No. 40. 1906.
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
Donderdag 15 November
21e jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Onsehuld en Misdaad.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed
DE JONGE-VERWEST, te
Goes
LIBERAL!] UNIE.
TEUïLLETOIT.
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
De Unie Links.
V
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
De oud-minister mr. Goeman Borgesius
heeft de vorige week in de vergadering
der Liberale Unie zijn voorzittersrede
gehouden.
De rede is te lang om ze over te nemen.
Enkele passages er uit dienen wij er
echter uit over te nemen.
De rede begon met een herinnering aan
den val van het ,,clericaal regime" in 1905.
Daarna volgde een hulde aan de nieuwe
regeering". Bedoeld is het nieuwe mini
sterie.
Het trad op verzoeningsgezind.
„Men heeft gezegd, dat dit alleen uit
nooddwang geschiedde, omdat 't ministerie
zelf wel gevoelde niet sterk genoeg te
staan om zich de weelde van een uitda
gende politiek te kunnen veroorloven.
„Men vergist zich. Zeis indien in beide
takken der volksvertegenwoordiging de
groote meerderheid uit vrijzinnigen be
stond, zoo zouden toch de liberalen in
den lande geen andere politiek dulden
dan een verzoeningsgezinde politiek, die
een einde tracht te maken aan de span
ning en verdeeldheid, waarover wij ons
tijdens de verkiezingen met reden zóó
hebben beklaagd. Handelden wij anders,
wij zouden ons schuldig maken aan dezelfde
fout, die wij in onze tegenstanders ver-
oordeelen. Het voorbeeld, dat Frankrijk
ons te aanschouwen geeft, lokt werkelijk
niet tot navolging uit.
Zeker, wij hebben bij de stembus het
clericale régime bestreden, fel bestreden
zelfs en wij zullen dat moeten blijven
doen, zoolang men van die zijde blijft
voortgaan op den weg, in 1901 ingesla
gen en vier jaren bewandeld.
Maar wij zijn thans in de gelegenheid
om metterdaad te toonen, dat wij dien
strijd niet hebben gevoerd omdat wij man
nen, op grond dat zij Gods Woord in
eere houden op politiek gebied als tegen
standers zouden beschouwen.
Ik stel er prijs op het van deze plaats
eens zoo duidelijk mogelijk te zeggen
Veel meer gevoel ik mij aangetrokken tot
den Staatsman, die met een beroep op de
Schrift, in woord en daad vooruitstre
vende, democratische hervormingen voor
staat, dan tot den Staatsman, die alleen,
34
Hier kwam zijn broeder, die heen en
weer geslenterd had, terug. „Daar", sprak
hij, terwijl hij zijne hand uitstrekte, „daar
is de beste plaats ter wereld voor een
katoenfabriek. Een snelle, sterke stroom
en als men die nuttelooze olmen laat weg
halen, is er een prachtige plaats om te
bouwen. Waarvoor ter wereld zijn de
boomen anders geschikt, dan voor timmer
en brandhout, dat zou ik wel eens willen
weten. Zij brengen niemand voordeel aan,
en staan hier nutteloos, dood kapitaal".
„Ach," riep Aleida uit, „hij had geen oog
dan voor geld en fabriekenhet zou my
verwonderen, als hij ooit aan een volgend
leven dacht."
„Dat valt te betwijfelen," hernam De
Witt, glimlachende, terwijl hij voortging
„ik nam myn intrek bij hem, die zooveel
van het buitenleven hield. Zijne dochters,
aardige, lieve meisjes, met bekoorlijken
eenvoud gekleed, groetten mij vriendelijk
en praatten zoo bevallig en vrijmoedig met
mij, alsof ik een oude bekende was. Zijne
vrouw, eene dame, die er nog jeugdig uit
zag, was even ijverig bezig als hare be
dienden maar hare veelvuldige opmerkin
gen gaven een beschaafden geest en een
groot denkvermogen te kennen.
De andere broeder had van het oogenblik
af dat hij mij verwelkomd had, reeds weer
de courant gekozen, en zag als gewoonlijk
4e handelsberichten in, met een gelaat, zoo
angstig, als de grootste met vrees vervulde
spekulant, terwijl Maarten mij medenam
paar aijne welgevulde bibliotheek, mij de
uit de rede redeneerende, zich zoolang
mogelijk verzet tegen hervormingen die
ik in 's lands belang wenschelijk, ja noodig
acht.
