NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND,
No. 285. 1906
Woensdag 5 September
20e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST. te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
UIT m PERS.
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
4 September 1906.
Tentoonstellingen en nog een3 tentoon
stellingen. Ze zijn ook in Zeelands
hoofdstad aan de orde van den dag. De
huisvlijttentoonstelling leeft nog in de
herinnering, de zilvertentoonstelling is nog
in gang en daar rijst alweer voor het oog
een derde „show", nl. eene tentoonstelling
van werktuigen en van electrische mo
toren tot het drijven daarvan. Het initia
tief daartoe gaat uit van het departement
Middelburg der Maatschappij van Nij
verheid.
De Standaard neemt ond6r het opschrift
„Onhandig gesprokkeld" de correspondentie
tussehen Middelburgsche Courant en Cen
trum over, naar aanleiding van de verkiezing
in Amsterdam VII.
De Standaard, schoon toegovend, dat er
altijd menschen zijn, die zich door anti
papistische overwegingen laten leiden,
merkt op
„De oorzaak van het gering aantal stem
men op den recktschen eandidaat moet op
een andere wijze verklaard, en als de Mid
delburg sche eens wil informeeren bij het
bestuur der katholieke kiesvereeniging in
Amsterdam VII, zou zij wellicht vernemen
hoe ver zij met hear veronderstelling van
de waarheid af is. Maar dat is misschien
van de Middelb. wel wat al te veel gevergd
zy heeft te veel belang by het vestigen van
haér voorstelling".
De bekende vroegere afgevaardigde van
Den Helder, de heer A. P. Staalman, schijnt
zich voor goed uit het politieke leven te
willen terugtrekken. Hij is benoemd tot
mede-directeur van de maatschappij van
verzekering op het leven „Kennemerland"
en wil die betrekking aanvaarden, indien
deze maatschappij tot uitbreiding van werk
zaamheden besluit.
Wij zouden van dit alledaagsche feit
geen melding maken, indien met 't politiek
verdwijnen van den heer Staalman ook niet
de even snel opkomende als snel verdwij
nende christen-democraten van 't politiek
tooneel verdwenen.
Hun groei en val was aan den wonder
boom van Jona gelijk.
Dezer dagen is een belangrijk boek ver
schenen, onze hedendaagsche geschiedenis
betreffende.
Dr. W. J. Leyds, vroeger staatssecretaris
van Transvaal en gezant aan de Euro-
peesche hoven, heeft in de Engelsche en
Duitsche talen een boek doen verschijnen
over de eerste annexatie van Transvaal
door Engeland.
Een volgend deel zal het verhaal van den
strijd bevatten die geëindigd is met de
tweede annexatie.
Dr. Leyds, de meest bevoegde getuige,
de man die beschikking heeft over alle
bronnen in dit werk, dat een acte van be
schuldiging beteekent voor de lieele be
schaafde wereld, hy heeft een aanklacht
ingediend tegen de „hooge" politieke
knoeierijen, en te midden van vredes-confe-
rentiën en vredes-oongressen de eenige
tot appèl gekozen.
Moge en dit gelooven we ook dit
boek bijdragen tot zuivering van den be
dorven politieken atmosfeer, waar men
speelt met menschenlevens, karakters 'be
derft en zooveel edels en goeds verstikt
omeigenbelang en eere.
Waar men op eene, voor eenvoudigen
ondenkbare wijze, comedie speelt en zijn
ziel verkoopt aan een banket of voor ridder
kruizen.
Frankrijk zag op 2 September een nieuwe
Zondagswet in werking treden.
Ieder moet Zondags vrij zijn, waar de
aard van werk of bedrijf dit niet toelaat
moet op een rooster in werkplaats offabriek
duidelijk aangegeven zijn, zoodat de in-
pecteurs van den arbeid het ten allen tijde
controleeren kunnen op welken anderen
dag den werkman de rust toebedeeld is,
Eén dag per week rustdag, bij voorkeur
Zondags, dat is het gebiedend voorschrift
der wet.
Natuurlijk dat het protesten en bezwaar
schriften regent.
