NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND,
No. 50. 1906.
Dinsdag 27 November
21e Jaargang
CHRISTELIJK-
HISTORISeH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Wie zich aan anderen spiegelt,
spiegelt zich zacht.
Snippers uit de oude doos.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02B.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Week uit, week in gaat onder belang
stelling van een deel der groote wereld en
der beurswereld het proces voort tegen de
ontrouwe directeuren van de weleer gun
stig bekende iinanciëele instellingen in de
hoofdstad,die men Hollandsche Hypotheek
bank en Maatschappij van Zekerheidsstel
ling noemt. De eentoonige openbaring van
allerlei lichtvaardige handelingen of iinan
ciëele knoeierijen trekt zeker onze lezers,
levende buiten die wereld, niet aan. Het
zou alleen kunnen zijn tot een waar
schuwing op nieuw om, indien men door
God met middelen gezegend is, of met het
beheer van middelen belast is, met Calvi
nistische eenvoud of Calvinistische solidi
teit de oude beproefde wegen te bewandelen
d© wegen die leiden tot rustig bezit en
matige rente, en die niet eindigen in den
doolhof van speelzucht of wat daarmee
by na gelyk staat.
Toch heeft behalve dit, het proces in
Amsterdam deze weken of maanden ge
voerd ons nog iets ernstigs te zeggen.
Als ik 't voor het kiezen had was ik toch
liever Commissaris der Koningin dan Com
missaris van de Hollandsche Hypotheek
bank en in geen geval van beiden tegelijk,
zei onlangs iemand.
Dat is goed gezegd.
Het proces dat thans aanhangig is toont
zoo ongedacht hoezeer de Fransche zeden
reeds in het leven der hoogere standen, ook
onder ons, zijn doorgedrongen.
Men zegt dat zoovelen hunkeren naar een
hooge Staatsbetrekking, al is 't dan ook
maar naar den titel van deputè om door het
vertrouwen aan die betrekkingen verbon
den, goed betaalde en geen arbeid eischen-
de betrekkingen,by financiëele instellingen
machtig te worden.
Zoo erg is het by ons niet.
144
FEUILLETOIT.
DOOR
SCALDIS.
ZIE RI K Z E E.
y.
Te Brouwershaven en Zonnemaire was
het mede zeer woelig en onrustig; vele
baldadigheden hadden aldaar plaatsin
laatst genoemd dorp vooral was 't treurig
gesteld: vele ruiten werden er ingeslagen,
en de muiters dwingen vele goedgezinden,
op straffe van mishandeling, met hen
stadwaarts te trekken, om, zoo mogelyk,
het oproer aan te stoken, en te trachten
de op 's-Gravensteen gevangenen te ver
lossen.
De schout van Zonnemaire, Jacob Moolen-
burgh, moest, om het lyf te bergen, huis
en have verlaten en naar de stad vluchten,
waar hy hulp en bescherming verzocht
tegen de onruststokers in zijne gemeente.
Geen hulp kon verleend werden wijl er
te weinig krygsvolk in de stad lag en
men niet wist, wat er de volgende dagen
kon geschieden.
Gelukkig echter had de gisting aldaar
geen verdere onaangename gevolgende
meeste landlieden keerden tot hun werk
terug en beloofden zelfs allen moedwil te
zullen helpen weren. Sedert bleven stad
en land eenige maanden tamelyk rustig,
wanneer de boeren in de stad kwamen
legden zy hun oranje af, en de stedelin
gen die zich naar buiten begaven, tooiden
zich er mede. In Aug. d. a. v. was men
te BrouwershavenHaamstede, BurghEi
kerzee en Kerkwerve begonnen een adres
te teekenen aan de Staten met verzoek:
„Dat H.E.M. den Prins en zijn Huis ge
liefden te handhaven in zijne reohten en
hooge waardigheden, zooals die in 1747
en 1766 aan hem waren opgedragen en de
aloude gevestigde regeeringsvorm voor te
ejj in stand te houden, alsmede te
Maar zoo erg is 't wel dat een aanzienlijk
deel van de eerste mannen onzes lands
plaats heeft moeten nemen op de getuigen
bank, waar de bekende zaak berecht wordt.
