NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No 301. 1906.
Maandag 24 September
20e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed.
DE JONGE-VERWEST. te Goes
P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Snippers uit de oude doos.
Gemengde Berichten.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02®.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
dat indertijd het bezwaar tegen „Patrimo
nium" was, dat het van een werk-
liedenvereeniging verwerd tot een sociaal-
politieke vereeniging, wat de uitkomst
bewees, en zie dit program stuurt in die
eerst veroordeelde richting, houdt geen
rekening met het particulier initiatief,
verwacht alle heil van den staat,en de klas
senstrijd wordt er niet in tegengehouden,
maar er door bevorderd. Laat ons, besloot
deze spreker, de politiek er toch buiten
houden, ons heil meer zoeken bij Kerk en
Evangelie.
En Hilversum, aldus zijn afgevaardigde,
had ook al versteld gestaan, toen het dit
program las, hetwelk te veel buiten het
Woord Gods omgaat. Deze afgevaardigde
protesteerde overigens tegen elke werk
staking. Israël is 400 jaren in de verdruk
king geweest, maar heeft gewacht, tot God
het heeft vrijgemaakt.
Dr. de Visser, die de sprekers beant
woordde, wees de beschuldigingen terug.
Er is geen sprake van zoo sprak hij
dat de Bond met dit program in de politiek
zal verzeilen. Die dat zeggen, verwarren
staat en staathuishoudkunde. De Bond zon
alleen dan aan politiek doen, wanneer hij
een bepaalde actie dreef voor één politieke
partij, of voor een ministerie.
In deze woorden, zijn ze juist aangehaald,
ligt een vrijspraak voor „Patrimonium".
In dezeu door dr. De V. bedoelden zin
toch deed Patrimonium nooit aan politiek,
en ook zijn beginselprogram van '94 en
zijne verkiezingspiograms geven geen aan
leiding tot zoodanig bedoelde beschuldiging.
Intussehen mag de Werkmansbond met
zijn nieuwe program gelukgewenseht wor
den. Het program blijkt geboren uit de
behoefte. In zijn oorsprong ligt de piofetie
zijner duurzaamheid.
In Fe Openbare School staat ook een
stukje, getiteldNoodzakelijke Controle,
overgenomen uit De Bode, waarin wordt
meegedeeld, wat de afd. „Alkmaar" van
den Bond van Ned. Ond. deed naar aan
leiding van een feit door ds. Verwaal in
een preek op 17 Juni j. 1. meegedeeld.
Terecht mag van een predikant worden
geëischt, dat alles, wat hij meedeelt ook
met de stukken te bewijzen is.
Maar wat zeggen onze lezers hiervan
Er is echter nog andere controle noodiy.
(De eerste is namelijk noodig bij spreek
beurten van propagandisten), die mogelijk
nog al eens wordt verzuimd. Daarom moe
ten wij ter kerk gaan bij orthodoxe predi
kanten, want ook daar wordt- zoo te hooi
en te gras, zoo ongemerkt een zaadje uit
gestrooid van 't onkruid, dat vaak zoo welig
tiert en de openbare meening vergiftigt.
Dit is aangehaald vóór uit bovengenoemd
artikel.
Het is een bekend feit, dat de vele
openbare onderwijzers niet meer ter kerk
gaan. Nu worden ze echter opgewekt om
wel te gaan, maar niet om Gods Woord
te hooren, gesticht te wordeD, geestelijk
voedsel te ontvangen, maar als inquisi-
toren te gaan luisteren of dominé moge
lijk ook in zijn preek iets zeggen mocht
ten nadeele van de openbare schooi of
wat ten nadeele van de openbare school
zou kunnen worden uitgelegd. Daarom
moeten wij ter kerk gaanhoe durft men
zoo iets te schrijven Gevoelt men dan
niet, hoe men door zoo iets neer te schrij
ven oorzaak is dat de openbare onder
wijzers moeten dalen in aller achting.
Er zijn er onder de openbare onder
wijzers ook die om betere reden ter kerk
gaan; deze zullen zich nu juist niet in
aangenaam gezelschap bevinden met de
controleurs.
Mogelijk moeten ze ook nog als getui
gen dienst doen.
