NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 274. 1906.
Donderdag 23 Augustus
20e Jaargang
CHRISTELIJK-
HISTORiSGH
NEUTRAAL.
BoitenlasdsGh Overzicht.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUU, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIEN
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1.25.
Enkele nummers0,02®.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De pers roert den mond over Roermond,
alsof daar al lieel iets bijzonders was voor
gevallen.
Sinds jaren wordt aan een der openbare
scholen te Roermond onderwijs gegeven
door de Congregatie der Broeders van de
Onbevlekte Ontvangenis.
Men zou zeggen, hier is niets tegen.
Genoemde broeders hebben de acte, en
aanvaardden bij hunne indiensttreding de
bepalingen der wet, waarin onder meer
neutraliteit bij het onderwijs is voorge
schreven.
Bovendien bij 't openbaar onderwijs zijn
werkzaam liberalen en radicalen, socialisten
en anarchisten, geloovigen en ongeloovigen
waarom dan ook niet ordebroeders
Wanneer alle daar genoemde neutraal
onderwijs kunnen geven, waarom dan ook
niet z\j
Toch werd dit aldus niet ingezien door
het schooltoezicht en den inspecteur Mi-
chiels, die met den evenzeer liberalen bur
gemeester van Roermond een verandering
van zaken hebben weten door te drijven,
waarbij even genoemde Broeders buiten
het openbaar onderwijs kwamen te staan.
Er werd eenvoudig beweerd dat deze
Broeders geen neutraal onderwijs konden
geven.
Toen dezer dagen bedoelde openbare
school te klein was gebleken, en het ge
meentebestuur met 't schooltoezicht aan het
brief wisselen ging over de noodzakelijkheid
van uitbreiding dier school, kwam laatst
genoemde met de mededeeling dat het een
onwettige toestand was openbaar onder
wijs te doen geven door Ordebroeders.
De Congregatie stelde toen voor dat de
gemeente f1200 'sjaars huur zou betalen
voor de huur van 't schoolgebouw, hetwelk
't eigendom der congregatie is. Doch de
Raad stemde dit af en besloot een nieuwe
school te bouwen, waardoor vergrooting
der door de „broeders" bediende openbare
school overbodig werd.
Zouden gemeenteraad en schooltoezicht,
deze laatste met of zonder voorafgaande
officieuse raadpleging met regeeringsper-
sonen, wel voorzien hebben, hoezeer zij met
deze daad de openbare school als inrichting
voor neutraal onderwijs zouden bena-
deelen
Wij zwijgen er van dat t gemeente
bestuur half werk deed door niet tevens
te besluiten de school te sluiten en de Orde
broeders te ontslaan. Maar dit is een
inconsekwentie die wij buiten ons gezichts
veld houden.
Wij vestigen alleen de aandacht op de
wetsuitlegging die aan Ordebroeders ver
biedt, wat aan Joden, Anarchisten, aan
Ongeloovigen van allerlei slag is toege
staan, namelijk om te toonen dat elk open
baar onderwijzer neutraal kan zijn.
Nu men daar te Roermond heeft beslist
dat een Ordebroeder niet neutraal kan zyn,
nu schijnt ons dit ook voor de anderen,
aldaar genoemd, uitgemaakt. En uitge
maakt ook dat de openbare school niet voor
allen bruikbaar is.
Nu is dit laatste wel altijd onzerzijds
beweerd, doch aan dien kant even dikwijls
tegengesproken. Nu echter komt de quaes-
tie-Roermond ons gelijk geven. Immers,
indien werkelijk de openbare school voor
allen bruikbaar is, mits maar onderwijs
wordt gegeven met inachtneming van art.
35 alinea 2 der wet, dan moet het de over
heid, den voorstander der openbare school,
het schooltoezicht onversehillig zijn of
dat onderwijs gegeven wordt door een
Jezuiet, een Jood, een Calvinist of een
Ongeloovige.
Roermond heeft uitgemaakt dat dit niet
zoo is. Onderwijzers die een godsdienst van
een bepaalde kleur liefhebben kunnen geen
neutraal onderwijs geven.
