No 177. 1907
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
o
te loop,
binette koop
Yeerwagen
okenmeid.
Maandag 29 April.
21e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
nu Naaifflactine
vm/w:
is namaak.
schaap
enstbode,
Meid
DE
ijverige
vraagd.
REDER Goes.
oos waarin de
ppels van Dr,
,ocht worden
anders
OP
OP
hapen en
oor de zaal
OP
enstbode
eisje. Aanbie-
nde Meid
knecht
necht
brouwer,
1 b u r g.
Verweet - Go*.
r
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S, Jo DE JONGE=VERWEST„ ie Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
NIET OVERBODIG.
Snippers uit de oude doos.
LBVBG; -
>en in Walcheren
ge in het filiaal
LM ANN op den
ertegenwoordiger
n staat verkeerend
ADRIAANSE Jz.,
ury, goed model
een zoo goed als
eschikt voor koop-
lort; een Motor-
nieuwe en ge-
een Ziekewagen,
ige prijzen,
N, Arnemuiden.
op)
Vromoepolder.
rt)
Nieuwl. weg.
nge.
r. smid, Oost-
raagd
on Pastorie
Nieuwstraat 54,
~t tegen 1 Aug.
genwoordige,
J. NOTEBOOM
h aan
- 4
d. Adres: letter
r, Middelburg.
gezin te Goes
aangeboden
en paar Öchool-
ieven onder lett.
W, Goes.
RS, Schroeweg,
SSE, Veersche
EB, Seis weg,
nd of met Mei
om
m
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE DER FIRMA
EK VAN
van 1—5 regels 40 cent, Iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, Iedere regel
meer 10 cent.
Nu w« het er voor kunnen houden, dat
de gure baien en het koude wêer aan
stalten hebben gemaakt om ons te ver
laten en 't gelaat des aardry ka vernienwd
wordt, getuigen de eerste voor j aarsbloemen,
loopen wy, menschen, reeds met onze ge
dachten vooruit en plaatsen wij ons met
ODB6 voornemens reeds in het midden van
den zomer. Nog eenige weken en als dit
of dat met goed succes is volbracht of
naar genoegen achter den rug is, dan is
alles in orde en kunnen we, zoo redeneeren
velen, onze bredekers en reisgidsen voor
den dag halen of nieuwe aankoopen en
alzoo een begin maken met ons reisplan
vast te stellen. En dan binnen enkele dagen
vooruit. Wie weet waarheen Naar Gel
derland of het Gooi, oi wel naar Tyrol of
Zwitserland, al naar het gevalt, om na
geruimen tijd vertoevens, gezond enver-
friacht terug te keeren, ongetwijfeld met
dank in het hart.
En wie zou op zulk een reisplannetje
tegen hebben Immers niemand, die gezond
van lyf en leden is, of het moesten lieden
zyn, die, ondanks de gelukkige geldelijke
positie, waarin zy verkeeren, en die hun
het reizen mogelijk maakt, toch liever te
huis blijven, en met den dichter instem
men, die zong:
Te huis zijn mijn schatten,
Mijn eer en mijn lust;
Mijn smaaklijkste maaltijd,
Mijn rustigste rust.
De bloem in mijn venster,
Het vuur op mijn haard
Zijn al uw tooneelen
En lustoorden waard
Gelukkig dat ieder ook op dit terrein
naar eigen keuze kan handelen. Wie noch
lust noch behoefte heeft om een ander
hoekje van gewest of land op te zoeken,
blijft eenvoudig tehuis.
Geheel anders staat de zaak bij zoovelen,
die dringend behoefte hebben aan rust,
voor wie een tydelyk verblijf buiten in een
boschryke streek of aan zee, een kalm en
rustig plekje ergens in de natuur, een groote
weldaad zou wezen eu die daarvan van wie
weet hoevele oorzaken, gebrek aan pecunia
zeker wel eei der voornaamsten, den eenen
zomer na den andere verstoken blijven. By
name hebben we in dezen het oog op arme
187
rïUïLLA. 10 ff.
DOOK
S C A L D I S.
Middelburg.
V.
Wy zullen de zalen, waarin het Genoot-
sohap zijn soliatten bergt, maar eenvoudig
doorwandelen, zonder ons echter by de
vele bezienswaardigheden langop te houden.
Hebben wij indertijd de oude Vliedbergen
ia Zeeland besproken en gezien dat er af
en toe, bij het afgraven van deze heuvels,
het een eu ander uit den vóórtijd te voor
schijn kwam, hier ontmoeten wij dan vele
van die oude voorwerpen in natnra, en
ook veel andere merkwaardige overblijf
sels uit den Romeinschen tyd, vooral ook
gevonden aan het strand te Domburg.
