No. 61. 1906.
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
Maandag 10 December
21e Jaargang
HIST0R1SGH
CHRISTELIJK-
De staking te Rijssen.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST. te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVtK I LNTIËN
Zij, die zich met 1 Januari 1907
op ons blad abonneeren ontvangen
het tot dien datnm gratis.
Gemengde Berichten.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Reeds wekenlang was er een loonge-
schil hangende tusschen de firma Terhorst
Co. en hare arbeiders. Steeds zwakker
werd de hoop op eene vredelievende op
lossing van dit geschil. Totdat 1.1. Maan
dag in beide fabrieken het werk door de
arbeiders, na inachtneming van een be
hoorleken termijn van opzegging werd
neergelegd.
De firma Terhorst Co. oefent het
bedrijf uit van spinnen en weven van
jute-artikelen. Uit Engelsch-Indië betrekt
z\j over de Londensche markt haar ruwe
grondstoffen en verwerkt deze door bre
king, drenking in traan, pletten, braken
en verzachten, door spinnen en weven
tot zakken, dekken voor vee en andere
artikelen.
In de laatste 40 jaren nam hare onder
neming steeds toe in omvang, zoodat ze
thans meegerekend mag worden onder de
grootste van Twenthe. Het getal arbei
ders bedraagt 1022, zoowel mannen (588)
als vrouwen (278) en kinderen (156).
Nog zeer jong is de organisatie der
arbeiders. De afdeeling van Unitas", den
Christelijken Textielarbeidersbond, waarin
verreweg de meesten zyn georganiseerd,
is opgericht in November 1905.
Zelden verheugt zich een arbeidersor
ganisatie in zoo ongekenden bloei. Op
gericht met 28 leden telt de afdeeling
thans reeds honderden. Met inbegrip van
de zwakke vereeniging van „neutralen''
in de „Eendracht" zijn 640 georganiseerd.
Een zoo zeldzaam vlugge groei is slechts
te verklaren uit de oeconomische toestan
den aan de fabrieken, want de drang naar
het vereenigingsleven is in de Rijssensche
arbeiders steeds zeer gering geweest.
Van de zfjde der firmanten en hun meest
notabele vrienden in het stadje wordt de
voorstelling gegeven, alsof door den anti
revolutionairen Hervormden predikant,
den gelijkgezinden Rijksontvanger en niet
het minst door ondergeteekende de orga
nisaties kunstmatig zijn in het leven ge
roepen, om de liberale fabrikanten te
treffen. Wel is waar hebben deze mannen
het vereenigingsleven in Rijssen bevor
derd, doch allerminst met het doel om
politieke tegenstanders te treffen.
Het waren de treurige misstanden,
waaruit de krachtige organisatie binnen
enkele maanden is gegroeid. Kunstmatig
bereikt men zoo iets niets.
En dat er treurige misstanden aan de
jutefabrieken bestaan, is algemeen bekend.
Ondergeteekende heeft in een artikelen
reeks in het Twentsch Volksblad uitvoerig
de labriekstoestan'den besproken en gepu
bliceerd. Tot dusverre is noch door de
ondernemers noch door iemand anders iets
in het resultaat zijner studie bestreden.
Van alle zijden, ook van liberale en socia
listische, worden de misstanden volmondig
erkend. Elke bewering van het tegendeel
vindt haar verklaring deels in het aan de
arbeidersbeweging vijandig beginsel, deels
in het feit, dat van de zijde der fabrikanten
wordt gepoogd de aandacht van de hoofd
zaak af te leiden en onder hunne geest
verwanten stemming te maken tegen de
antirevolutionaire werklieden en hunne
antirevolutionaire leiders, opdat zoodoende
uit gebrek aan steun en gemis aan vol
doende sympathie de strike zal mislukken.
Men vergete dit niet bij de beoordee
ling van het conflict en de oorzaken, waar
uit het is geboren.
Bij de beschouwing van die misstanden
treedt vóór alles het ellendig Sweating-
systeem op den voorgrond.
De firma Terhorst laat door de vrouwen
en kinderen tehuis jutezakken en varkens-
dekken naaien.
Schandelijk zijn de loonen, die daarvoor
worden betaald. Voor een ketting, (50
zakken) ontvangt men 50 a 55 cent, voor
een ketting uienzakken 37 cent, voor 50
varkensdekken fl.