Wij willen dit gaarne aannemenmits
®en erkent datonze jarenlange schoolstrijd,
hierdoor, schoon onbedoeld, wordt gereeht-
Vwdigd,
22 Augustus 1906.
Niet genoeg kan de aandacht gevestigd
worden op de betere stemming die zich
in de gelederen der openbare schoolman
nen baan breekt, na de invoering der
„onderwijswet" van het vorig ministerie.
Dr. Bos, de nobele vrijzinnig democraat
uit het Noorden, was de eerste diein
de jongstgehouden vergadering van Volks
onderwijs het sein gaf om de strijdknots
in te ruilen voor den vredepalm.
Hij leverde in zijn feestrede een plei
dooi voor 't goed recht van den jaren
langen strijd der mannen van de vrije
school.
Hij deed het in deze woorden
„Waar levens- en wereldbeschouwing
zoozeer beïnvloeden opvoedings- en me-
thodenleer, in onze zich sterk ontwikke
lende natie, is eenvormigheid in onderwijs
onmogelijk en onhoudbaar op den duur''.
Daarna gaf hij een rechte waardeering
van den arbeid van Min. Kuyper. Immers
zeide hij„Grootere macht is gegeven
aan de mannen van initiatief en liefde
voor volksonderwijs dan ooit te voren.
Het eerst noodige is niet dat het onder
wijs is rijkszaak maar volkszaak."
Vervolgens wees hij aan „Volksonder
wijs" een anderen weg aan, dan tot nu
ingeslagen. Aanvaardt, zoo riep hij hun
toe, die tot nu niet dachten dan aan ver
weer, aanvaardt het tegenwoordig sub
sidie-systeem, maar tracht het te verbe
teren door propaganda voor versterking
der waarborgen voor het lager onderwijs.
Zoek medewerking naar alle zijden, blijf
ijveren voor allerlei zaken, het onderwijs
sterkende. En waar staat of gemeente
achterblijven, pak zelf aan.
De spreker vond wel geen algemeene
instemming ter vergaderingmaar een
invloedrijk blad de Nieuwe Rott. Grt.
is terstond begonnen met zich aan zijn
zijde te scharen.
De vrye school voor heel de natie.
De vrije openbare school.
Voor dit denkbeeld worden steeds meer
deren gewonnen.
Toen in 1889 professor Buijs zich win
nen liet voor de rechtsgelijkheid, stonden
de meeste vrijzinnigen daar wel vreemd
van te kijken doch anderen volgden den
invloedrijken leider, en zijn advies werkt
nog steeds door.
Zoo verwachten wij, nu dr. Bos voor
ging dat ten slotte ook vele vrijzinnigen
voor de vrije school, de school niet van
den Staat, maar van het Volk de in waar
heid vrije openbare school (niet „openbare"
school gelijk zij nu terecht tusschen aan-
halingsteekens heet) zullen gewonnen
worden.
Maar natuurlijk langzaam
Zelfs een dr. Bos, als hij van daag zijn
(staats)krukken weggooit, huppelt morgen
maar niet zoo dadelijk als een jong geitje
Nadat wij het bovenstaande geschreven
hadden kwam De Rotterdammer ons waar
schuwen tegen te groot vertrouwen. Zij
schrijft
Optimisme.
De in vele opzichten zoo sympathieke
rede van Dr. Bos op 't veertigjarig jubileum
van Volksonderwijs is begrijpelijkerwijze
in onze kringen met groote ingenomenheid
begroet.
En 'tfeit, dat ook de N. Rott. Ct. de
zijde van den feestredenaar koos, wekte
niet geringe blijdschap.
Vooral onze Stichtsche perszuster is nogal
optimistisch gestemd, en neemt reeds een
kentering in de kringen van Volksonderwijs
waar.
Naar onze bescheiden meening gaat dit
optimisme echter wel wat ver. En volkomen
vereenigenjwij ons met hetgeen dStandaard
in 't nummer van Maandag 20 Augustus
schreef: „En hoewel we uitnemend ver
staan, dat de „kentering" verrassing, zelfs
„blijdschap gebaard heeft, is het misschien
„toch niet ondienstig te waarschuwen, dat
„men zich niet aan te groote verwachtingen
„overgeve",
Hiermede zijn we 't volkomen eens.