Zoo'n wet in een land als Frankrijk
waar de Zondag voor zoovelen het tegen
deel van een rustdag is
Maar ook dit bezwaar zal wel weer
voorbijgaan. Alle beginsels zijn moeilijk.
Afstraffing.
In de (a.-r.) Rotterdammer neemt R. op
geduchte wijze de anti-papisten en hun
onzalig bedrijf onder handen, 't Is naar
aanleiding van de laatst verschenen af
leveringen van het tijdschrift Marni.e, dat
hij zegt:
Inderdaad, wij verstaan niet, hoe wijze en
geleerde mannen hun kostbaren tijd en hun
groote kracht alzóó in zoo nutteloozen strijd
kunnen vermorsen.
Want werkelijk, dit lieele tijdschrift is letter
lijk een anachronisme.
Voor drie eeuwen was de strijd, die door
deze mannen gestreden wordt, aan de orde.
Maar in drie eeuwen is heel wat gebeurd.
De revolutiegeest drong in toenemende mate
alle Kerken binnen. Niet 't minst de Kerken
der reformatie. De Roomsclie Kerk heeft mis
schien nog 't meest dien geest buiten hare
muren weten te bannen. In onzen tijd is het
roeping aller Kerken en aller levende Chris
tenen met gemeenschappelijke krachten den
strijd te voeren tegen den geest, die heel onze
Christelijke beschaving met totalen ondergang
bedreigt. En vooral in onzen tijd treedt niet,
wat wij in Rome veroordeelen, maar wat wij
in Rome Christelijks'erkennen op den voorgrond.
In dezen tijd een poging te doen om den
strijd tegen Rome te doen ontbranden, achten
wij een anachronisme van de gevaarlijkste soort.
Het leidt de aandacht af van den werkelijken,
grooten strijd onzer eeuw. Het maakt bond-
g e n o o t e n tot v ijia n d e n.
En bovendien, wie zal men door zoodanig
optreden aan zijn zijde krijgen
Dit doet u zien de jongste vergadering.van
den «Evangeiischen Bund" in Duitschland.
Wie waren daar vooral vertegenwoordigd?
De nationaal-Iiberalen, de eertijds machtige
maar thans als lood in de wateren zinkende,
partijde karakterlooze partij, die aan het
Centrum samenwerking dutide vragen met
mededeeling, dat zij de zijde der sociaal-demo
craten zou kiezen, wanneer 't aanbod van
samenwerking niet werd aangenomen.
Karakterloozer aanbod is zekerniet denkbaar?
En deze partij was 't sterkst vertegenwoor
digd op de jongste vergadering van den »Evan-
gelischen Bund", die in Duitschland precies
't zelfde beoogt, wat in ons land door Marnix
wordt voorgestaan.
Op deze zelfde vergadering werd dan ook
krachtig uitgesproken, dat men niet tegen de
sociaal-democratie den strijd wilde voeren. De
bekende ex-jezuïet, graaf von Hoensbroech,
beweerde, dat de sociaal-democraten in Saksen
goede protestanten zijn en«regelmassig
sich taufen lassen" (sic). «Hoeden we ons", zoo
sprak hij, «tegende massa der sociaal-demo
craten te scherp op te trekken".
De ervaring heeft ons geleerd, dat vele
protestanten ook in ons land 't zelfde stand
punt innemen.
Een pur-sangChristelijk-Historisch eandidaat
d. w. z. één, die ook een weinig nationaal-
liberaal is getint, willen ze nog wel stemmen,
vooral wanneer hij staat tegenover een sociaal-
of vrijzinnig-democraat.
Maar aan een Kuyperiaau, die zich naar hun
beweren immers aan Rome heeft verkocht,
willen zij hun stem niet geven. En aan een
Roomschen eandidaat nooit; zelfs niet, wanneer
deze tegen een sociaal-democraat komt te staan.
Dan geven zij hun stem desnoods nog liever
aan den sociaal democraat, en luidt hun leuze i
«Liever rood dan zwart!"
Deze verkeerde geest bederft tegenwoordig
onze heele politiek,
Saamwerklng met de roomschen.
Het Friesch Dagblad schrijft i
Een goed antirevolutionair is wel een
tegenstander van Rome, maar hij kan niet
zijn een //anti-papist".