Eén vrouw alleen heeft met 25 zakken
van de kleinste soort per dag reeds haar
handen vol. Ze verdient alzoo nog geen
19 cent per dag. Zullen er 50 klaar ko
men, dan moeten de kinderen na schooltijd
en de man na den fabrieksarbeid te hulp
komen. Dan is er met allen f2,25 per
week verdiend.
Wordt er in huis hard „geprest" op de
kinderen, dan kan het worden f3 per week.
Zelfs vrouwen van 70 jaar en kinderen
van 11 jaar en jonger trekken hel stevige
garen door de stijve jutezakken.
En dat in elk vrij oogenblik van den dag.
In dikwijls zeer ellendige woningen van
één vertrek.
Waar men eet en wascht en slaapt.
Wat moet er terecht komen van de
godsdienstige en zedelijke opvoeding der
kinderen
Wat van het familieleven
Alleen om de ellende van den Rijssen-
schen huisarbeid was een strijd tegen de
firma Terhorst volkomen gerechtvaardigd.
Maar er is meer.
Het kan niet worden ontkend, dat na
de openbaarmaking van de verslagen der
Arbeids-enquête van 1890 in Twenthe
een streven tot verbetering der arbeids
toestanden bij de werkgevers is ontslaan.
Hoewel reeds deze Enquête ook aan de
fabrieken der firma Terhorst vele misstan
den heeft aan het licht gebracht, heeft
ze daarin geen aanleiding gevonden tot
opruiming der misstanden.
Terwijl sedert 1890 in bijna alle
Twentsche textiel-fabrieken de arbeidstijd
is verkort tot 10'/2 uur, bleef de firma
Terhorst tot heden op 11 uren staan.
Terwijl andere ondernemers den schaft
tijd van één uur op l'/2 uur brachten,
hield de firma Terhorst zich aan één uur,
een tijd veel te kort voor eten en godsdienst
oefening aan den huiselijken disch, als men
bedenkt, dat vele arbeiders vele minuten
van de fabriek wonen.
Terwijl in Twenthe de loonstandaard in
de laatste jaren aanzienlijk steeg, zoo b.v.
in Hengelo voor de katoenspinners zelfs tot
f 12 f 14 p. w., voor de wevers en weef
sters in Enschedé tot f9 p. w., voor de
wevers in Almelo tot f 10 p. w., is de loon
standaard der jutearbeiders nog ongeveer
dezelfde als vóór vele jaren. Het buiten
gewoon ongezonde werk der „brekers"
wordt betaald met f6.60 a f7.80 p. w.,
dat der „krassers" met f 6.50. Het slechtst
zjjn wel de spiusters er aan toe. De vol
wassen spinster kan per week f3 50 Af 5
verdienen met zeer hard werken. De
wevers verdienen gemiddeld niet meer dan
f6 f7 per week. Slechts een dertig-lal
halen een „behoorlijk" loon, omdat ze op
2 getouwen kunnen werken.
Van de zijde der werkgevers worden
hooger loonsbedragen genoemd aan ie
verslaggevers der groote bladen, doen
dit zijn ideale cijfers, die door de dikwijls
slechte conditie der grondstoffen slechts
zelden worden bereikt. Men moet tot de
arbeiders zelf gaan en vragen, wat ze per
week hebben thuisgebracht, en dan krijgt
men niet anders dan bovenstaande cijfers.
Door landarbeid moet het lage loon
worden aangevuld. De Rijssensche arbeider
houdt zijn koetje en bebouwt zijn akker
waarlijk niet uit weelde, veeleer is het
een teeken van armoede en behoefte dan
van welvaart. En niettegenstaande dit alles
offert hij gaarne zijn sobere penningen
voor een zitplaats in de Kerk uit liefde
voor de prediking des Woords en voor de
nieuw te bouwen phristelijke School.
Want de overgroote meerderheid der
jutearbeiders is streng-gereformeerd en zeer
kerksch.
Men wijst op het drankmisbruik als
teeken van welvaart. Inderdaad is er het
misbruik van sterken drank groot, maar
het zit historisch diep in het volksleven
geworteld en spruit juist voort uit de
ellendige sociale toestanden.
