NIEUWSBLAD VOOR ZEELAND. No. 69. 1906. Woensdag 19 December 21e Jaargang. CHRISTELIJK- HISTORISCH Be M te 's-Heer Arenistaie. VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK I Wed. S. J. DE JÓNGE-VERWEST, te Goes F. P. D'HUIJ, te Middelburg. PRIJS DER ADVERTENTIËN Zij, (lie zicli met 1 Januari 1907 op ons blad abonneeren ontvangen het tot dien datum gratis. WERKING EN TOEPASSING DER LEERPLICHTWET. FEUILLETON. 1EDEREN WERKDAG DES AVONDS. Prijs per drie maanden franco p. p1,25. Enkele nummers0,02s. UITGAVE DER FIRMA EN VAN van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent. Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent. De heer Lucasse, Kamerlid voor Middel burg, kantonrechter te Goes, man van de pract|jk dus in zake berechting van over tredingen der Leerplichtwet, heeft in de zitting der Tweede Kamer van j.l. Don derdag het volgende gesproken Een enkel woord wensch ik ook mijner zijds te zeggen over de werking en toe passing der Leerplichtwet. De ambtsvoorganger van dan minister bleek niet ongenegen deze wet aan een herziening te onderwerpen, speciaal wat betreft de vereenvoudiging van den ad ministratieven omslag dien deze wet mee brengt. Ook heeft die ambtsvoorganger in het vooruitzicht gesteld een herziening wanneer met de verdere werking der wet op andere punten nog wijziging noodig bleek. De tegenwoordige minister stelde verleden jaar en ook nu een vereenvou diging van procedure in uitzicht. Hoewel vereenvoudiging van den administratieven omslag en der procedure wel eenige ver- botering zou kunnen aanbrengen, toch zou zulk een verbetering volstrekt niet voldoende zijn om de wet bruikbaar te maken. Die wet moet, zal zjj uitvoerbaar z|jn, ook in ander opzicht herzien worden. En welke zijn dan die andere gebreken Mijns inziens generaliseert de wet te veel. Zij houdt veel te weinig rekening met de werkelijkheid, met de verschillende toestanden in "verschillende deelen des lands, te weinig ook met stad en dorp, en ook met streken waar het landbouw bedrijf wordt uitgeoefend. In de stad is het schoolbezoek gemakke lijker. Op het dorp niet, waar de kinderen vaak ver van de school wonen. De school is daar minder gemakkelijk te bereiken men hangt er af van weer en wind, van de begaanbaarheid der wegen, van een al of niet sterk gestel der kinderen. Meermalen hebben vervolgingen wegens verzuim des wege mijns inziens onnoodig plaats. Door J. VERHEUL Dzn., Architect. Het mooie, oude kerkgebouw der Ned. Herv. Gemeente te 's-Heer Arendskerke, gelegen nabij Goes op het eiland Zuid- Beveland, behoort tot de oudste en beziens waardigste dorpskerkjes van ods land. Zooals het meer voorkomt, was in den loop der jaren veel van het karakteristieke van dit gebouwtje door onkundige hand be dorven waren er veranderingen in aange bracht, die niet in deze omgeving pasten en had het onderhoud wat te wenschen over gelaten. Het was dan ook m i. een goed besluit, dat kerkvoogden ruim een jaar ge leden namen, om de gebreken van dit kerkje te doen herstellen, en het zooveel mogelijk in verhouding tot de beschikbare geldmiddelen te doen restaureeren. Schrijver dezes, die reeds verschillende dergelijke kerkjes op Zuid-Beveland en elders had mogen restaureeren ontving dan ook de opdracht, als architect de leiding dezer restauratie op zich te nemen. Als groote bijzonderheid voor een dorps kerkje in die streek, vinden wij hier de buitenmuren met de schragende contre- forten geheel van blokken zandsteen opge trokken, terw\jl de hooge, massieve toren, met z|jne zware hoogopgaande contreforten De geachte schrijver, onzen lezers nog wel bekend uit zijn indertijd