VOOR ZEELAND
No. 162. 1907.
Donderdag 11 April.
21e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
IK
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. ,J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
De rede van den heer Jhr. li/Ir.
A. F. de Savornin Lobman,
tJJELBCJxG. -
ion11 „3CHE1D1'
April
Zond. 21 6,30 1,30
30 Maan. 2210,— 12,-
Dins. 23 8,80 1,—
Woen 24 8,30 9,
Dond.25 9,— 9,30
Vrjjd.26 9,— 10,
Zater.2710,10,30
Zond. 2810,30 11,
Maan. 2911,12,
Dins. 30 6,30 12,
getal achter een datum is
fezee het tweede getal it
ordam).
DELBtraO—ZIHBIXZÏÏB
April,
fg. 7an Zierikzee.
Woen 10 7,30
3,-
Dond. 11 6. '0
3-
1
Vrjjü. 12 7,-
3-
t
Zater.13 7,30
Zond. 14 7,30
,30
Maan. 15 7,30
3,-
,30
Dins. 16 7,30
3,—
,30
Woen 17 7,30
8-
,30
Dond. 18 6;30
Vrjjd. 19 7,30
3,—
,30
3-
Zater.20 6,30
3,—
Zond. 21
3,—
Maan. 22
3,-
Dins. 23
Woen 24
3,-
Dond. 25
3-
Vrijd. 26
3,-
Zater.27
3,-
Zond. 28
3,-
Maan. 29
3,-
Dins. 30
3»
K E rs.
|URG.
1.27 4.07 6.47 9.27 12.37
1.20 4.— 6.40 9.20 12.30
1.08 3.48 6.28 9.08 12.18
12.36 3.36 6.16 8.56 12.06
^2.49 3.29 6.09 8.49 li.59
12.40 3.20 6.— 8.40 11.50
12.24 3.04 5.44 8.24 11.34
|l2.18 2.58 5.38 8.18 H.28
1EN.
1.27 4-07 6.47 9.27 "f8.37
I12.40 3.2o"6.— 8.40 li.50
12.28 3.08 5.48 8.28 11.38
12.25 3-05 5-45 8-25 "-3S
12.20 3.5.40 8.20 11.30
12.15 2.55 5.35 8.15 11.25
lopeesche of Spoortijd. f
i) nm. 3,230) en 6,15o)
a) 3,50jr) en 6,45
1,55a) en. 4,45
[3,23 en 6,15c)f)
anten na het vertrek va»
kerke n. Neuzen vm. 8,30
Breskens, Borbselen en
■ns, Borsselen en Neuz6s
016 April 31 Augustus
van 10,25 uit Neuzen ten
is zeer vermoeid, maar
»s schikte zich in haar
dukkig lot. In den voor-
jlrie dames weder in de
r daar werd de kapi-
igediend.
komen," zei Agnes-
le bracht de boodschap
wilde de gravin alleen
werd bleek en Agnea
jkkamer.
;elukkigste der mannen,
'zeide hy, „gij hebt mij
it uw spoedig antwoord.
Iroomde. Ik ben langen
geweest, of gy mij lief
mag ik dit toch onder-
t
Devestigend.
•e hand vatte voelde hy,
als steen. Hij zag haar
leleurgesteld aan.
It scheelt 11 Alles komt
Laat ons oprecht met
lij geeft mij toch uwe'
gy meent, dat ik nog
iak op Waldstein. Het
,lleen om u. Antwoord
et medelijden aan. Het
zwaar; want het lag
Bijna had zij zich ver
liet. Zij moest nu hare
inde toe uitspelen, en
pij zich.
cmt ge zoo vragen Gij
1 Gij weet dat bet mij
u onwetend beroofd ttt
oren nu elkander too.
iet vooreerst Dog stil,,
prak zij en keek hem
(Wordt wnolgdj, u
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers 0,02s.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
taa
IJK.
Ovezande, ook voor Nisse, 11 April.