Namen die rang en stand vertegenwoor
digen, mannen in wier handen de beslis
sing over belangen van particulieren en
gemeenschappen dagelyks worden gelegd,
moesten als getuigen optreden in zaken
met hun ambtelijk leven niet zelden in
strijd.
Zij, die het gezag en de achtbaarheid
hebben te vertegenwoordigen, moesten
erkennen schuldig te zyn aan nalatigheid
of verzuim of door den rechter op diefouten
gewezen worden.
Stuitend is het te vernemen dat een
Commissaris der Koningin, een lid van den
Hoogen Raad, en een vertegenwoordiger
van het Ministerie van Financiën in deze
vieze zaak betrokken waren, om zich te
verantwoorden over hunne contröle. Dat is
zoo totaal in strijd met onze manieren, dat
zeer velen niet zonder ergernis kennis
konden nemen van deze dingen.
Indien ooit, dan is een geschiedenis als
deze geroepen om de christelijke partyen,
die evenzeer gevaar loopen de geschie
denis heeft het reeds herhaaldelijk bewezen
in dezen zin der wereld gelijkvormig te
worden, een ernstige waarschuwing te
brengen.
Tegen de revolutie het Evangelie. Dat
was het ideaal der anti-revolutionaire party
voorgesteld door hem die beschikking had
over vele aardsche schatten, maar zynleven
in puriteinsche eenvoud heeft gesleten en
ook in dit opzicht als een rechtvaardige is
heengegaan.
Het bont gedoe van winzuchtige koop
lieden is niet bevorderlyk aan het ideaal,
en ontneemt niet zelden, ook al in de wereld
die gewoon is het succes te prijzen en voor
het geld te buigen, eer en aanzien en goeden
naam, en zegenrijke nagedachtenis.
vernietigen alle Genootschappen en Exer
citiën hoe genaamd alle Vaderlandsehe
Fondsen en Vergaderingen en alles wat
indruischtte tegen de rust der ingezetenen
en de oude regeeringsvorm dezer landen".
Te Bommenede, Zonnemaire, Blois en
Noordgouive circuleerde later mede een
adres, waarbij een aantal ingezetenen hun
genoegen en dankzegging betuigden over
het openbaar gemaakt plan van H.E.M. om
Z.H. den Prins in zijne kwaliteit van Erf
stadhouder te handhaven, enz.
Tijdens deze stukken ter teekening aan
geboden werden, was men hier en daar
opnieuw rumoerig, inzonderheid te Zonne
maire en Bommenede; waarom in de stad
besloten werd hulp daarheen te zenden
zes en dertig man van het krijgsvolk en
eenige schutters met hunne officieren trok
ken in den vroegen morgen van 13 Aug.
er heen. Te Zonnemaire komende, was
men aldra genoodzaakt den chirurgijn
Adriaan Kromhout gevangen te nemen,
wijl deze een der grootste ijveraars was
om de opstootjes aan te wakkeren den
ingezetenen werd verder op poene van
strenge straf geboden zich van verdere
buitensporigheden te onthouden. Op de
terugreis te Noordgouive komende, wilde
het volk aldaar den gevangene ontzetten,
maar door de kalme houding van de ge
wapende macht en de strenge waarschuwing
zich niet te verzetten bezwoer men ook
hier het gevaar. In de stad komende, werd
Kromhout op 's Gravensteen opgesloten.
