Dnhuis
NIEUW8BLAD
VOOR ZEELAND.
eboonen
No. 102. 1907.
Woensdag 30 Januari
21e Jaargang.
ersknecht,
GHRISTELIJK-
HISTORISCH
„Groenendraak".
'SI'li KEUZE
KOOP
e te koop,
KOOP
frijzHP so ie Bijzeiiere Sctol.
1 IZ
OPTEI
ZEZOOZE3
steenen Schuurtje,
Jspaarden en 'n
irtkar,
Beschuit-
ïingoedbakkerij
iriei-sgezin.
tenstbode
11,-
.4
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S, J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
Snippers uit de oude doos.
E. P. D'HUU, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IBDELIi UBG' -
5 pep mud.
Bn mooi mahoniehout,
Off/cabinet te koop,
BUIJS, Schuitvlotstraat
ogdok, Middelburg.
g 1 uur en Donderdag
l a 1 v e r e n.
ABRAHAM8E.
gebouwd, geriefelijk
M., geschikt voor elk
geveer 300 M-. beste
staande en gelegen in
te Goes. Te bevragen
RIET Jr., timmerman,
ïlitig-e Oeit,
RIEMENS Lz.,
Serooskerke (W.)
P of IN RUIL
Driewegen.
i van haar derde kalf,
1 o m b u r g.
voor weinig geld,
j timmerman,
Oostkapelie.
zaken TE KOOP
IN
ijirger bestaan oplevert,
ps A D, Bureau DE
1 Maart a.s.
kr. En tevens tegen
een derde Knecht
IE. N i s s e.
art of Mei
idkneeht
ÏRIELSMAN, West-
art of Mei
hdkneclit
1EERSE,
Serooskerke.
Maart gevraagd
irooskerke (W.)
BREVET, L. Delft,
Mei
M eid
leid benoodigd, bij
Middelburg.
t „SCHEIDS"
uari.
Vrjjd. 15 7,-
Zater. 16 7,30
Zond. 17 8,-
Maan.18 9,—
Dins. 19 8,30
Woen20 8,30
Dond.2110,—
Vrjjd. 22 8,30
Zater.23 8,30
Zond. 24 9,30
Maan. 2510,—
Dins. 2610,
Woen 2710,30
Dond.28 6,-
ichter een datum is
kei tweede getal ii
10,—
10,-
10,-
10,30
10,30
10,-
11,-
11,30
8,30
9,30
10,30
10,30
10,-
IEDF.REN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers 0,02',
UITGAVE DER FIRMA
£N VAN
1.3 K
does, ook voor Kloetinge, Kattendijke,
's-Heer Hendrikskinderen en Wissekerke
11, 12. 13, 14, 15, 16, 18, 19, 20, 21, 22
en 23 Maart.
Dat de geleerde liberale staatsman Thor-
becke niet zoo bang was van de bijzondere
school als vele zijner latere volgelingen, is
misschien in onze kringen niet algemeen
bekend. Het doen van grepen uit de historie
kan zijn nut hebben. Wij herinneren ten
dezen opzichte aan hetgeen Thorbecke
blijkens de Handelingen der 2e Kamer
1852/1853 pag. 189 zeide „Een land, waar
enkel bijzondere scholen zijn, zou zich zeer
wel kunnen bevinden. Het onderwijzen is
geen taak der regeerxng. De regeering
moet alleen voor publiek onderwijs zorgen,
omdat de bijzondere personen gemeenlijk
te kort schieten". Het nageslacht zou eer
der geneigd zijn deze woorden aan Groen
van Prinsterer toe te schrijven dan aan
Thorbeoke. In zijn narede zeide hij nog
duidelijker zijn standpunt: Het zijn in
wezen, bestemming en middelen andere
levensmachten dan de Staatsmacht, welke
de kerk, het onderwijs, wetenschap en
kunst maatschappelijk te vormen en te be
sturen hebben machten in wier sfeer bur
gerlijk overheidsgebod of dwang niet te
pas komt (Parlement redevoeringen Mi
nisterie van September 1861, Februari
1866, bl. VIII).
De bekende atheïst Mr. van Houten, de
groote anti-clericaal, erkende grif weg dat
men (dus de vrijzinnigen) zich aan ietwat
modern clericalisme had schuldig gemaakt
bij de inrichting der openbare school,
dewijl men een aachten dwang door haar
deed uitoefenen ten gunste van het Chris
tendom boven geloofsverdeeldheid(Nieuwe
staatkundige brieven nr. 10, 17 October
1899 biz. 104/105). Hij ging nog verder
door in zijn staats- en strafrechtelijke op
stellen toe te geven dat het stelsel, hetwelk
wij voorstaan, in menig opzicht de voorkeur
verdient boven het bestaande.
