UWSBLA
VOOR ZEELAND.
No. 166. 1906.
Maandag 16 April
20e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
C. Verhage.
G> van de Putte.
Gemengde Berichten.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST. te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
feuilleton.
Snippers uit de oude doos.
dn J16., Jaar 1774 werden kerkmeesters
00r e Ijjjgeering aangeschreven, om alles
in gereedheid te brengen tot de invoering
ei nieuwe Psalmberijming, ter vervanging
van dien van Datheen.
sssaaa
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.,
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Yoor de stemming voor een lid der
Staten in het district MIDDELBURG
wordt door ons dringend aanbevolen de
heer
Voor de stemming voor een lid der
Staten in bet district VLISSINGEN
steunen wij met aandrang de candidatuur
van den heer
De Stemmingen hebben plaats op 20
April van 8 tot 5 uur.
Walsoorden. Het is opmerkelijk, hoe
in verband met de doorbraak aan den Wil-
helmuspolder het diepe vaarwater van de
Schelde zich meer naar den Wal verplaatst.
De groote zeeschepen, die van en naar
Antwerpen varen, blijven geen 100 meter
meer van den wal verwijderd. De groote
zandplaat nadert al meer en meer den
oever. Dat deze verlegging van den stroom
niet gunstig is voor de oeververdiging be
hoeft geen betoog. Waarschijnlijk zal
men na het dichten van den zeedijk
zoo de toestand alsdan niet verandert
genoodzaakt zijn pogingen aan te wenden
door zinkstukken den stroom te breken
en te verleggen.
Ellewoutsdijk. Als een bewijs dat de
prijzen der landerijen sterk stijgende zijn,
kan dienen, dat alhier deze week grond
is verkocht voor f 703 per gemet, benevens
de grond- en polderlasten dit jaar voor
rekening van den kooper en tevens de
jachtprijzen dit jaar nog voor den vorigen
eigenaar, zoodat zulke grond omstreeks
aan de f 800 per gemet komt op naam,
terwijl dezelfde grond den 16 Jan. 1896
door onzen notaris ook publiek geveild
werd en toegewezen werd voor f 281 per
gemet, derhalve alzoo per gemet in prijs
gelijk aan vroeger per H.A.
89
door
S0ALDIS.
V 1 i s s i n g e n.
IV.
Tot gebruik voor het H. Avondmaal bezit
de gemeente drie zilveren schotels en drie
zilveren schenkkannen, die in het jaar 1775
door den Heer Mr. Nicolaas van Hoorn van
Burgh zijn ten geschenke gegeven, bij ge
legenheid dat Z.Ed. de gedachtenis vierde
van zijn vijftigjarig lidmaatschap van den
Raad in zijn geboortestad. Vóór dien tijd
maakte men gebruik van een vierkante
tinnen schotel, tivee dito borden en vier
hooge glazen bekers. Deze glazen bekers
zijn gebruikt totdat de Waalsche gemeente
opgeheven werd.
In het jaar 1825 werd al wat die gemeente
bezat, bij de Herv gem. overgebracht.
Daaronder waren vier zilveren bekers, die
sedert bij de H. bediening zijn gebezigd,
totdat in het jaar 1846 aan de gemeente
door wijlen Vrouwe Anna van Oosterwijk,
wed. van Mr. Q. Stern, te Middelburg over
leden, eene som van 500 gld. gelegateerd
werd, tot aanschaffing van vier zilveren
bekers en twee collectebakjes, die thans
nog m gebruik zijn.
65eerillg daartoe eene toelage
,0JlcL uit de stadskas. Den 28
6 1301 werd door de stedelijke re
geering aan kerkmeesters medegedeeld,
dat het gouvernement voornemens was de
Evangelische gezangen met 1 April van
dat jaar ia te voeren, weshalve zij ge
machtigd werden om de noodige exem-
Bij de directe belastingen is met
ingang van 15 dezer benoemd tot kommies
2e klasse te water te Lobith A. Pouwer.
Bevorderd resp. 1 Mei en 1 Juni tot rijks
klerk de rijkski. 2e kl. M. Sanders, ter
inspectie Middelburg en J. Muste ten
kantore Tilburg. Verplaatst 10 April de
kommies 2e klas A. J. Spaan van Bruinisse
naar Vreeswijk (tijdel.)met 1 Mei de
rijkski. Ie klasse M. Sanders van de insp.
