jer's Koffie
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 64. 1906.
Donderdag 13 December
21e Jaargang.
GHRISTELIJK-
HISTORISCH
Knecht
gevraagd
eerste Knecht
Op de loer liggen.
GROOTHEEST,
fderden leeftijd
LÏÏIJH,
26 te Leiden,
S en STAL
op aan.
Ie lieden,
makersknecht
Jen-Arbeider
Dienstbode
>f aankomende
echt
(Wordt vervolgd.)
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S< J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUiJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Zij, die zich met 1 Januari 1907
op ons blad abonneeren ontvangen
bet tot dien datum gratis.
Snippers uit de oude doos.
'DJELB UIIG -
ysteem Prof. LIEBIG,
r g steeds versoh ver-
Korte Delft.
i H. M. de Koningin,
bestaande, goed be-
mmeerde
>n. Voornamelijk 1®
>en tusschenprvsonen.
k der tegenwoordige
HOUTEKIAN,
.KKER,
Klare Beek.
TERS van Heinkens-
1 Februari a.s.
h. h., of Moeder en
Meid-alleen, om bij
waar te nemen.
[aart a.s.
A. VAN NIEUWEN-
0 Nieuw dorp, Zuid-
t Maart
W. LAMAIN,
Kamperland.
et Mei
WISSE, Poppen-
rke).
mden aan
VISSE, Onderwijzer,
(W.)
t Mei
ZLvdleld.
)URLEIN,Waterwyk,
1 b u r g.
of met Mei
MARINISSEN,
ordweg, Middelburg.
Goudahierover aan
hebben verklaard, dat
at het (voord erfzonde.
werd uitgelaten, doch
s daarvan 't verderf
en.
't in den grond in de
is met de Classis, maar
i erfzonde in den ge-
zwakheid der Coorn-
dat ze hem zouden
Gouda beschuldigden
'as, pred. te Oudewater
^deputeerden verklikt
e Bruscenus met David
e Schoonhoven benoemd
oek te doen.
jerak den 10 Oct. 1606,
veder onder de afwe-
wordt daar nogmsals
broeders te Gouda, die
e uit al hun gebeden
door aanleiding gaven
Goudsche gemeente,
iet twee andere predi-
redeputeerden der sy-
n, waarop debroedeis
irden dit verbetert 1e
oot alzoo de beide par
ot den vrede, hetwelk
ilmannus Cupus, pred.
wij Bruscenus nergens
dus niet in staat zyn
lsmede plaats en tijd
te vermelden.
yf
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
(S1 o t.)
Niet alleen de vrees dat de partijen der
rechterzijde en inzonderheid de antirevolu
tionaire, op de loer liggen om het regeer-
kasteel te berennen en zioh van de macht
der regeering te verzekeren, word tj onder
de ernstige mannen onder onze tegenstan
ders gezegd of gefluisterd, maar evenzeer
wordt de vrees geuit dat de christelijke
partijen, eenmaal de maoht in handen
hebbende, door een geest van uitsluiting of
kwelzieke tyrannieoverhunnemedeburgers
zullen willen heerschen.
En erkend moet worden dat de geschie
denis stoffe te over levert om die vrees te
wettigen.
Dat heerschen van den één over den
ander, dat dwingen tot ingaan tot de denk
beelden die men voor ziehzelf als onfeil
bare heeft omhelsd is op allerlei manieren
beproefd, onder allerlei leuzen en door
alle partijen.
We hebben het streven en drijven der
liberale partij van '48 tot '80 maar in her
innering terug te roepen om voldoende
bewijs te leveren.
Maar ook dezelfde geschiedenis die wij
doorleefden levert het bewijs dat over-
heerschen van den één door den ander
altijd op geestelijke schade en verlies van
invloed en eere te staan komt voor de
partij die de overheersohing onderneemt.
Op het toppunt van maeht en invloed
stond de liberale partij in de dagen van
den Minister Kappeyne. Een volkpetition
nement was zelfs niet in staat haar tot
deinzen te bewegen.
En ziet nu, een kwart eeuw later, de
ruïne van haar maeht
Zoogenaamd, als is 't dan ook door een
enkele stem in de Tweede Kamer, in de
meerderheid met een vrijzinnige regeering,
is de teekenende uitroep van een harer
bestgezinden waarmee de huidige begroo-
tingsdiscussiën gekarakteriseerd worden
begrepen met het woord„Al te saai''.
154
FEUILLETON.