De leden van den Bond van Ned. Ond
moeten ter kerk neen ter controleering
gaan bij de orthodoxe predikanten, want
zij zijn (de heeren drukken het anders uil)
tegenstanders van de openbare school en
strijden voor de christelijke.
M gen die predikanten, die voor orthodox
willen doorgaan, uit dit stuk leeren, wat
door de openb. onderwijzers van hen wordt
verwacht en dan ook met hart en ziel
gaan strijden voor de vrije christelijke school.
De persoonlijkheid kan niet van den onder-
ivijzer gescheiden worden en daarom moet
het onderwijs van zulke controleurs onkruid
bevatten en ons openbaar onderwijs ver
giftigen. Het christelijk beginsel kan in
de openbare school niet tot zjjn recht komen
en daarom hebben we voor onze kinderen
christelijke scholen noodig,, maar met het
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Zij, die zich met 1 October a.s. op
ons blad abonneeren ontvangen de
tot dien datum verschijnende num
mers gratis.
22 September 1906.
In verschillende plaatsen van ons land
zijn er kleine monumenten, welke door
verwaarloozing dreigen verloren te gaan
en toch met geringe kosten zouden gered
kunnen worden. Van bevoegde zijde is 't
denkbeeld aan de hand gedaan om in alle
provinciën commissies te benoemen, om
zich dit belang aan te trekken. Deze
„Provinciale archeologische commissies",
benoemd en gesubsidieerd door de Provin
ciale Staten in de verschillende gewesten,
hebben dus tot taak om kleinere monu
menten, die der verdwijning nabij zijn,
door hare hulp en steunook finantieele
natuurlijk van een anders wissen onder
gang te redden. Reeds in een viertal
provinciën, n. 1. in Gelderland, Overijsel,
Utrecht en Zuid-Holland zijn dergelijke
commissies ingesteld, bestaande uit er
kende kenners en liefhebbers van kunst
en architectuur, onder wie jhr. rar. Victor
de Stuers, Jan Kalf, mr. S. Muller enz.
Of er reeds in ons gewest dergelijke
commissie bestaat, is ons niet bekend.
Ook de Chr. Nat. Werkmansbond inder
tijd opgericht als protest tegen het „drijven
van politiek" door Patrimonium, is niet
ontkomen aan de verdenking dat hij al
net zoo slecht is op dit punt als zijn
oudere broeder.
Eergister bij de besprekingen vooraf
gaande aan de vaststelling van zijn sociaal
program, werden harde woorden gezegd
door de afgevaardigden van Den Helder,
Leiden en Hilversum aan 't adres der
Commissie (waartoe onder anderen dr. De
Visser en dr. Slotemaker de Bruine be-
hooren).
In het verslag van De Nederlander staat
dat de man uit Den Helder betoogde dat
in het program de lijn van den Bond ver
laten wordt, die immers tegen den invloed
van „Patrimonium" en de kleine doleereride
Kerken werd opgericht, en niet moet samen
werken met „Patrimonium" en den R.-K.
„Volksbond" maar zichzelf blijven.
De afgevaardigde van Leiden herinnerde
125 FEUILLETON.
dook
SCALDIS.
K A D Z A N D.
II.
De kerk, welke nu aan de beurt van
ons bezoek is, is altijd nog de oude, reeds
in 1270 genoemde Maria-kerk, wier hooge
toren, oudtijds een baken in zee waszij
werd in 1606 nagenoeg geheel vernieuwd,
en in 1821 werd door den Koning Willem 1,
voor kerkherstel eene subsidie verleend
van 1000 gld.
Treden "wij het gebouw binnen, dan
feeft het bij ons, met zijn vier pilaren en
leine ramen, een eenigszins somberen
indrukook het vlak plafond werkt wel
wat neerdrukkend. Een vriendelijk aan
zien heeft het inwendige door het plaatsen
van een orgel in 1902. Het instrument is
welluidend, heeft zeven registers en werd
voor de som van 2000 gld. geleverd door
de firma Kruse te Leeuwardenhet werd
tot zijn dienst ingewijd den 15 Juni van ge
noemd jaar doordr. Weeda metPs.433 en 4.