Men zegt van de zijde der fabrikanten
dat deze staking kunstmatig is geforceerd
door het drietal bovengenoemde heeren
en wel met politieke bedoelingen.
Niets is minder waar.
Met beslistheid kunnen we verzekeren,
dat deze heeren in hun raadgevingen aan
de arbeiders uiterst geduldig en voorzich
tig te werk zijn gegaan, dat met name
ondergeteekende nimmer tot staking ad
vies gaf uit vrees dat de kracht om te
volharden nog niet groot genoeg was.
Bovendien, wat zouden ze bedoelen met
politieke oogmerken Rijssen stemt reeds
zeer overwegend reehts. In geen enkel
opzicht brengt de staking politiek voor
deel aan. Ze is een zuivere loonsbeweging,
die boven alle andere de aandacht ver
dient van het publiek, inzonderheid van
de geloofsgenooten der verdrukte strijders.
Rijssen is een heerlijk terrein voor allen
Christelqken arbeid.
Het eerste wat roept om dien arbeid
is het brengen van Recht en Gerechtig
heid in de arbeiderswoningen.
De Rijssensche jntearbeiders zijn bezig
in het geloof een Christelijke roeping te
vervullen, tegenover hun vrouwen en kin
deren, tegenover Kerk en School, tegen
over zichzelven.
In het volbrengen daarvan mogen ze
niet verzwakken.
In het voeren van hun strijd mogen ze
niet verzinken.
Het Christelijk Nederland biede daar
toe zijn krachtigen steun.
Als die steun werkelijk toevloeit, zul
len de arbeiders geduldig en lijdzaam
volharden in de weigering om een arbeid
te verrichten, waarvan de voorwaarden
regelrecht indruischen tegen de begrippen
van ware zedelijkheid, bovenal indrui
schen tegen de ordinantiën Gods.
Als die steun in ruime mate, zoo noodig
weken lang, toevloeit, dan zullen de fa
brikanten te Rijssen, die absoluut niets
gevoelen voor de Christelijke roeping
hunner arbeiders, moeten komen met voor
dit oogenblik aannemelijke voorwaarden.
De vrede zal zijn hersteld en de weg
zal open zijn voor zooveel goed werk, dat
nog in dit kleine stadje moet worden vol
bracht.
Zedelijke verheffing is voor vele jute
arbeiders dringend noodig.
In een verstandige, goede leiding mo
gen ze zich reeds verheugen.
Moge ieder, die daarvoor iets gevoelt
zjjn zedelijken en financiëelen steun bieden.
Almelo. Mr. G. J. SYBRANDY.
8 December 1906.
Antwoord den zot naar zijne dwaasheid.
Een student in de philosophic zeide eens
tot dr. Wayland „Heer doctor, ik geloof
niet, dat ik eene ziel heb."
„Misschien niet, misschien niet, jonge
man, ik wil daarover met u niet strijden,
want gij zult dit wel weten. Ik heb er wel
eene, goeden morgen
Zoo gaf ook eens een Pruisisch generaal
aan een verwaanden officier, die zeide niet
te gelooven aan de opstanding der dooden
'dit antwoord: „Best, dan blijft gij, als gij
dood zijt, maar liggen, doch ik sta op."
Geïll. Vollcsbladj.
It
Bilderdijks huwelijk.
Uit de historie van Bilderdijks huwelijk
te Londen, terwijl hij nog aan Catliarina
Rebecca Woesthoven verbonden was, is tegen
ons nog al eens politieke munt geslagen.
Niet natuurlijk in de hoofdbladen.
Maar in de locale per6, met name waar
een district „om" gewerkt moest worden,
werden de boeren op dat geval van Bilder
dijk soins vergast, om den indruk te krijgen,
dat je die „fijnen" niet verder vertrouwen
kunt, dan je ze ziet.
Zelfs een nobel man, letterkundige van
naam, hoorden we, voor jaren op een
onderwijzers-cursus een bespreking van
Bilderdijk eindigen in de meest krenkende
bewoordingen, walging uitdrukkend over
zooveel farizeeuwsohe schijnheiligheid als
uit de brieven van Bilderdijk aan zijn
eerste vrouw uitkwam.
Onzerzijds zijn Bilderdijk's zonden nooit
verbloemd.
Zoomin als de Bijbel den diepen val
van David bemantelt.