DOOR
SC AL DIS.
AARDENBURG.
IV.
Aardenburg met Sluis en andere om
liggende plaatseD, behoorden bij de invoe
ring der Reformatie, onder de Classe van
Brugge.
Dit duurde tot 1584 a '85 toen door den
Prins van Parma, de Vlaamsche Geref.
Kerken, zóóna waren uitgeroeid, dat er
geene andere dan Neuzen, Sluis en Oostende
overbleven.
Wat een ontzettend verschilte voren
was er een lijd dat men in Vlaanderen
veertien Classen telde en nu kon er niet
ééne uitgemaakt worden. Bij de drie
bovengenoemde gemeenten werd in 1586
Axel gevoegd en nu vroegen de Walchersche
Broeders, dat deze vier kerken zich bij
hunne Cl. zouden voegen. Onder hevig
protest en tegenkanting van vele kerke-
raadsleden der betrokken gemeenten ging
dit verzoek toch door, doch het geschiedde
alleen „voor dien tijd en Diet bij publieke
authorisatie", gelijk ook, blijkens dehande-
lingen der Middelburgsche Synode d.d. 1591
art. 16 Oostende, Axel en Neuzen genoemd
worden„appendentiën der Walchersche
Classis voor dezen tijd*'.
Dooh toen in 1587 de Spanjaarden meester
van Sluis geworden waren, nam ook daar,
zoo ook in Aardenburg en geheel Vlaan
deren de Herv. godsdienst een einde.
Den 12 Mei 1604 werd Aardenburg door
jPripa Maurils wederom bemachtigd en
Als bij onderling overleg bepaalt men
zich tot administratie ven arbeid, en deinst
terug voor de brandende vraagstukken van
belasting-hervorming, sociale wetgeving en
landsverdediging.
En toch het kon zoo heel anders zijn
We zouden als klein land groot kunnen
zijn in menig opzicht, indien door onze
leiders en door ons volk, voorzoover dat
kan geacht worden in geestelijken ziD
meeteleven in plaats vaD tijdelijke winst,
ook wel door het dwaze middel van over
macht, het ideaal werd begrepen.
Isrel was klein bij Babel vergeleken,
Griekenland was klein ten tijde van de
Perzische heerschappij, Rome was klein
toen Carthago bloeide en Nederland was
ook in de dagen van De Ruijter straks
zullen we er overvloedig aan herinnerd
worden klein tegenover de grootmach
ten van Europa die in zijne dagen den
strijd aanbonden.
En tooh beheersoht een zoon uit Isrel,
in eenigen zin de wereldgeschiedenis,
Griekenland heeft de oude wereld door
zijn geestelijke scheppingen overwonnen,
Rome is de hoofdstad der gansche Chris
tenheid geworden en het kleine Nederland
van de zestiende en zeventiende eeuw
heeft getriumfeerd voor aller oog.
Door geestelijk goed en niet door over
macht of op kromme wegen.
Indien de geschiedenis ons ooit een
duidelijke les heeft gegeven dan is het wel
deze, dat we nooit dwazer kunnen doen
dan door het gezag te bemachtigen. Daar
voor op de loer te gaan liggen is het werk
van een dwaas.
Dwang opleggen wreekt zieh altijd en
zeer spoedig ook.
Eerst dan als door de kracht onzer be
ginselen en den ernst van ons optreden
in e. w. door geestelijke of zedelijke meer
derheid het gezag ons toevalt, de regeering
ons wordt gegeven dan is de tijd gekomen
om gehoor te geven aan die roeping vol
ernst, nooit van gunst, vol zorgen meer
dan van genot, vol plichten, meer dan vol
rechten.
Zoo was het in 1901. Zonder op de loer
gelegen te hebben om een zittend Kabinet
te besloken viel aan de rechterzijde de
taak te beurt om de regeering te leiden.
van krijgsbezetting voorzien. Het gewicht
der plaats deed het besluit nemen
om de vestingwerken te herstellen. In
October werden hiervoor aanzienlijke som
men aangevraagd en op den Hen van
diezelfde maand werd aan de Cl. van
Middelburg een eigen predikant voor Aar
denburg verzocht.
Er werd besloten vooreerst een dienaar
derwaarts te zenden bij leening voor den
tijd van twee maanden en den eersten door
het lot te doen aanwijzen.
Voorts om bij de Classen van Schouwen
en Z.-Beveland te verzoeken, dat ook zij
dit op hunne beurt zouden doen. Dit
laatste verzoek werd zelfs door deGecomm.