Sedert den 1 Januari 1787 te Goes en
in 't laatst van Juni d. a. v. te Middelburg
het oproer was uitgebarsten, was men ter
Staatsvergadering op middelen bedacht de
rust in de Provincie te herstellen. Zij liet
eene publicatie van verzoening opstellen
en deze den 18 Aug. in alle gemeenten
afkondigen. Dit stuk viel echter niet iu
den geest van het stadsbestuur te Zierikzee
De Staten voegden nu nog aan het stuk
toe dat ieder vrijheid zou hebben Oranje
te dragen of dit na te laten, op grond
van dit plakkaat werd de chirurgijn van
Zonnemaire dan ook ontslagen,
Het proces de Montigny-de Geer zij niet
alleen een openbaring maar ook een ernstige
waarschuwing voor allen onder ons die op
den stoel der eere zijn verheven.
Het afglyden gaat zoo gemakkelijk, zoo
van zelfs.
Behoud van eere en een goed geweten
voor God en menschen kost strijd en niet
zelden minder succes.
Ook hier loopt een breede en een smalle
weg.
26 November 1906.
Provinciale Stoombootdienst op de Wes-
terschelde.
Staat van vertraging in den treinenloop
te Vlissingen van Vrijdag 26 October
tot en inet Donderdag 22 November 1906.
27 Oct. Trein 8,52 aangekomen 9,07'
27 3,16 3,33^
29 11,44 12,052
5 Nov.
8
18
11,44
8,52
11,44
12,252
9,05'
12,05'
Geen aansluiting met Neuzen.
2) Geen aansluiting met Breskens en Neuzen.
Naast een ernstige is toch ten slotte aan
alle dingen een comisohe zijde, op het
terrein van werkstakingen beleeft men
malle dingen.
Dr. Van Eeden, de vader en de ziel
van een door hem gedachte idealistische
maatschappij, zag uit de spoorwegstaking
van 1903 voor inenig huisgezin ellende
geboren worden.
Om die ellende te verzachten vestigde
hij in zijn ideale maatschappij een handel
in brandstoffen, en nam gewezen stakers
voor dien arbeid aan.
De zaak ging niet druk. Van Eede's
brandstoffen-handel of liever die van de
Maatschappij Eendracht werkte en werkt
Nu scheen de rust hersteld en de Raad
besloot op 7 Sept. de schutterij eerlang
te bedanken. Deze rust was echter de
stilte vóór den storm de geesel der plunde
ring moest ook hier doortrekkenmen
wachtte slechts op eene gunstige gelegen
heid en op het eerste teeken voor den
aanvalzoowel het een als het ander kwam
al spoedig -. de Pruisen kwamen in Holland
en nu zag men weldra wat er gebeuren
zou en gebeuren moest. Later bleek het
dat de Oranjeklanten lijsten hadden op
gesteld van personen op wien men zich
zou wrekenin 't geheim waren opper
en onderbevelhebbers verkozen en de
mindere klasse werd er door de raddraaiers
op voorbereid.
„Men wilde en zou allen Oranje dragen"
schreeuwde het volk, „de Prinsenvlag
moest op den toren geplaatst" en „de
schutterij afgeschaft worden". Aan de
eerste twee eisohen werd door de regeering
voldaan, maar niet aan de laatste. Toen
men de Oranjevlag van den toren zag
wapperen, barstte de kreet los„Oranje
boven" maar des avonds reeds werd er op
gevolgd „de Patriotten naar den d
Ter voorkoming van erger rumoer tooide
zich nu ook de schutterij met Oranje.
Dien dag en den daaropvolgenden kwam
het evenwel neg niet tot openbaar verzet,
maar des Zaterdags den 22sten des avonds
ten 6 ure vervoegde zich een troep bei
hamels bij den burgemeester Daniel van
der Haar, eisohende dat de kanonnen
van de wallen zouden weggenomen en de
schutterij ontwapend zou worden. De
burgemeester beloofde dat dit op den daar
opvolgenden Maandag zou plaats hebben.
