NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 69. 1906.
Woensdag 19 December
21e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Be M te 's-Heer Arenistaie.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
I
Wed. S. J. DE JÓNGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Zij, (lie zicli met 1 Januari 1907
op ons blad abonneeren ontvangen
het tot dien datum gratis.
WERKING EN TOEPASSING DER
LEERPLICHTWET.
FEUILLETON.
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02s.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De heer Lucasse, Kamerlid voor Middel
burg, kantonrechter te Goes, man van de
pract|jk dus in zake berechting van over
tredingen der Leerplichtwet, heeft in de
zitting der Tweede Kamer van j.l. Don
derdag het volgende gesproken
Een enkel woord wensch ik ook mijner
zijds te zeggen over de werking en toe
passing der Leerplichtwet.
De ambtsvoorganger van dan minister
bleek niet ongenegen deze wet aan een
herziening te onderwerpen, speciaal wat
betreft de vereenvoudiging van den ad
ministratieven omslag dien deze wet mee
brengt. Ook heeft die ambtsvoorganger
in het vooruitzicht gesteld een herziening
wanneer met de verdere werking der wet
op andere punten nog wijziging noodig
bleek. De tegenwoordige minister stelde
verleden jaar en ook nu een vereenvou
diging van procedure in uitzicht. Hoewel
vereenvoudiging van den administratieven
omslag en der procedure wel eenige ver-
botering zou kunnen aanbrengen, toch
zou zulk een verbetering volstrekt niet
voldoende zijn om de wet bruikbaar te
maken. Die wet moet, zal zjj uitvoerbaar
z|jn, ook in ander opzicht herzien worden.
En welke zijn dan die andere gebreken
Mijns inziens generaliseert de wet te
veel. Zij houdt veel te weinig rekening
met de werkelijkheid, met de verschillende
toestanden in "verschillende deelen des
lands, te weinig ook met stad en dorp,
en ook met streken waar het landbouw
bedrijf wordt uitgeoefend.
In de stad is het schoolbezoek gemakke
lijker. Op het dorp niet, waar de kinderen
vaak ver van de school wonen. De school
is daar minder gemakkelijk te bereiken
men hangt er af van weer en wind, van de
begaanbaarheid der wegen, van een al of
niet sterk gestel der kinderen. Meermalen
hebben vervolgingen wegens verzuim des
wege mijns inziens onnoodig plaats.
Door J. VERHEUL Dzn., Architect.
Het mooie, oude kerkgebouw der Ned.
Herv. Gemeente te 's-Heer Arendskerke,
gelegen nabij Goes op het eiland Zuid-
Beveland, behoort tot de oudste en beziens
waardigste dorpskerkjes van ods land.
Zooals het meer voorkomt, was in den loop
der jaren veel van het karakteristieke van
dit gebouwtje door onkundige hand be
dorven waren er veranderingen in aange
bracht, die niet in deze omgeving pasten en
had het onderhoud wat te wenschen over
gelaten. Het was dan ook m i. een goed
besluit, dat kerkvoogden ruim een jaar ge
leden namen, om de gebreken van dit
kerkje te doen herstellen, en het zooveel
mogelijk in verhouding tot de beschikbare
geldmiddelen te doen restaureeren.
Schrijver dezes, die reeds verschillende
dergelijke kerkjes op Zuid-Beveland en
elders had mogen restaureeren ontving dan
ook de opdracht, als architect de leiding
dezer restauratie op zich te nemen.
Als groote bijzonderheid voor een dorps
kerkje in die streek, vinden wij hier de
buitenmuren met de schragende contre-
forten geheel van blokken zandsteen opge
trokken, terw\jl de hooge, massieve toren,
met z|jne zware hoogopgaande contreforten
De geachte schrijver, onzen lezers nog wel
bekend uit zijn indertijd door hem in ons blad ge-
pluatste beschrijvingen der gerestaureerde kerken
van Kapelle, Wemeldinge en Krabbendijke, zond
ons het „Bouwkundig Weekblad", waaruit wij
zijn opstel over de kerk te's-Heer Arendskerke
juer laten volgen.