Van een eigenlijk gezegde kentering
nemen we dan ook nog weinig waar.
Is Dr. Bos in zijn opinie gewijzigd
Allerminst
Hij is precies dezelfde gebleven, die hij
altijd was, en op het feest van Volksonder
wijs sprak hij, zooals hij altijd heeft ge
sproken.
Is Zelvelder dan misschien in zijn
zienswijze gekenterd
Daarvan is nog geen enkel blijk.
En nu is 't volkomen waar, dat ook de
N. Rott. Ct. en enkele andere vrijzinnige
bladen de zijde van Dr. Bos hebben ge
kozen, en dit is zeer zeker een ommekeer
maar laten we met deze „kentering" toch
uiterst voorzichtig zijn.
Zoodanige kentering is meer gezien.
Denk maar eens aan de Groninger motie
van den soeiaal-demoeratisehen partijdag
van 1902.
Naar aanleiding daarvan schreef niemand
minder dan Troelstra in Het Volk van 4
April 1902, als volgt
„Als de regeering niet zelve de volledige
gelijkstelling van het openbaar en bijzonder
„onderwijs voorstelt, zullen ivij uit eigen
beweging daarop aandringen. De bijzondere
„onderwijzers hebben in hun strijd voor de
„zelfstandigheid, traktementsverhooging en
„promotie, thans in de S. D. A. P. een
„bondgenoot"
En welke partij heeft de onderwijsno-
velle-Kuyper daarna heftiger bestreden,
dan de S. D. A. P.
Dat was ook een kentering
Nog in 1904 stelde het hoofdbestuur van
het „Ned. Onderwijzersgenootschap" op de
bekende vergadering van dit genootschap
te Zutfen naar aanleiding van de onderwijs-
novelle-Kuyper als eerste conclusie 't vol
gende voorMet groote ingenomenheid
„begroet het N. O. O. de verbeteringen, die
„deze wetsvoorstellen willen brengen in de
„opleiding voor onderwijzersalarieering der
„bijzondere onderwijzers, de verbetering
„hunner rechtspositie en de mogelijkheid tot
„ruimer subsidieeering van scholen voor
„zioakzinnige kinderen"
Maar te Zutfen kwam de groote kentering.
Daar zette Ketelaar zijn frontmakers-
bazuin aan den mond, en nu klonk 't met
heftige stooten „Spreek me niet van „blijde
ingenomenheidHet is de meest brutale
„aanslag, die ooit op de openbare school en
„op honderden van onze collega's met hun
„vrouwen en kinderen, is gepleegd. Wij,
„openbare onderwijzers, moeten ons daar
tegen met hand en tand verzetten en we
„mogen niet toelaten, dat voor Staatsgeld
„Kloosters en Kerken gebouwd worden".
En thans is de heftige storm, die toen
zoo plotseling opstak, wel geluwd.
Maar de mannen, die toen dezen storm
deden opsteken, zijn er nog.
En zij zijn nog niet gekenterd.
Daarom herhalen we, wat we in zake
onze verhouding tot Volksonderwijs schre
ven „Wilt ge den vrede, bereid u ten
oorlog 1"
En laten we vooral zorg dragen, dat
we bij de eerstvolgende Prov. Stembus
niet geslagen worden. Anders kon er wel
weer eens eenkenteringkomeDindehuidige
„kentering".
Het Kon. Besl. in zake de oprichting
van bijzondere kweekscholen kan ons o.a.
tot waarschuwing zijn.
Tot zoover De Rotterdammer.
Vraagt gy lezer, maar wat moeten wij
nu doen?
Dan antwoorden wijverheugt u hoe
zeer de opmerkingen van De Rott. ook
juist zijn; hoezeer wy ook vaak bedrogen
uitgekomen zyn, hoezeer zelfs dr. Bos zelf
ons slag voor slag teleurgesteld heeft toen
hij (o. a. bij de onderwijs svetten van
minister Kuyper) anders stemde dan hij
reden gaf te mogen verwachten schept
weer moed, doch houdt de oogen open en
ziet of de daden nu ook aan de woorden be
antwoorden en zoo ja, of de meerderheid
onzer openbare schoolmannen nu de rich-
ling Bos uit wil of de richting Prontmakers.
