor tot een afzonderlijke Kerk in te
richtendit geschiedde eerst in 1584 en
wel ten dienste van de Engelsche ge
meente. Te voren is zij tot andere doel
einden gebruikt; eerst tot huisvesting van
armen en behoeftigenen vervolgens tot
een pakhuis verhuurd. In 1592 werd er
een Compagnie Engelsche soldaten in gele
gerd en eindelijk is het gebouw op 29 Juni
1597 tot een vierde kerk voor de Her
vormden geopend. In 1602 is de consi
storiekamer vervaardigd.
In den nacht van 24 op 25 Mei 1819,
liep deze kerk groot gevaar door het vuur
vernield te wordenzij werd door het
onweder getroffen, die door de looden goten
wel werd afgeleid, doch ook op de eenige
plaats waar de gemeenschap was afge
broken, eene plank ontstak.
Het ongeval werd spoedig ontdekt, en
had dit van noodlottige gevolgen kunnen
zijn indien niet de loodgieter Hubertus
Munters zich, niet zonder moeite en ge
vaar, in den vangbak had afgelaten, en
het brandend stuk hout losgerukt en uit
gedoofd.
Yoor dit kloekmoedig gedrag ontving
candidaat gesteld zijn. Iets wat toch tot
de huishoudelijke belangen eener partij
behoort en wat voor het publiek van geen
belang is, evenmin als de vraag welke
hunne kerkelijke overtuiging is.
Eén gemeenschappelijk belang, dat
boven alles staat, hebben, hoevele bij
komende geschillen hen ook mogen ver-
deelen, de reohtsche partijen en dat
gemeenschappelijk belang is de strijd tegen
het ongeloof.
En daarom Vereenigt u
30 April 1907.
De Standaard schrijft
Rare bondgenooten.
Ten overvloede wordt in de liberale pers
nog eens, en nog eens, verzekerd, dat bij de
komende verkiezing oud-liberaal en vrij
zinnig-demoeraat saaiengaan. Alle liberalen
onder één hoed.
Natuurlijk, niemand die 't een oogen
blik anders gedaoht heeft.
We hebben er niet op tegen.
Toch zij opgemerkt, dat het een zonder
ling allegaartje is, en dat het rare bond
genooten zullen wezen.
Men wil het nu bij de stembus op de
militaire quaestie laten buigen of barsten.
Goed.
Maar jmst in die quaestie staan de oud-
libeTalen tegen de radicalen over.
Niet de pers van Rechts, maar de Nieuwe
Courant nam bij het verzet tegen minister
Staal de leiding. Jhr. Van Karnebeek sprak
zioh openlijk tegen Staal uit. Van Houten
stemde tegen zijn begrooting. VanLeeuweD,
Stork en Rengers spraken scherp tegen hem.
Minder nog Reohts tegen Links ging het,
maar veeleer van oud-liberale zijde tegen
de radicalen.
Zijn nu de oud-liberalen overgeloopen,
hebben ze zoete broodjes gebakken, en zijn
ze op eenmaal en corps voor het radicale
stelsel van Thomson c. s. gewonnen Of
wel hebben de radioalen water in hun
wijn gedaan, en beloofd te zullen inbinden
Om saam bij de slembus te gaan, moet
men toch weten, waarop men saamgaat.
hy van kerkmeesters een zilveren tabaks
doos met een toepasselijk opschrift. Heeren
burgemeesters vereerden hem een zilveren
medaille, op welker eene zyde afgebeeld
was, dat gedeelte der kerk, hetwelk door
den bliksem was getroffen, met 't wapen
der stad, en aan de keerzijde de inscriptie
„ter gedachtenis aan H. Munters voor den
betoonden moed en ijver in 't blusschen
van den brand aan de Koorkerk te Mid
delburg den 24 Mei 1819''.
Het orgel 'twelk wij hier zien werd
vervaardigd door den orgelmaker W. H.
Kam te Rotterdam. Om een gedeelte der
kosten er voor te vinden, vermaakteVrouwe
S. M. Schor er, den 21 Nov. 1846 overleden
eene som van 2000 gldwaarbij haar
echtgenoot Mr. J. G. Hinloopen, 24 April
1856 gestorven, een legaat van 500 gld.
voegde. Door deze giften, door de renten
vergroot, werd men in staat gesteld het
instrument te bouwen en werd het, na
voltooiing 5 Juni 1859 ingewijd door de.
Abresch, met eene leerrede over Johs. 424.
In Oct. 1839 werden bij het H. Avondmaal
voor het eerst gebruikt: drie zilveren
schotels, twee dito kannen en vier bekers,
door een onbekenden gever aan de kerk
geschonken.
De Magistraat der stad nam den 27 Febr.
