NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 290. 1906
Dinsdag 11 September
20e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Beiteilaidsck Overzicht.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
i
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST. te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Het rijk der natuur en het
rijk der genade.
11. e c h t s 2 a k u.
Gemengde Berichten.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
HN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
ffiSi
Het wringt en knijpt nogal eens in het
maatschappelijk leven.
Hier ziet men een aanbeveling voor uit
sluitend Protestantsche firma's, daar wor
den by aanbestedingen uitsluitend geloofs-
genooten toegelaten, ginds worden tegen
standers uitgeknepen om vrienden op hun
arbeidsplaats te brengen.
De publieke opine vertolkt dan menige
afkeuring.
En bij al die klachten of afkeuringen ga
men uit van de gedachte dat een volk geen
onsamenhande menigte is, waarbij ieder
voor zichzelf heeft te zorgen, maar dat een
volk bestaat uit een aantal groepen of krin
gen, die zelve in de eerste plaats geroepen
zyn om hun gemeenschappelijke belangen
te verdedigen en te bevorderen.
Maar het is juist daarom dat niet zelden
een vinnigen, een kwaadaardigen strijd,
een strijd van belangen ontbrandt tusschen
die verschillende kringen en groepen.
Als ge daarvan een proeve zien wilt,
vestigt dan uw oog maar op het buitenland.
Op internationaal gebied zien we dat
wringen en knijpen, die strijd van belangen
dikwyls genoeg. Elk volk, eiken kring,
zoekt als ieder ander mensch in de eerste
plaats zyn eigen voordeel, en zal dus op
eigen middelen moetende steunen, lichtelijk
ook alleen eigen kring zoeken te begunsti
gen. Ieder volk acht het volkomen geoor
loofd niet met de belangen van andere
volken te rekenen, dan voor zoover eigen
belang dat meebrengt. In zekeren zin,
vooral uit 't oogpunt van handelsbelangen,
beschouwen ook nu nog de volken elkander
wederkeerig als vijanden.
Is zulk een toestand gewenscht, zoo wordt
dikwijls gevraagd Wordt de onderlinge
nay ver bij het voortgaande splitsen en den
vinnigen partijstrijd ten slotte niet on
dragelijk
Het beantwoorden van zoodanige vraag
levert geen moeilijkheden op voor hen die
uitsluitend rekenen met hun beurs.
Waar zij het goedkoopst terecht kunnen,
of meenen te kunnen, gaan ze en daar
mee uit.
Maar een zeer talrijke groep rekent ook
nog met andere factoren.
Neutraliteit is op handelsterrein of in
den strijd der belangen ook al niet proef
houdend gebleken.
Bij jle natiën onderling werken de con
currentiezucht, de nay ver zeer sterk. Men
denke slechts aan de hedendaagsche af
gunst tusschen Engeland en Duitschland,
en hoe kleiner de kring wordt hoe meer
die hartstocht zich openbaart.
Kerkelijke sympathiën en antipathiën
spelen niet minder ten onzent een zeer
groote rol in het verkeersleven.
Niet zelden vindt men onder zeer ont
wikkelde, invloedrijke menschen die zich
nog wel op hunne neutraliteit beroemen,
menschen die zich niet ontzien degenen,
die van hen in zienswijze verschillen,
indien het van hun afhangt, financieel te
benadeelen of by bevoorrechting uit te
sluiten.
Wie zou het wraken dat men ook in het
onderling verkeer, met vriendschap of
familiebetrekking of geestverwantschap
rekening houdt? Zooiets valt toch meer
te prijzen als te laken.
Maar o. i. terecht wordt veroordeeld en
is ook te veroordeelen dat begunstiging of
terugzetting uitsluitend om geloofsverschil
geschiedt. Daardoor ontstaat een heimelijke
geloofsvervolging, juist te hatelijker omdat
ze heimelyk is.
Een inquisitie, maar in 't geniep.
Dat men door stoffelijke weldaden iemand
tot zijn geloof tracht over te halen is te
begrijpen en te rechtvaardigen. In den
weldoener is niet zelden den adel van zijn
geloof geopenbaard, maar door benadeeling
is nooit iets te winnen, maar wel te ver
bitteren en wrevel op te wekken.
