NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 111. 1907.
Zaterdag 9 Februari
21e Jaargang.
eHRISTELIJK-
HISTORISCH
Ie ding en.
BmtemianiSEli Overzicht.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed.
S, 1 OE JONGE-VERWEST te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Snippers uit de oude doos.
LANDBOUW.
)1)TiLBVRG' -
lag 6 Maart,
euur door deurw.
loek houtwaren^ var 1'«na.
a tinspan bij dhr. S,
Noord(jke.
lag 8 Maart,
ndskerke, uur
op hofstede Middenhof
inspan als
lag 14 Maart,
and, door deurw. B .<11-
uur by Wed. Courtin
ag 22 Maart,
door not. v. d. Eecken
Vissenkerke 46,9822 H.
icht by A. Dees,
flag 27 Maart.
v. Nimwegen uur
Wouwerse Wz.. Abeele.
^g 26 April.
euur op de hof-
loor not, Hoaaug bij B.
ispan als
^g 30 April,
ebij' Coppooiqe door
ur de inspan op nuf stede
1 Mei.
door not. Loeff.uur
len inspan.
lag 13 Febr.
at vergrooten der haven
|m een 2e laad- en los-
B. en W. Aanwijzing
Inl. d-hr. C. v. Asperen.
iag 14 Febr.
het maken van een
lier en het bekeien van
uisluitende wegen in de
noortere en Groote of
polders 2 uur in hotel
sreeelen. Aanwijzing 9
Segers aan de Va'cke.
te Middelburg //Abdij"
HaBsweert hotel Luijk
Iseh HotelVlissingen
ree. Eu ad 75 oent te
dijkgraaf P. Wauiers.
15 Febr.
11 uur door het be-
i-Noordbeveland polder
den zeedijk. Eu om
en van een gemetselden
rij Ier en dorpels met
.vegslijlen, het leveren
ihotbalken enz. aan den
den 42 en 44. Inl. M.
laat. Aanwijzing 6 en 8
|e zeesluis. En voor b
hg 21 Febr.
11 uur bij wed. Lous
van het waterschap
ïoogen en gedeeltelijk
zeedijk tusschen de
en het plaatsen van
vaterkeerenden muur
tusschen de dykpalen
lende werken en leve-
en. Het bestek ter in-
puteu 's Gravenpolder.
8 Febr. 11 uur op de
2 Maart.
ur zinkwerk enz. voor
laming f 26850. Aan-
ebr. 2—4 uur.
BKN.
4.07 6.47
46.40
3.48 6.28
3.36 6.16
3.29 6.09
3.20 6.—
3.04 5.44
2.58 5.38
9.27 12.37
9.20 12.30
9.08 12.18
8.56 12.06
8.49 11.59
8.40 11.50
8.24 11.34
8.18 11.28
17 4-07 6-47 9-27
3.20 68.40
18 3.08 5.48 8.28
12-37
11.50
11.38
15 3-°5 5-45 8.35 11.35
3 5.40 8.20
2-55 5-35 8-15
11.30
11.25
lamburg, Z. Duitschl.
/ia RoosendaalLage
Ir meer dan 150 kilo-
10.38
11.28
1 r.40
12.38
12.54
I.IO
,sf
4
2.6 6.i7
1.266.3
3.017.25
3.42
8.2,
3.588.16
4.1 2 8.3O
(1
f 1
-r'
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers0,02£.
UITGAVE DER FIRMA
SN' VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
8 Februari 1907.
Rechter- en linkerzijde.