Neg moet ik hierop wijzen dat de wet
meer rekening had moeten houden met
andere toestanden, vooral ten platten lande
en in landbouwstreken. De arbeiders daar
verdienen niet zooveel dat zij, als zij een
groot gezin met kleine kinderen hebben,
in het onderhoud van dat gezin behoorlijk
kunnen voorzien, wanneer z|j geen hulp
van de kinderen mogen hebben. En nu
leent zich het landbouwbedrijf vooral voor
lichten arbeid van kinderen. De wet geeft
dan aan sommige ouders, die daarvoor in
de termen vallen, aanspraak vergunning te
erlangen om hun kinderen voor veldarbeid
zes weken thuis te houden. Die termijn nu
is mijns inziens, over een geheel jaar ge
rekend, te kort. Bovendien vallen de ver
kregen zes weken niet alt|jd in een tijd
waarin werkzaamheden voor de kinderen
op het land te vinden z|jn. Ik heb daarbij
niet het oog op min of meer gegoede ouders
welke dien verloftijd voor hun kinderen
wellicht in het geheel niet noodig hebben,
en ook niet op onwillige ouders die hun
kinderen onnoodig exploiteeren, maar op
de groote categorie van ouders vooral ten
platten lande, die, om niet ia armoede te
vervallen, de hulp en de verdienste van een
of meer hunner kinderen niet kunnen
missen.
Die ouders z|jn dikwijls verplicht om in
het onderhoud van hun gezin te voorzien,
ook buiten die zes weken, niettegenstaande
de wet hun dit niet toelaat, «8D of meer
hunner kinderen een gedeelte van het jaar
thuis te houden, wanneer er werk op het
land voor hen te vinden is en zij daardoor
wat kunnen mede verdienen, of ook wan
neer er hulp in het huisgezin noodig is, als
de moeder met den vader mee naar het land
moet, of ook als de moeder ongesteld is of
z|j overleden is.
En deze ouders zijn het die bij menigte
voor den strafrechter worden gebracht.
Dit niet geregeld schoolbezoek kan men
nooit uitroeien, tec zij men de wet zeer
streng toepast, hooge boeten oplegt die
niet betaald kunnen worden, en dan de
arme ouders in de gevangenis brengt. En
dit nu gaat niet, wil men hun toestand uiet
nog erger maken. Of wel de wet moet op
dit punt herzien en de vrijstellingen moeten
van groot formaat baksteen, tegen den
Westelijken kerkmmur is aangebouwd,
zooals bij de meeste kerken van vroeger
regel was. De toren heeft een vierkanten
vorm, is in de hoogte in vier hoofdafdeelin-
gen van verschillend formaat zeer logisch
opgebouwd en met een lage spits afgedekt.
Vanaf den beganegrond schat ik de hoogte
op ongeveer Ï5 Meter.
Met juistheid is het jaartal der stichting
niet aan te geven ik vermoed echter, dat
het kerkje dagteekent uit de eerste helft
der vijftiende eeuw, een tijdperk waarin in
ons land de meeste oude dorpskerk jas ge
bouwd z|jn.
Hoogst schilderachtig is de kerk aan het
einde der vr|j breede dorpsstraat gelegen
op een ruim aangelegd terrein, dat door oen
hekwerk is afgesloten en vroeger als be
graafplaats heeft gediend.
De kerk bestaat slechts uit één schip, ter
breedte van 10 M. b|j een lengte van 20 M.,
waarachter, tegen den Oostmuur, zich de
consistoriekamer benevens een bergplaats
in 'n laag karakterloos gebouwtje aansluit.
De consistoriekamer is gebouwd op de
plaats waar zich vroeger het koor der kerk
in het verlengde van het schip bevond. De
afdekking en de constructie van den Ooste-
lijken achtermuur, alsook de daarin dicht
gemetselde spitsboogopening, w|j zen hier
nog op.
Het koor was eertyds geheel opgetrokken
van baksteen en was even hoog als de kerk
zelve. In het midden der vorige eeuw werd
het deels als school, deels als pakhuis ge
bruikt, totdat het iu 1858 of 1859 afge
broken en door de tegenwoordige consisto
riekamer vervangen werd.