In ieder geval zal de tijd komen dat,
evenals in 1889, een deel der vrijzinnige
partij de oogen opengaan en zy er 't nut
van zal inzien op onze lijn te komen.
Uitingen als van dr. Bos en sommige
vrijzinnige bladen zijn er al de voorboden
van. In ieder geval onthouden wij die,
om er, wanneer het mis met hen loopt,
hun nog wel eens aan te herinneren.
De heer Oudegeest, in Het Volk de
staking der 20Ö Leidsche timmerlieden
beschrijvende, vlecht in zijn mededeelingen
het volgende stekelige tuiltje voor drie
ook bij ons bekende, en door ons hoog
geschatte voorgangers der Chr. partijen
aldaar
De Leidsche burgemeester, anti-revolution-
nair tot in z'n gebeente, voelt weinig de roeping
van z'n partijleider, dr. Kuyper, die bij dergelijke
konflikten graag bemiddeling beproefde, en
weet alleen z'n rakkers te gebruiken, om tot
ongeoorloofde daden te prikkelen, en er op in
te ranselen.
De Leidsche dominee, redakteur van »D e
L e i d e n a a r", eveneens anti-revolutionnair
tot in z'n merg, ds. Rudolph, schijnt, als de
burgemeester, nooit het werk van z'n leermeester
Christus en de sociale nooden gelezen te hebben,
en vervult de rol, door predikanten in dergelijke
omstandigheden meer gespeeld, die van den
aanhitser, die de meeningsverschillen gaarne
verscherpt en daarom op dit oogenblik de al
gemeene werkstaking als vogelverschrikker voor
z'n deur zet, wat te meer belachelijk is, nu de
staking reeds drie maanden duurt.
De Leidsche peueraar eindelijk, mr. Aalberse,
zit met z'n verraderlijken dot met wormen op
aal te visschen in het water, door hem en zijne
handlangers troebel gemaakt en tracht, door
den patroons te toonen dat hij slechts »vischt"
en door den armen alen de wormen voor te
houden, de klandisie van zijne lastgevers te
behouden en tevens een diertje te snappen.
Welke liefelijke beelden wekt de schrij
ver hier op. Verbeeldt u, de man die in
1908 klaagde in „de hel" geweest te zijn,
toen zijn geestverwanten hem zoo onbil
lijk beoordeelden, schaamt zich niet eerlijke
tegenstanders, als ds. Rudolph en mr. Aal
berse, die hun sporen verdiend hebben in
den strijd voor sociale lotsverbetering, te
schelden voor aanhitser en verrader.
Alsof dit de weg ware, om deze mannen,
die toch ook tot oordeelen bevoegd zijn,
van het goed recht zijner clienten te over
tuigen.
Deze heeren meenen nog steeds, dat,
ook na 1903, een christenwerkman met
hen kan meegaan, bij iedere staking die
zij gelieven te deereteeren.
Wij hopen van harte dat de christen
werklieden die gaarne de adviezen van
mannen als Rudolph en Aalberse volgen,
door deze noemde ds. Bruins ze niet
paard ervan den leider van het
anarchistisch avontuur, zich in hun ver
trouwen voor deze leiders niet zullen laten
schokken.
Mannen die zoo worden gesmaad, schij
nen het recht wel aan hun zijde te hebbeD.
En hij die zulk een toon aanslaat, moet
wel overtuigd -zijn dat zijn zaak niet
mooi staat.
Waar\Qut al niet goed voor is.
Zout blus&ht schoorsteenbranden.
Zout bij het vegen van vloerkleeden
gebruikt houdt ze vrij van de mot.
Zout opgelost ingeademd geneest
verkoudheid in het hoofd.
Zout op bijna uitgedoofde kolen ge
gooid doet ze weer ontvlammen.
Zout een uitmuntend middel tegen
wespenbeten.
Zout in water opgelost is het beste
reinigingsmiddelvoor matten enmandewerk.
Zout gegooid op roet dat op het kleed
gevallen is, voorkomt vlekken.
Zout gegooid op een versohe inktvlek
verwijderd de vlek.