In De School met den Bijbel wordt de
vraag„Hoe komt men aan de namen
„linker- en rechterzijde" en welke be-
teekenis hebben deze woorden tegenwoor
dig in de verschillende landen. Speelde
de Godsdienst bij 't ontstaan een (groote)
rol door den heer K. W„ hoofd der
school te Biggekerke, als volgt beantwoord
Terecht heeft de vrager dengene, die hem
de vraag in de pen gaf, geantwoord, dat
deze namen dagteekenen van de Fransohe
Omwenteling en daarbij gedaoht aan de Na
tionale Vergadering. In de Staten-Genoraal
hadden de geestelijken rechts van den troon
hun zitplaats, de adel zat links, de derde
stand zat tegenover den troon een rang
schikking dus, niet naar de partijen, maar
naar de standen en in overeenstemming
met de étiquette. Dooh in de Nationale
Vergadering, die, althans later in de zaal
der Manége naast den tuin der Tuilerieën
vergaderden, rangschikten de leden zich
naar de partijen, waartoe zij behoorden
rechts van den voorzitter zaten allereerst
('t meest naar rechts) de voorstanders van
't ancien régime, wier aantal steeds kleiner
werd, vervolgens de gematigde constitutio-
neelen, a.w.z. zij, die een grondwet be
geerden naar 't model der Engelsche met
toekenning van een vrij groote macht aan
den koning links zaten zij, die eeo
eonstitutie wenschten, waarbij, met behoud
der koninklijke waardigheid, alle macht
gelegd werd in de handen van 't „souve-
reine volk"aan de uiterste linkerzijde
zaten enkelen, wien ook 't behoud van
't koningschap geheel onverschillig liet
't centrum bestond uit de meest gematigden
en stemde nu eens reohts dan eens links.
In de Wetgevende Vergadermg zaten
rechts de feuillants en hun geestverwanten,
de voorstanders der grondwettige monar
chie, links de republikeinen (daar de ban
ken amfitheatersgewijze opliepen, namen
de heftigsten onder hen, de Jacobijnen, de
hoogste plaatsen in, de gematigden, de
Girondijnen, de lagere vandaar de on
derscheiding in „de Vlakte" en „den
Berg"), in 't midden weer de gematigden,
meer naar de linker- dan naar de rechter
zijde overhellende en weldra door de
eerste gewonnen. Naar deze rangschikking
175
FEtTILLETOIf.
DOOK
SCALD1S.
Sluis.
II.
Spinola poogde in 1599 aan dien toe
stand een einde te maken es besloot de
Geuzen te verdrijven; doch onder de aan
voering van den wakkeren vlootvoogd
Legier Pieteree deden dezen zei ven den
aanval, namen of vernielden eenige Spaan-
sclie galeiën en doodden en vingen vele
Spanjaarden.
Toen zij in 1603 zieh weder met elkan
der maten, behaalden de Zeeuwsche vloot
voogden Pieterz. en Joost de Moor eene
nog sehittender overwinning, terwijl Spi
nola zelf sneuvelde. Door Prins Maurits
den 19 Aug. 1604 herwonnen, werd de
stad belangrijk versterkt en tevergeefs
werden pogingen aangewend om haar aan
de Stalen te ontnemen.
Door Coehoorn nog meer in staat van
verdediging gebracht en vooral door hare
inundatiën voor onneembaar geacht ging
zij echter, door lafhartigheid van kolonel
Lambrecktsen, in 1747, aan de Fransehen
•over.
Deze vijand behield haar tot den vrede
van Aken in 1749.