Middelburg naar de insp. Rotterdam.)^
Tholeti. Al de Vossemeersche vluch
telingen zijn thans uit de bewaarschool
vertrokken, ook de barak, die de zieken
huisvestte, en „Non Semper" zijn ontruimd;
alleen een paar patiëntjes, die aan roodvonk
leden, zijn nog aanwezig. Zuster Zuideina
van de Amsterdamsche Wijkverpleging,
die gedurende drie weken de leiding had,
vertrok weder naar Amsterdam, terwijl
zuster Hondius nog voorloopig blijft tot
ook de bovengenoemde lijders huiswaarts
kunnen keeren. Door dit vertrek is natuur
lijk het plaatselijk comité voorloopig van
heel wat zorg ontheven.
Oud-Vossemeer. Behalve de personen
die te Scherpenisse een onderkomen von
den, en welke heden eerst terugkeeren,
zijn thans haast zonder uitzondering alle
vluchtelingen teruggekeerd en, dank zij
het voortdurend schoone voorjaarsweer,
en waardoor het luchten der woningen dag
en nacht mogelijk is, mag de toestand vrij
bevredigend genoemd worden. Behalve de
polder Slabbecorn, die nog dag aan dag
bevloeit, begint het water in de polders
Oud-Kijkuit, Leguit en Vogelzang sterk te
dalen, terwijl ook de Vossemeersche polder
goed loostde wegen beginnen in het
midden van den polder droog te loopen,
maar die in het westen staan, evenals het
bouwland, nog vrij diep onder. Met paard
en kar maakten wij daardoor een tochtje
en schril is de tegenstelling met het bouw
land in aangrenzende polders, waar sterke
groei opgemerkt wordt en waar men aller
wegen met zaaien en poten bezig is. De
plaren aan te koopen, uit het bij de Her
vormden berustend fonds, terwijl voor
rekening van de stad zouden ingebonden
en van het wapen der stad voorzien wor
den, de noodige ex. voor de regeering,
den predikant en den voorzanger, en op
den band van eerstgenoemd zou geplaatst
wordenRaad der stad Vlissingen.
Vroeger genoten de predikanten eene
jaarwedde van 900 gld., behalve de oudste,
aan wien 200 gld. meer was toegelegd.
Daarenboven genoten zij voor ieder kind
beneden de 16 jaren oud, 50 gld., welke
gelden door den rentmeester der geeste
lijke goederen van Walcheren en JS'.-Be
veland werden uitbetaald.
Eer wij den overgang der Reformatie
te dezer stede bespreken, zij ten slotte
Dog gemeld, dat er hier, sedert onheug
lijke jaren een fonds bestaat, waaruit de
weduwen van predikanten, die minstens
de laatste twaalf jaren van Êun ambtelijk
leven, te Vlissingen in dienst zijn geweest,
eene uitkeering genieten. Zoo trokken
in het jaar 1900, twee weduwen elk 500
gld. 'sjaars uit deze beurs.
Onder de Zeeuwsche steden is Vlissin
gen een der eerste geweest, waar de kerk
hervorming is doorgedrongen. Dat reeds
in 1566 vele Hervormden zich op Wal
cheren en in Vlissingen bevonden, kan
blijken eensdeels uit de brieven van de
Hertogin van Burma aan de stedelijke
regeering geschreven, waarbij aangedron
gen werd op het behoud der religie, ge
waarschuwd tegen de seetarissen die „in
groote menigte" vergaderden en predikten
in de duinen omtrent Middelburg, en uit
de vraag die gedaan werd wat er gedaan
was om de predicaliën te beletten ander
deels uit een drietal brieven „van de ge
meen© voorstanders van 't evangelie",
waarin zij verklaren, dat, indien aan hen,
al was 't ook maar „bij maniere van oog-
luikinge" geene plaats toegestaan werd
om het Evangelie te prediken, zij zouden
meeste landbouwers weten uog niet, wat
zij zullen doen dit jaar met het verdronken
land sommige drooggevallen akkers wor
den bewerkt. In de behoefte aan drink
water wordt zooveel mogelijk voorzien
elk gezin krijgt per dag drie a vier emmers
drinkwater, waarmede aan de behoefte van
drink-en huishoudwater tamelijk is voldaan.