Maar af te keuren is zeker niet dat men
door geestverwantschap of gelijkheid van
belang van belang voorkeur toont en voor
keur geeft.
Men eerbiedige in dit opzicht de vrijheid
van anderen die men terecht voor zich zelf
eischt en men veroordeele niet op losse
gronden zonder de motieven te kennen die
geleid hebben tot handelingen nietstroo-
kende met onze opvattingen.
Vrijheid van beweging zij ons gewaar
borgd en zij door ons geëerbiedigd, mits,
onder deze ééne voorwaarde, dat niet een
vermomde geloofsvervolging drijfveer zij,
want dwalen in hoogeren zin is niet straf
baar. Dat is misdrijf alleen.
Het rijk der natuur en het rijk der genade
behooren gescheiden te blijven in ons ge
meenschappelijk leven.
10 September 1906.
De Bali-expeditie zou heden in zee gaan,
ter tuchtiging van twee onwillige staaltjes
van dat rijk, te weten Badoeng enTabanan.
Badoeng is een zeer klein landschap,
waarover twee vorsten heerschen. De be
volking bedraagt tusschen de 30,000 en
100,000 zielen. Haar hoofdbedrijf is land
bouw, voornamelijk rijstbouw, hoewel de
omvang van den handel, speciaal export-
handel niet onaanzienlijk is.
De hoofdplaats is in twee deelen ver
deeld, waarvan het eene de residentie is
van den eenen bestuurder en Pametjoetam
heeten het andere, Den Pasar, den twee
den huisvest. Men treft er verscheidene
poeri's aan van vorsten en rijksgrooteh,
waarvan sommige zeer uitgebreid zijn.
Een andere belangrijke kampong is
Koeta, dat vroeger een zeer welvarende
handelsplaats moet geweest zyn, waar de
producten van Midden-Bali voor den uit
voer werden gebracht. Door de verplaat
sing van den handel naar Boeleleng is deze
havenplaats echter zeer in verval geraakt.
In het bestuur wordt de radja s) bijge
staan, behalve door den medebestuurder,
door tal van poenggawa's, voor een groot
deel zijn bloed- en aanverwanten.
Over hun onderhoorigen stellen de
poenggawa's hoofden aan, die echter met
het eigenlijke dessa-bestuur, dat een geheel
eigen organisatie vertoont, niets uitstaande
hebben. Iedere onderhoorige of pengajah
heeft het recht zijn „patroon" de gehoor
zaamheid op te zeggen en aan den vorst het
verzoek te doen hem onder een ander heer
(goesti) te stellen, wanneer zyn belangen
niet naar zijn zin behartigd worden of het
bestuur van zijn heer hem niet aanstaat.
Badoeng zoowel als Tabanan kan worden
beschreven als een zee van sawahs, waar
boven groepen van vrucht- en klapperboo-
men als eilanden uitsteken, en waarin de
dessa's verborgen liggen.
Tabanan wordt op dezelfde wijze be
stuurd als Badoeng.
Nagenoeg het geheele westelijk deel van
Bali, bestaande uit de vroegere staatjes
Boeleleng en Djembrana,isgouvernements-
gebied, en staat onder ons direct bestuur.
Twee andere staatjes, Gianjar enKarang
Asem, worden door stedehouders bestuurd.
De overige staatjes zijn, naar de term luidt,
„onder zelfbestuur gelaten". Het zijn de
beide vijandelijke, Badoeng en Tabanan,
voorts Bangli, dat zich door invallen in het
gouvernementsgebied solidair heeft ver
klaard, en het kleine Kloenkoeng, dat be
stuurd wordt door 'n denkbeeldig suzerein,
den Dewa Agoeng, aan wien alle overige
vorsten op Bali, in naam althans, onder-
hoorig zyn.
Zoo niet gewapenderhand dan zullen
BaDgli en Kloengkoeng toch op bedekte
wyze steun verleenen aan de beide andere
staatjes, die openlijk vijandig zijn. Ver
moedelijk zullen ook deze landschappen
dus spoedig bezet worden, om ze als bond-
genooten onschadelijk te maken en het ter
rein tot Tabanan en Badoeng te beperken.