io 1794 werd de stad opnieuw, onder
aan voering van Moreau, door de Franschen
ingesloten. Van der Duyn gaf haar eerst
over op den 24 Aug., toen zij voor een
groot gedeelte was platgeschoten. Er waren
toen 6000 kanonschoten op gelost en 2050
gaf men aanvankelijk de namen rechter- en
linkerzijde respectievelijk aan de. regee-
ringspartij en aan de oppositie. Daar de
eerste uit den aard der zaak, althans vóór
1848, bijna zonder uitzondering ijverde
voor 't behoud van 't bestaande, terwijl de
oppositie streed voor de uitbreiding der
volksrechten, voor de consequente en
radicale toepassing van de beginselen der
Revolutie, werd „linkerzijde" op den duur
de aanduiding van die partij, welke in den
geest der Omwenteling streed voor den
„vooruitgang" en hoe radicaler zij de
revolutionaire beginselen daarbij in toe
passing wensehte te breDgen, hoe meer zij
gezegd werd, „links" te houden. Tegenover
links staat rechts en zoo werd „rechterzijde"
de naam van de partijen, welke zieh stel
den tegen 't streven van links, uit welk
beginsel dan ook in de meeste gevallen
uit min of meer principiëele behoudzucht
want buiten oos land vindt men althans
aan de Protestantsohe zijde weinig of niet
principiëele bestrijding van'trevolutionaire
beginsel. Dat bij ons de rechterzijde leeft
uit 't beginsel des geloofs, dat m. a. w. de
scheiding in reohts en links samenvalt roet
de antithese, is de vrucht van den arbeid
van Bilderdijk, Groen, Da Costa, Kuyper,
Lohman. 't Ontstaan der benamingen
„rechter- en linkerzijde" heeft dus met
„den Godsdienst" niets te maken. Wat nu
de beteekenis der benamingen in andere
landen betreft, 't volgende. In Duitsohland
bestaai de linkerzijde evenals bij ons uit
sociaal-democraten en de verschillende
nuances der vrijzinnigen, terwijl de con
servatieven, de Duitsohe rijkspartij, de
Polen de rechterzijde vormen de Room-
sehe staatspartij neemt, zooals bekend is,
't centrum in. In België staan rechts de
olericalen, links de verschillende nüances
der anti-elerioalen. In Engeland vormen
de conservatieven, de tories, de rechter
zijde, de liberalen, de whigs, de linkerijde.
In Amerika (V. S.) staan de republikeinen
rechts, de democraten links. In de andere
landen vormen evenzoo de radicaalste
voorstanders van den steeds vermeerderen
den volksinvloed de linker- en hun tegen
partij de rechterzijde. In Romaanseh-Eu-
•ropa behooren dan vanzelf tot de laatste
de handhavers van 't gezag der kerk ook
op staatsgebied en in zooverre die kerk
houwitsers-granaten en 3000 bommen
ingeworpen.
Door dezen strijd werd de stad bijna
tot een puinhoop gemaakt en moest zij
door het bombardement een groot deel
van hare openbare gebouwen verliezen.
Ook het sterke kasteel werd eene ruïne,
waarvan den 27 Juli 1820 de bouwvallen,
voor afbraak, publiek werden verkocht.
Een hoogte op eene weide wijst de plaats
aan waar zich eenmaal de Bastille verhief.
Tydens den Belgischen opstand, moest den
30 Oct. 1830 de zwakke bezetting voor
den vyand wyken, waarop de overste Lesel
de Draaibrug liet afbranden. Slechts enkele
dagen werd de stad door de Belgen bezet.
Zij bestreed in het volgende jaar meer
malen met goed gevolg op de voorposten
den vyandterwijl in het Zwin de Nederl.
vlotelingen den ouden roem handhaafden
bij het Hazegras.
In 1858 werd het kanaal van Brugge
binnen Sluis getrokken, wel een contrast
met de vroegere vijandige gezindheid
tusschen de beide steden. Voorts werd 't
onbruikbare Paswater als Sluische haven-
polder in 1861 en de eerste Zwinpolder
in 1863 bedykt.
Ter verdediging van de stad waren er
j eertyds vier Poortende Oost-, Zuid-,
Keten- en Paspoort, de beide eersten wer-
j den tot in de vorige eeuw nog tot pak
huizen gebruikt, maar zyn nu verdwenen,
i dammen, door de grachten geworpen, gaven
later toegang tot de stad.
Om de plaats nu eens te bezoeken en
de herinnering aan al de voren genoemde
grootheid op te wekken, treden wy ze
binnen aan dien kant, waar vroeger de
Ketenpoort stond.
draagster der waarheid is. kan dird dus
ook daar zeggen, dat de antithese de onder
scheiding in rechter- en linkerijde min of
meer bepaalt.
Duitschland.
De overwinning door de zoogenaamde
regeeriDgspartijen op de tegenstanders van
Dernburg's kolonie-plannen behaald is
eigenlijk een dubbele triumf voorden Rijks
kanselier, en voor dezen alleen, geweest.