Wij vinden hier den geloftesteen, gewijd
aan Eerculus Magusanusin 1514 te West-
kapelle opgedolven.
Middeleeuwsohe oudheden zijn er niet
vele. Alleen uit Romerswaal treflen wy
het een en ander aan en uit den strijd
tegen Spanje een aantal herinneringen.
Het touwslagerswiel waaraan onze De
Ruyter heeft gedraaid en hetschoone portret
▼an dezen held, door Ferdinand Bol ge
schilderd mag onze aandacht niet ontgaan.
Aan portretten van beroemde Zeeuwen
ontbreekt het niet.
Aan één voorwerp in deze verzameling
moeten we echter wat meer onze aandacht
wijden, te meer wijl dit kostbaar stuk
Awx eau stadgenoot in elkander ie geest
en ziekelijke schoolkinderen uit degrootere
steden, voor wie een verblijf gedurende de
zomermaanden in een gezonde streek her
stel van de geschokte of verloren gezond
heid kan aanbrengen. Meestal zyn het
stumpers wonende in sloppen en stegen,
in huizen soms drie boog, wegkwijnende
door gebrek nog meer aan de soodige licht
en lucht dan wel aan het noodige voedsel.
En dat er velen van dezulken zyn leert
ons de statistiekeB. Kopenhagen zendt jaar
lijks 13 duizend kinderen uit om ergens op
het land nieuwe krachten te zoeken. Met
gulle gastvrijheid worden de arme kleinen
uit de stad door de plattelandsbewoners ont
vangen. Zonder eenige vergoeding nemen
zij die taak op zich en bewijzen daarbij niet
alleen onschatbare diensten aan de lijdende
en zwakke kinderen en hunne ouders, maar
ook aan de maatschappij. Elke Deen schijnt
het zich tot plicht te rekenen aan dit groote
volksbelang mede te arbeiden.
Te Hamburg, een stad van ongeveer ge
lijke grootte als Amsterdam, worden jaar-
ljjksch in den vacantietyd meer dan twee
duizend kinderen naar buiten gezonden.
En te Berly'n, de groote hoofdstad van het
Duitsche ryk, bedraagt dit meer dan eens
zooveel. Daar heeft overheid en particulier
initiatief saamgewerkt om in verschillende
aan Noord- en Oostzee gelegen plaatsen,
alsmede in den Harz, doelmatige, zelfs
weelderig iBgerichte koloniehuizen te doen
bouwen. Ook in Zwitserland, den geboorte
grond der gezondheids- en vacantiekolo-
nies, wordt dit liefdewerk in eere gehouden.
Een twintigtal steden hebben daar reeds
goed georganiseerde gezondheidskoloniën.
Ook in ons land wordt aan het uitzenden
van zwakke kinderen wel iets gedaan. Doch
ook hierin loochent zich de Nederlandsche
landaard niet. Het gaat kalm en bedaard.
Eerst worden goed de kosten overrekend.
Niet dat er geen kinderen zonden zyn, die
voor zulk een zomerverbiyf in een bosch-
rijk oord of aan de zeekust in aanmerking
zouden kannen komen. Alleen in Amster
dam zyn er 1700, naar een onderzoek van
heeren doktoren op ongeveer 180 scholen
ingesteld, aan het licht gebracht. En dat
alleen in Amsterdam.
Maar het is ook in dezen eenigszins zoo
als Napoleon ten antwoord kreeg, toen hij,
op een zijner reizen in 'n afgelegen herberg
terecht gekomen, zich beklaagde over de
Heeft Franeker het alom bekende en
veel bezocht wordende Planetariumver
vaardigd door Eise Eisingaook Middelburg
kan zich op een dergelijk kunstgewrocht
beroemen Ook hier zien wy den loop der
planeten en de beweging van heel ons
zonnestelsel met de meest mogelijke duide
lijkheid voor ons. Wel is dit kunststuk,
voor een deel, in navolging van anderen
samengesteld, doch met veel grooter nauw
keurigheid en vooral treft ons daarbij de
eenvoudigheid van het geheel.
Het werk rust op een voet, waarin een
uurwerk aanwezig is, 't welk het Plane
tarium in beweging brengt, en dit met
den Hemel doet gelijk loopen. De planeten
loopen in hunne evenredigen afstand ven
de zon op hellende vlakken, om hun hel
ling op den Zonneweg aan te wijzen. Zy
loopen niet in cirkels, maar in ellipsen
(meer langwerpig rond) gelijk hunne af
wijking aan den Hemel is.
