No. 56. 1906. Dinsdag 4 December 21e Jaargang.
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Snippers uit de oude doos.
jwea ssulleu wij de gegefeje-
Üeeiatszalteia.
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Zij, die zich met 1 Januari 1907
Op ons blad abonneeren ontvangen
het tot dien datum gratis.
3 December 1906.
De rede van mr. Goeman Borgesius in
de Kamer is den vrijzinnigen niet algemeen
meegevallen.
De Nieuwe Eotterdamsche Courant von
nist haar als „een teleurstelling", wat het
zakelijke betreft tot te geringe proportiën
teruggebracht en „niet gelukkig".
liet Handelsblad meent „dat het voor
de regeering aangenamer zou geweest zijn
indien de heer Borgesius zijn rol van toe
hoorder was blijven vervullen".
Dit laatste zit 'm in het feit dat deze
kabinetsformateur niet in alles bleek mee
te gaan met het kabinetja zelfs op een
bepaald punt Ouderdoms- met Invalidi
teitsverzekering meeging met het door
hem verslagen kabinet-Kuyper.
De wolken zijn door zijn rede niet
weggetrokken.
Dat zal behalve aan het feit de fout,
merkte mr. Sehokking terecht op dat
hij niet zelf in het kabinet heeft zitting
genomen, ook wei hierin liggen, dat mr.
Goeman Borgesius wel is een knap man
en een slim staatsman, maar de machtige
talenten mist, waarop groote staatslieden
van zijn richting, als Thorbeoke, Fransen
v. d. Putte, Gleichman, beschikten.
Dat waren groote staatslieden, maar
helaas voor de vrijzinnige partijen, zij zijn
niet meer 1
Een zwak ministerie kan met den steun
van een staatsman van den eersten rang
wonderen verrichten. Dit heeft de gesohie-
denis der laatste halve eeuw bewezen.
Denk sleohts aan het nhomogeen mi
nisterie" in Thorbecke's tijd.
Maar aan den steun van een staatsman
van den tweeden rang heeft het niets.
Twee dingen staan dan nn, na een vier-
daagsch debat, aan de algemeene beschou
wingen over de Staatsbegrooting wel vast.
In de eerste plaats dat niemand op de
loer ligt om, gelijk het in de poëtische taal
149
PEUILLETOÏT.
DOOR
SCALD1S.
Z I E R I K Z E E.
X. (Slot).
Voor het eerst vinden wij in de Marte
laarsboeken Zierikzee vermeld, toen den
8 Mei 1535 Adriaan Aerschen, wever van
beroep voor 's Gravensteen opgehangen
werd, omdat hij zich had laten herdoopen.
Op denzelfden dag werd voor drie jaren
uit het land gebannen Job Willetnse, kleer
maker hij had sinds drie jaren verzuimd
de mis bij te wonen.
DeD 8 Sept. van het volgendejaarwerden
drie mannen en ééne vrouw onthalsd, ook
deze hadden zich laten herdoopen. Dit
zelfde lot onderging den 2 juni 1537
Adriaan Cornelissezijn hoofd werd op
een staak gesteld en zijn lichaam begraven
hij was beschuldigd een Hervormingsgezind
boek te hebben gelezen en vele boekjes,
tegen de dwalingen van mis en sacrament,
te hebben uitgedeeld.
Genadiger werden in 1539 enkele per
sonen behandeld, die omgang gezocht
hadden met de nieuweleer-gezinden, zij
moesten blootshoofds en barrevoets met
eene brandende waskaars in de hand de
processie bijwonen, een geheel jaar binnen
de stad blijven en voor't altaar in't Koor
der St Lievenskerk schuldbekentenis doen
en God om vergiffenis bidden.
Meerdere voorbeelden vinden wij ge
boekt, doch we zullen geen verder onder
zoek doen, wij hebben al genoeg jammers
gehoord om die droeve tijden nog verder
in herinnering te brengen.
van sommige linksche bladen heette, het
regeeringskasteel te berennen. Op een
voudige wijze gezegd dat niemand in den
zinkeeft het kabinet tot aftreden te nopen
Kolkman noch De Visser, Heemskerk
noch Talma spraken één woord waaruit
zoodanige toeleg zou te veronderstellen zijn.
Niemand benijdt de positie der heeren
aan den Ministerstafel.
Niemand verlangt ze op dit oogenblik
voor zich of voor zijne party.