Op gebied van de richting van de volks
school worden de vrijzinnigen, die neutraal
staatsonderwijs voorstaan, dan ook onom
wonden door den vrijzinnigen prof. van der
171
P U1L-L 2 T O IT.
DOOR
SCALD1S.
B r u i n i s s e.
VI.
Het vroegere koor werd afgebroken en
aan het oude deel werden Uvee zij
vleugels aangebouwd in dezen platten-
giondvorm.
a. is de kansel. Het is nu door dien
zonderlingen aanbouw een meer praetische
dan mooie restauratie voor een kerkgebouw.
Naar wij vernemen is er 15000 gulden
aan ten koste gelegd. Bij weinig of geen
meerdere uitgaven had o. i. van het ge
bouw in den oorspronkeljjken Gothischen
bouwstijl wel wat heerlijkers kunnen ge
wrocht worden. Hadden de autoriteiten,
b. v. den architect Verheul te Rotterdam
geraadpleegd,een deskundige, die, blijkens
de gerestaureerde Zeenwsche kerken te
Kapelle, Wemeldingeen nu laatst weer
die te 's-Heer Arendskerkeal lang zijne
sporen in h«t herstellen van oude kerken
in den oorspronkelijken bouwstijl, ver
diend heeft, dan had ook van dezen tem
pel een mooi stuk werk kunnen geleverd
worden. Nu is het, met het oog op de
grohiteptugr, een wel wat smaakloos ge-
Wijck, de mannen vanhetbehondgenoemd,
die hun tijd zoo schreef by in 1885
een dertig jaar teti achter zijn.
En zoo oordeelen nu niet alleen de grond
leggers van het Nederlandsch liberalisme
en een paar voorname vrijzinnigen van con
servatieven huize, maar evenzoo, wellicht
nog krasser, mannen van radicalen geest.
Immers Dr. Bruining noemde op de ver
gadering van den Protestantenbond in
September 1899 te Assen gehouden do
vrije moderne secteschool als zijn ideaal.
Later werd van die zijde de wensch geuit
dat het ministerie Kuyper heel de neutrale
school uit ons staatsrecht zou ruimen.
De van conservatieve smetten vrij zijnde
hoogleeraar Mr. Krabbe te Groningen,
rechtvaardigt ons geheel in onzen school
strijd, waar hij schrijft in 't Rechtsgeleerd
Magazijn 20 jaarg. pag. 475/476: „Met de
schoolwet van 1889 wordt baar afgod (n 1.
die der liberale partij), de neutrale over-
heidsschool, verbrijzeld en de eerste stap
gezet op den weg naar de vrije school. Dat
is een andere vrijheid, dan die welke het
liberale staatsbeleid in het vizier had, een
vrijheid van hooyer orde, voor de bemachti
ging waarvan niet de liberale, maar de anti
revolutionaire party een historische» strijd
heeft gestreden."
Me dunkt wij kunnen tevreden zijn.
Een ieder trekke uit het bovenstaande
zjjn conclusie. Walchersch» Crt.
29 Januari 1907.
Er hebben eenige weken geleden ge
ruchten door de pers geloopen omtrent
voorgenomen bezoeken van H. M. de
Koningin aan onze provincie.
Men kent het bericht uit Zelandia, ook
door ons overgenomen en geloofd.
Uit zeer vertrouwbare bron vernemen
wij thans dat H.M. vooralsnog geen plan
heeft dit jaar Zeeland te bezoeken.
Onze Commissaris der Koningin is ook
niet naar de residentie gegaan om H.M.
en den Prins der Nederlanden te gaan
uitnoodigen. Zoo iets doet men niet, dat
is tegen de etiquette.
Doch Z.Exc. is door het Koninklijk
Echtpaar ten paleize ontboden en de reden
daarvan is dat waarschijnlijk de Prins de
De Ruyterfeesten te Vlissingen zal bij-
heel. Een nieuw stuk, waaraan niet de
minste bouwstijl te bespeuren is, en dit
geplakt aan 't oude, oorspronkelijk mooie
gebouw.