Wat wij op onze tochtjes nog niet ont
moet hebben, zien we hier de predikants
woning is bijna tegen de kerk aangebouwd,
en staat deze, door een overdekte toegang
in verbinding met het bedehuis, en levert
alzooeen groot gemak op voor den predikant.
De kerkhervorming bracht ook diteiiand
in beweging. Was de gematigde geest van
George Cassander,den beroemden god-
Te dezer plaatse geboren in i5i5 en
overleden te Keulen 3 Febr. 156$.
geleerde, hier niet zonder invloed gebleven
en ging Jan Missuêns zooals we verder
zien zullen de zoo ongelukkige mar
telaar, vreedzaam voor, zonder schokken
kon toch zulk eene inwenteling niet plaats
hebben en vriend en vijand beiden ver
woestten het land.
Toch vond de Reformatie hier al vrij
spoedig warme aanhangers, en met gejuich
werden in 1567 de W atergeuzen begroet.
De mis werd den 22 Juli van dat jaar
door de iaatsgenoemden gestoord, en de
geestelijke die ze bediende een Sluische
Minderbroeder door dezen gevangen
genomen en gevankelijk weggevoerd, en
toch duurde het nog een heelen tijd, eer
er een geregelde erde van zaken geboren
werd, wijl we niet eerder van de Her
vorming hooren vóór het jaar 1581. In
Sept. van dat jaar wordt n.m. Kadzand
van de Cl. te Brugge gescheiden en aan
de nieuw opgerichte Cl. Sluis toegevoegd
daarbij komt ook dat de Roomsche gods
dienst hier lang stand hield, en waar
schijnlijk is dit wel toe te schrijven aan
den afgezonderden toestand, waarin Kad
zand als eiland verkeerde.
Eerst den 2 Oet. 1582 op de Cl. te
Breskens, verschijnen die van Kadzand voor
de vergadering, met het verzoek om een
leeraar, waarop hun geantwoord werd dat
zij op den volgenden Vrijdag zich naar
Sluis begeven zouden, al waar,zoo mogelijk,
aan hun verlangen zou voldaan worden.
Intussehen werd besloten, dat de omlig
gende predikanten om beurten den dienst
zouden waarnemen.
Ter volgende bijeenkomst te Sluis, den
18 Dec., werden nog eens de beurten
geregeld voor ^predikanten, mits dat die
van Kadzand alle pogingen in 't werk
stelden om een eigen leeraar te erlangen,
zullende anders de predikanten niet meer
derwaarts gaan. In de laatste Handelingen,
die tot ons gekomen zijn, die der Cl. van
Middelburg, in Vlaanderen, te Sluis ge
houden den 12 Apr. 1583, lezen wij dat
die van Kadzand weder voor de vergade
ring verschenen, begeerende van een
leeraar voorzien te worden, waarop men
besloot te beroepen den pred. van Blanken-
berghe, denkelijk Cornells Rengerus, of dit
nog geschied is en of deze nog te Kadzand
in dienst is geweest, is ons onbekend
gebleven.
Op diezelfde bijeenkomst werd besloten
dat Johs. IJsermansdie te St. Kruis pred.
was geweest, maar zijn standplaats onor
delijk had verlaten, ook schuld zou belijden
voor die van Kadzand, waarmede hij ook
onbehoorlijk had gehandeld in verband
met de veri uiiing der predikdienst aldaar.
Als eerste predikant op de jjnaamlijst
ontmoeten wij dan
JAN MISSUÊNS.
Op de Cl. van Raaftinge, den 11 Apr.
1580 gehouden, verscheen vanwege de
gemeente Aandijke op het eiland Zaam-
slag gelegen als pred. Jan van Diest.
Van dezen leeraar, wiens naam onder de
martelaren schittert, moeten wij iets meer
zeggen. Trouwens, wij houden ons ver
zekerd, dat hij dezelfde is, die onder den
naam van Jan Missuêns eene plaats in de
geschiedenis inneemt. (2).
(2). »J a n Missuess de -J o n g e, alias
van Diest" zegt de Historie der Martelaren,
Fljio 497 b.
oog op de duizenden kinderen onzes volks,
die tot heden nog de openbare sohool
bezoeken zouden we wenschen, dat in
plaats van zulke controleursdaar arbeidden
mannen, die in oprechtheid God dienen en
dan ook uit behoefte ter kerk gingen bij
orthododoxe predikanten.