En in de tweede plaats dat met ieder jaar
meer blijkt dat de sociaal-democratische
partij, klein in aantal, als leider van
kleine vrijzinnige meerderheid optreedt.
De kleine socialistische groep m de
Kamer vormt zich meer en meer naar par
lementaire manieren.
Haar onbesuisde, persoonlijke aanvallen
worden met hel jaar minder, en de bekende
leider van de kleine groep spreektinzyn
groote rede het woord dat stuur
geeft aan de heele linkerzijde. Dat deed
Tydeman niet en Borgesius met, en Drucker
Di Zoo kan de rechterzijde zonder zorgen en
zonder op de loer te gaan liggen om e
regeeringskasteel te bemachtigen, haar tyd
afwachten totdat den bekenden leider der
spoorwegstaking in 1903 meer schitteren
uitkomsten van zijn parlementaire leiding
zal verkregen hebben.
Alles op zijn tijd^ zei mr. Heemskerk.
De antithese.
De lezer herinnert het zich.
Minister Viviani sprak het onverholen uit
in de Fransche Kamerzitting van 8 Nov j.l.
„Wij hebben aan de volksziel het geloof
aan een ander leven ontrukt, het geloof
aan bedriegelijke en onwezenlijke hemel-
vizioenen. Met een heerlijk gebaar hebben
wij daar in den hemel de lichten uitgedaan
die niet meer zullen branden".
(De vertaling is van Pastoor Bleijenbergn
R -K. Pr. in Zelandia).
Die rede is in heel Frankrijk door aan
plakking bekend gemaakt, zoo was de
Kamer die daar voor stemde het met den
minister eens.
denis vooruitloopen, een tijdperk waarin
al meer en meer de vrijheid des gewetens
openbaar werd en de Hervorming zich
zóózeer uitbreidde, dat zy niet meer te
weerhouden was, trots de strengste plak
katen. Als baanreker voor den omkeer
van zaken in Schouwen en Duiveland kan
voorzeker de eerste predikant van Ztenkzee
JACOB JORISSE
passementwever in Vlaanderen was, maar
ook de gave der prediking bezat, had hy
al een en andermaal deze eilanden ter
wille van zyn beroep bezocht.
Met hart en ziel der Hervorming toe
gedaan moest hij, bij de felle vervolging
in Vlaanderenvan daar vluchten. Even
wel niet werkeloos willende blyven om
de zaak der Reformatie te dienen, begat
hij zich naar zijn oude vrienden in Schoutven
en Duiveland. In het laatst van April 1566
kwam hij te Zierikzee en, nadat hy ge
zien had dat er hier een vruchtbaar veld
en een open deur was voor de „nieuwe
leer" trok hij, om orde op zyn zaken te
stellen, heimelijk naar Vlaanderen terug,
maar kwam al spoedig weder herwaarts.
In de maand Juni d. a. v. werd nu onder
de vrienden besloten, dat de eerste open
bare leerrede - of z.g. n. haghepreeck"
zou gehouden worden den 7 Juli 1566 by
Noordgouwe. Die predicatie - door Jonsse
geleid en waarbij meer dan 400 hoorders
uit alle hoeken van deze eilanden tegen
woordig waren-hebben wy bygewoond
toen we indertijd het klooster Sm» aldaar
^Den'daaropvolgenden 10 Juli werd het
eerste H. Avondmaal gehouden op de
hofstede van Jacob van Bel vijs onder Drei-
Sr en werden toen ook aldaar de eerste
kerkèprads» benoemd voor DrwiïW) Jon-
Met genoegen constateeren wij dat de
Nederlandsche vrijzinnigen, bij monde an
mr. Goeman Borgesius, zich van die
sympathie-betuiging hebben losgemaakt.
Maar mr. Troelstra verklaarde in de
Kamerzitting van 28 Nov. dat hij voor zich
ook voor die aanplakking zou gestemd
hebben.
En Het Volk het hoofdblad der S. D. A. P.,
sehreef „dat er geen socialistische partij
ter wereld is die niet verheugd zou zijn,
als in haar eigen land vanwege de Regee
ring dergelijke woorden werden gesproken".
Zoo wordt de antithese toeh nog door de
de sociaal-democratie aanvaard, spijt den
waarschuwenden vinger van den heer
Schaper die zioh in dit oordeel blijkbaar
van zijn politieke vrienden afscheidt.
Het is dan ook zoo in de toekomst
zal het ook deze antithese, deze tegenstelling
zijn Christendom of Socialisme
Dat dwaze theorie tot dwaze practijken
voert is in de laatste weken in de kringen
van socialist en anarehist gebleken.