Hoe ook, ter herioneriog aan deze ver-
grooting zien wij in de kerk een zwart
glazen plaat, geplaatst 20 Mei 1904, waarop
met vergulde letters, het feit van de eerste
steenlegging door ds. Waardenburg her
dacht wordt; de steen vermeldt ook de
namen van kerkvoogden en hun secretaris,
alsook die van den aannemer van het werk
J. van der Valk van Zierikzee.
In Jan. 1872 werd de kerk van petro
leumlicht voorzien, bestaande uit vier
kronen met ieder acht lampen, geleverd
door F. W. Braat te Delftde kosten
werden bestreden door vrijwillige bijdra
gen der gemeenteleden.
Het orgel't welk wij boven den pre
dikstoel zien, werd geleverd door G. van
DrtUen te Hemmen voor 2500 gld., welke
som gedeeltelijk gegeven werd door de
ingezetenen, met eene gift, groot 300 gld.
van den Amb. Heer jhr. A. des Tombes te
's-Hage. Om het ontbrekende te vindeD,
besloot men om maandelijks, onder de
gemeenteleden, eene lijst te doen oirou-
lerenzoodat er op het einde van 1889
reeds 2200 gld. was aangezuiverd, en de
kerk het nu in vrijen eigendom heeft.
Het instrument werd ingewijd 23 Nov.
1887 door ds- Karres met Ps. 3313.
In de kerk vond men tot 1798 een paar
gedenkteekens, waarvan men de sporen
nog kan nagaan vóór het koor onder den
j moker des sloopers viel. Het waren de
grafteekens met de kwartierwapens van
den in 1705 overleden Willem de Jonge
van Bruinissedit was aan de Z.Zijde te
wonen en daarover wenBchte te Bpreken
met den Commissaris der Koningin in
onze provincie.
Wij kunnen onzen lezers niet genoeg op
't hart binden dat zjj aan de stakers te
Rjjssen meerdere aandacht hebben te
schenken.
Daar is wekelijks minstens f 3000 noodig
en die som komt voor de helft nog niet in.
En het aandeel uit Zeeland is heelemaal
niet groot.
Het is de tijd der vergaderingen van
kiesvereenigirgen. Laat men daarvan
profiteeren door het houden van een
collecte.
Het is nu eenmaal esn feit dat de loonen
te Rijssen over het geheel veel te laag zijn
voor de behoeftende bemiddeliDgscom-
missiën v. Vliet en Hovy niet geslaagd zijn;
terwijl de direotie alsnog weigerachtig
blijft door inzage van hare boeken 't bewijs
van haar onmacht om aan 't verzoek om
loonsverhooging in den door de werklieden
verlangden vorm te voldoen.
Zoo ergens, dan is hier algemeenen steun
dringend gewensclit.
Naar men weet staat de Eerste Kamer
nog vóór de behandeling van de verschil
lende Hoofdstukken der Staatsbegrooting.
Successievelijk komen de afdeelings-
verslagen in, en dat voor oorlog trekt meer
dan andere de aandacht.
Omdat de meerderheid der Eerste Kamer
aan de rechterzijde en omdat men terecht
of ten onrechte in 't booze rapport de hand
van een der bekende leden van de rechter
zijde generaal Von Löben Seis meent
te zien.
Het rapport is van dien aard dat er alle
kans is verwerping der oorlogsbegrooting.
Maar hoe scherper Kamer-verslag, hoe
kalmer behandeling, dat is al meer ge
bleken.
Aan de rede van Minister Staal, zoo over
tuigend en indrukwekkend, moge hier en
daar af te doen zijn, toch dit is niet de zaak.
Alles beheerschend is de toezegging van
den Minister om vóór 1 April de noodige
Volgens vrijzinnige bladen is de heer
Van Houten niet vreemd aan 't rapport.
zien en aan den Noordkant dat van den
in 1745 gestorven Anthonie Nollens, beide
Amb. Heer der plaats, en begraven in den
grafkelder der kerk, die bij de verbouwing
werd opgeruimd.
Behalve vele anderen waren hierin ook
bijgezet jhr. Paulus van Hertsbeeke cn zijne
vrouw Elizabeth van Zuydlandtdie in
1566 aan de Heerlijkheid was gekomen.
Maar toe» de uit Frankrijk overge
waaide leus van vrijheid, gelijkheid en
broederschap ook hier opgeld deed, moest
alles verwijderd worden wat maar eenigs-
zins aan den adel herinnerde, en was dit
ook het geval met de eereteekens. Van
hoogerhand kwam het bevel dat de graf
teekens vóór 8 April 1798 uit de kerk
moesten verwijderd worden. De marmeren
wapensohilden werden door de warm
bloedige Bataven weggebroken en in
't water gesmeten later evenwel zijn er
een paar uit de toenmalige kerkgracht
opgevisoht.