1644 het besluit tot het bouwen van de
Oostkerk, welke wij aan het einde der
Breedstraat vinden. Het duurde echter tot
1647 eer men met de eerste werkzaam
heden begon door het inheien van palen
en het volgende jaar met het metselen der
fondamenten.
Wijl door onvoorziene omstandigheden
het werk eenige jaren stilstond, werd de
bouw eerst voltooid in 1667 en hadden
de kosten bedragen de som van 355530
gld. Den 6 Juli van genoemd jaar werd
het gebouwd ingewijd door ds.P.vanThoor.
Ook dit gebouw is een zeer schoon stuk
der vroegere bouwkunst j 'tis een jr&aie
Er moet één plan, één stelsel, één pro
gram, iets zijn, waarover men het voor
de kiezers ééns is.
Tegen Rechts de militaire quaestie uit
te spelen, en tegelijk een candidaat aan
bevelen, die nog erger dan Reehts tegen
het militaire plan der radicalen gekant
staat, is toch geen houding.
Dat is geen mannenwerk.
Het zal dan ook wel weer op de anti
these gaan. Een anderen bond hebben de
heeren niet.
O, neen een vrijzinnig-democraat is nog
geen Socialist, en een Unie-liberaal is nog
geen vrijzinnig-demooraat.
Maar het blijft tooh slechts een graad
verschil, geen gvondversohil.
De liberaal vleit zioh dat een wereld
van beginselen hem scheidt van den
demoeraat, maar tal van feiten komen
telkens die illusie verstoren.
Eigenaardig is de opschuiving naar de
uiterste linkerzijde, eigenaardig ook de
porren die de achterblijver of hij die
niet 1 lug genoeg marcheert te verduren
heeft.
Afbreken, afbreken, dat is het ideaal
én voor den liberaal én voor den demo
raat. Voor de eerste minder sterk dan
voor den laatste.
Afbreken van de kerk en afbreken
van het gezag, afbreken van velerlei be
grippen omtrent der mensohen plichten,
afbreken van geloof en afbreken van
wat al niet.
Maar van afbreken kan geen menseh
op den duur leven.
Er is een tijd van afbreken, maar ook
een tijd van bouwen, heeft de Prediker
gezegd.
En wat en waar wordt er, in geeste
lijken zin, onder de vrijzinnigen gebouwd
Ongetwijfeld, het Socialisme spreekt het
ideaal der arbeiders-klasse toe, omdat het
alles wat ontevreden is in deze onvol
maakte wereld om zioh vereenigt, maar
is dat bouwen
Ook het socialisme zal zjjn vat op het
aohtzijdige koepeltempel. Wanneer wij
het groot portaal binnenkomen, zien wij
't sehoone orgel en den mooien predikstoel
er onder, en het geheel geeft ons een tref-
fenden aanblik.
Het binnenwerk van het rondopgaande
dak of der kap wordt voor een meester
stuk der kuDst gehouden het rust gedeel
telijk op acht zware pilaren, binnen de
kerk, doch zóódanig bij de hoeken geplaatst
dat zij bij eene zeer goede uitwerking de
ruimte niets belemmeren. De koepeltoren
draagt een vergulden Burcht en deze weder
twee dubbele arenden, de Keizerskroon en
een den hoed van den vrijheiddragenden
standaard, om welken de leeuw met de
zeven pijlen en de sabel als windwijzer
draait. Het gebouw heeft, tot oDder den
vergulden Burcht, de hoogte van 45.7 M.
en beneden 28.9 M. middellijn. Men kan
het binnenwerk van het dak op drie gaan
derijen rondgaan. Op de tweede werd, tegen
brandgevaar een brandspuit geplaatst en
ook drie waterbakken. Buiten, beneden
den bovensten koepel, heeft men eene
balustrade, waar meD dus ook het gebouw
van buiten kan rondwandelen, en naar
alle zijden een schoon uitzicht over Wal
cheren heeft.
De bouw van het orgel is begonnen in
1779 en aangenomen door Gebr. De Rykere
van Kortryk, wier werk echter geheel
werd afgekeurd. In 1782 werd de herstel
ling opgedragen aan Joachim Reichner en
werd het, na de restauratie ingewijd den 19
19 Januari 1783 door ds. F. Reitsma
met Ps. 104 35. Doch het volgende jaar
moest de stads-orgelmaker J. van Overbeeke
er reeds vele verbeteringen in aanbrengen
en 20 jaren later onderging het opnieuw
vrij wat herstelling door den orgelmaker
Schmidt van Gouda, en in dien toestand
zien wij 't nu nog, en wordt 't nu voor een
der beste orgels van de stad gehouden.
(Wordt vervolgd.^