De staking der loopers van Het Volk
was wel spoedig bijgelegd, doch wat mr.
Troelstra aan het adres der stakers zeide,
blyft gezegd: deze staking hadden zij
niet mogen beginnen.
De staking aan de kolenafdeeling van
de „Eendracht", een vereeniging die de
spoorwegstakers van 1903 aan een baantje
hielp, is ook van voorbijgaanden aard ge
weest, doch wat dr. v. Eeden, de bekende
anarchist (die eenmaal verklaarde in zyn
communistische meening door de ervaring
op Walden te zijn geschokt) aan het adres
van zijn stakers zeide, blyft ook gezegd.
Hij heeft in een vraaggesprek meteen
man van de courant gezegd „die menschen
zyn eenvoudig gek". Gek ook hierom,
dat zij „boos waren omdat ik dr. v.
Eeden knappe menschen om kolen in te
koopen beter betaalde dan (die) onge
schoolde werkkracht".
De doctor bedoelde de kolendragers.
Toch blyft het feit bestaan dat deze
stakers, zij mogen dan „gek zijn", of een
„dwaze" daad hebben uitgehaald, niets
nemaire, Bommenede, Noordgouwe en Zie
rikzee. Op die bijeenkomst werd mede
besloten om op 21 Juli onder Noordgouwe
andermaal een sermoen te houden. Wel
poogde de Geestelijkheid dit te beletten,
maar kon Jorisse toch weder voor eene
groote schare prediken over Matth. 5 6.
Nu waagde hij, en met goed gevolg, in
Aug. in 't hart van Zierikzee, ten huize
van den ouderling Couwenburgh Pieterse
de eerste leerrede te houden over Joh.
15 2a. Later besloot men als vaste ver
gaderplaats te gebruikende meestoot'
buiten de Nobelpoortde meeste eigenaren
van dit gebouw waren de Hervorming
toegedaan. Toen evenwel de stad weder
in de macht van Spanje kwam werd Jorisse
uit het land gebannen. Hoezeer men in
openbare schriften nergens vindt aange-
teekend, waar hij, gedurende zijn balling
schap, rondzwierf, is het toeh bekend dat
hij, zoowel als zijn vrouw, niet buiten
deze eilanden is geweest.
Eindelijk keerde Zierikzee den 8 Aug.
1572 tot den Prins van Oranje terug en
kon nu Jorisse uit zijn schuilhoek weder
openbaar optreden. Hij kreeg van de
Hoofden der Hervormingsgezinden de op
dracht: „Om in de stad van Zierikzee en
'tland van Schauwen, met sijne polderen
de kercken te reinigen" enz.
Na de herhaalde," maar koite overgave
der stad aan den vijand, brak eindelijk
den heugelijken 7 Nov. 1576 aaD, waarop
zij door den Prins van Oranje werd op-
geëisoht en niet meer in Spanje's macht
overgingde Hervorming kon nu onge
stoord wortel schieten en opgroeien.
Onze Jorisse mocht dit echter niet aan
schouwen, want hij stierf in 1573. Sedert
de vestiging van de Zierikzeesche gemeente,
werd zij, tot op beden, door juist honderd
predikanten bediend. Van geen hunner
vinden wij verder iets bijzoyderg vermeld,
anders gedaan hebben dan gelijk zij ge
leerd waren.
De valsche democratie heeft geen reden
tot klagen of veroordeelen, wanneer zij
van haar eigen gebeten wordt.
V f3K*!
Cjfers. De jongste aflevering van']het
Bulletin of Labor (Washington Juli 1906),
bewijst opnieuw, hoe hooger invoerrecht
wel den prijs der koopwaren iets verhoogt,
maar tegelijk de verdiensten in die mate
klimmen doet, dat de werkman er niet
bij lijdt, maar er bij wint.
Het bureau vergelijkt daartoe den toe
stand in 1905 met dien in de periode van
18901899, en komt tot dit resultaat.
De detailprijs van de voornaamste voe
dingsmiddelen was in 1905 juist 12.4
percent hooger dan in de genoemde tien
jarige periode.
Daarentegen waren de weekloonen in
1905 ruim 14 hooger. Hel uurloon was
gestegen met 18.9 maar de arbeidsuren
waren met 4.1 gedaald.