Een tegenstander van Rome in dubbelen
zin. Van de Roomsche heilsleer of wat als
zoodanig doorgaat en van het roomsche
staatsrecht. Dat laatste, we verbloemen of
bedekken het niet, zou, konsekwent uit
gevoerd, leiden tot precies dezelfde onder
drukking en vervolging, als waarvan in
ons land de 16e eeuw getuige is geweest.
Rome staat precies op heizelfde standpunt
als de handhavers van art. 36. Volgens
Rome is het de plicht der Overheid van
de wereldlijke macht om uit te roeien
alle afgoderij en vreemden godsdienst,
't Verschil tussehen Rome en gezegde
„handhavers" zit 'm daarin, dat wat de
een de ware godsdienst heet, door den
ander als een vervloekte afgoderij ver
worpen wordt
Wij twijfelen dau ook geen oogenhlik
of, als Rome ooit, gelijk in vroeger eeuw
de volstrekte meerderheid verwierf in ons
land, dan zou Rome's eigen Staatsleer
leiden tot besnoeiing, tot vernietiging onzer
Christelijke vrijheid.
Tenminste als niet voor 't zoover kwam
de roomsehen zelf in verzet kwamen
tegen den eiseh van hun eigen staatsrecht
Vergeet niet, wat reeds in de 16e eeuw
gezien werd. De staatkunde van Filips,
van Granvelle, van Viglius, van Alva, was
volmaakt in overeenstemming met het
roomsche staatsrecht. En toch- hebben
duizenden, die goed roomsch waren, en
niet graag de mis zouden verzuimen,
zich tegen de toepassing van dit staats
recht verzet.
Toen reeds.
Sinds gingen eeuwen voorbij. Eeuwen
van vrijheid, die óók van invloed zijn
geweest, ik zeg niet op Rome, maar wel
op de roomschen in ons land, met name
boven den Meerdijk, Gesteld dat Rome
ooit de macht herkreeg en met de macht
de lust, om het gruwzaam spel van voor
heen te hernieuwen en de wereldlijke
macht op te vorderen tot exeeutrice harer
kerkelijke vonnissen ik geloof, dat tal
van roomschen met ons tegen de praktijk
hunner eigene theorieën zouden opkomen.
Met dat al, zou ik 't er toch niet graag
op wagen 1
En als ik zag, dat het er werkelijk op
kon uitloopen, dan zou ik een coalitie
van alle andere partijen geoorloofd achten,
om het gevaar van roomsche overheer-
sching af te wenden.
Als ik zag.... maar nu zie ik het niet
en aan spoken geloof ik niet.
Ik zie wel, vooreerst dat Rome op zijn
zachtst gesproken niet vooruitgaat. In de
vorige eeuw sprak men nog van ons laDd,
dat voor twee vijfden roomseh is. Als 't
doorgaat gelijk thans, dan zal dat in de
twintigste eeuw verminderen tot één derde.
En als dit anders loopt, dan is het niet
deschixld van roomsche proselieten-makerij,
maar van die godvergeten, zich noemende
„protestanten", die door den gruwel, ten
onrechte aan Mal thus naam gekoppeld, hun
nakomelingschap beperken, waartegenover
Rome, in gehoorzaamheid aan Gods ordi
nantiën zich met volharding verzet.
Tegen Rome, zei ik, zijn we géén anti
papisten.
Voor één kampioen tegen Rome, die
met het zwaard des Woords en de wapenen
der wetenschap den strijd aanvaardt heb
ik eerbied. Maar de domme anti-papist,
die vloekt, wat hij nietTrént en scheldt,
wat hij niet begrijpt, is den modderge-
vierden straatbengel gelijk, die met 'n
dracht stokslagen van den weg gejaagd
dient te worden.
En toch de zoodanigen zijn er maar
al te veel. Wie veel onder >t volk ver
keerde, weet het. Menschen, op wie de
lange wapperjas van een pastoor dezelfde
uitwerking heeft, als een roode lap op
den stier.
Nog eens 't moet in ons land her
haald worden, wilt ge u voor verdenking
vrijwaren ik ben niet op weg naar
Rome. Ik heb voor de gevaren, die ons
van die zijde dreigen kunnen, een open
oog.