Raden aangedrongen, dooh beide Classen
gaven een weigerend antwoord, omdat
deze landstreek „voor eene appendentie
van Walcheren werd gehouden, hetwelk
dus den last moest dragen."
Vijf leeraars namen nu den dienst, bij
leening waar, t. w.Nicolaas Olivarius van
VlissingenAnthonie van den Berghe van
Middelburg; Johs. Bijkelen van Arnemuiden;
Herms Faukelius van Middelburg en Henrs.
Heiningius, mede van Middelburg.
Toen ds. Rijkelen den dienst begon
20 Maart 1605 was er nog geen Avond
maal gehouden, noch een' kerkeraad be
noemd. Men verlangde naar de eerste
plechtigheid en verzocht, dat dit, bij ge
legenheid van het Paaschfeest zou plaats
hebben. Aan dit verzoek werd voldaan en
men zou op den 10 April Avondmaal vieien,
terwijl ten zelfden dage in Maart de nu
eerstgekozene ouderlingen en diakenen aan
de gemeente werden voorgesteld.
Deze warenals ouderlingen Herman
Souers, auditeur en Simon Smit, kramer
op de markt en als diakenJan Paauuj
Tijdelijk van die taak ontheven heeft niet
de rechterzijde pogingen te doen om te
herwinnen wat verloren is, maar de natie,
het Nederlandsehe volk, heeft uitspraak
te doen over den weg dien zij het veiligst
te bewandelen acht, en daartoe hare leiders
te kiezen.
Wie waarlijk voor de eere Gods mag
opkomen acht die te heilig om ze door
StaatsdwaDg anderen op te leggen, maar
kiest alleen den weg der vrije overtuiging.
Gods naam en Gods eere kan in plaats
van geheiligd, ook in den politieken strijd
ontwijd worden, door allerlei middelen en
langs allerlei wegen, maar nooit zullen die
ontwijd altijd zullen die geheiligd
worden als we den strijd opvatten met de
overtuiging dat op het terrein der diepste
levensbeginselen geen andere beslissing
kan of mag bestaan dan naar de eeuwige
ordinantiën Gods, zijne volken gegeven.
12 December 1906.
Alles op z'n tijd.
Dit woord ontleend aan de behandeling
der Staatsbegrooting van dit jaar past,
dunkt ons uitnemend op een verlangen
dat, hier meer gematigd en daar meer
onstuimig gewenscht,ook ditmaal het hoofd
weder even boven het veld der algemeene
bespiegelingen uitstak.
We bedoelen het vraagstuk van het
kiesrecht.
Nog steeds men weet het wel
blijf het kiesrecht aan bezit gebonden.
Dit is een doorn in het oog van allen
die zich democraat heeten en ook allen
antirevolutionairen is het niet naarwenseh.
Maar om verschillende redenen.
De democratie wenscht niet minder als
numerieke overmacht, opdat do arbeiders
partij in aantal sterker als eenige andere,
heersche.
Ook de antirevolutionaire partij wenscht
niet minder dat de machtige groep der
arbeiders stem in het kapittel hebben
zal, en daarnevens wenscht de antirevo
lutionaire party dat voor de talrijke groe
pen in onze steden, voor alle corporatiën
evenzeer het zeggenschap in de zaken
van algemeen belang open zij.
Maar onder deze ééne voorwaarde dat
bosmaker en Jan Wartius, kanonnier
den 9 April eerste Paasehdag werden
zij bevestigd.
Eindelijk, na herhaald verzoek ontving
de kerkeraad den 8 Mei van 't zelfde
van de Staten van Zeeland het bericht,
dat deze 500 gld. 'sjaars hadden toege
zegd, ter bezoldiging van een' gewonen,
vasten leeraar.
Deze gunstige lijding had tengevolge,
dat men besloot zich tot de Cl. van Wal
cheren te wenden, met verzoek om voor
lichting en medewerking, opdat de jonge
gemeente zich spoedig in het bezit van een
eigen herder mocht verblijden. De Cl. zeide
haar steun, terwijl inmiddels de dienst,
bij leening zou voortgezet worden.
Onder directie van den volgenden ge
leerden pred. ds. Faukelius, werd dan den
9 Juli 1605 als eersten vasten dienaar
beroepen
JOHANNES ANTONIE SANDBERG.