Niet voor de liberalenhoe hard deze
ook tegen de olericalen mogen hebben
geschetterd. Het eigenaardige van 't geval
toch is dat de rechterzijde versterkt, de
linkerijde verzwakt uit den strijd kwam
niettegenstaande de liberalen en vrijzinnig
democraten (om ons nu maar eens aan een
Nederlandsehe benaming te houden) er op
vooruitgingen.
Rekent men tot de linkerzijde de natio-
naal-liberalen, de drie vrijzinnige groepen,
de wild-liberalen en de soeiaal-demoeraten,
dan bestaat deze uit 149 leden tegen
169 in den vorigen Rijksdag.
Er zijn in den nieuwen Rijksdag drie
meerderheden, waarvan er twee onder
sommige omstandigheden aan de zijde der
regeering zullen staan, en de derde een
zuivere oppositie-meerderheid kan vormen.
Er is een cooservatief-liberale meerder
heid (220 stemmen) voor nationale quaes-
ties, en voor alle gevallen, waarin het
centrum tegenover de regeering staat.
Er is een oonservatief-clericale, of liever
Christelijke, meerderheid (234 stemmen)
tegenover alle liberale eisehen op intellec
tueel en economisch gebied en die
meerderheid kan nog versterkt worden,
door het afvallen van enkele reohtsehe
nationaal-liberalen.
Er is ten slotte een oppositie-meerder
heid, bestaande uit liberalen, centrum,
Polen en sootaal-demooraten, die, zelfs
zonder de hulp der nationaal-liberalen, in
staat is elke poging te verijdelen van de
conservatieven, om de grond wettige rech
ten aan te tasten.
Biilow heeft nu zijn zin twee meerder
heden die hem afwisselend steun kunnen
bieden waartoe echter zijnerzijds groote
De ketting, tusschen de beide kasteelen
over de haven gespannen, wanneer oorlogs
gevaar dreigde, is er niet meer. De haven
zelve is sedert lang verland. Verdwenen
zijn de wallen, die bijna een uur gaans in
omtrek hadden. Wij vinden er nu huizen,
tuinen en velden.
Verdwenen is dc geduchte rij der buiten
werken. door Coehoorn aangelegd.
De toren van Bourgondïè, die daar heeft
gestaan, was reeds in Keizer Karei's tijd
gesloopt.
Verdwenen is ook zooals we reeds zagen,
het sterk kasteel, dat naar 't model der
Bastille te Parijs gebouwd, eens met een
twaalftal torens prykte.
't Bleek by de afbraak haast onmogelijk
de hechte muren te sloopen. Ware althans
maar die ééne toren gespaard, dje destyds
nog zyn volle hoogte behouden had, als
eene herinnering aan dezen Burcht, om zoo
menig wakker krijgsman die er het bevel
voerde, vermaard en merkwaardig ook als
de gevangenis van den Hertog van Bouillon
den admiraal de Coligny en Emmoraal van
Egmond.
Verdwenen is het aanzienlijk huis, de
stichting van het adellyk geslacht van
Baenst, waar de door ons genoemde Mar-
garetha van York, hertog Karei's bruid, haar
intrek had genomen 1
Wat thans van de stad nog over is, is niet
meer dan eene schaduw van wat zy vroeger
was. Maar wat herinneringen verdringen
zich bij onze wandeling door haar stille
straten, langs de tuinen en grasvelden,
waar eertyds statige gebouwen oprezen,
terwijl ons oog weidt over de oppervlakte
van de vroegere haven, toen deze nog koop
vaarders en oorlogsschepen droeg, toen er
stuurmanskunst zal vereiseht worden.
En dan de sooiaal-demooraten als be
langrijk verzwakte partij teruggekregen.
Voor hem is 't een mooie dag geweest.
En nog mooier de nacht, welke er op
volgde, toen, voor het eerst sedert de
woelige Maartdagen van 1848, een koning
van Pruissen op het historische balkon
van het Berlijnsche slot verscheen om,
zij het ook indirect, zijn ingenomenheid
met de stoute daad van zijn Rijkskanselier
uit te spreken.