Aan de visscherij-perccelen, gelegen
in de Eendracht, in de nabijheid, van de
dijkbruiken in den polder Slabbecoorne,
onder Oud-Vossemeer, is een schade
toegebracht welke door vijf visschers is
opgegeven ten bedrage van f5375, terwijl
nog twee anderen, die mede schade be
liepen, nog geen ([opgaven deden "deze
schade betreft weggeslagen mosselzaad,
terwijl ook veel door zand is (verstikt.
De oestercampague loopt op haar
eind. Na Paschen duurt deze waarschijn
lijk nog wat voort, doch het vroege zomer
weer zal voor nog langer duur niet gun
stig zijD. Over 't algemeen is de verzen
ding dit jaar drukker geweest dan het
vorige jaar, doch de prijzen waren uiterst
laag, bij zware sorteering. De volgende
soorten werden verhandeldimperialen,
80—90 kg., 85—86 kg., 82—83 kg., 77—
78 kg., 68—70 kg., 64-65 kg., 58-60
kg., 5455 kg., 4748 kg. Het zou wer
kelijk de moeite waard zijn, om een put
te zien, waarin al deze soorten netjes ge
sorteerd liggen, om dan nog niet eens van
de /vakken" zaaioesters te spreken. Is
het wonder dat men soms spreekt van
10de soort. Ierseksche en Th. Ct.)
De villa Mariënburg te Leeuwarden
het vroegere zomerverblijf van prinses
Maria Louise, is in! het openbaar geveild
voor slechts f12,758.
Te Enschede had voor ruim twee
jaren zekere B. aan A. een woning ter
bewoning gegeven. Van huur betalen
was bij A. echter geen sprake. Dit verdroot
den eigenaar te meer, daar hij vruchteloos
eenige malen bij kantonrechter en recht,
bank had beproefd zijn vordering tot on f.
moeten verhuizen „waardoor de stad zeer
gedepopuleert zou worden, suleks datter
nauwelicks eenigh volck in de stadten
blijft". De Regeering schijnt echter met
de zaak verlegen te zijn geweest, want uit
den volgenden brief blijkt dat zij „ver
balick" geantwoord had, dat het verzoek
niet kon toegestaan worden. Men wendde
zich dus opnieuw tot den Magistraat, en
gaf te kennen, dat zij door het volk zouden
gedwongen worden Gods woord te predi
ken, waarvan ,,stracx volgen soude de
destructie der beelden en afgoden" zooals
op dien dag in Middelburg had plaatsge
grepen. Zij gaven daarom in overweging
om „den tempel te suyveren van die
grouwelicke afgoden, en d'exempel van
andere landen en kerken de ornamenten
en andere meubiliteyten in bewaering te
nemen", De Magistraat volgde dien raad
niet op en de beeldstormerij had ook hier
plaats, gelijk uit den derden brief blijkt.
Later schijnt men toch bij oogluiking
toegestaan te hebben de Hervormde leer
te predikenimmers in het jaar 1571
is in den kelder van een huis, vooraan op
de Groote Markt, in de Fransehe taal ge
predikt en het eerste avondmaal gevierd.
De drinkschaal bij die gelegenheid ge
bruikt, is lang in het bezit geweest van de
familie Clijvtr, door deze aan de stad ten
geschenke gegeven en berust thans op het
archief. Deze drinkschaal, van zilver ver
vaardigd, rust op een hoogen voet en is
vervaardigd door zekeren Jan Gouw els.
In het midden ziet men het borstbeeld van
een aanzienlijk persoon, die ridder van het
gulden vlies was. De rand van den beker,
aan de buitenzijde, heeft dit opschrift:
„Christus die spreekt die daen dorst, die
coeme tot mi ende drincke van dat water
dat Christus u geft, die en sal in der evicheit
niet mer dorsten. Joh. VII. 1572", waarbij
later gegraveerd is: „door ds. Justus Tjeenk
gepredikt in de Engelsche kerk te Vlissin
gen, alwaar deze kelk gebruikt is den 5
ruiming langs gereehtelijken weg te krijgen,
't Betrof hier namelijk geen huur. Ten
einde raad liet de eigenaar gisteren het
dak verwijderen, brak de zoldering er uit
en ook de deuren en vensters. A. deed
daarop een klacht bij de politie.