door hem in ons blad ge- pluatste beschrijvingen der gerestaureerde kerken van Kapelle, Wemeldinge en Krabbendijke, zond ons het „Bouwkundig Weekblad", waaruit wij zijn opstel over de kerk te's-Heer Arendskerke juer laten volgen. Neg moet ik hierop wijzen dat de wet meer rekening had moeten houden met andere toestanden, vooral ten platten lande en in landbouwstreken. De arbeiders daar verdienen niet zooveel dat zij, als zij een groot gezin met kleine kinderen hebben, in het onderhoud van dat gezin behoorlijk kunnen voorzien, wanneer z|j geen hulp van de kinderen mogen hebben. En nu leent zich het landbouwbedrijf vooral voor lichten arbeid van kinderen. De wet geeft dan aan sommige ouders, die daarvoor in de termen vallen, aanspraak vergunning te erlangen om hun kinderen voor veldarbeid zes weken thuis te houden. Die termijn nu is mijns inziens, over een geheel jaar ge rekend, te kort. Bovendien vallen de ver kregen zes weken niet alt|jd in een tijd waarin werkzaamheden voor de kinderen op het land te vinden z|jn. Ik heb daarbij niet het oog op min of meer gegoede ouders welke dien verloftijd voor hun kinderen wellicht in het geheel niet noodig hebben, en ook niet op onwillige ouders die hun kinderen onnoodig exploiteeren, maar op de groote categorie van ouders vooral ten platten lande, die, om niet ia armoede te vervallen, de hulp en de verdienste van een of meer hunner kinderen niet kunnen missen. Die ouders z|jn dikwijls verplicht om in het onderhoud van hun gezin te voorzien, ook buiten die zes weken, niettegenstaande de wet hun dit niet toelaat, «8D of meer hunner kinderen een gedeelte van het jaar thuis te houden, wanneer er werk op het land voor hen te vinden is en zij daardoor wat kunnen mede verdienen, of ook wan neer er hulp in het huisgezin noodig is, als de moeder met den vader mee naar het land moet, of ook als de moeder ongesteld is of z|j overleden is. En deze ouders zijn het die bij menigte voor den strafrechter worden gebracht. Dit niet geregeld schoolbezoek kan men nooit uitroeien, tec zij men de wet zeer streng toepast, hooge boeten oplegt die niet betaald kunnen worden, en dan de arme ouders in de gevangenis brengt. En dit nu gaat niet, wil men hun toestand uiet nog erger maken. Of wel de wet moet op dit punt herzien en de vrijstellingen moeten van groot formaat baksteen, tegen den Westelijken kerkmmur is aangebouwd, zooals bij de meeste kerken van vroeger regel was. De toren heeft een vierkanten vorm, is in de hoogte in vier hoofdafdeelin- gen van verschillend formaat zeer logisch opgebouwd en met een lage spits afgedekt. Vanaf den beganegrond schat ik de hoogte op ongeveer Ï5 Meter. Met juistheid is het jaartal der stichting niet aan te geven ik vermoed echter, dat het kerkje dagteekent uit de eerste helft der vijftiende eeuw, een tijdperk waarin in ons land de meeste oude dorpskerk jas ge bouwd z|jn. Hoogst schilderachtig is de kerk aan het einde der vr|j breede dorpsstraat gelegen op een ruim aangelegd terrein, dat door oen hekwerk is afgesloten en vroeger als be graafplaats heeft gediend. De kerk bestaat slechts uit één schip, ter breedte van 10 M. b|j een lengte van 20 M., waarachter, tegen den Oostmuur, zich de consistoriekamer benevens een bergplaats in 'n laag karakterloos gebouwtje aansluit. De consistoriekamer is gebouwd op de plaats waar zich vroeger het koor der kerk in het verlengde van het schip bevond. De afdekking en de constructie van den Ooste- lijken achtermuur, alsook de daarin dicht gemetselde spitsboogopening, w|j zen hier nog op. Het koor was eertyds geheel opgetrokken van baksteen en was even hoog als