Baarland, ook voor Oudelande, 12 April.
EUewoutsdjjk, 00b voor Driewegen,
13 April.
Hoedekenskerke, 15 April.
Slot.
Maar hoe in een niet uitsluitend Christe
lijk land?
In zoo'n land kunnen terwille van de
consciëntie-vrij beid afwijkingen van den
regel noodig zijn.
Zijn er eenige dissenters, dan kan men
hun subsidie verleenen, om naar hun in
zicht een sohool in te richten.
Er kan verschil ontstaan over de vraag
wat Christelijk isdan kan men met de
Kerken in overleg treden, ter regeling der
moeilijkheid.
Misschien is er in de Kerken zelve ver
schil over die quaestie dan kan men aan
particulieren, oie niet kerkelijk doch
schoolsgewijs zioh vereenigen, subsidie
geven.
Eindelijk kan de overheid zelve indiffe
rent of vijandig tegenover het Christelijk
onderwijs staan dan wordt het plicht van
alle Christenouders zioh te vereenigen.
Maar in al die gevallen blijft, in beginsel,
de verplichting der Christelijke Overheid
om te handelen naar den straks gesteldeD
regel.
Die regel is dan ook, gedurende de Repu
bliek, wel degelijk door onze Overheid als
de juiste erkend. Alleen zorgde zij niet
genoeg voor de „dissenters", zij voorzag
niet in de zooeven aangeduide gevallen.
Dit hangt samen met de toenmalige be
grippen omtrent de verhouding van Kerk
en Staat.
Toen evenwel het voorrecht der Geref.
Kerk om door te gaan voor de Christelijke
Kerk verviel, en toen het onderwijs van
provinciaal nationaal werd, wat heeft
toen de wetgever gedaan
Hij is begonnen met den bedoelden regel
Christelijk onderwijs te eerbiedigen,
doch om aan de moeilijkheden te ont
komen, heeft hij eerst getracht van al de
Christenen een allegaartje te maken (de
gemengde sohool)daarna is ingevoerd een
„Christendom boven geloofsverdeeldheid",
neutraliteit, god sdienstloosheid
De wetgever heeft zieh de zaak moeilijk
gemaakt, door den geest of de richting van
13)
FEUILLETON.
Een kijkje in „de groote wereld".
De jonkman liet zich hierdoor beetnemen.
Hy gaf haar een kostbaren ring, die eertijds
zijne moeder gedragen had. fly volgde nu
ook Agnes in den gezelligen kring, waar
Victorine alles behalve op haar gemak was.
Zij had alles begrepen wat er tusschon die
twee was voorgevallen, en al hielden zy
zich goed, toch kon zy niet anders dan zeer
'Smartelijk tot zich zelve zeggen: voor u
-verloren. Wat op de schilderij in de sombere
Earner staat is aan u bewaarheidbemind
snaar verloren. Arm kind! Zij verwijderde
aich zoo spoedig mogelyk om eens vrij uit
te weenen, en hoe weinig zy het ook ver
moedde, ook Agnes volgde weldra haar
voorbeeld en zocht de eenzaamheid op.
Alleen Van Zelm bleef een speelbal van
het bedrog. Hjj ging overgelukkig naar
zyne kamers terug.
Sidderend dacht intusschen Agnes aan
-den dag van morgen, waarop de baron zou
komen, om haar op te eisehen volgens haar
i eens gegeven woord. Zij deed al wat zy
kon om zioh te verstrooien, maar het mocht
i haar niet gelukken. Ik bedrieg Van Zelm
I dacht zy en ik breek Goldstein het hart.
Die «edachte vervulde hou».
het onderwijs voor te schrijven voor alle
scholen, in plaats van dit over te laten
aan de gemeentelijke instelling zelve.
De Roomsch-Katholieke provinciën eu
ook enkele Protestantsohe streken hebben
niet geduld dat de wetgever de gemeente
lijke instelling verkrachtte, en hebben, voor
al de eerstgenoemde gedaan alsof geene wet
de godsdienstige richting voorschreef, en
's lands overheid heeft dat moeten toezien.