Het schip wordt overspannen door een
zware houten bekapping, van buiten met
naar de behoeften en de toestanden ruimer
worden gesteld.
Dan zouden in hoofdzaak de bepaald
onwilligen voor den rechter moeten ver
schijnen. En daar moet het heen. Zooals
het nu gaat, brengt men door die wet tal
van brave maar arme en met groote gezin
nen gezegende huisvaders, die evengoed
als wij voor hun kinderen willen zorgen,
voor den strafrechter, die anders nooit voor
dezen zouden verschijnen. Dit verslapt den
eerbied voor de wet en dit acht ik van
groot nadeel.
In dit opzicht acht ik de leerplichtwet
een der slechtste wetten die w|j bezitten.
En als de kinderen niet wat mede kannen
verdienen, omdat zij naar school meeten,
dan is er geen geld om het schoolgeld te
betalen. Dus worden de ouders ook daar
door dan gedreven naar die school waar het
minst betaald moet worden en waar zij hun
kinderen niet wenschen heen te zenden.
Ook wordt de wet ongelijk toegepast. Er
zijn schoolopzieners, die met de behoeften
van de streek en met den toestand der
ouders rekening houden en die wel eens
wat door de vingers zien, en dan doen dit
de onder hen ressoorteerende hoofden der
scholen ook.
Men hoort dap van weinig verzuimen
uit die arondissementen.
De verzuimen gaan door voor „geoorloofd.''
Maar er zija ook schoolopzieners die de
wet streng toepassen, en dan doen de in
zulk een arrondissement aan het hoofd der
scholen staande onderwijzers dat ook. Bijna
geen verzuimen worden daar geduld.
Zoo komen voor den rechter uit het eene
arrondissement weinig leerplichtovertre
dingen voor; uit het andere arrondissement
vele. En looh zijn er in het eene niet minder
verzuimen dan in het andere.
Deze ongelijke toepassing moet bij velen
den indruk wekken dat er aan de recht
vaardigheid dier wet wel iets moet haperen.
Wil men de wet voor de ouders eenigszin»
draaglijk maken, dan wijzige men haar
vooral op het punt van de vrijstellingen.
Men neme die vrij ruim en naar de be
hoefte van de streek en voor die ouders,
welke daaraan behoefte hebben.
En dan brenge men den leeftijd van 13
leien bekleed, en waar inwendig het ge
welfd houten plafond gedeeltelijk inge
werkt, en ook tegen bevestigd is. De bij
dergelijke bekappingen gewoonlijk voor
komende, van muur tot muur reikende
kapbalken met sleutelstukken en karbeels,
missen wij bij deze bekappiDg, waardoor
dan ook de zijdelingsche drukking van de
kap op de kerkmuren groot is en niettegen
staande de zware schragende contreforten
haar uitwerking uiet heeft gemist.
Het gewelfd houten plafond is door
krachtig geprofileerde langsribben, bij de
geboorte aan de zijmuren rustende op ge
beeldhouwde zandsteenen kraagsteentjes,
en door evenzoo geprofileerde dwarsribben
in vakken ingedeeld, terw|jl de snijpunten
der ribben door versierde kruisplankjes
weggewerkt zijn.
Om deze oude bekapping weer in goeden
toestand te brengen, was veel overleg en
arbeid noodig, daar, door slecht onderhoud,
dit hoofdbestanddeel van het gebouw veel
geleden had. Ook de binnenbekoepeling
werd vernieuwd en in het karakter van den
15e eeuwschen stijl in een stemmig grijs
gelen grondtoon voor het groote veld, met
meer sprekende kleuren voor de ribben en
met eene rondloopende bladversieringlangs
de ribben, beschilderd.
De zandsteenen traceering der acht spits
boogvensters waren in den loop der tijden
jammerlijk uitgebroken en vervangen door
smakelooze, groen geverfde houten ramen,
die nog in kleine ruiten ingedeeld waren.