de kerk zelve. In het midden der vorige eeuw werd het deels als school, deels als pakhuis ge bruikt, totdat het iu 1858 of 1859 afge broken en door de tegenwoordige consisto riekamer vervangen werd. Het schip wordt overspannen door een zware houten bekapping, van buiten met naar de behoeften en de toestanden ruimer worden gesteld. Dan zouden in hoofdzaak de bepaald onwilligen voor den rechter moeten ver schijnen. En daar moet het heen. Zooals het nu gaat, brengt men door die wet tal van brave maar arme en met groote gezin nen gezegende huisvaders, die evengoed als wij voor hun kinderen willen zorgen, voor den strafrechter, die anders nooit voor dezen zouden verschijnen. Dit verslapt den eerbied voor de wet en dit acht ik van groot nadeel. In dit opzicht acht ik de leerplichtwet een der slechtste wetten die w|j bezitten. En als de kinderen niet wat mede kannen verdienen, omdat zij naar school meeten, dan is er geen geld om het schoolgeld te betalen. Dus worden de ouders ook daar door dan gedreven naar die school waar het minst betaald moet worden en waar zij hun kinderen niet wenschen heen te zenden. Ook wordt de wet ongelijk toegepast. Er zijn schoolopzieners, die met de behoeften van de streek en met den toestand der ouders rekening houden en die wel eens wat door de vingers zien, en dan doen dit de onder hen ressoorteerende hoofden der scholen ook. Men hoort dap van weinig verzuimen uit die arondissementen. De verzuimen gaan door voor „geoorloofd.'' Maar er zija ook schoolopzieners die de wet streng toepassen, en dan doen de in zulk een arrondissement aan het hoofd der scholen staande onderwijzers dat ook. Bijna geen verzuimen worden daar geduld. Zoo komen voor den rechter uit het eene arrondissement weinig leerplichtovertre dingen voor; uit het andere arrondissement vele. En looh zijn er in het eene niet minder verzuimen dan in het andere. Deze ongelijke toepassing moet bij velen den indruk wekken dat er aan de recht vaardigheid dier wet wel iets moet haperen. Wil men de wet voor de ouders eenigszin» draaglijk maken, dan wijzige men haar vooral op het punt van de vrijstellingen. Men neme die vrij ruim en naar de be hoefte van de streek en voor die ouders, welke daaraan behoefte hebben. En dan brenge men den leeftijd van 13 leien bekleed, en waar inwendig het ge welfd houten plafond gedeeltelijk inge werkt, en ook tegen bevestigd is. De bij dergelijke bekappingen gewoonlijk voor komende, van muur tot muur reikende kapbalken met sleutelstukken en karbeels, missen wij bij deze bekappiDg, waardoor dan ook de zijdelingsche drukking van de kap op de kerkmuren groot is en niettegen staande de zware schragende contreforten haar uitwerking uiet heeft gemist. Het gewelfd houten plafond is door krachtig geprofileerde langsribben, bij de geboorte aan de zijmuren rustende op ge beeldhouwde zandsteenen kraagsteentjes, en door evenzoo geprofileerde dwarsribben in vakken ingedeeld, terw|jl de snijpunten der ribben door versierde kruisplankjes weggewerkt zijn. Om deze oude bekapping weer in goeden toestand te brengen, was veel overleg en arbeid noodig, daar, door slecht onderhoud, dit hoofdbestanddeel van het gebouw veel geleden had. Ook de binnenbekoepeling werd vernieuwd en in het karakter van den 15e eeuwschen stijl in een stemmig grijs gelen grondtoon voor het groote veld, met meer sprekende kleuren voor de ribben en met eene rondloopende bladversieringlangs de ribben, beschilderd. De zandsteenen traceering der acht spits boogvensters waren in den loop der tijden jammerlijk uitgebroken en vervangen door smakelooze, groen geverfde houten ramen, die nog in