De zon en de aarde draaien beide om
hunne as, welke laatste altijd paralel blijft
loopen met eene helling van 23'^ graad.
Rondom de geheele loopbaan der planeten
en den Zonnewegde laatste door een
breeden koperen band voorgesteld, verdeeld
in even zoovele uitgehouwen ruitjes, als
zy graden van helling bevat, wordt door
de lengte en breedte der planeten juist
bepaald.
Men kan het werktuig, buiten het uur
werk, met de band voor- en achterwaarts
brengen.
Dit kunstgewrocht Is door den Middel
burgsehen horlogemaker J. van den Eenhout
in 1782 begonnen en voltooid in 1787, ten
bui&e e» ypor rekening v»n den door on»
buitengewoon hooge pryzen van de ver
orberde eieren. Zyn de eieren hier zóó
duur? vroeg Napoleon. Wel neen, Sire,
zei de slimme waardin, maar de vorsten als
gij zyn zoo schaarsch.
Zoo ook hier. Niet de kinderen, maar
de fondsen zijn weinige. Ondanks dit alles
marcheert de zaak niet alleen, maar gaat
ze toch wel vooruit. Meer en meer wordt
hel nut der gezondheids- en vaeantie-ko-
loniën ingezien door diegenen, welke er
ait den aard van de zaak het meest voor
kunnen afzonderen en dat ook wel doen.
Hoevele kinderen hebben ook in Nederland
aan de liefdadigheid van velen hun wêer
opleven uit een staat van inzinking door
wat oorzaken dan ook te danken, sinds
een kwarteeuw geleden de eerste kleine
gezondheidskolonie werd uitgezonden op
voorbeeld van den Zwitsersohen dorps
predikant, die den vader van deze vacantie-
en gezondheidskoloniën kan geDoemd wor
den Ook dit werk loont ziehzelven.
Aan allen, die zich voorstellen als naar
gewoonte dezen zomer buiten te gaan door
brengen, en iets gevoelen voor het lot der
arme kleinen, wier welzijn door gezond
heidskoloniën wordt behartigd, wordt de
arbeid der bedoelde vereenigingen met
bescheidenheid aanbevolen.
27 April 1907.
Als vertegenwoordigers van den Handel-
drij venden Middenstand zijn Donderdag
by H. M. de Koningin tijdens haar bezoek
aan de hoofdstad des lands op audiëntie
geweest de bekende heeren Tutein Nol-
thenius, prof. Noordtzij, Meuwsen en prof.
Anema. Deze heeren maken deel uit van
de tijdens hel ministerie-Kuyper door
H. M. benoemde «Staatscommissie voor
den handeldrij venden en induBtrieelen
middenstand". Het was derhalve te ver
wachten dat H.M. met groote belangstelling
vragen zou naar den staod van zaken in 't
onderzoek van de belangrijke vraagpunten,
rakende den Middenstand.
De voorzitter de heer Tutein, had het ge
noegen, zoo verklaarde hij, H. M. te kunnen
berichten dat de oommissie in betrekking
tot drie zeer belangrijke onderwerpen tot
meer licht gekomen was en met bepaalde
voorstellen komen zou. Te weten de
vakopleiding, de middenstandsvertegen
woordiging en de enquête.
genoemden mr. van de Perre, wiens we
duwe het ten geschenke gaf aan het
Zeeuwsch. Oen. der Wetenschappen.
Bij het verlaten van het gebouw merken
wij :n de vestibule nog op het zonderlinge
buff, t van horens en schelpen, gemaakt door
Ds. Job Baster een Zierikzeeënaaraan
wien Nederland o. a. de invoering van de
goudvissehen te danken heeft.
En nu onze schreden gericht naar de
aloude en beroemde Middelburgsche Abdij.
Wij zagen het reeds, dat er bij de op
komst der stad, in de nabijheid vau den
Burchteen klooster werd gesticht, gewijd
aan de Maagd Maria, welk klooster, waar
schijnlijk in 1128, tot een Abdij werd
verheven. Deze ^ódj/gebouwen door den
vreeselijken brand van 1492 deerlijk ge
teisterd, stonden uit hunne aseh nog heer
lijker op dan ze te voren waren. Vooral
werd zij door den door ons meergenoemden
Koning Willem, een zeer godsdienstig
Vorst, rijk begiftigd.