Des anderen daags werd het verzet
ernstigermen eischte opnieuw afdanking
van de schutters, waaraan niet kon vol
daan worden en nu kwam het Maandag
tot een formeel oproer. Een troep muite
lingen, gewapend met stokkenhandspa
kenmessen, bajonetten aan stokken gebon
den, pistolen enz. posteerde zieh voor het
huis van den kapitein der schutterij Fre-
derih Calst wonende in de St. Domusstraot}
nog met verlies. Aan de geëmploieerden
werd f 12,50 betaald.
De eisch is f 14 en omdat niemand lust
heeft nog meer geld bij te leggen, worden
de werklieden werkloos en het zaakje
wordt verkocht.
Zoo zijn de manieren
In de toelichting behoorende bij de be
grooting van Binnenlandsehe Zaken wordt
medegedeeld dat twee conservatoren reeds
in 1906 wareu uitgetrokken, een ad f 1900
en een ad f 1300. Bedoeld is natuurlijk
dat uitgetrokken waren de tractementen
voor twee conservatoren.
Kostelijk mal is de opmerking in het
voorloopig verslag van de Tweede Kamer.
Daar wordt gezegd
Het heeft de aandaoht van sommige
leden getrokken dat meegedeeld wordt
dat twee conservatoren waren uitgetrokken.
Gevraagd werd of die ambtenaren reeds
zijn teruggekeerd.
Ook een zedewet.
Het Volle heeft uit de Vorwiirts eenige
artikelen vertaald, daarin geschreven door
de bekende (thans vijandige) partijgenoote,
mevr. Roland Holst.
In een dier artikelen heet het o. in.
En daar over de zedelijke rechtvaardiging
eener handelwijze het succes van het oogenblik
beslist, moet, enz.
De rest kunnen wij den lezers sparen.
Waar het op aankomt is de theorie, die
hier verkondigd wordt, dat het oogen-
blikkelijk succes beslist over de zedelijke
rechtvaardiging eener handelwijze.
Met andere woorden het succes is alles
maakt alles goed, veroorlooft alles.
Welk een moraal!
En welk een Maatschappij, die op zulk
een zedewet zou moeten steunen
Mevr. Holst heeft vroeger reeds ge
westzijde van de Venkel. Eenige van de
oproerigsten maakten al aanstalten om bij
de gewapende burgers in te breken en nu
kwam het afschuwelijk oogenblik, waarop
het eerste burgerbloed moest vloeien. Van
den commauoaut der schutterij kwam de
order om op den woeslen hoop te vuren,
wat ten gevolge had dat er één doode
viel en er verscheiclenen gekwetst werden,
van wie er later nog twee aan hunne won
den stierven. Nu kende de woede der
muiters geen grenzen, Leunus van der Vliet,
kleermaker wérd zoodanig met een hand
spaak geslagen, dat hij voor dood bleef
liggen.
Des morgens ten elf ure van dien nood-
lottigen Maandag begon de plundering
het huis van den commandant der schut
terij van Meurs, aan de Kraan was het
eerst aan de beurt en zoo werd weldra
de verwoesting algemeen. Niet minder
dan 116 huizen moesten het ontgelden,
waarvan 73 geheel werden geplunderd,
19 gedeeltelijk en bij 24 alleen de ruiten
ingeworpen. Deze gruwel duurde tot den
volgenden voormiddag, toen er op eisch
van de Oranjemannen nieuwe regeerings-
leden werden aangesteld, die meer Prins
gezind waren, en hierdoor werd er een
kalmer toestand geboren en de rust hersteld.
Treurig zag het er na de plundering
in de stad uitoude en nieuwe haven lagen
zóó vol verbrijzelde goederen, dat men op
sommige plaatsen geen water zagook
de straten waren bezaaid met vernielde
meubelen en vooral met de veeren van
opengesneden beddende boekwinkels
van Adriaan van Setten op de Appelmarkt
en Pieter van den Toorn in de Poststraat
werden mede totaal verwoestwat men
van de boeken niet verscheuren kon werd
bedorven door het daarop smijten van inkt
uit stuk geslagen tonnen, kruiken en
flesschen, zóó ruw ging het ook toe op
kantoren, banken, enz. en zooals het
by zulke troebelen altyd gaateen massa
losse eigendommen werd gestolen, in
schuiten geladen en elders verkocht. Na
|iet opvissohen en verzamelen van allerlei
leeraard, dat elke staking goed is, die
kans van slagen heeft.