Middelburg. Donderdagavond had in
„De Vergenoeging" een vergadering plaats,
saamgeroepen door de commissie van toe
zicht op het muziekkorps der dienstdoende
schutterij. Aan de uitnoodiging tot bijwo
ning was door velen gehoor gegeven.
De heer Herm. Snijders leidde de ver
gadering. Z.E G. deelde mede dat de heer
Alberts niet kon tegenwoordig zijn hij
bracht dank aan allen die waren opgekomen
om deze zaak te bespreken om het muziek
korps d.d. schutterij te behouden. Hij zette
uiteen dat op 2 Augustus 1907 de schutterij
zal ophouden te bestaan, en daarmede ook
het muziekkorps. Nu zal besproken moeten
worden of het muziekkorps zal blijven
bestaan. Het idee van hen die deze ver
gadering bijeenroepen is le. het maken van
het korps tot een stedelijk korps, dat door
de gemeente wordt onderhouden, of eene
vereeniging tot instandhouding van een
muziekkorps, die dan rechtspersoonlijkheid
aanvragen, en dan zouden meerdere leden
moeten worden aangeworven bij de con
tribuanten die er thans zijn. Er zou dan
ook aan die vereeniging door den gemeente
raad eene subsidie kunnen gegeven worden,
met verplichtingen om op het Molenwater
en bij Kon. jaardagen te spelen. Dit zijn
twee wegen die de commissie in het midden
wilde brengen, doch gaarne vernam Z.E.G.
ef ook iemand uit de vergadering een ander
idee heeft. Het voortbestaan van het korps
moet bestaan in een klinkende vorm van
belangstelling.
De heer Hioolen vraagt ten eerste of de
voorzitter overtuigd is dat de leden van het
korps, ingeval dit een burgerlijk korps
wordt, tegen eene geringe vergoeding wil
den blijven.
De voorzitter zegt dat hij dit niet weet
en ook niet heeft gevraagd, wijl geene
zekerheid bestond omtrent het voortbestaan
van 't korps.
Zijn vader, ook Jan Missuêns geheeten,
had te Brussel, Thielt en Antwerpen, in de
gevaarlijke dagen van Alva, het evangelie
verkondigd, nam in de gemeente te Ant
werpen, eene voorname plaats in en stierf
te dier stede den vuurdood op den 17 Aug.
1571. Deze werd te Diest geboren en
vandaar misschien dat de zoon den naain
Van Diest" verkreeg.
Die zoon, onze Missuêns, werd geboren
te Thielt en was omstreeks 1580 pred. te
Raise bij Oudenaarde.
Toen de kerken in dat kwartier niet
ianger konden bediend worden van wege
de Malcontenten, is hij met anderen van
daar vertrokken en komt hij het eerst als
leeraar voor te Aandijkeden 11 April
1580. Op dezelfde classis van Saaftinge
werd besloten dat men schrijven zou aan
de cl. Oudenaarde om van haar voor Jan
van Diest afscheid te verkrijgen. Hij is
daar echter zeer kort geweest, vermits op
de Cl. van Zuiddorpe van 30 Mei daarna
besloten werd om voor Aandijke te beroepen
Jan van den Bossche, wonende te Antwerpen.
Van Diest schijnt toen ergens onder de
Cl. van Waes den predikdienst te hebben
waargenomen, op 't laatst van 1581 of
begin '82 werd hij pred. te Middelburg in
Vlaanderen en ook hier had hij moeilijk
heden roet het verkrijgen van zijn afscheid
van de CL, waaronder hij het laatst ge
diend had. Toen hem daarnaar gevraagd
werd op de Cl. le Brugge van 14 Nov.
1581, bood hij aan eene attestatie van de
laatste kerk, die hij „bij provisie" bediend
had, maar betuigde dat hij vooralsnog geen
afscheid had van zijnetegenwoordige classe,
onder belofte die op de volgende vergade
ring te ?ullen inbrengen. Nog had hij dit
Ef
De tweede vraag van den heer Hioolen is
of er eene begrooting is gemaakt voor de
instandhouding van het korps.