Veel van de gebouwen is er nog over
gebleven, al bracht er de veranderde be
stemming tal van wijzigingen in uitwendig
voorkomen en inwendige inrichting. Wat
er nog over is getuigt van den luister der
machtige geestelijke stichting, wier inkom
sten door baar grondbezit vorstelijk moch
ten genoemd worden en wier invloed
eeuwen lang op Walcheren overwegend was.
Toen;Jiiddelb. tot een Bisschopszetel werd
verheven, werd de laatste van de 35 Abten,
Nicolaas de Castro, door Paus Pius IV tot
Kerkvorst gewijd. Deze werd na z'n overlij-
denin 1574opgevolgd door Johannes v 8trjen
en deze op zyn beurt door Karei Filtp de
Rodagn; doch de beide lactates hebben des
Vergaderen, maar bovenal bezoeken
aan en een onderzoek in het buitenland en
diepe studie waren daartoe noodig ge
weest, en daarvan was een ernstig gebruik
gemaakt.
Een ontwerp-wetsontwerp tot oprichting
van Kamers voor den Middenstand en een
voor de Vakopleiding.zijn er de vrucht van,
terwijl voor de enquête een uitvoerige
vragenlijst is opgesteld.
Een en ander werd door H. M. met
belangstelling vernomen. Zij deed nog
vragen omtrent deze quaestie die Haar zoo
hoogelijk interesseert, en dasikte bereids
de Commissie voor haar goed werk.
Bij dezen dank mag zich de Middenstand
aansluiten.
Eenzijdige bevoorrechting van den groot
handel, gebrek aan studie over het natio
naal bedrijf, avereohtsohe, los van den
Middenstand gezochte aanpakking van de
arbeids-quaestie, verzakiDg van he4 bedrijf
in de schoolheldor inzicht in zijn belang
bij den Middenstander zelf, dit alles te
zaam heeft den Middenstand jarenlang
gedruktwaarbij komt dat de algemeene
malaise, trutts, coöperatie en dergelijke
reageerden op zijne positiede steeds stij
gende belastingen hem 't meest troffen en
hy zelf als stootkussen tusschen rijken en
armen in de sociale worsteling almeer ver
zwakt werd.
Tot de Middenstand zelf opwaakte, en
door energieke mannen als prof. Jitta, e.a.
geleid aan 't werk toog om niet in de eerste
plaats te grijpen naar den Staatsarm, maar
zich zelf te sterkenen de instelling en den
arbeid dezer Staatscommissie met sympa
thieke, rustige wakkerheid te volgen.
Het is dan ook een goede boodschap die
de commissie aan de Koningin bracht.
De vakopleiding zal voorzien in een
sterksprekende behoefteen Kamers voor
den Middenstand is niet'minder mooi en
nuttig. Tegen het individualistische, ook
in den middenstand, stellen wij de nood
zakelijkheid van het weeropbloeien van
het organische leven de nationale bedrij
ven moeten zich door hunDe organen kun
nen uitspreken en door hunne organen
hunne belangen laten verzorgen. Dat is
te verkrijgen wanneer de wetgever nu
maar de gezonde idee van het organische
leven weet te grijpen en niet iets komt
zetel niet bekleed, want bij de zegepraal
der Hervorming werden d< eigendommen
der Abdij door het L"nd «ai geslagen en
hare gebouwen, deels av> bijzondere per
sonen verkocht, deels te,, behoeve der ge
westelijke besturen ingericht. Een ander
deel, dat der schoone, helaas nagenoeg ge
sloopte kloostergangen werd voot de Munt
bestemd.
Zooals wy de Abdij nu zien bestaat ze uit
een onregelmatigen kring van aaneen ver
bonden gebouwen.
De Z.W. vleugel is de woning van deu
Commissaris der Koningin. De aan de Z.O.-
zyde staande arduinsteenen poort, boven
welke wy, in witmarmer, het wapen van
Zeeland zien, geeft toegang tot de trap,
leidende naar de vergaderzalen van Prov.
en Gedep. Staten. Aan de wanden van een
dier zalen hangen de groore kaarten van de
Zeeuwsche eilanden, in 1752 door de inge
nieurs Hattinga vervaardigd en. waarvan de
kosten bedroegen 2100 gld. Deze stukken
zijn in kasten met, openslaande ramen, zeer
goed bewaard. Ook de kamer voor de Prov.
Staten is een zeer ruime zaal Hier zien we
de wanden bekleed met de kostbare tapijten
waarop de heldendaden onzer voorvaderen,
in tyd van oorlog, zoo kunstig zyn afge
beeld. Nu echter zijn zs helaas zoodanig
verkleurd, dat we de daarop voorgestelde
feiten niet duidelijk meer kunnen waar
nemen. Wijl deze tapijtbehangsels ook in
verband staan met eene eertijds bloeiende
Middelburgsche industrie, hopen we ze later
nog wel eens te bezoeken en te bespreken.