Een koetsier die te Haarlem van
een rijtuig viel, is aan de gevolgen over
leden. Een jongeling die te Gouda
met zijn fiets terwijl hij uitweek voor een
kind onder een postwagen geraakte, werd
overreden en ernstig gewond.
Onovertroffen.
Er zijn in den laatsten tijd heel wat
dingen uitgevonden, die het oude en ouder-
wetsche verdrongen hebben, maar er zijn
toch ook tal van zaken op te noemen,
die hun ouden roem handhaven, die zich
niet laten verdringen, of, als ze voor een
oogenblik uit de mode zijn, toch weder
spoedig haar oude plaats hernemen. Welke
nieuwerwetsche liflafjes zijn b.v. in staat
geweest onzen goeden, ouden Hollandsche
kost te verdringen. Eten de menschen
tegenwoordig geen hutspot of erwtensoep
meer Hebben al die nieuwerwetsche
dranken het gezonde gerstenbier kunnen
verdringen Alle praatjes en aanbevelin
gen helpen niets, als de dingen goed zjjn,
blijven ze gebruikt worden. Welke boer
zal b.v. zjjn stalmest willen missen Dat
komt, omdat stalmest alle noodige voe
dingsstoffen bevat, den grond verwarmt,
den bodem verbetert en nog veel andere
goede eigenschappen heeft.
En wat van den stalmest gezegd kan
worden, is ook waar van de Peru-Guano.
Alle goede eigenschappen, die de eerste
heeft, zijn ook bij de laatse te vinden.
De Peru-Guano bevat ook alle voedings
stoffen, verwarmt den grond ook en ver
betert den bodem evenzeer. Daarom blijven
stalmest en Peru-Guano hand aan hand
gaan. Geen boer is zoo d waas, ze te willen
missen. Beide zijn zij onovertroffen.
Even buiten Bolsward bij den land
bouwer Osinga werd dezer dagen inge-
April 1772. Want gij zijt tot vrijheid ge
roepen, broeders! alleenlijckgebruicktde
vrijheit niet tot eene oorsaake voor het
vleesch, maar dient malkander door de
liefde. Gal. 5 13".
Deze advondmaalbeker zal vermoedelijk
wel de oudste in onze Provincie zijn.
Nadat den 5 April 1572, op Paasch-
Zondag de Spanjaarden ter stad waren
uitgezet, en men bijstand van krijgsvolk
ontving, werd er op het Prinsenhuis (waar
schijnlijk stadhuis) openlijk gepredikt door
Louis d'Outrelean, die uit Frankrijk her
waarts gekomen was.
De eerst openbare leerrede in het Ne-
derduitsch werd in de Groote Kerk ge
houden den 28 Sept. 1572, door de pre
dikanten Daniel Lindeman uit Coll. 19 en
na den middag door Mr. Mattheus
„dienaar onder het kruis binnen Gent, uit
de gevangenis gebroken" met Johs. 7 37.
Op dien dag zijn vijf kinderen gedoopt,
twee paren getrouwd en is voorgelezen door
Joost Janse Kramer-. Gen. 12,13,14 en 15.
Volgens eene predikantenlijst, hangende
in de consistoriekamer van de Groote
Kerk, welke lijst nog geregeld wordt bij
gehouden, waren de drie eerste predikanten
Cornelis de Hondoverleden in 1602, Jo
hannes Gcrobulus, vermeld 7 Nov. 1579 en
David Arondeus, overleden in Dec. 1585.
Vrolïkhert in zijn „Vlissingsche Kerk
hemel" geeft een eenigzins andere volg
orde op en noemt als eerste predikanten
Jacs. Baselius, J. Qerobidus, Corns, de Hond
en boekt als vierden dienaar D. Arondeus.
Vrolïkhert2) volgende en deze lijst aan
vullende tot op den tegenwoordigen tijd,
zien wij dat Vlissingen tot op heden
door honderd en dertig leeraars is bediend.
Deze werd in 1575 de eerste predikant bij
de Waalsche gemeente alhier.