De koopkracht was alzoo, niettegen
staande de koopwaar duurder werd, derwijs
gestegen, dat de werkman, zelfs bij daling
van den arbeidstijd met 4.1 nog 4
vooruitging.
Juist wat we steeds beweerd hebben.
De vraag is niet, of ge dit of dat duurder
moet betalen, maar heel anders, of de stij
ging in de verdiensten de stijging van den
prijs derkoopwaren aldan niette boven gaat.
Natuurlijk zijn deze cijfers middelcijfers
over de geheele bevolking, maar de breede
tabellen die de opgave verzeilen, geven
licht over alle bijzondere vakken.
Standaard.)
Kantongerecht te Middelburg.
Zaterdag zijn veroordeeld wegens als win
telhoudend opkooper geen aanteekening hou
den in zijn register: W. V., Middelburg, tot
f io b. s. 4 d. h.overtreding jachtwet: J. W.
Jz., Westkapelle, tot 2 X W b. s. 4 d. h. iedere
b., G. B., Koudekerke, tot f 20 b. s. 4 d. h. en
en toch, bij inzage der lijst valt ons oog
nog op eene bijzonderheid, zooals er mis
schien geen tweede voorbeeld in ons Va
derland is aan te wijzen, n.m. dat hier in
de 17e eeuw van 1624 tot 1694
niet minder dan zeven leeraars in dienst
zijn geweest, die den naam van Bruïinvisch
droegen, allen leden van de welbekende
predikanten-familie van dien naam.
Ten slotte willen wij nog even onderzoek
doen naar de vroeger hier bestaan hebbende
WAALSCH HERV. GEMEENTE.
Zooals wij al meer gezien hebben was
Zeeland het eerste toevluchtsoord voorde
uitgewekene, Fransch sprekende Vlamin
gen, en werden er dientengevolge in vele
steden en dorpen gemeenten gesticht.
Ook hier ter stede vestigden zich vele
vluchtelingen, die aldra een kerkgenoot
schap vormden, en, zoodra de stad van den
Spanjaard verlost was, naar een geschikt
kerkgebou w uitzagen. Op een desbetreffend
verzoek van den Magistraat verkregen zij
een gedeelte van het vroegere Bernadit.er-
klooster, staande aan het einde van de Post-
straat. Dit gebouw richtten zy nu tot
bedeplaats in, en mochten hierin verga
deren, totdat de gemeente werd opgeheven.
In 1787 werd deze kerk, op stadskosten,
van een koepeltorentje en luidklok voor
zien, en werd er toen ook, uit vrijwillige
giften een nieuwen predikstoel in geplaatst.
Zeven jaren later kwam ze ook in bezit van
een nieuw orgel, 'twelk den 17 Febr. 1795
werd ingewijd door ds. Hartman met Ps.
33 1.
Nadat dan de gemeente gesticht was, kon
men in 1587 als eersten predikant beroepen
Jacques de Saint Amand van Marcheville, die
in dienst bleef tot 1593, toen hij overleed.
Na dt harroeping van het Edict van Nantes
kwamen er zóóveel Fransche vluchtelingen
in 011 nam het ledental 90k in ZiSi
f 10 b. s. 4 d. h.overtreding drankwet: J.S.,
W. C. d. V., P. L. K., W. S., D. F., wed. J.
B. K., J. d. J., Middelburg, tot fisb. s. 5 d. h.,
J. W., Middelburg, tot £20 b. s. 5 d. h.graven
van specie binnen den afstand van 500 meter
zeewaarts gemeten uit den buitenteen der dui
nen: H. L., C. S., Veere, tot f 12 b. s. 5 d.
h.overtreding arbeidswetJ. J. K., J. M. d. P.,
Vlissingen, tot f 3 b. s. 1 d. h., J. A. M., Mid
delburg, tot f5 b. s. 2 d. h. en 2 X f2 b. s.
1 d. h. iedere b.overtreding leerplichtwetJ.
M. v. O., wed. A. E., E. v. P., W. V., Vlissingen,
tot £2 b. s. 2 d. h.zijn aangespannen hond
niet voorzien van een muilkorfJ. D., Middel
burg, tot f I b. s. I d. h.rijden met een rij
wiel zonder lichtJ. H., J. d. M., J. J. A., H.