Gelukkig bleven de fijn geprofileeide ven
steromlijstingen en de dorpels gespaard,
zoodat hieruit het profiel der montants en
de indeeling voor de wederom geplaatste
en onderling verschillende nieuwe venster-
traceeringen waren af te leiden. Een een
jaar van artikel 3 derde lid der wet terug
tot den leeftijd van 12 jaar. Nu gebeurt
het vaak dat, wanneer het leerjaar loopt
bijv. van 1 Mei tot 30 April, een kind,
zijnde in het 6e leerjaar, even in Mei 13
jaar is geworden, en dus leerplichtig is
tot zijn bijna 14 jarigen leeftijd want het
is niet van den leerplioht vrij, voordal ook
dat leerjaar is doorleopen.
Dat is veel te lang voor de ouders, die
de hulp of verdiensten van het kind zoo
noodig hebben, wanneer zij met een groot
gezin gezegend zijn.
Een en ander breng ik in het midden,
in de hoop dat de Minister ook daaraan
bij een eventueele wijziging der wet zijn
aandaeht zal willen schenken.
18 December 1906.
Het is met de motie-Talma nog mooier
gegaan dan wij gedacht hadden.
Loods Talina kon zijn plaats naast den
kapitein Stuart op de brug van 't schip
verlaten, wijl de kapitein den grooten moed
gegrepen had de aanvallers te verjagen
en de storm inmiddels was gaan liggen.
De Minister, om het zonder beeldspraak
te zeggen, nam het schip voor Indië en
behield ook dat voor Nederland, waarop
de motie-Talma ingetrokken en het amen-
dement-Marchant verworpen werd.
Bet tooneel veranderde hierdoor wel
een weinig.
Nu was 't niet de kapitein triomfantelijk
staande op de reddingsplank na het verlies
van zijn schip; maar de kapitein kalmpjes
op de brug van 't schip dat door de branding
heen ontkomen, den storm getrotseerd heeft.
Een tooneeltje waar wij schik in hebben.
Gelukkig onze Tweede Kamer is,
dank zij den steun der rechterzijde, nog
niet in haar meerderheid anti-militairis-
tiseh en voelt nog de noodzakelijkheid dei-
verdediging van onze sohoone Indië.
En dat verblijdt ons nog meer dan de
nederlaag der anti-militairisten op zich
zelve.
Rijssen, het kleine stadje dat daar ligt
in den grooten industriëelen hoek van
Overijsel die men Twenthe noemt, tus-
voudige beglazing van glas-in-lood, in stille
kleurschakeeringen, voltooide de mooie
kerkvensters in haar geheel.
De reeds genoemde zandsteenen contre
forten moesten duchtig onderhanden ge
nomen worden zij werden bovendien ont
daan van de zware loodafdekking om
opnieuw voorzien te werden van gepro
fileerde zandsteenen afdekkingen, in ver
schillende lagen trapsgewijze oploopend
tot den muur.
De twee gootlijsten hadden vroeger ook al
eens een niet gewenschte verjongingskuur
ondergaan, zoodat oek daaraan veel arbeid
is verricht om ze in goeden en passenden
toestand te reconstrueeren.
Het kerkgebouwtje bezit twee toegangen,
welke aan de zijmuren dicht bij den toren
gelegen zijn. Een derde hoofdtoegang
onder den toren door is reeds lang buiten
gebruik. Merkwaardig is het, hoe men
een 37 jaar geleden die twee toegangen
tot de kerkruimte bedorven heeft; dit
euvel te verbeteren, was een der voor
naamste eischen, waaraan bij de restauratie
van het geheel voldaan meest worden.
In 1869 is in de kerk een orgel aan
gebracht de plaats was daarvoor als van
zelf aangewezen en wel togen den West
muur, vlak tegenover den preekstoel. Voor
de opstelling van het orgel werd een
galerij gebouwd, die in hoofdzaak gedra
gen werd door een onderbouw van een
viertal gemetselde pijlers, onderling ver
bonden door gestukadoorde flauwe Tudor-
bogen, die, op de allermalste wijze duchtig
opgesierd werden door gestukadoorde ka-
piteelen en een bladlijst van verdachten
klassieken st|jl, schril en hinderlijk afste
kend tegen het eenvoudige kerkinterieur
en nog minder passend bij Uet daarboven
sehen Almelo en Deventer, houdt in toe
nemende mate de aandacht bezig.