kleine ruiten ingedeeld waren. Gelukkig bleven de fijn geprofileeide ven steromlijstingen en de dorpels gespaard, zoodat hieruit het profiel der montants en de indeeling voor de wederom geplaatste en onderling verschillende nieuwe venster- traceeringen waren af te leiden. Een een jaar van artikel 3 derde lid der wet terug tot den leeftijd van 12 jaar. Nu gebeurt het vaak dat, wanneer het leerjaar loopt bijv. van 1 Mei tot 30 April, een kind, zijnde in het 6e leerjaar, even in Mei 13 jaar is geworden, en dus leerplichtig is tot zijn bijna 14 jarigen leeftijd want het is niet van den leerplioht vrij, voordal ook dat leerjaar is doorleopen. Dat is veel te lang voor de ouders, die de hulp of verdiensten van het kind zoo noodig hebben, wanneer zij met een groot gezin gezegend zijn. Een en ander breng ik in het midden, in de hoop dat de Minister ook daaraan bij een eventueele wijziging der wet zijn aandaeht zal willen schenken. 18 December 1906. Het is met de motie-Talma nog mooier gegaan dan wij gedacht hadden. Loods Talina kon zijn plaats naast den kapitein Stuart op de brug van 't schip verlaten, wijl de kapitein den grooten moed gegrepen had de aanvallers te verjagen en de storm inmiddels was gaan liggen. De Minister, om het zonder beeldspraak te zeggen, nam het schip voor Indië en behield ook dat voor Nederland, waarop de motie-Talma ingetrokken en het amen- dement-Marchant verworpen werd. Bet tooneel veranderde hierdoor wel een weinig. Nu was 't niet de kapitein triomfantelijk staande op de reddingsplank na het verlies van zijn schip; maar de kapitein kalmpjes op de brug van 't schip dat door de branding heen ontkomen, den storm getrotseerd heeft. Een tooneeltje waar wij schik in hebben. Gelukkig onze Tweede Kamer is, dank zij den steun der rechterzijde, nog niet in haar meerderheid anti-militairis- tiseh en voelt nog de noodzakelijkheid dei- verdediging van onze sohoone Indië. En dat verblijdt ons nog meer dan de nederlaag der anti-militairisten op zich zelve. Rijssen, het kleine stadje dat daar ligt in den grooten industriëelen hoek van Overijsel die men Twenthe noemt, tus- voudige beglazing van glas-in-lood, in stille kleurschakeeringen, voltooide de mooie kerkvensters in haar geheel. De reeds genoemde zandsteenen contre forten moesten duchtig onderhanden ge nomen worden zij werden bovendien ont daan van de zware loodafdekking om opnieuw voorzien te werden van gepro fileerde zandsteenen afdekkingen, in ver schillende lagen trapsgewijze oploopend tot den muur. De twee gootlijsten hadden vroeger ook al eens een niet gewenschte verjongingskuur ondergaan, zoodat oek daaraan veel arbeid is verricht om ze in goeden en passenden toestand te reconstrueeren. Het kerkgebouwtje bezit twee toegangen, welke aan de zijmuren dicht bij den toren gelegen zijn. Een derde hoofdtoegang onder den toren door is reeds lang buiten gebruik. Merkwaardig is het, hoe men een 37 jaar geleden die twee toegangen tot de kerkruimte bedorven heeft; dit euvel te verbeteren, was een der voor naamste eischen, waaraan bij de restauratie van het geheel voldaan meest worden. In 1869 is in de kerk een orgel aan gebracht de plaats was daarvoor als van zelf aangewezen en wel togen den West muur, vlak tegenover den preekstoel. Voor de opstelling van het orgel werd een galerij gebouwd, die in hoofdzaak gedra gen werd door een onderbouw van een viertal gemetselde pijlers, onderling ver bonden door gestukadoorde flauwe Tudor- bogen, die, op de allermalste wijze duchtig opgesierd werden door gestukadoorde ka- piteelen en een bladlijst van verdachten klassieken st|jl, schril en hinderlijk afste