Neen er waren geheel andere redenen
die ons noodzaakten in 1905 onze aan
vallen speciaal te richten tegen het toen
malige Kabinet."
Spreker noemt dan de gevaarlijke wetten
die waren ingekomen, te weten Hooger-
onderwijswet, Schoolwet, Tariefwet, Post-
wet en Vaccinewet. De sociale wetten
waren in 1905 nog niet behandeld. En er
was door het vorige Kabinet tweedracht en
haat gezaaid.
Het ging niet tegen de fijnen, maar tegen
het ministerie-Kuyper, omdat het partijdig
was geweest op onderwijsgebied en de
sociale wetgeving had nagelaten.
Niemand wordt uit de rijen der vrijzin
nigen geworpen „op grond dat hij gelooft
aan Gods Openbaring in de Heilige Schrift
en dien invloed ook in het Staatsbestuur tot
zijn recht wil doen komen? Trouwens in de
praktijk is er niemand, hij moge nog zoo
orthodox geloovig zijn, die op politiek ge
bied alleen uit de Schrift redeneert. Ik kan
mij in deze beroepen op dr. Kuyper zelf. In
een ernstig debat, over de Christelijke be
ginselen en de Openbaring zeide hij eens
„Wat zouden wij hier doen, als wij enkel
uit de Schrift redeneerden? Neen, wij
komen hier als gewone landsdienaren, het
zij als Kamerlid of als Minister
„En evenzeer, hoe zou het buiten de
Kamer gaan, wanneer wij ook daar alleen
konden redeneeren uit de Schrift,onder bij
zondere leiding van den Heiligen Geest?.
„Ook wij redeneeren in ons gewone leven
uit de natuur der dingen, en dat doen wij
met dezelfde redeneeringsmiddelen en
functiën,die den liberaal ten dienste staan".
En eindelijk De openbaring ontleenen
wy volstrekt niet alleen aan de H. Schrift
maar evengoed ligt deze in de natuur en in
de Kede. Ofschoon op een wijze die
defect is, die correcties op de punten der
bijzondere Openbaring noodig maakt". Zóó
opgevat is er in dat standpunt niets, dat ons
vrijzinnigen kan afstooten.Wieonzer zal be
weren,dat onze rede altijd en op alle punten
correct is Daaraan ontbreekt helaas veel,
zeer veel. Men behoeft niet eens streng
orthodox te zijn om te erkennen, dat een
beste boeken aanwees, en mij ieder van hen
zorgvuldig beschreef, ofschoon op eene
hoogst bescheiden manier. En nu kunt gij
de gevolgtrekking van het geheel maken
de een had in zijn vrijen tijd boeken eh
gedurende zijne bezigheden menschen en
omstandigheden bestudeerd de ander was
met zyn bekrompen geest alleen in staat
geld te verzamelen, en toch bezat-hij niet
meer dan zijn wijzeren broeder. Nu, in
hunne oude dagen was de een een zenuw
achtig, rusteloos wezen, die meer schoons
zag in een grootboek dan in het groene
veld en 't kabbelende water, en gelukkiger
in een klein muf kantoortje, dan in zijne
verblijfplaats op het land, omringd met al
Gods goede gaven de ander, een vrijgevig
en goedhartig, verstandig en tevreden man,
gezegend in zijn leven vrij van de gewone
misbruiken der maatschappij, die
„Leven zag in boom, en beek, en steen,
En goeds in elk voorwerp om hem heen."
„HolaWat gaat gij nu beginnen
riep hij uit, toen Hanna, opstaande, hem
plotseling den bloemenkrans op het hoofd
plaatste en hem daarna uitlachtte om den
blos, die zijn wangen verwde.
„Naar mijne meening, hebt ge hem ver
diend, mijnheer, voor de wijze lesmaar nu
hebt ge ons nog niet verteld, waar ge het
liefst zjjtbuiten of in de stad."