In die streken heeft de gemeentelijke
overheid niet gezegdZoodra in mijne
Christelijke sohool een dissenter treedt,
ja, reeds alleen om de mogelijkheid dat
hij zou kunnen binnentreden, hang ik
mijn Christelijke overtuiging aan den
kapstok.
Dat niet in gemengde godsdienstige stre
ken zulk een oplossing mogelijk was, ligt
voor de hand.
Men heeft het daarom in 1857 met de
neutraliteii beproefd daarin zag men een
opiossing der moeilijkheid.
Die oplossing is geheel onvoldoende
gebleken, en wij hebben thans, sinds 1889
en volgende jaren, eene andere en veel
betere. Wij hebben nu, naast de evar-
beidsschool, de bijzondere, en zoo is de
vrijheid vau consciëntie geredtevens is
een gezonde concurrentie ontstaan.
Maar nu kan ook do in 1857 uitgevon
den oplossing vervallen,'als onnoodig en
uit Christelijk oogpunt onverdedigbaar.
Vervalt die, dan is de openbare school
niet meer per se neutraalen is ook niet
meer de neutTale school per se de over-
heidsschool, en dus altijd nog als zoodanig
geprivilegieerd. Dan kan de gemeente scho
len hebben van versehiilende richting; cons
ciëntiedwang is niet te vreezen, zoolang
ons tegenwoordige sohoolwetbeginsel biijti
bestaan.
De antitheseopenbaar en bijzonder,
zal verdwijnen; niet meer zal er een oorp»
staatsonderwijzers ontstaan tegenovergeëu-
eradreerde in afdeelingen verdeelde groepen
Christelijke sohoientengevolge waarvan
de politiek ook in de school komten men
zal Christelijke of niet-Christelijke sohoien
oprichten, naar gelang de overheid in de
oogen der oprichters al of niet voldoet
aan wat zij zelf voor hun kinderen noodig
achten.
Vernieuwing van den schoolstrijd behoeft
dit niet te weeg te brengen. Liberalen
als Van Houten en De Beaufort hebben
steeds verdediSd, dat de openbare school
zioh moest aansluiten aan hare omgeving.
Bij gemeenteraadsverkiezing moge soms
de godsdienstige gezindheid der candida-
van haar mama. O, als zy die nog had, wat
zou zy zeggen F Ja, dat was inderdaad niet
twijfelachtig. Als zij die doordringende
donkere oogen aanstaarde was het haar als
gingen zy haar regelrecht door de ziel, als
spraken zijGod is goed, maar gy zyt boos.
Gy verwoest door uwe onoprechtheid uw
eigen geluk, vergiftigt 't leven van anderen
gy wandelt op den weg der huichelaren, gy
zult zoodoende nooit myn verheerlijkt aan
gezicht bij Gods engelen aanschouwen.
Agnes kromp ineen als een worm, hare
oogen gloeiden maar weigerden sen traan
te stortenhare knieën knikten, maar tooh
bogen zy niethaar hart bonsde, maar zy
hield bet tegen.
„Ach 1 myue schatten! mijn onmisbaar
W aldstein riep zy uit en keerde het
portret barer moeder om 1
Beter ging het Victorine. Haar gemoed
ontlastte zich in een tranenvloed. Zy boog
de knieën en smeekte God haar hart te ver
anderen, haar af te trekken van alle wereld-
sche genot, haren beminde gelukkig te
maken zonder haar en haar oog te openen
voor iets beters dan de aarde vermag te
geven. Toch werd zy ook nu slechts ten
aeele verhoord. Wat zij God smeekte was
goed, maar haar gold het goddelijk ant
woord „Laat los en gy zult losgelaten
worden." Haar wil was nog niet geboj
G5M8SSÜS2Ï3E8BESJBSWS5B
ten in aanmerking komen, dit geschiedt
trouwens ook nu, maar waar de toe
stand in de een of andere richting eenmaal
geconsolideerd is, daar zal weinig drang
naar verandering ontstaan want wie niet
tevreden is, zal zieh zijn eigen school
hebben gebouwd.