2) Mede predikant te dezer plaatse geweest
van 6 Nov. 1740 tot aan zijn emeritaat den 27
Sept. 1785.
brokeD, de bewoners door 't geruiseh ge
wekt, kwamen 't bed uit waarop de inbreker
de vlucht nam. Hij had nog niets kunnen
ontvreemden. Toen een uur daarna de
arbeider uit de stad kwam om te helpen
bij 't melken zag hij rook opstijgen uit
den watermolen van genoemden boer. Hij
mocht een begin van brand tijdigblussehen.
Bij den molen werd niets anders gevonden
dan wat lucifers, eenige snippertjes papier
en een eau de colognefleschje met sterken
drank.
Een paar dagen daarna brandde bij deu
landbouwer Postma onder Allingawier
een half uur van Bolsward de boerderij
af. Door het rumoer van het vee in den
stal werden de bewoners gewekt. In een
hoek waar nooit vuur komt, stonds alles
reeds in volle vlam. Aan blussehen viel
niet te denken en slechts het vee kon
worden gered. Des avonds van denzelfden
dag woedde nog feller brand in de boerderij
van Westerteip onder Wommels, ook niet
ver van Bolsward verwijderd. Daar was
zelfs aan redding niet te denken. Alles
verbrandde, ook een 30 stuks vee, en met
moeite redden zich de bewoners, met blaren
aan de voeten.
Bij nader onderzoek vond men op de
hierboven genoemde snippertjes papier
eenige Duitsche woorden die tot de aan
houding van den vermoedelijken brand
stichter leidden. Het is iemand die bij
genoemde boeren boerenknecht is geweest,
en een hekel aan hen had, wijl hij van
hen was weggeloopen, en zij hem zijn
loon niet hadden nagezonden over de
maanden die hij nog te dienen had. Daarom
moesten hunne boerderijen er aan. Zoo
stond het in zijn zakboekje dat bij zijn
arrestatie bij hem werd gevonden, waarop
de namen van genoemde boeren te lezen
stonden, en nog twee namen zonder streepje
ook van boeren bij wie hij gediend had,
en wier hoeve er, gelijk hij bij het ver
hoor nog eens uitdrukkelijk herhaalde
er ook aan zou gemoeten hebben. Hij
was een poos in Duitschland geweest, doch
Deze lijst willen wij dan inzien, of er
van enkele dienaars, uit hun levensge
schiedenis ook iets te vernemen valt. Wij
ontmoeten dan eerst ds. Baselius, die we
reeds, te Ouwerkerk zijnde, besproken heb
ben ook daar ter plaatse was hij de eerste
predikant.
JOHANNES GEROBULUS.
Geboren te 's-Hage, wordt van hem het
eerst gewag gemaakt, toen hij in 1566 te
Delft predikte. Vandaar moest hij door de
vervolging vluchten en begaf zich naar
Embden, waar hij conrector der Lat. school
was en den Oost-Frieschen Catechismus
in die taal overbracht.
In 1573 werd hij vandaar herwaarts
beroepen en bleef alhier in dienst tot hij
den 7 Juli 1585 ontslagen werd. Tijdens
hij hier stond, waagde de moedige man
het, om op 8 Oct. 1578, in de enkele
dagen te voren door de Roomschen ont
ruimde Magdalena-kerk te Goes, te predi
ken, waardoor de hervorming in die stad
haar beslag kreeg.
Bij een maaltijd op 13 April 1580, te
Vlissingen, na het vertrek van den Prins
van Oranje gehouden, schijnt de levendige,
licht bewogen man zich zelf te hebben ver
geten en door drank bevangen, ijdele
woorden te hebben gesproken. Deze zaak
gaf tot veel moeilijkheden aanleiding. Hij
werd door den kerkeraad gecensureerd
en moest openlijk boete doen.
In 't zelfde jaar werd hij voor zes weken
aan Brugge geleend om aldaar de dienst
waar te nemen. Iu 1586 was hij in dienst
te Harlingen en in datzelfde jaar nog te
Deventer.
In 1588 ontmoeten wij hem als predi
kant te Harderwijk en in 1590 te Utrecht,
alwaar hij den 14 Febr. 1606 overleed.
Zijn eehtgenooteJohanna van Eijck was
den 31 Oet. 1601 gestorven.
(Slot volgt),