„O, wat dat aangaat," zeide De Witt
schertsend, „toen Aleida daar was, hield ik
meer van de stadnu, geloof ik aan het
buitenleven de voorkeur te geven. Maar
kyk, daar komt Kaat aan, rood van het
loopen.',
„MoederS" riep Hanna njt, „Wat ja er
staatsman, met de Schrift vóór zich, daaruit
licht en kracht kan putten voor de taak, die
hem wacht. Gij, vrijzinnigen, zoo wordt ons
toegevoegd, vindt het heel natuurlijk dat
een waarlijk vroom en godsdienstig man, in
huiselijken en kerkelijken kring zijn gods
dienst hoog houdt, maar zoodra hij in de
volksvertegenwoordiging komt of achter
de groene tafel plaats' neemt, vordert gij
van hem dat hij zijn geloof, zijn godsdienst
over boord gooie, of althans niets daarvan
doe merken. Dergelijke voorstelling is
echter juist het tegendeel van correct. Jan
Rap en zijn maat mogen zoo redeneeren,
ernstige mannen denken er anders over.
Die werkelijk vroom is, in leven en sterven
troost zoekt in het Evangelie, in de Schrift
ziet een goddelijke openbaring hij zal, in
de Raadzaal komende,daar van doordrongen
blijven, en zijne woorden niet alleen, maar
ook zijn handelingen zullen getuigen van
den geest die hem bezielt. En naarmate het
hem met z'n godsdienst meer ernst is, zijne
handelingen en zijn daden nog meer dan
zijne woorden.
Spreker beroept zich hier op uitspraken
van prof. v. d. Vlugt, en vervolgt dan:
/Zoolang echter de leiders van de z.g.
kerkelijke partijen het geloof exploiteeren
tot bereiking van politieke doeleinden,
willens en wetens de geloovigen misleiden
aangaande het werken en streven der vrij
zinnigen op politiek gebied zichzelf én
hunne volgelingen voorstellen als uitver
korenen, die de werkelijk geloovige als
leidslieden moet aannemen op gevaar anders
zijn eeuwig zieleheil te schaden zoolang
zij den godsdienstvrede in gevaar brengen
door te speculeeren op kerkelijke onver
draagzaamheid en door als paganist of
ongeloovige af te schilderen, allen die aan
dat drijven niet mee willen doen zoolang
het kan niet anders zullen de par
tijen en fracties, die zich onder dergelijke
leuzen vereenigen, tegenover zich vinden
allen, die met ons overtuigd zijD, dat een
staatkundig beleid, uit een troebele bron
voortgesproten, een ramp is voor het land".
Spreker verwacht dat de politieke schei
ding tussehen geloof en ongeloof plaats zal
maken voor eene tussehen conservatieven
en demoeraten. De brief van Patrimonium
inzake Kiesrecht, en de actie der Katholie
ken zijn er al voorteekenen van, meent hij.
Kaat vroeg zij, geheel onthutst door den
plotselingen schrik.
„Wat is er te doen 1 Wel juffer, het eten
staat al een half uur klaar en de baas is al
anderhalf uur geleden thuis gekomen, en
hier is een brief voor mevrouw De Witt."
Aleida nam den brief aan, opende hemen
gaf hem daarna aan haar man met de woor
den „Wij moeten weg, arme Bella
Men ging gezamenlijk, doch in veel kal
mer stemming naar huis. De zieke moeder,
die nu in staat was op een gemakkelijken
stoel aan het venster in de huiskamer te
zitten, berispte hen lachend over hun lang
uitblijven. Welk een vriendelijke tafel met
haar wit laken en eenvoudig theeservies 1
En welke vroolijke gezichten, die er rondom
zaten 1 Ten eerste de huisvader, die nu
onafhankelyk was door de hulp van zijn
nieuwen vriend, die de belasting tot den
laatsten stuiver toe betaald had, dan zijne
vrouw, vriendelijk lachend, en die nu van
hare zwaarste zorg bevrijd was; vervolgens
Aleida tussehen haar echtgenoot en haar
vader in, en ten laatste alle overig© leden
van het huisgezin met inbegrip van Tom,
wiens gelaat en houding toonden, dat hij
zijn hartstocht overwonnen hadterwijl
de goedhartige Kaat hen allen diende.
Gezegend maal, daar waar liefde, vrede
en onschuld rondom- vergaderd zijnhet
is de prettigste maaltijd van den dag,
gezegend door de rust na den arbeid en
gevolgd door gebed en dankzegging.
XXXIII.
VERGEVING.