Ook de grondwet laat deze solutie toe,
want zij schrijft niet de neutraliteit van
het onderwijs voor; de eerbiediging van
de begrippen van andersdenkenden ge
schiedt tegenwoordig juist, door het ver
leenen van subsidie aan wie niet met de
openbare sohool gediend is. In eik geval
is dit niet een quaestie van principieel
belaag.
De openbare school blijve toegankelijk
voor allen maar, bij verschil van inzicbt
worde niet het onderwijs zelve gewijzigd
of bedorven, maar gelegenheid gegeven
tot het opriohten van een andere sohool.
De kweekscholen zullen allen particu
lier moeten worden evenals nu reeds in
Brabant en Limburg geschiedt, zal ook
de openbare school haar personeel uit de
bijzondere kweekschool van haar gading
kunnen reoruteeren.
Door het benoemen van gemeentelijke
commissies zal elke school haar eigen, door
het gemeentebestuur gekozen bestuur kun
nen hebben, zoo noodig met medewerking
van ouders.
In het oorspronkelijk Unie-rapport was
ook dezeriohting aangegeven. De gemeente
besturen zouden het eigenlijke bestuur kun
nen overdragen aan plaatselijke sehool-
eoin missies, en voorts de sohoien zóó
kunnen inrichten, als het meest strookt
met den geest der ouders der schoolgaande
kinderen.
Het latere Unie-rapport wil, dat de plaat
selijke commissies benoemd worden door
de ouders; de bedoeling is dat deze dan
ook de school zullen leiden. Maar dat is
onmogelijkdan tooh is de sohool niet
meer een openbare, maar eene particuliere,
die zieh nestelt in de openbare, en aan
deze alle verantwoordelijkheid ontneemt;
de personen die dat zouden doeu, zgn. „de
ouders", waarvan de meesten geen ver
stand van onderwijs hebben, en die in elk
geval wel voor hun, maar niet vooralier
belang zouden zorg dragen, wat tooh in
een gemeentelijke sohool zou noodig zijn.
10 April 1907.
Elders in ons blad vindt men de defensie-
paragraaf van het program van den
Vrijzinnig-Demoeratischen Bond afgedrukt,
Den volgenden dag schier op hetzelfde
uur, waarop den vorigen dag Van Zelm zich
liet aandienen, reed het vlugge Arabische
paard van den baron de slotplaats op.
Agnes hoorde 't en werd bleek tot onder
hare kastanjebruine lokken. Zij begaf zich
naar eene andere kamer. De baron liet zich
niet aandienen. Hjj zocht haar zelf op en
vond baar aan 't venster in de gezelschaps
zaal.
Hoe groot was de teleurstelling van
dezen man toen de gravin hem met allerlei
omwegen vertelde dat zij zyne vrcuw niet
worden kon. „Ik kan niet", zei zy eindelijk,
„omdat ik de vrouw van een ander zal
worden".
Op waardigen toon hield de wreed beje
gende haar dit ongerechtig spel met hem
onder 'toog. Voor haar een dubbele last,
dewyl zjj 't zoo gaarne anders gewild had
en te trotsch van hart was om hem de waar
heid te zeggen.
„Vergeef mij", stamelde zij nog, terwijl
hy haastig heenging, zijn paard besteeg en
toornig en verslagen wegreed, den straat
weg op, met een spoed alsof hy werd nage
zeten.
En Agne3?
Zy was van de bank gevallen. Haar
bewustzijn verliet haar en zy lag in zwijm.
Hoelang? dat wist zy zelve niet. Maar
zooals 't in de partij-vergadering van jl.
j Zondag is vastgesteld,
i Blijkens mededeeling in Land en Volk
was de vergadering, schoon eenstemmig,
slecht bezocht.