kend tegen het eenvoudige kerkinterieur en nog minder passend bij Uet daarboven sehen Almelo en Deventer, houdt in toe nemende mate de aandacht bezig. Daar is van christelijke zijde een werk staking uitgebroken op twee jufe-fabrie- ken. Ook in ons blad is deze werkstaking met hare oorzaken toegelicht door mr. Sybrandi. Zijne opgaven van den tinanoiëelen en moreelen toestand der fabrieksarbeiders te Rijssen zijn niet weersproken. Maar van andere zijden zijn wel eenige opgaven ge komen van den gezondheidstoestand aldaar. En die is niet minder treurig dan de moreele en financieele. Men geeft op dat in Nederland gemid deld per jaar op de duizend inwoners aan, ziekten der ademhalingsorganen ster ven 5,52. Te Rijssen is dat cijfer 9,11. De ongehoorde misstanden, ook in be trekking tot lichaamlij ke verzorging roe pen om bekendheid en om verbetering. Daar wordt geleden, meer dan elders, zeker ook door eigen toedoen. Daar is onreinheid, daar is drankmisbruik, daar is onzedelijkheid. Maar hangen reel van deze oorzaken ook weer niet samen met de hoofdoorzaak De veel te schamele levenspositie, armoe die verlaagt. Naar getuigenis van vertrouwbare zijde zijn de Rfjssensche jute-arbeiders tot den uitersten maatregel van werkstaking ver plicht tegenover hunne huisgezinnen en tegenover kerk en school, ook hun dierbaar. Het christelijk volksdeel biede aan deze zoo weinig bedeelde broeders ea zusters hulp en steun. Daar zijn er zoovelen onder verreweg de meesten met ons van één doop, en één geloof deelachtig, en één in dezelfde hoop des eeuwigen levens. De democratie ia hier te lande mis schien overal doodeljjk bang gerakend te worden tot de rustige burgerij. Een „stille in den lande" te zijn is haar schrik beeld, dadelijk r|jst dan voor haar oog het zwarte spook van het conservatisme op. Daarbij komt dat het tot de vaste manie ren der democraten behoort, de aanvallen persoonlijk te maken en de woorden scherp te kiezen. geplaatste orgelfront. Een tweede dwarsmuur, op eenigen af stand achter de genoemde pijlers opge trokken, moest verder een klein gedeelte van het kerkruim afsluiten, niet alleen om de twee toegangspoortjes te verbinden, doch ook om gelijktijdig een portaal te vormen, dat weer op zijne beurt door twee deuren toegang tot de kerkruimte moest geven. Het malste van deze verandering was, dat die muur juist zoo geplaatst werd, dat hij de zoo hoog noodige breede toe gangen versmalde, daar de h6lft der dub bele deuren niet meer open kon. Het weg breken van dezen muur, het verruimen der toegangsportalen, het herstellen der twee fraaie toegangspoortjes, het massief blank eikenhouten der buitendeurenen het in «tyl brengen van den onderbouw, waarop het orgel rust, gaf een groote verbeteringen een welkome opkDapping. Volgens ontvangen mededeelingen is het orgel afkomstig uit de R. K. Kerkte Zierikzee en werd het door de firma Franssen te Roermond eenigszins vergroot en gedeeltelijk vernieuwd. Boven het orgel ziet men het wapen van 's-Heer Arends kerke, gehouden door een arend. In de door verbouwing verkregen groo- tere toegangsportalen werden tegen de wanden een paar oude versierde hard- steenen grafzerken uit de vroegere kerk van Baarsdorp geplaatst, benevens enkele gave versierde grafsteenen die b|j het op breken van den ouden houten kerkvloer aan den dag kwamen, en op die wijze aan de vergetelheid ontrukt of voor verdere beschadiging gevrijwaard z|jn. Is de kerkruimte van binnen, zooals reeds gezegd, eenvoudig behandeld, het aanwezige 17o eenwscbe kerk-ameuble-

Krantenbank Zeeland

De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland | 1906 | | pagina 1