Aleida was een korten tijd ziek geweest
tengevolge van de verandering, die gevolgd
was op de treffende gebeurtenissen; dje
1
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Inzake benoemingen verwijst hij naar
Suriname en Schiedam waar idenburg en
Brants benoemd zijn.
Kerkelijke ministers regeeren niets chris
telijker dan andere. En overal heeft de
ervaring geleerd dat overwinning van het
clericalisme overwinning van conservatisme
en reactie is. In 1894 zijn de vooruit-
strevenden van links en rechts ook samen
gegaan, waarom zou dit nu niet meer
kunnen I
z/Een probaat middel om de antithese
die wij afkeuren uit de wereld te helpen
is alles na te laten en te vermijden wat
ook maar den schijn op ons zou kunnen
laden van het niet ernstig te meenen met
de vrijheid met den eerbied voor de ge
voelens van andersdenkenden, met den
eerbied ook voor het geloof dat niet het
onze isen onze kracht te zoeken niet in
maatregelen, die een groot deel van ons
volk in hunne gevoelens kwetsen, maar
wel in maatregelen en hervormingen die
het geheele volk ten goede komen".
Spr. erkent dat de Liberale Unie zieh
nog niet heeft uitgesproken hoever zij de
uitbreiding van het kiesrecht zou wenschen.
Ook over de uitsluitingen zijn wij het
nog niet eens, //wat er natuurlijk niet van
mag terughouden om deze quaestie ook in
algemeene vergadering der Liberale Unie
aan de orde te stellen en te trachten ook
daaromtrent tot overeenstemming te komen,
maar uw bestuur heeft dit oogenblik voor
de behandeling van dit vraagstuk minder
geschikt geacht. Eerst dan toch zal het
kiesrechtvraagstuk in zijn geheelen om
vang als onderwerp van urgentie opnieuw
aan de orde komen, als het aan de tegen
woordige regeering gelukt zal zijn de
grondwettige barrière van artikel 80 op te
ruimen. Mochten wat wij allen vuiig
hopen in het vierde jaar van deze pe
riode de beide Kamers aan dergelijke her
vorming hare goedkeuring schenken, dan
zullen de daarop volgende verkiezingen
nog niet beheerscht worden door de vraag
van kiesrecht uitbreiding, maar door het
blanco-artikel".
//Ontveinzen mogen en kunnen wij het
ons niet, dat het nog heel wat strijd zal
kosten dit doel te bereiken. Onvermoeide
propaganda voor de grondwetsherziening,
zooals die in uitzicht is gesteld, blijft bij
haar overkomen waren. Op den morgen
dat zij met haar echtgenoot van de lieve
buitenplaats afscheid nam, zag zij nog
bleek, en het leedwezen, dat zij gevoelde
voor haar ongelukkige nicht, riep een
treurige uitdrukking op haar lief gelaat te
voorschijn. Haar man (want Aleida was
sedert eene week getrouwd) sprak onder
weg slechts weinig, begrijpende, dat zij
zich voorbereidde op een onderhoud, dat
van meer dan gewoon belang -was. Maar
toen het rijtuig stilhield voor het groote,
doch nu zoo sombere huis, waagde hij het
haar te zeggen„Aleida, ik bid u, wees
voorzichtig; gij zijt nog niet zoo recht wel".
Een lichte handdruk was haar eenig ant
woord, en met moeite hare tranen bedwin
gende, ging zij de zitkamer binnen. Hoe
levendig kwam haar de laatste tijdvoor den
geest, dien zij had doorgebracht in dit ver
trek, toen met groote weelde gestoffeerd,
en Bella, in haar volle pracht, gekleed in
rijke satijnen kleederen en opgesmukt met
de versierselen, die hare moeder haar zoo
gaarne zag dragen, zooals zij daar als eene
koningin te midden van het gezelschap zat.