Nu Land en Volk kan dat weten, want
zijn hoofdredaeteur, mr. Marehant, was
voorzitter en bezieler van deze vergadering,
gelijk hij 't is van 't politieke deel der
vrijzinnig democratische actie.
Het blad klaagt zijn leedgevoel volgen-
derwjjs uit
Met leedwezen moeten wij constateeren, dat
de vergadering onvoldoende was bezocht. Er
hadden veel meer afdeelingen moeten zijn ver
tegenwoordigd, en veel meer personeele leden.
Men kwam wel samen om te werken. Ge
vechten zouden er niet worden geleverd en
pikante voorstellingen zouden niet worden
gegeven, maar juist daarom hadden velen niet
mogen ontbreken.
Moge dit in het vervolg anders worden
De goede geest laat gelukkig niets te wen-
j schen. Aan de samenwerking en 't onderling
j vertrouwen ontbreekt niets,
j Slechts de ijver worde bij velen wat warmer.
Men zij minder beschroomd om zijn belang
stelling te toonen
En nu was de defensie-paragraaf nogal
aan de orde
Zelfs deze quaestie, waaraan men te
kwader ure den naam Staal heeft vast
geklonken, om er, straks, by de Staten-
stemming, de kiezers mee te begeesteren,
vermocht geen geestdrift te wekken bij
de eigen geestverwanten voor wie haar
opwierpen
Men zal iets anders moeten uitdenken.
In Het Volk komt onder do rubriek „Uit
de Partij" een werkman, „volgens sommige
bladen de eenige arbeider die op het con
gres sprak" het volgende vertellen:
,,Wij wisten hier te Zutfen al lang dat
er ook onder de vrijzinnig democraten
mee schen zijn die nog een haartje erger
zijn dan Aalberse, Sybranoy Co
Erger dan deze Dtu wil wat zeggen
Maar gaan wy de geruchren na die
omtrent dr. Kuyper en andere rechtsche
voormannen in den laars ten tijd van vrij
zinnig democratische zijde verspreid zijn
wie denkt hierbij niet aan het jongste
praatje in zeker te Goes verschijnend vrij
zinnig democratisch blad omtrent dr. Kuy
per en de door hem „aangeboden porte
feuille van oorlog die zou 't haast gaan
gelooven.
Altijd verondersteld, des neen, dat deze
sociaal democraat recht heeft de twee Her
schudde het hoofd, maar sprak niet. 't Was
Agnes of haar hart gestorven ware. Koud
en gevoelloos sleepte zij zich voort. Die
haar het liefste was had zy wreed van zich
verwijderd en dat voor altijd. Waarlijk de
prys was duur, waarvoor zij Waldstein
kocht. Zij behoefde niet meer te zeggen,
dat zij het voor niet met al gekregen had.
Zoo verliep de eene dag na de andere.
Agnes was dezelfde niet meer. In plaats
van dien gullen onschuldigen lach had een
onheilspellend zwijgen zich van haar mees
ter gemaakt. Zy was afgetrokken, schrikte
vaak op, alsof zy van een slang gestoken
werd, en al de liefde van hare getrouwe
vriendin was niet in staat haar eenige ver
trouwelijke woorden meer te ontlokken.
Van Zelm maakte zioh ongerust. De baron
was afgereisd, niemand wiet waarheen
maar toen nu Agnes koud en onverschillig
aan Van Zelm verlof gegeven had het enga
gement bekend te maken, begreep ieder
wat de oorzaak van dit spoedige verdwijnen
des barons was. De groote wereld had niets
op Agnes aan te merken wat hare keus
aanging. Men moest erkennen, dat het voor
den kapitein eene groote teleurstelling zou
geweest zijn wanneer hij niet op deze wijze
de erfenis had mogen deelen, en de advocaat
zeide: „Vóór de gravin den kapitein zelfs
bij name kende had zi
KsaaaHMamaKwamumf
boven genoemde geachte mannen als rao
dellen van onwaarheidsprekers voor te
stellen
De nieuwe leermeester.