Ik pleit niet voor een eeuwigdurende
coalitie met Rome. De omstandigheden
kunnen veranderen en wij met haar.
Waar ik tegen op kom; is het onjuiste
beeld, dat menig eenvoudig protestant
zich van den roomseh-katholiek maakt.
Hij dacht in elke roomsche een jesuït,
liefst met dolk en gifbeker nog wel, vol
gens de bekende verkiezingsplaat.
Zie voor 't geen de Heere God door
Zijn „gemeene gratie" werkt onder de
niet-Christenen en de naam-Christenen,
heeft men een open oog. En het is wél,
want ook dat is Zijn werk, dat we eeren
zullen.
Maar voor het ik durf het haast
niet zeggen voor het „goede" dat
soms nog onder de roomschen gevonden
wordt, heeft men geen oog.
Is 'tgoed; is 't eerlijk; is 't billijk,
wou ik vragen.
Zijn hun „werken der barmhartigheid"
geen erkenning waardig
En, diit viel me dezer dagen op, kunnen
onder de duimendikke asch van dwaling
en bijgeloof niet nog „vonkskens der
liefde Christi" gloeien
Dezer dagen kwamen mij de gedichten
in handen van Guido Gezelle. Hij was een
Vlaminger roomsch priester. Ondanks zijn
tonsuur heb ik me verkwikt aan sommige
zijner gedichten, die zulk een vromen,
echt Christelijken geest ademen.
Mag ik even mijn zeggen staven Met
één bewijs slechts Hoort dan
„Gij badt op eenen berg alleen,
en Jesu, ik en vind er geen
Waar 'k hoog genoeg kan klimmen
Om U alleen te vinden
De wereld wil mij achterna,
Alwaar ik ga
Of sta,
Of ooit mijn oogen sla
En arm als ik en is er geen,
Geen één
Die nood hebbe en niet klagen kan
Die honger, en niet vragen kan
Die pijne, en niet gewagen kan
Hoe zeer het doet
O, Leer mij, armen dwaas, hoe dat ik
[bidden moet
Zie dat vind ik de gezonde, gerefor
meerde onmachtsleer en voor deze weinige
regelen geef ik met plezier tien blad
zijden kerkhof-poëzie van onze „jongeren"
cadeau.
Ik zeg dit nu heuseh niet uit voor
liefde voor Rome moet ik 't nog eens
herhalen maar omdat ik protesteer
tegen de onwaarachtige, onhistorische
voorstelling, die een deel van ons volk
van „den roomsche" in 't algemeen heeft.
Niet om nu weer Gezelle als 'n type zijner
geloofsgenooten voor te stellen, maar
alleen om te laten zien, dat er ook room
schen zijn, die aan iets anders denken,
dan kettervervolging, geef ik 's mans
gedicht over aan de aandacht van ons
protestant6ch volksdeel. Er is trouwens
keuze
Medische Zending op Java.
Hollandia schrijft
Met groote en hartelijke belangstelling
wordt in onze Gereformeerde Kerken elk
bericht opgevangen over den toestand van
Dr. Scheurer. Genoemde broeder blijft
ernstig krank en slechts volkomen en lang
aanhoudende rust geeft hope op herstel.
Bij toeneming wordt de arbeid van Dr.
Scheurer in de Medische Zending op Java
gewaardeerd. Het is ook hier, alsof eerst de
slag moest vallen eer de groote beteekenis
van het werk en van heel het optreden van
dezen echten Zendingspionier dieper en
breeder in het besef der Hollandsche Gere
formeerden kan doordringen.
Dit is zeker een algemeen menschelijk
verschijnsel, maar wij Hollanders, en ook
onze huidige Gereformeerden, zyn daar
eenig in.
Toch heeft het Gereformeerde Holland
wel met Dr. Scheurer op Java meegeleefd
en mild voor het hospitaal geofferd.
En met den energieken man leden we nu
ook, nu zijn werk door hem verlaten moest
worden.
Hierdoor heeft Dr, Pruys een grooten
sprong vooruit in populariteit, in de liefde
der Gereformeerden, nu hij naar Java gaat
om Dr. Scheurers taak op zich te nemen.