Zout aan de vingers gestreken bij het
schoonmaken van vleesch of visch ver
hinderd, dat die glibberige voorwerpen uil
de handen glijden. Graafschapper
■.■■milin inii in in - r»
Annus Mirabilis mag dit jaar wel heeten,
waarin de eene ramp de andere verdringt,
de eene jobsbode den ander op den voet
volgt, en het „alle dagen in perikel" op zoo
treffende wijze aan mensck en vee bewaar
heid wordt. Nu weer komt uit Chili bericht
dat de aardbeving zich Dinsdagavond her
haald heeft, en wel te Valparaiso, Lima,
Huacho en Quillota. Deze laatste plaats is
geheel verwoest.
Voorwaar, het mag wel in het hart zijn
van een iegelijk onzer Het zijn Uwe goe
dertierenheden dat wij niet vernield zyn
Rusland.
We kunnen volstaan met enkele mede
deelingen, waaruit blijkt, dal de Tsaar
nog steeds gevangene is in zijn eigen huis;
en de gouverneurs en politiebeambten nog
steeds het mikpunt zijn van het verraad
der revolutionairen.
Trepof, tegenwoordig paleiscommandant,
heeft verklaard niet voor de veiligheid
van den Tsaar in te staan, als hij zich
buiten Peterhof begeeft. Daarop heeft
Nicolaas alle reisplannen opgegeven. De
manoeuvres te Krasnoje Selo heeft hij ech
ter bijgewoond.
Aangaande den aanslag op den waar-
nemenden Duitschen consul-generaal te
Warschau verneemt men: Hij word op
straat door iemand, die een Russisch
officiersuniform droeg, aangevallen, die
hem twee vuistslagen tegen de slapen
toebracht, waarna de dader vluchtte. De
Duitsche regeering heeft het geval langs
diplomatieken weg ter sprake gebracht,
en de Russische regeering heeft dadelijk
in een nota aan den gezant haar leedwezen
uitgedrukt. De gouverneur-generaal Skalon
het was, derwaarts gaande, dat op hem
een aanslag gepleegd werd bracht den
consul dadelijk een bezoek, althans trachtte
dit te doen. Want het is zoo goed als zeker
dat de revolutionairen den consul de slagen
hebben toegebracht, teneinde Skalon te
dwingen, naar 's mans huis te rijden.
Vlak daarbij hadden ze een etage gehuurd,
en ze wierpen enkele bommen, toen 'trijtuig
van den gouverneur-generaal aankwam.
Nadat de politie gehoord had, dat een
blondharig meisje de bommen had ge
gooid, arresteerde zijalle blonde meis
jes uit de buurt zonder daarmede echter
verder te komen.
In den Zuidelijken Kaukasus zijn de
Tataren weder roerig. Verschillende Ar
menische dorpen werden door hen ge
plunderd en verwoest, waarbij een 20-tal
Armeniërs het leven lieten.
Nog brutaler traden ze op door een
aanval te doen op een aantal kozakken,
van wie zij er vier doodschoten. Een
sotnie kozakken, die ter hulp kwam, ge
raakte eveneens in gevecht, maar ten slotte
moesten de Tataren vluchten en werd hun
dorp Mafrawand door de troepen verwoest.
In de Duitsche kolonie Chorizu by
Jekaterinoslaf zijn de millionair Niebuhr
en zijn vrouw doodgeslagen en bestolen.
Chili.
Nadere berichten bevestigen dat de ramp
niet meer dan 1500 slachtoffers kan hebben
gemaakt. Bewoonbare huizen zijn er te Val«
paraiso weinig meer over. Gelukkig heb
ben de heuvelen rondom de stad niet ge
leden meer dan 60,000 mensehen vinden
daar schuil.
Hieronder geven wij nog eens de namen
der verwoeste plaatsen Los Andes, No
gales, San Felipe, Melon, Supaltar, Casa
blanca, Limache, Quillota, Quihin, Vino
del Mar, Petorca, Hierro; Viejo, Llailai.
De correspondent der New-York Sun
seint„De vonken der branden vlogen
over de baai en zetten een deel der stad
in brand dat aan de aardbeving ontsnapt
was. De komst der Chineesche vloot, ver-
eenigd om den minister Root te begroeten,
bood een welkome hulp, de manschappen
konden helpen^ de orde te handhaven^