Nog pas sprak dr. Kuyper het oordeel
uit, dat niet wij, maar dat Gods heilige
Wet over hem velt.
Hoog staan, doen wijniet. Wie zichzelf
leerde kennen, bidt om niet in verzoeking
gebracht te worden, maar vervloekt niet.
Maar te anderer zijde zijn door ons nooit
de vijgebladeren gezocht en saamgeregen,
om Bilderdijk's schande te bedekken.
Zeer opmerkelijk is echter, wat thans
de heer Sterck als aanteekeningen geeft
bij zijn rede, gehouden ter opening van
de Bilderdijk-tentoonstelling een rede, in
het tijdschrift Van onzen Tijd'' afgedrukt.
De heer Sterck, zonder nog een besliste
uitspraak te doen, waagt de onderstelling,
dat zich van Bilderdijk's tweede huwelijk,
onder de bewerking van 's mans bittere
geestes-vijanden een legende heeft ge
vormd, waarin men de waarheid niet meer
herkennen kan.
De gronden voor deze onderstelling zijn
merkwaardig.
Zoo zegt hij o.m.
»Bij een der afstammelingen van den dichter
heb ik onlangs gezien een afschrift van een akte
d.d. io Juli 1796, waarbij hét huwelijk tusschen
B. en zijn eerste vrouw ontbonden is verklaard.
Wil men niet de authenticiteit van alle stukken
die vóór B. pleiten ter zijde stellen,men diene dan
toch met zulke documenten rekening te houden".
De groote vraag is dus, of deze „acte
van echtscheiding" werkelijk bestaan heeft.
Zij zou dan door Catliarina Woesthoven
aangevraagd en verkregen en wie weet
door Bilderdijk's vijanden op de een of
andere wijze verduisterd zijn,
De heer Sterck wijst dan voorts op een
merkwaardige passage, in een brief van
mej. Woesthoven in 't laatst van '97 aan
Bilderdijk geschreven en waarin ze letter
lijk spreekt van „onze echtscheiding''Van
bloten, die deze correspondentie hielp uit
geven, teekent daarbij aan, dat men dit
niet letterlijk moet opvattefi, doch in den
zin van onze voortdurende verwijdering".
De heer Sterck vraagt evenwel of dit niet
terecht een gewrongen verklaring mag
heet en
We geven direct toe, dat hiermee nog
niets beslist is.
De zooeven genoemde briefwisseling is
en blijft een scherpe aanklacht tegen Bil
derdijk in deze zaak. Maar reeds dr. Kolle-
wijn heeft aangetoond, dat de uitgevers der
brieven deze op verschillende plaatsen ver
minkt en vervalscht hebben en het Kamerlid
Brummelkamp heeft, mennen we, indertijd
betoogd, hoe aan een uitspraak over Bil
derdijk een onderzoek naar de echtheid
der brieven moet voorafgaan.
Beslissen kan dus nog niemand iets.
Ook al mocht ooit blijken, dat Bilderdijk
met het oog op de aardsche wetten correct
gehandeld heeft, dan staat daarachter nóg
de Wet des Heeren, die andere en hoogere
eischen stelt.
Maar toch komen steeds meer „nieuwe
feiten" openbaar, die naar den aardschen
maatstaf gemeten, vragen doen of „her
opening van het onderzoek" inzake Bilder
dijk's huwelijk niet is eisch van het recht.
(Onze Courant).
President Roosevelt heeft deze week in
zijn boodschap aan het Congres der Ver-
eenigde Staten een belangrijke rede uit
gesproken. Wat hij zei over Kapitaal en
Arbeid, en over Oorlog en Vrede verdient
wel de aandacht, ook al zei hij geen nieuws.
lo. Kapitaal en Arbeid.
De president zei
»Het bederf is nergens zoo verbreid als in
een gemeenschap waar de volksmenner en de
drijver de macht in handen hebben, omdat daar
alle zedelijke banden losser worden, en hysterie
en opgewonden taal in de plaats treden van
gezond oordeel en een oprechte wijze van doen,
zooals mannen betaamt. Het is zeker, dat de
menschen wars van de wilde anarchie daardoor
ontstaan zich ten slotte zullen wenden tot een
leider die bij machte is de orde te herstellen. Dan
is het gevoel van verlichting, dat zij bevrijd zijn
van den ondragelijken last,dien klasse-haat,ge weid
en volksmennerij op hun schouders legden, zoo
groot, dat het eenigen tijd duurt eer die men
schen verontwaardiging kunnen gevoelen over
misdaden die door rijke menschen worden be
gaan; en zoodoende krijgen juist die misbruiken,
welke voor een deel de oorzaak waren van de
oorspronkelijke uitbarsting, gelegenheid tot
nieuwen groei.