't Is niet de eerste maal dat een expeditie
naar Bali gaat. De beide eerste, in 1846
en 1848, onvoldoende voorbereid enwaarbij
de vijand te licht was geteld, werden
gevolgd door die van 1849, onder Generaal
Michiels, de Brauw en le Bron de Vexela,
die het bolwerk Djagaraga veroverde. De
uitslag van deze expeditie was dat met
alle vorsten nieuwe tractaten werden ge
sloten, waarbij zij de oppermacht van het
Nederlandsch-Indische gouvernement er
kenden. Zij zouden de versterkingen slech
ten, den zeeroof, de uitoefening van het
zoogenaamde kliprecht en den uivoer van
slaven verbieden.
De macht van den Dewa Agoeng was
gefnuikt, de vorst van Bangli, die ons had
geholpen, werd gekozen tot vorst vau
Boeleleng, de radja van Lombok (Mataram)
werd met Karang-Asem beleend.
Verder ging onze inmenging in debinnen-
landsehe aangelegenheden voorloopig niet,
maar in de volgende jaren werd die, of
men wilde of niet, steeds grooter. In 1868
werd een expeditie noodig geacht tegen
eenige in opstand gebrachte kampongs in
Boeleleng.
Eerst in 1882 is de Regeering er toe
overgegaan, eindelijk toegevende aan de
herhaalde wenschen der inlandsehe be
volking, om de beide landschappen Boele
leng en Djembrana onder reehtstreeksch
bestuur te nemen. Daarna werd een Resi
dent voor Bali en Lombok benoemd, met
Boeleleng later Singaradja als
bestuurszetel.
Heerschten in hei bestuursgebied sedert
altijd orde en veiligheid, niet zoo in de
onafhankelijke staatjes en de leenroerige
landschappen. Zij zijn voortdurend onder
ling in strijd geweest of op een voet van
gewapenden vrede. Ons gouvernement is
daarbij dikwijls met verstandig beleid als
vredestichter en bemiddelaar opgetreden.
Bij de expeditie naar Lombok in 1894
heeft de stedehouder van Karang Asem,
Goesti Djilantik, een zekere rol gespeeld,
maar het overige Bali heeft zich geheel
neutraal gehouden.
In den jongeren tijd zijn het vooral
Bangli en Tabanan geweest, die voort
durend aanleiding gaven tot rustver
storing en zelfs openlijk in verzet kwamen.
De betoonde lankmoedigheid werd voor
zwakheid aangezien en zoo werden alle
gestelde eischen door de vorsten afgewe
zen. Daarna was een expeditie onvermij
delijk.
Bij de vroegere Balische expedities en
niet minder op Lombok, heeft men steeds
tegenvallers en onaangename verrassingen
beleefd. Daarom blijkbaar heeft de Indische
Regeering thans een sterke troepenmacht
noodig geacht. De Baliërs zijn dapper en
vechten tot het uiterste. Met ware doods
verachting liepen, bij een zoogenaamde
„poepoetan", de Balische grooten met
vrouwen en kinderen tegen de bajonetten
in. Zij weten ook van de voordeelen,
welke het terrein hun schenkt, zeer goed
gebruik te maken. Liefst houden zij stand
in versterkte stellingen of in de moeilijk
toegankelijke, dicht bemuurde poeri's;
aan een guerilla op Atjesche manier doen
zij niet. De ondervinding heeft geleerd,
dat, wanneer eenmaal de hoofdversterking
of de poeri van den vorst was bezet, de
tegenstand voor goed was gebroken.
(N. v. d. D.)
Niet bijsier aantrekkelijk.
Onder dit opschrift schrijft Patrimonium,
zich blijkbaar aansluitende aan de driestar
van Prof. Fabius in ons nummer van 16
dezer
Degenen die by voorkeur alles van den
Staat begeeren, poseeren gaarne als volks
vrienden.