De voorzitter deelt mede dat de bronnen
van inkomst van het koor zijn gemiddeld in
dit jaar f 783. Dit is nu wel geen groot
cijfer, doch de f 1200 aan subsidie is toch
noodig om het in stand te houden.
De heer Hioolen zegt, dat bij deze mede-
deeling,te zienisdat 'ttoch weer op de dub
beltjes aankomt, de gemeente zal de f 2000
subsidie niet geven, daar zij toch alle luxe
uitgaven vermijdt, als het korps een burger-
korps wordt, zullen de concerten minder
worden, daar een militair koor meer gewild
is dan een burger koor Hij doet daarom
een beroep op de aanwezigen om krach-
tigen steun voor het muziekkorps.
De heer Snijders beaamt dit ten volle
wat het laatste betreft, doch dat de ge
meente-subsidie niet meer behoefde te zijn
dan andere jaren. Dus dit zou nu ook wel
gaan, want het is dan nog voordeeliger dan
thans. Wat de kleeding aangaat, dat is een
zorg van later, doch een uniform is wel ge-
wensoht en zou ook wel doenlijk zijn. Het
aantal contribuanten voor het corps be
draagt 300 en dit kan nog grooter worden,
daar het contribueeren van af 50 cent ba--
draagt, kan ieder hier aan mede doen.
De heer v. d. Harst gelooft ook dat de
waardeering voor het muziek wel groot is,
doch hij zou wenschen,dat aan den gemeen
teraad wordt gevraagd om eene vaste sub
sidie, dan wist men zeker wat men had,
want contribuanten kunnen verminderen.
De heer Hioolen gelooft dat de raad eerst
zou vragen, hoeveel de gemeentenaren voor
het korps over hebben.
De heer G. J. Sprenger vraagt, of de
voorzitter niet bang is, dat als het korps
een stedelijk korps is, de particuliere in
komsten zouden minderen.
De voorzitter is hier wel bang voor, hij
gelooft dat eene vereeniging het beste
is. Gaarne zou de voorzitter thans eene
vasten steun hebben, dat de vergadering
eene commissie aanwees om deze zaak
verder te regelen en statuten te vormen
voor eeDe veereeniging en met den gemeen
teraad eene bespreking uit te lokken. De
vergadering neemt de volgende motie aan
die aan den raad zal worden gericht.
De op 21 September 1906 gehouden ver-
afscheid niet op de Cl. van Schoondijke
den 24 April 1582. Die van Ramskapelle
van 31 Juli d.a. v. was zeer gestreng in
hare eisehen daaromtrent, „Jaw van Diest"
zoo luidde het, „dienaar te Middelburg in
Vlaanderen, zal niet aangenomen worden
als lid der Classe, hoewel bij de broederen,
aangaande zijn persoon en dienst goede ge
tuigenis hebbende, tenzij hij attestatie in-
brenge van de cl. van Waes, om welke te
verkrijgen, hij met een der broederen naar-
die cl reizen zou". Hun zou, om te beter te
slagen, een credentie-brief mede gegeven
worden, en Van Diest zou in zijn' dienst
geschorst worden ingeval hjj er niet aan
voldeed.
In de volgende cl. van Breskens, den 2en
Oct. leverde hij dan ook 'n eerlijk afscheid
in. Op dezelfde samenkomst werd hjj onder
andere predikanten aangewezen om op zijn
beurt den dienst waar te nemen te Kadzand,
vandaar dat hij, als eerste dienaar op de
predikantenlijst alhier vernoemd wordt. 3)
Wij hebben gezien dat ds. Missuêns een
verre van kalm en effen levenspad bewan
delde en dit veelbewogen leven was nog
niet ten einde.
Wanneer van hem het laatst sprake is en
op welke gewelddadige en gruwelijke wijze
hij om het leven kwam, zullen wy een vol
genden keer onderzoeken.
3) Na vertrek van ds. Missuêns en vóór
dat van ds. M a r c u s a b H a 11 e, die als twee
de predikant op de lijst voorkomt, in 1609 als
vaste pred. alhier de bediening aanvaardde,
werd de dienst te Kadzand ook nog waar
genomen door ds. Job du Rieu, Fransch-
Hollandsch pred. te Sluis,
(Bigt vglcjtJ.