Op het congres der S. D. A. P. heeft
Troelstra's politiek het gewonnen. Er kan
dns straks sprake zijn van een broederlijk
optrekken van soe.-dem. naast vryz.-dem.
moet het naast den conservatief. In deze
linksohe ooneentratie is de trekkracht van
den meest vooruitstrevende het grootst. De
vrijz.-liberaal wordt door den unie-liberaal,
de unie-liberaal door den vrijz.-democTaat,
de vrijz.-demooraat door den soc.-demo-
craat getrokken.
We zullen dus van dit vierspan vooral
op het wildste paard moeten letten.
Daarom wijzen we er op, hoe het nu
met zijn achterpooten sohopt naar ons
vorstenhuis. Even voor het congres, stellig
om een proefje te geven van zijn onver-
valsoht revolutionaire red., sohreef Het Volk
van het koningschap: „Snijdt uit dan tooh
dat oud zeer, dat bezig is als een stuk bederf
voort te woekeren in onze samenleving".
En ten slotte werd de overtuiging uitge
sproken, dat het volk eindelijk luid zal
uitroepen wat het blad bij deze al doet:
het koningschap is een schade voor de
gezonde ontwikkeling van het volksleven, een
schade, die aanvreet al datgene waarmede het
in aanraking komt, en dat slechts bestaat,
omdat een gewetenlooze bourgeoise het noodig
heeft tot verblinding en knechting van het door
haar uitgebuite en onderdrukte volk.
En met de mannen, die zoo spreken,
willen onze vrijz -dem. en unie-liberalen
samenwerken Daar brengt de echte con
servatief zjjn stem op uit, wat hen allen
niet verhindert, oui later te roemen op
hun Oranje-liefde.
De „Vereeniging tot Werkverschaffing
aau Nederlanders in het Industriegebied
van Duitsehland", Bureau Rheinetrasse 8,
Homberg Rhein, verzoekt ons overname
eener circulaire, waaraan wij het volgende
ontleenen
Wegens den grooten toevloed van werk
zoekende Nederlanders, die jaarlyks zich
naar het Industrie-gebied van Duitsehland
begeven, of zich hier reeds bevinden de
onbekendheid met taal, zeden en gewoonten
niet alleenmaar de groote verleiding
waaraan die jonge menschen hier bloot
staan, deed ons tot stichting dezer vereeni-
ging besluitenmet het doel oppassende
en vly tige Nederlanders van dienst te zijn
delijk was ieders nieuwsgierigheid bevre
digd en Agnes bleef roet haar wanhoop
alleenterwyl Van Zelm bij tijden zelf niet
wist, of hij zich met de bekroning zijner
wenschen moest gelukwensohen of niet.
Intusschen trad de herfst in en moest de
woning verlegd worden van Waldstein naar
het fraaie huis in de hofstad. Agnes stortte
zich met gierigen haast in al de vermaken,
die deze residentie aanbood. Zy ylde van
het een naar het andere en vreesdeniets
meer dan alleen te wezen.
Haar verloofde zag dit met smart. Zou
hy zich in haar bedrogen hebben? Zulk
uitbundig en luidruchtig vermaak was vol
strekt niet naar zijn zin. En Agnes was
korselig, opvliegend, soms zeer driftig
geworden, terwyl zij hem veel minder op
lettendheid bewees dan vóór hunne verlo
ving. Hy meende hieraan een eind temaken
door haar voor te slaan binnen eenigeweken
hun huwelyk te sluiten. Maar daarvan wou
Agnes niets weten.
„01" riep z'ï, „laat mij ten minste neg
eenigen tijd myna vrijheid genieten. Waar
toe zouden wij.zulk een haast makeu
Van Zelm zweeg en leed in stilte en toch
bleef hij zjjne grillige braid hartstochtelijk
beminnen. Viotorine zag hem somtijds met
kommer aan en dacht:
