NIEUWSBLAD VOOR ZEELAND. No. 105. 1906 Zaterdag 3 Februari 20e Jaargang. CHRISTELIJK- HISTORISCH P. Merckens. Buitenlandse!! Overzicht. VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK Wed. VLISSINOEN. Jan Nieuwenhuyzen en zijne stichting. S. J. DE JONGE-VERWEST, te F. P. D'HUIJ, te Middelburg. Goes PRIJS DER ADVERTENTIËN IEDEREN WERKDAG DES AVONDS. Prijs per drie maanden franco p. p1.25. Enkele nummers0,026. rf- Voor een lid van den gemeenteraad (vacature-Loois) steunen wij de candi- datuor van den bekwamen artsvolks man en Statenlid H E R IJ K Middelburg, ook voor St. Laurens en Nieuw- en St. Joosland, 6, 7, 8. 9,13,14, 15, 10, 20,21,22, 23, 27 en 28 Februari, 1, 2, 6, 7 en 8 Maart. niet I De groote strijd van zoovele jaren voor gelijkheid bij ons onderwijs hooger en lageris na vele jaren voltooid en ge wonnen. De schoolstrijd is opgekomen met de antirevolutionaire partij, en de antirevolutionaire partij met den school strijd. En nu dien strijd gestreden is, kan eene herinnering aan hetRust niet zeker wel niet overbodig zijn. Als de strijd naar buiten gestreden is, en de overwinning behaald, dan blijft er nog zooveel naar binnen te arbeiden en te zorgen en te strijden. Strijd is er, en blijft er, op allerlei gebied. Op zichzelf is dat zeker niet te be treuren, want waar leven is, is strijd. Dat kan eenmaal niet anders, rust is dik wijls een teeken van verval. De vrede vorst kwam niet zooals iederen Kerst dag door hen die hun Bijbel niet kennen beweerd wordt om vrede te brengen op aarde, maar het zwaard. Het licht moet de duisternis bestrijden, de zonde woedt onophoudelijk, in eigen kring, zoo wel als daarbuiten, en de strijd te staken staat ganschelijk gelijk met zich op ge nade of ongenade over te geven. Uit den strijd, ook tusschen broeders, wordt niet zelden iets groots, iets goeds geboren, indien we daarbij maar niet ver geten dat indien leven strijd, daarom strijd nog geen leven is. Menigen strijd in kleineren of grooteren kring zou kunnen vermeden worden, zon der opoffering van beginsel, en indien dan al niet vermeden dan toch met minder scherpte en met meer waardeering gevoerd 3) FEUILLETO Langzaam kwam zij nader, voorafgegaan en gevolgd door een aantal dienaren en dienaressen, te zamen een lange rij. Verbaasd sloeg Nieuwenhuyzen dit alles gade. Toen de jonkvrouw in zijne onmid dellijke nabijheid gekomen was, waagde hij het haar even aan te spreken. „Beminnelijke jonkvrouw", zoo sprak de man, „hoe ik uw naam? Waar is uwe woon plaats en wie zijn deze uwe dienaressen Vriendelijk zag zij den vrager aan, doch °P zijne vragen bleef zij het antwoord schuldig. Het was een pijnlijk oogenblik V0°j- ,leu wenhuyzenOnvoldaan en onbe vredigd gevoelde hij zich alles behalve op zijn gemak. Uit dien toestand werd hij verlost door het hooren van eene onbekende stem m de verte, welluidend en doordrin gend genoeg, welke de beide eerste vragen „De schoone, die zich daar aan u ver toont, is de Wijsheid, de voortreffelijkste gave, die God den menschen in deze wereld schenkt en nochtans door niet weinigen veracht, ja verworpen wordt" Voorts werden al de dienaren en diena ressen, welke haar, de Wijsheid, omringden bij name genoemd en hunne beminnelijke eigenschappen geprezen. Hierna ontwaakte Nieuwenhuyzen. Het droomgezicht gaf hem stof tot over denking en reden tot droefgeklag, ziende hoe deze beminnekelijke jonkvrouw maar al te weinig wordt gekend en gewaardeerd. worden. In menigen strijdt in kleineren of grooteren kring strijd hij die de vijand van het Koninkrijk Gods is meë en be dient zich nu eens van deze dan van gene persoonlijkheid of omstandigheid om te bederven wat goeds of te scheppen wat kwaads is. Rust niet, beteekent niet al leen strijdt voort, maar ook en meer nog arbeidt voort. Waar eindigt de strijd en waar begint den arbeid, of waar eindigt den arbeid en waar zal de strijd beginnen Ieder weet, of kan ten minste weten waarvoor we strijden en wat doel onzen arbeid heeft. Het behoud onzer christelijk- nationale instellingen is het doel van onzen arbeid. Tegen de losmaking van de fon damenten van onze christelijke maat schappij gaat onzen strijd. Wij kunnen die grondslagen niet vol doende bevestigen, wij de ontwrichting niet beletten. Maar God kan het en Ilij heeft ons in het verleden den weggewezen. Bouwt en bevolkt scholen met den Bijbel. Dat kost jaren arbeid, veel toewijding, veel geld. Maar dat juist staalt den inoed en de kracht. Nooit is er winste te behalen tenzij eerst het geloof beproetd zij. Verlangt gij uwe kinderen te onttrekken aan de ondermijning van ons oude geloof en zedeleer, verlangt gij voor uwe kin deren liet onderwijs dat de modernen ver derfelijk en de socialisten verlagend achten, welnu arbeidt voor u en de uwen aan de school. Dank zij de sinds 1 Januari in uitvoering zijnde wetten is thans op de meeste plaatsen in onze orthodoxe provincie de mogelijk heid niet uitgesloten om een school met den Bijbel te bezitten. Als maar met onwankelbaar vertrouwen op God biddend werken gepaard gaat en het Rust nietook na dankbaar aan vaarde overwinning ons bezielt. Zuid-Afrik a. Eenige Hollandsche bladenVolksstem (Pretoria) en Ons Land (Kaapstad) her dachten dezer dagen dat 10 jaar te voren in Januari 1896 Jamesons stroop tocht werd ondernomen. Een Kaapseh blad vond dit „niet netjes" van de Hollandsche En velen, die haar gemis betreuren, en ver langend naar haar uitzien, zag Nieuwen huyzen door een moeilijk te overbruggen klove van haar gescheiden. Zoo gaarne wenschte hij dezen de be hulpzame hand te bieden, hen voor te gaan en voor te lichten op het pad, dat hen in de onmiddellijke nabijheid van deze dochter des hemels zou leiden. De loffelijke voor beelden van den edelen Franke, stichter van het weeshuis te Halle, alsmede van Wesley en Whitefield, de bekende Metho distenleeraars in Engeland te dien tijde, gaven hem in aansluiting aan zijn droom, aanleiding om in die richting werkzaam te zijn. De talrijke Genootschappen en Maat schappijen in ons vaderland, welke met loffelijken ijver zich toelegden op het aan brengen van kundigheden en het verbeteren der zeden, weren niet naar Nieuwenhuy- zen's hart. De werken door bedoelde Genootschap pen uitgegeven, waren naar zijn oordeel, veelal te omslachtig, te geleerd en te kost baar en alzoo niet geschikt voor den een- voudigen en minvermogenden burger, die trouwens al die uitgestalde wijsheid nau welijks de aandacht waardig keurde en ze gewoon weg liet passeeren. De ijverige werkzame man stelde zich voor eene Maatschappij op te richten, welke met vermijding dezer gebreken, trachten zou, op eenvoudige, duidelijke en minder omslachtige wijze geschikte onderwerpen, strekkende tot verlichting en verbetering, onder het volk te brengen, ten einde den eenvoudigsten burger alzoo de gelegenheid te verschaffen tot onderzoek. UITGAVE DER FIRMA EN VAN bladen, maar werd door Ons Land op onderstaande wijze afdoende van repliek gediend In de Cape Times van Zaterdag ,w°rd' 't een en ander gezegd naar aanleiding van ons arrikel van 30 December, onder 't opschrift >Gedenk". Onze tijdgenoot meent, dat een herinnering aan de Jameson inval niet van pas was in de Kerstmisweek. Wel, als dit zo is, dan ligt de schuld niet bij ons, maar bij de aan voerder van de vrijbuitersbende, die geen Kerst misweek ontzag, toen hij zijn verraderlike inval in de bevriende staat maakte, onder voorwendsel van een leugenachtige brief. Onze tijdgenoot gaat voort»Deze bitterheid is van onpas in [deze tijd van ,'t jaarmaar 't komt dubbel van onpas voor mannen die altijd tegen de srassen" politiek van 't goevernement preken, en bewerên, dat de Progressieven oude wonden voor hun eigen doeleindpn openhouden". Maar dr. Jameson is hoe belangrijk ook in de oogen van de Cape Times, en de Kolonie schijnt zonder hem goed genoeg klaar te komen toch nog niet seen ras". Het zal ons spijten indien we het Engelse ras zouden moeten gaan vereenzelvigen met de aanvoerder van de ver raderlike sluiptocht. Tot nog toe hebben we gemeend, dat alle Engelsen, die roem dragen op de goede naam van Engeland, die sluip tocht verafschuwden, en ongaarne laten we deze meening varen. In ieder geval zijn we niet bereid dit te doen op een ondoordachte en onzinnige voorstelling van de Cape Times. Het bovenstaande geldt den huidigen eerste minister van de Kaap-kolonie. Die is, in Engelsche beteekenis allijd, de „geachte" staatsman. Japan. Het zegevierende Japan, dat de wereld van zich spreken deed door zijn daden tegen Rusland, dreigt een aanfluiting te worden, wegens zijn hulpeloos optreden tegenover de eigenzonen. Daarheerschtn.l. hongersnood in dit roemruchte land. Men zegt dat reeds een miljoen menschen in gevaar zijn van honger om te komen. De Mikado schonk 50 duizend jen voor de hongerlijdenden. Maar de middelen van onderstand blijven ontoereikend. Zou het niet op den weg van Engeland liggen, den bondgenoot te hulp te snellen Doch 'tis helaas waar, het bondgenoot schap is alleen van kracht wanneer er gevochten, niet wanneer er gegeten moet worden Rusland. Eer het roerige Rusland tot rust komt Dit plan, allengs meer tot rijpheid ge komen, werd te Monnikendam ten uitvoer gelegd. Nieuwenhuyzen sprak er het eerst over met zijn zoon, toenmaals geneesheer te Edam in zijne onmiddellijke nabijheid, die het plan zijns vaders toejuichte en in den Doopsgezinden leeraar van zijne woon plaats een ijverig medehelper vond. Bij dit drietal voegden zich, behalve zekere J. A. Roos en H. Bakker, ook nog de Lutkersche leeraar van Monnikendam, n.l. Johannes Lucas Loggen. De vrienden besloten een parig, om dit schoone ontwerp van dominee Nieuwenhuyzen te verwezenlijken. Werk zaam te zijn voor het belang van den min vermogenden burger, en dientengevolge te zorgen voor de verbetering van het school wezen en de opvoeding der jeugd, ziedaar het doel en streven van de oprichters dezer Maatschappij, die op voorstel van haren stichter tot zinspreuk koos „Tot Nut van 't Algemeen". Den 16 van Slachtmaand 1784 werd de eerste vergadering gehouden, en wel te Edam, waarin.een Bestuur verkozen werd.2) Tevens werd besloten circulaires te ver zenden door het geheele land, waarin doel en streven van' de Maatschappij werd uit eengezet met de welmeenende uitnoodiging om als lid, hetzij werkend, of alleen beta lend, toe te treden. Over den aanvanke- lijken uitslag kon het Bestuur tevreden zijn. Weldra nam het aantal leden dermate toe, dat het Bestuur zich verplicht zag, Ds. J. A. Hoekstra. 2) J. A. Hoekslra, Yoorz., I. Roos, Penningm,, M. Niewenhuyzen, Secretaris. van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent. Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent. zal er nog heel wat moeten gebeuren. Wel blijkt meer en meer dat het Gezag der Revolutie de baas werd, maar nog niet dal de Revolutie tot zwijgen is ge bracht. Zij moppert nog heel wat na. Het woelige Warschau vooral sputtert nog erg tegen. Zoo werd gisteravond om streeks 10 uur de voorstad Wola door soldaten afgezet. Daarna werden alle hui zen doorzocht. Ook is bericht ontvangen, dat te Lodz het brandewijnpakhuis van de Regeering in brand staalook de spiribis-distilleeideri.j brandt. Dat Ruslands handel het vorige jaar zeer geleden heeft, vooral de invoerliandel, ten gevolge van den oorlog, is licht te begrijpen. Volgens ofliciëele opgaven wijst de balans van den buitenlandschen handel over de Europeesche havens