Men moet met beslistheid weigeren zich te
laten misleiden, door nóch het gemeene schep
sel te volgen, dat, zelf er den vrijen teugel aan
latend, een beroep doet op de laagste instincten
en hartstochten, om het eene deel der bevol
king tegen het andere op te zetten, nóch door
het wezen aan te hangen, dat in zijn schraap
zucht tracht een reusachtig vermogen bijeen te
garen of dit nog te vermeerderen en daarvoor
zijn medemenschen te exploiteeren met onge
voelige minachting voor hun geestelijk licha
melijk welzijn.
2e. Oorlog en vrede.
Hierover sprak de President
Ofschoon het voor een volk een misdaad is
zich niet ten oorlog uit te rusten, teneinde te
ontgaan aan de verschrikkelijke gevolgen van
in een oorlog verslagen te worden moet
men toch altijd hier aan denken, dat zelfs het
lijden van een nederlaag in een oorlog ver
reweg te verkiezen kan zijn boven in 't geheel
geen weerstand te hebben geboden.
Alles wat in ons vermogen is moeten wij
aanwenden, opdat de dag spoedig kome waarop
vrede zal heerschen tusschen de volkeren, een
Vrede gegrond op het Recht, doch niet op
de laffe onderwerping aan het onrecht.
De kans om door arbitrage geschillen op
vreedzame wijze te beslechten hangt tegen
woordig alleen hiervan af, ot die volken welke
rechtvaardig willen zijn een voldoende strijd
macht bezitten om aan hun voornemen kracht
bij te zetten.
Dit alles slaat op Amerika, een groot
land
Maar een klein volk kan er ook winst
mee doen.
Goes. A.s. Woensdagavond vergadert
de Chr. Werklieden ver. „Patrimonium",
des avonds 8 uur, in de Melksalon Opril.
Onder meer zullen spreken ds. R. J. van
der Veen en mr. J. A. de Wilde. Laatst
genoemde hoopt alsdan een aanvang te
maken met de behandeling van een reeks
sociale onderwerpen, waarvan het eerste
over„De voortbrenging van goederen".
Alle belangstellenden worden door het
Bestuur vriendelijk uitgenoodigd.
Goes. De schoolbesturen van chr. scholen
aangesloten bij den schoolbond voor Z.- en
N.-Beveland zijn opgeroepen ter vergade
ring alhier op Zaterdag 15 Dec. a. tel'/2ure,
in het lokaal Samuël. Wij hopen dat er een
flinke opkomst zal zijn en dat ook deze
vergadering bevorderlijk moge zijn aan
den bloei van het christelijk onderwijs in
deze omgeving.
Te Anna Jacobapolder heersoht
in erge mate eene ziekte onder de katten.
Reeds zijn een 25-tal gestorven. Eerst
meende men te weten, dat de katten
stierven, doordat ze vliegenpapier of wel
de door dat middel gedoode vliegen opaten,
dooh nu de ziekte zich uitbreidt, meent
men met een besmettelijke ziekte onder
die dieren te doen te hebben.
Heinkenszand. Hedennacht zijn bij J.
Kristelijn, door een baldadige vijftig jonge
fruitboomen afgehakt. Dader(s) onbekend.
De politie doet ijverig onderzoek.
Wolfaartsdijk. In de gemeenteraads
vergadering van Vrijdagnamiddag is op de
gewone wijze toegestaan de gratificatie aan
de politie en voor het onderwijs in vaky'.
In een wijziging der instructie van den
gemeente-ontvanger zijn de uren vastgesteld
Dinsdags van 5 tot 7 uur, Donderdags van
1012 uur en Zaterdags van 2 tot 4 uur.
Besloten werd een lantaarn te plaatsen
aan den Molendijk. Op een verzoek van
den bond van ouderwijzers om verhooging