Geboren te Vlissingen werd hij als propo
nent, alhier beroepen en bevestigd den
7 Aug. 1605. Hij diende de gemeente
tot aan zijn overlijden den 17 Febr. 1629.
Als jongman was hij 12 Dec. 1610 ge
huwd te Arnemuiden met Sara Surbach,
dochter van Godefridus S., pred. aldaar
en van Martlid van Laar.
Gedurende de dienst van ds. Sandberg
nam de gemeente belangrijk toe, ofschoon
de Woensdagavond-beurt ingesteld den
11 April 1605 over het geheel zóó slecht
bezocht werd, dat zij den 13 Aug. d.a.v.
reeds provisioneel werd opgegeven. Des
Zondags daarentegen kwam, evenals te
Sluis en te IJzendijke veel volks uit Vlaan
deren ter kerke,
Wyl evenwel, zoo onder de steeds tal
geen enkele der groepen door stemmen-
aantal anderen aan zich onderwerpe of
het zwijgen oplegge.
Dat is een eisch, het zij gaarne erkend,
die heel wat moeilijker te vervullen is als
het algemeen stemrecht, waarbij iederen
meerderjarige, het zij dan met vrouwen
kiesrecht ingesloten, of ook wel zonder
dat, een stembiljet ontvange.
Stemrecht zonder census zeker.
Maar daarom nog geen stemrecht als
natuurrecht van alle meerderjarige man
nelijke of vrouwelijke personen, maar
stemrecht aan hoofden van gezinnen en
hiermee gelijk gestelden.
In het huisgezin, de maatschappij in
't klein, wordt de toekomst des volks
geboren, maar ook de levensgedachte ge
kweekt die op geestelijk terrein den volks
geest beheerschen zal.
Ziet de geslachten om ons heen, hoe
talryk ook de afwykingen zijn mogen en
hoe ver, lang, zeer lang is hun herkomst
in geestelijken zin te bespeuren.
De taal is al het volk heeft een Zuid-
Nederlandsch dichter gezegd. Maar die taal
is geboren onder het volk, en door dichters
in hun lied vertolkt, maar aan de vorming
van de taal heeft al het volk gearbeid.
Zoo ook arbeidt jaar op jaar, onbewust
en ongemerkt, het volk, meest door en in
het huisgezin, als in een kleinen kring die
straks den grooten kring van al het volk
omvat, aan de geestelijke ontwikkeling der
natie in haar geheel.
Deze het stembiljet in handen te geven
is den wensch der anti-revolutionaire party
en nu weten we zeer wel dat we, om tot
dien wensch te geraken dit jaar, en ook de
voorafgaande jaren geen stap gevorderd
zijn. Maar we weten ook dat men het leven
eens menschen bij jaren, gelyk dat van
eene natie bij eeuwen telt.
Ook hier geldtalles op z'n tijd
Wie geregeld onze buitenlandsche over
zichten volgt, zal instemmen met het
onderstaande dat wij aan (Je Standaard"
ontleenen
Nog lang niet pluis.
Pe illusie alsof het na Portsmouth en
Algeciras in de internationale verhoudin-
rijker wordende ingezetenen, als vooral
onder de bezetting vele Vlamingen waren,
voor wie de dienst van ds. Sandberg weinig
vrucht kon dragen, werd den 26 Januari
1612, den Baljuw naar den Haag afgevaar
digd, om aldaar tractement te verzoeken
voor een' tweeden predikant, die in beide
talen zou prediken.
Een gunstig antwoord volgde, waarop
den 6 Mei d.a.v. tot Fransch-Hollandsch
predikant werd beroepen Seger PU, met
wien we, te Romerswaal zijnde, reeds ken
nis maakten.
De dienst in de beide talen nam een einde
bij het overlijden van ds. Petrus du Bois in
1698.
Reeds te voren, in 1686, was er eene
Waalsche gemeente gesticht, doch deze kon
nog geen leeraar beroepentoen dit ein
delijk gelukte kon de dienst in de Franscfc-
Holl. talen vervallen, waarop de Nederd.
Kerkenraad verzocht en ock de vergunning
kreeg om een tweeden dieDaar te beroepen
en kwam toen, als zoodanig in dienst ds.
Jacobus Ratell. Dit duurde tot 1803 toen ds.
de Groot als pred. alleen bevestigd werd.
Door vijf en vijftig leeraars werd de ge
meente, tot hedeD, bediend.
Van enkelen willen wij het een en ander
aanstippen.
CHARLES EVERWIJN.