Daar is van christelijke zijde een werk
staking uitgebroken op twee jufe-fabrie-
ken. Ook in ons blad is deze werkstaking
met hare oorzaken toegelicht door mr.
Sybrandi.
Zijne opgaven van den tinanoiëelen en
moreelen toestand der fabrieksarbeiders te
Rijssen zijn niet weersproken. Maar van
andere zijden zijn wel eenige opgaven ge
komen van den gezondheidstoestand aldaar.
En die is niet minder treurig dan de
moreele en financieele.
Men geeft op dat in Nederland gemid
deld per jaar op de duizend inwoners
aan, ziekten der ademhalingsorganen ster
ven 5,52.
Te Rijssen is dat cijfer 9,11.
De ongehoorde misstanden, ook in be
trekking tot lichaamlij ke verzorging roe
pen om bekendheid en om verbetering.
Daar wordt geleden, meer dan elders,
zeker ook door eigen toedoen. Daar is
onreinheid, daar is drankmisbruik, daar is
onzedelijkheid.
Maar hangen reel van deze oorzaken ook
weer niet samen met de hoofdoorzaak
De veel te schamele levenspositie, armoe
die verlaagt.
Naar getuigenis van vertrouwbare zijde
zijn de Rfjssensche jute-arbeiders tot den
uitersten maatregel van werkstaking ver
plicht tegenover hunne huisgezinnen en
tegenover kerk en school, ook hun dierbaar.
Het christelijk volksdeel biede aan deze
zoo weinig bedeelde broeders ea zusters
hulp en steun. Daar zijn er zoovelen onder
verreweg de meesten met ons van
één doop, en één geloof deelachtig, en één
in dezelfde hoop des eeuwigen levens.
De democratie ia hier te lande mis
schien overal doodeljjk bang gerakend
te worden tot de rustige burgerij. Een
„stille in den lande" te zijn is haar schrik
beeld, dadelijk r|jst dan voor haar oog het
zwarte spook van het conservatisme op.
Daarbij komt dat het tot de vaste manie
ren der democraten behoort, de aanvallen
persoonlijk te maken en de woorden scherp
te kiezen.
geplaatste orgelfront.
Een tweede dwarsmuur, op eenigen af
stand achter de genoemde pijlers opge
trokken, moest verder een klein gedeelte
van het kerkruim afsluiten, niet alleen om
de twee toegangspoortjes te verbinden,
doch ook om gelijktijdig een portaal te
vormen, dat weer op zijne beurt door twee
deuren toegang tot de kerkruimte moest
geven. Het malste van deze verandering
was, dat die muur juist zoo geplaatst werd,
dat hij de zoo hoog noodige breede toe
gangen versmalde, daar de h6lft der dub
bele deuren niet meer open kon. Het weg
breken van dezen muur, het verruimen der
toegangsportalen, het herstellen der twee
fraaie toegangspoortjes, het massief blank
eikenhouten der buitendeurenen het in «tyl
brengen van den onderbouw, waarop het
orgel rust, gaf een groote verbeteringen
een welkome opkDapping.
Volgens ontvangen mededeelingen is
het orgel afkomstig uit de R. K. Kerkte
Zierikzee en werd het door de firma
Franssen te Roermond eenigszins vergroot
en gedeeltelijk vernieuwd. Boven het orgel
ziet men het wapen van 's-Heer Arends
kerke, gehouden door een arend.
In de door verbouwing verkregen groo-
tere toegangsportalen werden tegen de
wanden een paar oude versierde hard-
steenen grafzerken uit de vroegere kerk
van Baarsdorp geplaatst, benevens enkele
gave versierde grafsteenen die b|j het op
breken van den ouden houten kerkvloer
aan den dag kwamen, en op die wijze
aan de vergetelheid ontrukt of voor verdere
beschadiging gevrijwaard z|jn.
Is de kerkruimte van binnen, zooals
reeds gezegd, eenvoudig behandeld, het
aanwezige 17o eenwscbe kerk-ameuble-