In de kerk ligt nog eene grafzerk uit
't midden der 16e eeuw, waaronder een
schout der plaats begraven is. Hij had
Jeruzalem bezocht en voert als Ridder van
het Heilige Graf een Jeruzalems-kruis op
zijn grafsteen.
De toren, aan de westzijde op de kerk
staande, werd met deze in 1616 belangrijk
hersteld. Wij zien er twee klokken in
op de jongste lezen wij het jaartal 1693;
zij draagt de namen en wapens van den
toenmaligen Amb. Heer en die van het
plaatselijk Bestuur.
Aan de oudste klok, gegoten in 1461,
is eene overlevering verbonden.
Zooals velen uwer wel zullen weten,
zijn de inwoners van vele Zeeuwsohe
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
gegevens omtrent het blijvend gedeelte te
verstrekken.
Daarom, al was het om anders niet, zal
de Eerste Kamer vóór April de oorlogsbe
grooting wel niet verwerpen.
De verkiezing in bet district Ede voor
een iid van de Tweede Kamer die Don
derdag zal plaats hebben heeft een extra
ordinair kalm verloop.
De antirevolutionair Van Citters en de
gematigd liberaal Tideman zullen te kam
pen hebben om dezen zetel met niet
twijfelachtigen uitslag.
De candidaat der sooiaal-democraten
mr. M endels kan slechts als tel-oandidaat
beschouwd worden.
Incidenten van eenige beteekenis deden
zich bij deze stembus-karwei niet voor.
Eenige ontevredenen die aan hunne
ontevredenheid op de chr.-hist. kiesvereeni-
ging lucht gaven lieten al spoedig niets
meer van zieh hooren.
Het balletje opgeworpen om mr. Van
Citters buiten de antirevolutionaire partij
te sluiten of te laten werd door den can
didaat zelf zoo spoedig mogelijk op af
doende wijze over de scheidingsmuur
geworpen.
Ziedaar alles, te weinig om te noemen.
Tegenover de Schriftcritiek, die op dit
oogenblik zoovele hoofden en harten onzer
broeders beweegt, en die het leven geeft
aan een klein aantal preeken of brochures
en aan een groot aantal courantenartikelen
stelle men zich de eenvoudige, toepasselijke
vraaghoe sta ik tegenover de Heilige
Schrift of liever hoe behoor ik er tegenover
te staan
Sta ik tegenover de Schrift als een recht
vaardige dan veroordeelt ze mij.
Sta ik tegenover haar ais een zondaar
dan wijst ze mij genadiglijk den weg tot
gerechtigheid en vrede.
Kom ik tot haar als leerling dan onder
wijst ze mij.
Kom ik tot haar als een kind tot zijn
vader dan ontsluit zij het Koninkrijk Gods.
Maar wie zich als een wijs meester tegen
over haar stelt dien belacht zij. De wijsheid
der wereld is zoo ongelijksoortig aan God
delijke hoogheid.
gemeenten, in hun geheel, van een schimp-
of scheldnaam voorzien. Ook dit is te dezer
plaatse het geval. De Bruinissenaars heb
ben den min eervol len naam van
«klokkedieven".
Dit hoogst ernstig verwijt staat nu,
volgens de legende, in verband met onze
klok van 1461, die bij de gieting Martinus
gedoopt werd.
Volgens oud gebruik werd de naam van
den Heilige waaraan de kerk was gewijd,
op de klok gegoten. Waar deze klok nu
dagteekent van vóór den tijd der indijking,
moet zij zeker van elders afkomstig zijn,
en nu werden de voorvaderen van de
Bruinissenaars beticht, dat zij ze aan de
kerk van St. Philipsland zouden ontvreemd
hebben, wijl de kerk aldaar aan den II.
Martinus was gewijd.
Tot geruststelling der tegenwoordige
bewoners, vinden wjj echter aangeteekend
dat dit booze vermoeden op geen enkelen
historischen grond steunt.
Bespraken wij indertijd, te Nieuwerkerk
zijnde, het oude „Kerkhof" rondom de
kerk gelegen en zagen toen dat er, om het
eigendomsrecht daarop te doen gelden,
doer sommige, 't zij plaatselijke, 't zij
kerkelijke gemeenten wel eens rechts
kundig advies is ingewonnen, maar er
blijkbaar nog geen termen gevonden kon
den worden, eene rechterlijke beslissing
uit te lokken, zoo zien wij nu, te Bruinisse
zynde, dat er indertijd ook hier dienaan
gaande een geschil rees tussohen kerk
voogden en het gemeentebestuur.