En nu gaan we een kijkje i>era«n in en
buiten den in de nabijheidtaanden Abdj-
tpretij onzen geeuwecben „Lenga hu'\ *09
opleggen dat zioh aan dat organische leven
niet aanpast.
Twee feiten.
Twee feiten moeten uit het crisisdebat
goed onthouden worden.
lo. Bet kabinet heeft aan de Eerste
Kamer verklaard, met Staal.dat een rege
ling van de zaak blijvend gedeelte by af
zonderlijk wetsontwerp niet kon, en niet
van haar te verwachten wasen aan de
Tweede Kamer verklaarde datzelfde kabi
net, zonder Staal, dat deze regeling wèl
kon, en dat zj er spoedig mee komen zal.
2o Het kabinet heeft de Koningin als
voorwaarde gesteld een wetsontwerp, rege
lende de zaak blijvend gedeelte te zullen
bekrachtigen, terwijl de Koningin dit ont
werp nog niet kendede Raad van State
het nog niet had gezien, en de Volksver
tegenwoordiging er nog niet over beraad
slaagd had. De minister noemde dit een
misverstand.
Aangenomen op zijn woord mogen wy
hem oordeelenwant hier was een be
denkelijk mis verstaan van de Grondwet,
die in art. 71 het stellen van een derge
lijke voorwaarde verbiedt.
Dit zijn twee feiten, of, wil men, fouten,
die zelfs voor den eenvoudigste duidelijk
zyn, en die wij bij de a. s. verkiezingen
door geen enkel vrijzinnig orgaan mogen
laten weg schreeuwen.
Geen „geconcerteerde actie" geen billijke
eisch".
Ofschoon hevig ministeriëel schrijft Het
Vaderland
Het was van den Minister De Meester wellicht
verkeerd gezien, een „geconcer
teerde" actie bij de Rechterzijde
te veronderstellen. Wij geloo ven daar
aan niet zoo beslist, om de eenvoudige reden, dat
zooals wij reeds herhaaldelijk hebben uiteen
gezet en door de gebeurtenissen gelooven wij als
juist is bevestigd deze crisis de Rech
terzijde veel te ongelegen kwam,
dan dat die veronderstelling vsn
een „doorgestoken kaart" kan
worden aangenomen.
De beschuldiging door den minister uit
gesproken, als zou er een doorgestoken
kaart bij de rechterzijde-leden in de Eerste
en Tweede Kamer bestaan hebben, wordt
hier door dit vrijzinnig blad eerlyk afge
wezen.
genoemd wijl hy ten aanzien zijner hoogte
niet, de evenredige dikte heeft.
O. bekend is het wanneer de bouw van
dezen fraaien toren plaatshad, vermoede
lijk dagteekentjdf uk de. 13jeeuw. Hij «as
toen met een eenvoudige naald gi-dekt.
Tot driemalen toe weid dit schoon bouw
werk door het onweder getroffen. Bij
het treffen van deu bliksem in 1476 brandde
hij tot op het steen werk af. Eerst in 1512
werd hij schooner en hooger weer opge
bouwd, maar op 24 Jan 1568 trof hem het
zelfde onheil. Bij deze ramp, waardoor de
toren bijua geheel in asch werd gelegd, ver
brandde ook een kostbare schilderij,
staande op het Hooaaltaar van de Abdij
kerk. Dit prachtig stuk, in 1524 op kosten
van Maximiliaan van Bourgondië gemaakt
door den schilder Jan van Maubeuse, was
wereldberoemd.
Het duurde nu tot 1590 eer med hem
weder op stadskosten herstelde. Hy kreeg
nu een prachtig gebouwde doorluchtig
kap, en werd er een v oor dien tijd schoon
klokkenspel op geplaatst.
Ten derde male trof hem het onweo tr
op den 1 Aug. 1712 en weder brandde
hij tot op het muurwerk met het dak der
Koorkerk af en drie menschen kwamen
daarbij om het leven, doch ook nu verrees
hij opnieuw, nog mooier dan voren en
zooals wij hem nu nog zien, v r
Het hoogste gedeelte Vergeldt een
Burcht, gedekt met de Keizerlijke kroon.
De hoogte van éen toren tot onder den
haan bedraagt 85 77 Metera.
Wordt vtr -glgd.)