Doch waar hun eigen streven op uit is,
heeft voor ons dank zij de tegenwoordige
ervaring geen bizondere aantrekkelijk
heid.
Zoo vernemen wij thans uit de Nieuws
bladen, wat het beheer der fondsen van uit-
keering kost aan 't rijk in Duitschland.
De administratie van de ziekteverzekering
in Duitschland kostte in het jaar 1885 3,6
millioen Mark, en in het jaar 1901 niet
minder dan 11 millioen.
Da ongevallenverzekering eisohte uit
dien hoofde in 1885 slechts 984.754 Mark,
en in het jaar 1901 meer dan 16'/» millioen.
Daar blijft het niet bij, wanneer men nog
let op de volgende cijfers.
Toen de invalidenverzekering in werking
trad, beliepen de administratiekosten onge
veer 4 millioen Mark, en in 1901 waren zij
getegen tot bijna 12 millioen.
Voor die drie takken te saam was dus in
1901 alleen aan administratiekosten noodig
ruim 39 millioen Mark.
Onze lezers bemerken hieruit, dat alles
wat door den Staat geschiedt peperduur is.
Als de toekomst eens mocht komen, laat
het zich aanzien, dat die op de flesch moet,
want op die wijze is het onmogelijk een
maatschappij in stand te houden.
Rotterdammer.)
Oostenrijk-Hongarijë.
In den loop van Donderdagnacht hebben
de Kroatische betoogingen te Fiume en
vooral in het naburige Soesak een bepaald
Russisch karakter aangenomen. In wonin
gen en fabrieken van Italian 6D, die zich
met revolvers te weer stelden, droDg men
binnen, waarbij verscheidene personen ge
wond werden. Twee distilleerderijen zijn
geheel verwoest en vele magazijnen werden
geplunderd. Verscheidene villa's, fabrieken
en opslagplaaten zijn geheel vernield. De
soldaten kwamen, toen het kwaad gebeurd
was.
Bij afwezigheid van den Italiaanschen
consul hebben deltalianen zich telegrafisch
tot minister Tittoni gewend om bescher
ming, daar de Kroatische autoriteiten geen
voldoende hulp gaven.
Cuba.
De Cubaansche opstand neemt eer toe
dan af. De opstandelingen hebben twee
spoorwegbruggen tusschen Pinar del Rio
en San Louis in de lucht laten springen zij
hielden de troepen tegen,die ze wilden her
stellen. De strijdmacht van Pino Gueras
neemt zoo snel toe, dat de inwoners in de
buurt meenen, dat president Palma het zal
moeten afleggen, ook omdat de houding der
regeeringstroepen niet al te betrouwbaar
is. Ook verscheidene firma's hebben in dien
zin aan haar filialen en correspondenten
geseind.
Rusland.
De Russische ministerraad heeft defini
tief de bepalingen vastgesteld voor de ver
koop der Kroonlanderijen aan de boeren.
De kinderen van Stolipin zijn thans zoo
ver hersteld, dat zij naar het "Winterpaleis
zijn getransporteerd.
Te Sevastopol is een officier in den tram
vermoord door twee als werklieden ver-
kleede terroristen. De misdadigers zijn
ontsnapt.
Te Bakoe heeft men gepoogd een twee-
daagsche politieke werkstaking te houden,
maar dat is misluktna een korte stoornis
is overal het werk hervat.
Drie Finsche regimenten zyn gedeser
teerd. Slechts 130 man zijn den Tsaar
trouw gebleven.
F r a n k r ij k.
Met op twee na algemeene stemmen
hehben de Fransche bisschoppen een motie
aangenomen, waaain de noodzakelijkheid
van den openbaren vrede wordt op den
voorgrond gesteld, daar onlusten en ge
welddadigheden den godsdienst meer scha
den dan de Kerk.
Deze motie heeft den eerbiedigen vorm
van een adres aan den Paus en geeft blyk
van een volkomen onderwerping aan diens
bevelen. Ten slotte worden op bescheiden
wijze uitvoerige en practische orders ge
vraagd. Verder is er bijgevoegd een stuk
waarin de bisschoppen uiteenzetten wat
noodzakelijk gedaan moet worden om den
vrede te bewaren.