F r a n k r ij k.
Frankrijk wordt wel radicaal, demo
cratisch, republikeinsch geregeerd, toch
bewaart het nog de heugenis echt con
servatiefvaD aristocratisch-monarchale
toestanden, en laat daarvoor de menschen
nog opdokken ook.
Zoo wordt onder meer nog jaarlijks een
„pensioen" van 6000 francs uitgekeerd
aan de nakomelingen van een hoveling
die anderhalve eeuw geleden op een jacht
partij door den toenmaligen Dauphin, zoon
van den koning Lodewijk XIV, bij on
geluk werd doodgeschoten.
En zoo heefi nog dezer dagen de minister
van buitenlaudsehe zaken een benoeming
gateekend van„den PresidentderPyreneeën
commissie".
Nu most men weten dat deze Pyreneeën-
commissie a! riagteekeDt uit de zeventiende
e„u w, dus al meer dan twee eeuwen oud is.
Ze werd opgericht toen de chocolade in
Frankrijk werd ingevoerd toen Lodewijk
XIV nog geen kleinzoon had, die zijn
hovelingen in plaats van de hazen raakte
toen dezelfde Lodewijk onvoorzichtig het
w^ord sprak„Er zijn geen Pyreneeën
meer".
Haar doel was oorspronkelijk de vredes
onderhandelingen te beëindigen en de se
dert 1650 hangende Fransch-Spaansche
grensgeschillen te regelen.
Sedert twee.-ea-een-halve eeuw is de
commissie met haar arbeid bezig. Toch
arbeidt zij voort. Regelt grensgeschillen.
Beëindigt wellicht nog steeds sleepende
vredesonderhandelingen, in een tijd van
louter Fransch-Spaansehe pais-en-vree.
Vermoedelijk zal een en ander nog ge-
ruimen tijd in beslag nemen waartoe
anders de benoeming van een verschen
voorzitter van de Pereneeën-eommissie
nog breede en diepe wateren stroomden.
Een geschiedenis van Sluis, zoowel als
die van Aardenburg zou 'n boekdeel vullen
en de toelichting eisehen tal van kaarten
en plattegronden, waar in den loop der
eeuwen, door natuur en menschenhaud,
zooveel van gedaante veranderde. Wij
moeten echter het stadje verder in om de
openbare gebouwen eens te bezoeken en te
bezichtigen.
Aan de eerste beurt dan is het stadhuis,
't welk wij aan de zuidzijde der markt ont
moeten. 't Is een zeer oud gebouw, waarvan
de tijd der stichting onbekend is. Bij het
bombardement van 1794 heeft het weinig
geleden, wat wel opmerkelyk is, wyl de
stad toen bijna geheel een ruïne werd.
In 1548 werd er aan een muur in de voor
zaal een metalen vuistje geplaatst, op eene
plaat daaronder leest men„Op den 19
dach vafl Maert 1548 soo was by soepenen
deser stede Jan Pauwels Cornelissen onder
anderen amenden gecondemmeert te doen
maken en alhier te doen stellen deser vust,
uit Causen dat hij gesmeten had metvusten
eenen officier ter cause van syn officier"
Bij 't stadhuis staat een vrij hooge toren,
die in vijf kleine spitsen uitloopt. Er werd
een uurwerk en 'n klokkenspel ingebracht,
het laatste van buiten zichtbaar almede
een houten beeldje, gewoonlijk Jantje van
Sluis geheeten, in oud Spaansche kleeding,
met 'n hamer in de hand; staande naast drie
bellen en sloeg op deze vóórdat de uren
worden aangegeven. Deze toonen moesten
Deze vuistjes zijn gedenkteekenen van in
ons on„ zonderlinge vonnissen, in ouden tijd
oor de Wet van sommige steden geslagen. Ook
Veer e zullen wij dergelijke vuistjes zien.
Wat overigens de staatkundige binueu-
laodsche toestand des lands aangaat, ge
looft men dat sedert Briands verzoenende
circulaire en Clemenceau's verdwaalden
aanval op die der bisschoppen, de achting
voor Clemenceau daalt en die voor Briand
in gelijke mate toeneemt. Ook in de Kamer.