(Fransch-Holl.) Hij stamde, van vaders
zijde, af van eene aanzienlijke Gentsche
familie. Zijn grootvader Omaer. E., gehuwd
met Martina Meese, was aldaar sedert 1567
meermalen Schepen van de Keure, later
ontvanger van de Werken en in 1570 en '76
Thesaurier der stad.
Zijn vader Charles komt er in 1584 voor
al§ auditeur der rekeningen en behoorde
gen botertje tot den bodem was geworden,
gaat reeds nu weer onder opkomende
wolkjes schuil.
Pluis is het nog niet, en wederom schijnt
in het Oosten de zwaarste drukking in de
politieke atmosfeer te komen.
Japan wapent zich geducht. Het brengt
zyn leger op 750.000 man. En zijn vloot
wordt haast bij den dag sterker. Deels
door wat het uit de van Rusland genomen
of opgevisehte schepen weer optimmert,
deels door wat het nieuw bouwt.
Amerika kwam door den rasstrijd in
Californië reeds in moeilijkheiden nu
hoort men weer, dat Rusland nog lang
niet van Japan af is en dat de nadere
onderhandelingen over de consequenties
van het Vredesverdrag allesbehalve vlot
ten. Zelfs China zou aan het wapenen zijn.
Sommigen zeggen zelfs, met koortsach-
tigen spoed.
En aehter dit alles spookt dan aldoor
nog de vraag, of het tusschen Duitschland
en Engeland met de oude ruzie wel heele-
maal uit is.
Toestanden, die ook met het oog op
onzen archipel min aangenaam aandoen.
En onder dat alles tobben wij met onze
defensie, zoo voor hier, als voor de Oost.
Geen groot militair die een geniaal plan
heeftgeen warm worden van het nationaal
gevoeleen over en weer prateD, alsof
de eeuwige vrede reeds was ingeluid.
Konden we, hoezeer een klein volk,
hierin ten minste niet iets grooter zyn.
De Goesche Burgemeester en Allerzielen.
De heer Tak (soc. dem.) heeft in de
Kamer over de weigering der opvoering
van het tooneelstuk Allerzielen door bur
gemeester De Koning Kooy onder meer
gevraagd intrekking van art. 188 2de lid
der Gemeentewet („De Burgemeester waakt
tegen het doen van met de openbare orde
of zedelijkheid strijdige vertooningen").
De minister echter denkt er niet aan.
Hij meent, dat de oppositie zich liever
tegen de gemeenteverordeningen moet
richten, niet tegen dezen regel, die goed is.
De heer Tak zei in de zitting van Vrydag
(blijkens de Handelingen) o.a.„De mi
nister zegt dat de bevoegdheid is gegeven
tot hen, die bij de overeenkomst met Parma
van hunne bedieningen ontslagen werden
en vestigde zich toen te Middelburg. Hy
was gehuwd met Suzanna Lozelius de Vil-
liersdochter van den beroemden Pieter L.
de V., Raad en Hofprediker van Prins
Willem I.
Zijne beide zonen waren proponenten bij
de Waalsche kerken doch onzen Charles,
gehuwd met Jacornina deHond, dochter van
den Vlissingschen predikant Jacobus de II,
kwam het eerst in dienst te Breskens in
1624 en werd van daar herwaarts beroepen
in 1626. Hij vertrok echter in het'zelfde
jaar nog naar de Waalsehe gemeente te
Gouda.
JOHANNES FRELCATIUS,
(Fr.-Holl.) Deze was een afstammeling der
Fransche leeraren en Hoogleeraren van
dien naam. Hy werd in 1624 bevestigd bij
de Waalsche gem. te Groede. Vandaar her
waarts beroepen, in plaats van ds. Sandberg
werd hy bevestigd den 11 April 1629 en
overleed te dezer plaatse den 30 Nov. 1635.
Hij was alzoo met ds. Reghemorterus in
dienst voor de beide talen. Zij kwamen
evenwel den 15 Mei 1630 overeen dat ds.
Frelcatius voor de dienst in het Fransch
zou genieten f 100 uit de f 300 stadsby-
drage en dat zij de overige f 200 gelijkelijk
zouden deelen. Zij hadden alzoo hiermede
de betrekkingen verruild.
De Waalsche prop. Jean Frelcat, die 6
Febr. 1666 te Goes werd beroepentoteerste
pred. der W, gemeente, kan zjjn zoon ge
weest zijnook zijn kleinzoon.
Slot volgt),