Het practische voorstel kan aldus wor
den samengevatniets uitvoeren vóór den
12en December.
De bisschoppen hopen dat de rechter
lijke ambtenaar die met de sequestratie
belast is, wel order zal hebben de kerken
voorloopig geopend te laten. De dienst zal
dus ongestoord kunnen worden voortgezet.
En wanneer men dan een willekeurige
vereeDiging vormt, die wettelijk in staat
is den eeredienst te organiseeren, dan heeft
die ambtenaar heelemaal niets meer in
te brengen.
In iedere parochie zou daarom de pastoor,
lid van de commissie van beheer, zich na
een protest tegen de wet terugtrekken. De
andere leden der commissie zouden dan
terstond een „association cultuelle" vor
men, de goederen in bezit nemen en die
te huur aanbieden aan den pastoor, die
dit zou aannemen. Zoodoende zou het prin
cipe gered zijn en zou men tot overeen
stemming kunnen komen zonder in botsing
te komen met den wil van den Paus.
Motie en adres zullen niet worden open
baar gemaakt vóór de Paus er zijn goed
keuring aan gehecht heeft.
Briand, minister van eeredienst, om
zyn oordeel over deze oplossing gevraagd
zeide „Ik heb vertrouwen in de handig
heid en buigzaamheid der bisschoppen,
in verband met hun inzicht in hunne be
langen. Op het uiterste moment zullen
zij de eischen der wet wel in overeen
stemming weten te brengen met de onver
zoenlijkheid der Encycliek. Ik weet niets
en ik heb niets willen weten van de be
raadslagingen, die de vrijgevige wet toe
laat en waarvan zij het geheim eerbiedigt.
Maar ik ben er zeker van dat de bisschop
pen niets onherstelbaars hebben gedaan
en de bruggen niet hebben afgebroken."
De Matin weet mede te deelen, dat mi
nister Doumergue vast besloten is de wet
op de Zondagsrust ten strengste door te
voeren, en heeft een rondschrijven aan
de prefecten gericht, waarin hij hun op
draagt nauwlettend op de uitvoering ervan
toe te zien.
Te Bordeaux, Rouaan en Lorient duren
de stakingen der bakkers voort. Te Toulon
hebben de apothekers besloten hunne zaken
des Zondags te sluiten, en Blechts één apo
theek open te laten om voor dringende
gevallen dienst te doen.
Kantongerecht Goes.
In de zitting van heden werd vervallen
verklaard het verzet tegen het verstek-
vonnis de dato 2 Juni 1906, waarbij O.
J. B. te Krabbendijke wegens overtreding
van het motor en rijwielreglement werd
veroordeeld tot 3 X f3 boete subs. 3 X
2 dagen hechtenis.
Middelburg. Het voornemen bij dhr.
Commissaris der Koningin in Zeeland be
staat om 17 dezer de gemeenten Burgh,
Haamstede, Renesse, Noordwelle, Seroos-
kerke, Ellemeet en Eikerzee te bezoeken
benevens 18 dezer de gemeenten Kerk-
werve, Duivendijke, Brouwershaven, Zon-
netnaire en Zierikzee.
Heden werden door dhr. Commissaris
der Koningin de gemeenten Schoondijke,
lJzendijke, Biervliet en Hoofdplaat bezocht.
Vlissingen. De zoon van loods E. welke
verleden week met ruim f 400,van
„Eigen Hulp" er van door is gegaan is
tot heden nog niet terecht. Hij had een
fiets gehuurd bij G. J. Wondergem die
te Middelburg terug gevonden ismen
denkt dat hij van daar per spoor is ver
trokken.
Goes. Zaterdagmorgen had de 12jarige
A. Frankin, naby de school op de Vlas-
markt een ongeluk. Spelende kwam hij
op een kantsteen terecht, waardoor hij
een gapende wonde aan het voorhoofd
opliep. Hij werd naar het gasthuis ge
bracht en onder geneeskundige behande
ling gesteld.
Heden voor 8 dagen was het de
heetste dag van het jaar. Heden nacht
heeft 't gerijmd.