Zij schijnt er sindsdien met haar fraaie
theoriën nog op vooruit te zijn gegaan
(Centrum).
Het wordt erg met de werkloosheid in
onze groote steden.
Honderden krachtige mannen, huisva
ders, stoere werkers, met name in de
bouwvakkeu, zyn -al eenige weken zonder
werk en dat bij den naderenden winter.
"Wat dit beteekent, vooral in de groote
gezinnen, kan een ieder begrypen.
Enkele gemeentebesturen gingen reeds
voor met hulp te bieden.
Maar meerdere hulp is noodig.
Nu het geld duur wordt, en de roof op
de Hollandsche Hypotheekbank gepleegd,
zekere schuchterheid in de financieele
wereld deed geboren worden, staat het
te voorzien dat de bouwerij in de groote
steden voorloopig stil zit.
Daarom is hulp van alle werklieden
verenigingen, maar ook van de armbe
sturen by die der gemeenten, dringend
noodig.
En zoo dringt zich met grooter kracht
dan lange krantartikelen vermogen, het
vraagstuk der verzekering tegen werk
loosheid naar voren.
Zal het dit kabinet gelukken een wets
ontwerp in dien geest eenigszins spoedig
klaar te krygen, het zal ons hartelijk ver
heugen.
Meer dan door vrede-bonden en vredes-
eonferentiën we hebben 't al lang voor
speld wordt de oorlog onmogelijk door
de volmaking der veroielingswerktuigen
en door de enorme prijzen die nog slechts
enkele landen kunnen betalen.
Vooral onder de zeemogendheden duurt
de wedstrijd in het bouwen van steeds
goederen bracht men deze in den grooten
toren, waarop rechthebbenden het aldaar
konden afhalen. Wanneer ik nu tenslotte
ouden van dagen te Zierikzee herinner
aan de woorden„Klok zonder werk"
dan zullen deze zich nog wel levendig 't
laatste oproertje van 1845, voor den geest
roepen. Hoewel dit opstootje van betrek
kelijk kleinen omvang was, moest er toch
militaire hulp worden ingnroepen om het
te dempen. Dezelfde grieven welke men
opperde by het oproer van 1472 gaven
ook nu aanleiding tot verzet, n. m. de
drukkende belasting.
Begin Febr. van genoemd jaar werd
van iemand wegens wanbetaling de
inboedel publiek verkochtby dien in-
boeJel behoorde o. a. ook een kastklok,
waarin echter het uurwerk ontbrak. Op
deze handeling nu werd een afkeurend
liedje vervaardigd, hetwelk in by na ieders
handen kwam en geregeld des avonds ge
zongen werd, vooral voor het huis van
den deurwaarder met de executie belast
geweest en voor dat van diens schoonzoon,
die gemelde klok had gekocht.
Het oproer werd van dien aard, dat bij
beiden de ruiten werden ingeworpenhoofd
zakelijk was dit het werk van een 300-tal
weversgasten en ook van leerlingen van
de teekensehool.
De gisting onder het volk nam zóó toe,
dat de regeering eindelijk besloot een deta
chement militairen te ontbieden des mor
gens ten drie ure van den 24 Febr. kwam
dan ook een troepenmacht van 115 sol
daten in de stad.
Na eenige arrestaties wegens verzet, ge
lukte deze het eindelijk het oproer te
onderdrukken reeds den 10 Maart konden
62 manschappen naar hun garnizoen
Vlissingen terugkeèren, de overigen ver
trokken den 2 April en werden vervangen
door een brigade van 8 maréchaussées, die
in de stad bleven tot 15 Aug. toen de
rust geheel was hersteld.
Wordt vervolgd.)