Dat Dr. Pruys met ons Scheurer zoo
hoogschat en lief heeft, en oog en hart hem
voor de schoone Medische Zending te Jogja
geopend zijn, kwam zoo uit, toen 't bericht
van Scheurers krankheid en terugkeer ons
allen bedroefde.
En dat Dr. Pruys aanstonds en schier
zonder zich te bedenken zich aanbood, om
met opoffering van zijn verloftijd naar Java
te gaan en zich aan Scheurers hospitaal te
wijden, stal hem de harten.
Ook Dr. Van Marie, die tijdelijk ons te
Jogja geholpen had en zich gereed maakte
om terug te keeren, schreef zonder terug
houding, dat de hand des Heeren hem nu
weerhield en hy zich beschikbaar stelde
zoolang en voor zooveel het noodig mocht
zijn.
Zoo troostte ons de Heer en zoo troost Hij
ook Dr. Scheurer.
Men weet, dat de Kerk van Amsterdam
Dr. Pruys tot missionair-arts en waar
nemend directeur van het Zendings-liospi-
taal te Jogja benoemde, en dat Dr. Pruys
die benoeming aanvaardde.
Nadat alle zekerheid, die mogelijk is, was
verkregen omtrent den vollen welstand en
kracht van Dr. Pruys, verlaat deze heden
met zijn gezin het vaderland, om naar Java
te stevenen.
Wat een gezegende ure doorleefde de
Amsterdamsche Gemeente Maandag 1.1.,
toen Dr. Pruys van haar afscheid nam in de
volle Keizergrachtkerk.
Dr. Pruys leefde reeds 10 jaar als arts
in Indië. Hij heeft die 10 jaar met de
Zending meegeleefd. Hij heeft zich verlus
tigd in Scheurers optreden. Hij heeft diens
werk en invloed op Java gadegeslagen en
verstaan. Als ooggetuige, als arts, als man,
wiens hart voor de Javanen en voorden
Naam en het werk des Heeren klopt,
verhaalde Dr. Pruys daarvan in nuchteren
eenvoud en met warme bezielende liefde.
Zóó nam hij afscheid van ons, en zóó ver
bond hvj zich in dit afscheid aan ons.
Hoe werd hij van harte in den gebede
den Heere opgedragen, hij en zijn gezin.
En ook Mejuffrouw Roepman, die hem
als missionaire vroedvrouw vergezelt voor
het hospitaalwerk.
De Heere geleide hen en brenge hen
veilig en met rijken zegen te Jogja.
Hij trooste daardoor ook Dr. Scheurer,
en Hij moge dezen geliefden broeder op
de bede der Gemeente door volle rust
herstellen.
Dr. Van Marle werd door den Kerke-
raad van Amsterdam, zonder sollicitatie
zijnerzijds, tot vasten geneesheer aan het
hospitaal benoemd, ook al wil hij eerst
voor eenigen tijd naar het vaderland terug-
keeren.
Mén weet, dat deze broeder-geneesheer
uitdrukkelijk verklaard had,slechts eenigen
tijd op Java te willen blijven en voor een
beperkt getal maanden ons daar in de
Zending als arts te helpeD, mede tot
zijn eigen studie en breedere praoticale
vorming.
Gods hand verbond hem echter op kenne
lijke wijze om in dit werk meer te geven
en te worden, dan hijzelf bedoelde. En
zijn hart, zijn oog, zijn gave en praetijk,
zijn leven opende zich in en voor dit
werk krachtiger dan hijzelf ooit vermoeden
kon.
Des Heeren wegen zijn hooger dan onze
wegen. Ook Dr. Van Marle schijnt ons
een gave des Heeien voor de Medische
Zending, die in het werk des Heeren op
Java van uitgebreiden zegen worden kati.
O, zoo er gebed en geloof, liefde en
geestelijke ijver mag zijn, in verootmoedi
ging voor den troon des Heeren, een waar
achtig opwaken voor den Naam van den
Heere Jezus Christus eD in barmhartigheid,
in liefde, in Christelijke menschen liefde
voor de Javanen, dan hooren wij op
een land vol koreD, met tranen gezaaidj
een geruisch volgen als van dep bibaiion,