Slaan wij het Provinciaal verslag op
van Juli 1861 dan lezen wy op blz. 167
over deze„Het Provinciaal College van
to; zicht over de kerkelijke administratiën
De Schrift is gelijk aan Hem van Wien
zij getuigt tot een gericht in de wereld,
opdat degenen die niet zien ziende werden
en die zien of meenen te zien blind worden.
Is het ook dat God gezegd heeft is een
vraag alle eeuw op duizendvoudige wij zo
herhaald, maar er was altijd en er blyft een
gemeente des levenden Gods, dieantwoordt
met den danktoon
Uw Woordo Heere is een lamp voor
mijnen voet en een licht op mijn pad.
Met zoodanige dankbare erkentenis zul
len we sterk staan ook tegenover de
scherpste oritiek.
'tls een oude geschiedenis die immer
nieuw blyft.
Neutraliteit is onbestaanbaar. De be
wijzen voor die stelling zyn legio.
Voor hen die in deze overtuiging nog
niet geconfijt zijn een spiksplinternieuw
voorbeeld.
Ds. Sehofeking, het bekende chr.-hist.
Kamerlid, klagende over het onmatige
vloeken onder jong en oud wenschte dat
aan de wanden van alle scholen zou ge
schreven worden de woorden
Gij zult den Naam des Heeren uives Gods
niet ijdeljk gebruiken.
Wat is dat? zegt 't orgaan der vrijzinnige
onderwijzers.
De minister mag toch niet vergeten dat
de openbare sohool toegankelijk behoort te
zyn voor allen.
Welnu, de vrijdenkers zullen er zeker
geen genoegen mede nemen, als den kinde
ren op de openbare school geloofsdogma's
ingeprent worden.
En dat zou toch het ge zal zyn ala aan de
wanden van de Nederlandsche scholen de
spreuk Gij zult den naam uwes Gods niet
ijdelyk gebruiken, werd opgehangen.
Hier toch wordt niets minder beweerd,
dan dat de God van de christenen de God
van allen is- Dat ligt opgesloten in het
woordje uwes.
Wij openbare onderwijzers wenschen
daartegen op te komen, wij protesteeren
daartegen in naam der neutraliteit.
We begrijpen en verstaan dit opkomen
voor de zoogenaamde neutraliteit, die nooit
anders zijn kan dan anti-clericalisme, soci
alisme, vrijzinnig-democratie, modernisme
in Zeeland, heeft by Gedep. Staten aan
gebracht een verschil tusschen kerkvoog
den der Herv. gemeente te Bruinisse en
het Gemeentebestuur, over het eigendoms
recht op het kerkhof.
Ofschoon het niet twijfelachtig schijnt,
dat het aan de keikelijke gemeeute toe-
behooit, wensehten Kerkvoogden nochtans
de zaak, zoo mogelijk, zonder tussehen-
komst van den rechter, beëindigd te zien,
waartoe gemeld college de bemiddeling
van Ged. Staten heeft ingeroepen, die
alzoo een schrijven aan Burg. en Weth.
hebben gericht. Bij het einde des jaar»
was die zaak nog niet tot afdoening ge
komen".
En in dat van Juli 1862«ook bij het
einde van dit jaar, was deze zaak nog niet
beslist. Er bestaat evenwel uitzicht dat
de pogingen, om de zaak, zonder tusschen-
komst van den rechter te beëindigen,
zullen slagen".
Idem Juli 1868: //Het genoemde ver
schil zal, naar het zich laat aanzien, in
eene vereenigde vergadering tot een ge-
wenscht einde worden gebraoht''.
En eindelijk in dat van Juli 1865 „Dit
verschil is nu in het afgeloopen jaar door
eene tusschen partijen te dezer zake aan
gegane overeenkomst in der minoe ver
effend".
Op welke manier het geschil is bijge
legd, blijkt verder uit de Provinciale ver
slagen niet.
Naar wij eohter te dezer plaatse ver
nemen, is het recht der kerkelijke gemeente
toch wel eenigzins erkend. De huizen
welke op het oude kerkhof gebouwd zijn,
zijn althans voor den grond cijnspliohtig
aan de kerkelijke kas. (Slot volgt.)
;e-Verwe8t- Goes,