En die morgen, die afschuwelijke morgen
van den dag, dat zij daar verjaagd was,
kwam haar opnieuw voor den geesten
met, hem alle tooneelen, die daarop gevolgd
waren, toen zij in haar mijmeren plotseling
gestoord werd door de komst van mevrouw
Westerly. Als zij reeds zóó veranderd was
hare trotsehe houding verdwenen, hare
eens zoo fiere gestalte gebukthare don
kere haren door diepe droefenis vergrijsd,
hos zou Bella er dan wel moeten uitzien
Zij naderde Aleida en trachtte te spreken,
maar in plaats daarvan barstte zij in tranen
uit, en wendde het !\oofd af. Dg Witt begaf
voortduring plicht, en uw Bestuur is van
raeening, dat wij onder deze omstandig
heden ons nog niet druk behoeven te
maken over de formuleering van uitslui
tingen bij een kiesrecht, waaromtrent
eerst na afloop van bovengenoemde, uit
den aard der zaak veel tijd vorderende
campagne een voorstel kan worden ge
daan. De Regeering heeft toegezegd het
blanco-artikel zóó tijdig aan de orde te
stellen, dat daarover vóór de volgende
periodieke verkiezingen in beide Kamers
der Staten-Generaal eene beslissing kon
worden genomen. Vóór dien tijd zal ze
trachten tal van nuttige zaken, maar bo
venal groote sociale hervormingen tot stand
te brengen. Of ze daarin zal slagen Dat
zal eensdeels afhangen van eigen beleid,
anderdeels van den steun, dien ze in en
buiten de Staten-Generaal zal ontvangen".
Spreker vereenigt zieh voorts met de
financiëele ontwerpen der regeering,
spreekt zijn vrees uit voor mislukking der
saamwerkiDg met de rechterzijde, dringt
op nauwe aaneensluiting aan en waar
schuwt de vrijzinnige pers, waar critiek
geboden is, voorzichtig te zijn, met het
oog op de statenverkiezingen waarvan hij
een voor de vrijzinnigen gelukkigen uit
slag verwacht. De rede werd warm toe
gejuicht. Leiden behoeft «iet te ontmoe
digen, al „heeft die verkiezing ons ook
geleerd, dat wij nog altijd moeten bedacht
zijn op tegenstanders, die zich het mono
polie van christelijkheid toeëigenen maar
desniettemin voor ongeoorloofde middelen,
zelfs voor leugens, niet terug deinzen om
aan de clericale candidaten de zege te
verschaffen".
Mr. Goeman Borgesius is toch een onver
beterlijke en onbetaalbare whip.
Ge kunt hem geen Staatsman in hoogeren
zin noemen. Hij is geen conducteur op een
tram met rails van vast beginsel. Als con
ducteur op een Autobus snijdt hij dwars
de heirstraat langs en over. Een zwaaien
en slingeren met het log gevaarte, waar
ge uw hoofd bij vasthoudt. Met een echt
Staatsman als Hoofd conducteur achter zieh
zou hij mirakelen doen. Nu haalt zijn
miraculeus behendig gemanoeuvreer op
den duur niets uit. Er zitten logischer geesten
zich naar de andere zijde van de zaalook
Aleida weende. Het duurde eenige oogen-
blikken eer de verootmoedigde vrouw zich
genoegzaam hersteld had om te kunnen
spreken, en ook toen zeide zij slechts
„Volg my".
Aleida volgde stilzwijgend, de breede
trappen op, door de gang boven en naar de
voorkamer, die het vertrek van Bella was.
Hoe veranderd zag er dit eens zoo prachtig
vertrek uitDe blinden sloten allen zonne
schijn buitende zware gordijnen waren
neergelaten en hielden alles in een duister
schemerlicht; en daar, door tal van kussens
ondersteund, lag Bella; haar oogen glin
sterden door een onnatuurlijk vuur, en haar
geheele houding gaf aan haar ontzenuwd
uiterlijk het aanschijn van een doode.
„Hier is Aleida, lieve", zeide mevrouw
Westerly op vriendelijken toon.
Het zieke meisje keerde zich om, en
staarde Aleida, die niet wist wat te zeggen,
met begeerige oogen aan. Daarna keerde
zij, met bevende lippen en oogen vol tranen,
het hoofd plotseling naar den muur.
„Bella, Bella", riep Aleida uit, „keer
u niet van mij af;" en zich teederlyk
over het bleeke gelaat heen bukkend,
kuste zy haar op het voorhoofd, terwijl
zij hare oogen sloot, om hare tranen te
weerhouden.
„Hoe is het mogelijk fluisterde Bella,
terwyl zij zieh opnieuw omkeerde.
„Wat mogelijk, lieve?"
„Dat gij mij met zooveel liefde behandelt
daar ik u zoo verongelijkt heb."
„Lieve Bella, spreek daar niet meer over,
bid ik u."
'<lot volgt).