Men denkt dat te avond of morgen
Clemeneeau, in staatkundigen zin gespro
ken, er aan moet, hetgeen niet te ver
wonderen zou zijn, want Frankrijk, dat
zijn ministers slaohf, in dien zin dat het
met hen van dezelfde familie is, slacht ook
zijn ministers in deze beteekenis, dat bet
er zich telkens weer op moorddadige wijze
van ontdoet.
Een bemestingsproef op vlas.
Door den heer Ad.-Ferket Gz., leerling
van den Landbouwcursus ie St. Jansteen
Heikant, werd den vorigen zomer eene
bemestingsproef genomen op vlas. De
akker, die voor de proef dienen zou, was
gelegen in de z.g. Wildelanden aan de
Hellestraat onder de gemeente St. Jansteen.
Hij had eene lage ligging en was ongeveer
van gemiddelde vruchtbaarheid. In 1905
was er rogge gezaaid, met stoppelpenen
als ODdervrueht. Voor deze gewassen was
per Gentsch gemet 4/9 H.A.) bemest
als volgt: In 't najaar van 1904 eene ge
middelde bemesting stalmest 13500 KG.)
en in 't voorjaar 130 K.G. amm.-super.
(7 X 9), als overbemesting gegeven.
Het proefveld was 120 Gentsohe roeden
groot. Het werd verdeeld in 3 perceelen,
respectievelijk groot 6'/2< l3'/2 en 100
Gentsehe roeden, die, mede per Gentsoh
gemet berekend, de volgende bemesÜDg
ontvingen
Perc. 16600 K.G. stalmest, perc. II 6600
K.G. stalmest en 445 K.G. amm.-super
(7 X 9) en perc. III 6600 K.G. stalmest,
445 K.G. amm.-super (7 X 9) en 265 K.G.
patent-kali (met 26 pCti. kalk) De patent
kali werd den 17den Maart uitgestrooid en
ondergeëgd, de amm.-super den 5den April
aangewend, terwijl het lijnzaad des ande
rendaags gezaaid werd. Het kwam regel
matig op en er ontwikkelde zich een gewas
uit, dat vooral op perc. 3 er voortreffelijk
uitzag. Toen zich in de eerste helft van
de zoogenaamde spelen aangeven.
In 1895 werd er eene geldleening aan
gegaan ter flinke restauratie v«n het
stadhuis. Op deze leening werd in 1907
een som van 1500 afgelosthiertoe was
de gemeente in staat door het verkoopen
aan het Rijk van het Post- en Telegraaf
kantoor voor 7500 gld. Het wapen van
Sluis bestaat uittwee zilveren baren op
een veld vau keel, gedekt met een gouden
kroon.
De stad had oudtijds twee kerken voor
de Hervormden, n. m. de Lieve Vromoe-
kerkVan deze, staande in de nabijheid
van dè Oude Kerkstraat, was in 't begin
der vorige eeuw nog overig een stuk
muur van den toren afkomstig, 't welk
in 1820 werd opgeruimd.
Zij was het oudste heiligdom en eene
der eerste gehouwen der stad. Tot drie
malen toe werd zij door brand geteisterd,
n. m. 31 Mei 1393, 9 Sept. 1412 en 25
Jan. 1493. Het beleg van 1587 maakte
haren val volkomen.
De St. Janskerk was aan Johannes den
Dnoper gewijd. Zij werd den 16 Sept.
1811 door brand vernield, veroorzaakt
door onvoorzichtigheid van een loodgieter.
Het was eene oude, schoone en ruime
kruiskerk en was van een mooi orgel
voorzien. Een zwaren en stompen toren
had hij naast zieh.
In geene kerk van Zeeland waren zoo
vele praalgraven als in deze. Verscheider e
groote mannen hadden er hunne rust
plaatsen. Velen dezer gedenkteekenen
werden door den brand vernietigd en de
overigen zeer gesehonden.
(Wordt vervolgd).