C. H., J. F., B., L. P. P., Middelburg, J. M. Jz.,
C. B., Domburg, tot f l b. s. 1 d. h.rijden
met een rijwiel zonder belM. S., Middelburg,
tot f I b. s. 1 d. h.rijden met een voertuig
niet voorzien van een lichtuitstralende lantaarn
A. K., N. M., J. L., G. J., C. K., Westkapelle,
tot f 2 b. s. 1 d. h.noodeloos schreeuwen op
de straatK. L., Middelburg, tot f 0.50 b. s. 1 d.h.;
zijn regenbak aan de straat niet afsluiten met
een slotW. H. G., Middelburg, tot f 1 b. s.
1 d. h.wateren buiten de bakken: J. G. H.,
Rotterdam, tot f 1 b. s. 1 d. h.invoeren van
versch vleesch voor het is gekeurdJ. d. H.,
Arnemuiden, tot f 3 b. s. 2 d. h.plaatsnemen
op een met een hond bespannen voertuigJ.
d. P., C. W., Koudekerke, W. V., Oost- en
West-Souburg, tot f 1 b. s. 1 d. h.en wegens
dronkenschap W. B,, Vlissingen, L. B., Arne
muiden, W. R., Nieuw- en St. Joosland, M. d.
S., Antwerpen, tot f 2 b. s. 2 d. h., A. v. Ou
K. A. d. B., A. O., J. K. C., Vlissingen, J. d.
N., Arnemuiden, tot f3 b. s. 2 d. h., M. R.,
Vlissingen, tot f 5 b. s. 3 d. h., J. G. P., Middel
burg, tot 3 d. h., H. K. B., Vlissingen, tot J d. h.
De verzetten, aangeteekend door J. v. d. B.
en L. v. E., Middelburg, tegen vonnissen, ge
wezen den ïöen Juni en 21 Juli 1906, zijn door
niet verschijning van de beklaagden, vervallen
verklaard.
Kantongerecht Goes.
In de zitting van 3 December 1906 zijn ver
oordeeld wegens
overtreding LeerplichtwetC. van B. en J. W.
Rilland-Bath, A. van Z., Ierseke, A. G., Borssele,
H. van G. en I. de W., Cortgene, ieder f 0,30 b,
s. 1 d. h., P. R., Goes, f0,50 en f 1 b. s. 2 maal 1
d. h., L. B., T. d. N., E. P., P. R., Goes, A. K., J.V.
G. K., Heinkenszand, Ph. S., 's-Heerenhoek,J.P.,
Hoedekenskerke, D. V., Cortgene, P. L. S., J. H.
A.M., P. G., P.J. deH., Wissenkerke, J. K., C'
rikzee zóózeer toe dat men in 1694 genood
zaakt was een tweeden leeraar te beroepen,
welke predikantsplaats bestendigd bleef tot
16 April 1809, toen een der predikanten,
B. Moquette, afscheid nam en vertrok.
De gemeente werd van haar ontstaan
af tot hare suprenatie bediend door twee
en twintig leeraars. De laatste predikant
Nicolaas Henri Hartman, te Groningen
geboren, kwam in 1774 hier ter stede van
Aardenburgden 18 Jan. 1824 vierde hij
zijn 50-jarigen dienst alhier met Ps. 116
12als eene zeldzaamheid vinden wij
vermeld, dat er toen onder zijn gehoor
nog twee gemeenteleden aanwezig waren,
die hem hadden helpen beroepen. Hij
bleef hier werkzaam tot aan zijn dood,
den 29 Oct. 1826. Met zijn overlijden was
de gemeente zóó in ledental vermindert,
dat men eindelijk besloot ze op te heffen.
Eene commissie begaf zich tot Koning
Willem I, die toen te Brussel vertoefde.
De heeren spraken den Vorst in 't Neder-
landsoh aan de Koning antwoordde, zeer
gevat, dat, naar het hem toescheen eene
gemeente, waarvan de voorgangers zóó
goed hunne moedertaal spraken, geen
Fransche leerredenen noodig had. Na de
opheffing werd den 9 Sept. 1828 het orgel
in de kerk publiek verkocht en het gebouw
zelf tot eenjongeHeereninstituutverbouwd.
De Lutbersche gemeente alhier kreeg de
beide zilveren Avondmaalbekers ten ge
schenke, die, zoo deze gemeente ontbonden
werd, aan de Ned. Herv. gomeente moesten
komen. Deze beschikking is bekraohtigd
bij Kon. Besluit van 16 Juli 1828.
Van de acteboeken enz. van de gemeente,
zijn afschriften voorhanden in de Biblio
theek des Eglises Wallone te Leidefi.
(Bevolking Zierikzee in 1824 6326
in 1906 7033 zielen.)