over 1905 een hooger uitvoer dan invoer aan van 469 millioen roebel. De uitvoer bedroeg 992 en de invoer 523 roebel. Japan, en Engeland. Het Japansch-Engelsch tractaat legt den contractanten ernstige verplichtingen opdat wordt in Japan wel gevoeld doch in Engeland schijnt men er, naar de opvatting in Japan, niet zoo ernstig van doordrongen te zijn. Dit blijkt onder meer uit een interpellatie (vraag om inlichting) Woensdag door Oishi, een der leiders van de oppositie in het Japansche parlement, tot den minister van Oorlog, Terauchi, gericht. De afgevaardigde vraagde welke uitbreiding van het Japansche leger nood zakelijk was bij de tenuitvoerlegging van de bepalingen van het Britsch-Japansch verdrag. En verder of het, nu het Britsche leger niet in dezelfde mate werd uitge breid als de Britsche vloot, niet noodig was op denoodzakelijkheidvan verbetering van het leger, door Engeland, aan te dringen, opdat niet bij de eene verbondene grooter verantwoordelijkheid zou bestaan dan bij de andere. De minister van Oorlog antwoordde in bevestigenden zin. Naar wordt aangenomen, heeft de minis ter hierbij art. 7 van het Britsch-Japansch tractaat op het oog gehad. Italië. Italië begint Oostenrijk achterop te gaan in het sukkelen met zijn ministeries. Zelfs tegen de oorspronkelijke bedoeling in, eenige invloedrijke mannen o.a. prof. J. J. Ie Sage ten Broek, allen buiten Edam woon achtig, uit te noodigen om als medebe stuurslid der Maatschappij zitting te nemen. Onder die allen werden de rollen ver deeld. Overal werden afdeelingen, eigenlijk Departementen opgericht. Allen, die met het doel der Maatschappij instemden, konden als werkende of betalende leden toetreden. Alleen Joden nietzij maakten, wat meer gebeurd is, eene uitzondering op den regel3). Ook damesdonatrices waren welkom. Zoo breidde zich deze Neder- landsche Maatschappij Tot nut van 't Algemeen in 1798 verwisselde zij van naam en werd tot 1806 Bataafsche Maat schappij allengs uit4). In het revolutie jaar 1787 werd eigenlijk door een zooge- genaamde coup d'état op een algemeene vergadering te Amsterdam, waar zelfs enkele departementen o.a. Edam, Woerden en Gouda waren weggebleven, de bepaling gemaakt, dat voortaan het Hoofdbestuur der Maatschappij, bestaande behalve den secretaris Dr. Martinus Nieuwenhuyzen uit 8 leden5), te Amsterdam zou zetelen. Ze werden overeenkomstig het aldaar ge nomen besluit Hoofdbestuurders genoemd. Jan Nieuwenhuyzen werd surnumerair- 3) Eerst in 1864 werd er aan die uitsluiting een einde gemaakt. 4) In 1786 bestond zij uit 8 dep. met 450 ledenin 1797 uit 49 dep. met 3478 leden in 1809 uit 96 dep. met 7384 ledenenz. 5) Allen, behalve de secretaris, zouden jaar lijks, te beginnen met 1789, twee aan twee aftreden. de krachtige figuur van een Fortis is tegen den wassenden stroom der socialistische oppositie niet meer bestand. Reeds 't vorige jaar, ondanks de mooie beloften van sociale hervormingen, had de Kamer hem smadelijk de medewerking opgezegd. Zijn aanvraag om ontslag bij den Koning was in zoover aanvaard dat hem de reconstructie van het Kabinet werd opge dragen. f Dit nieuwe Kabinet met het prachtigste program van de wereld toegerust, ver scheen deze week voor de Kamer, en de premier sprak schoone woorden uit. Doch onmiddellijk nadat hij zijn lange regee- ringsverklaring had beëindigd openden de socialistische leiders, onder welke de be-7 kende prof. Ferri, een zeer heftigen,groven aanval op den minister-president en eisch- ten sluiting der zitting, wijl zij geen samen werking met dit Kabinet begeerden. Hun wantrouwen in de binnenlandsche staatkunde der regeoring wordt door de conservatieven gedeeld. En dat maakte 't mogelijk dat een motie van goedkeuiiug van het reg'eeringsbeleid, waarmede de ministers zich vereenigd hadden, met 220 tegen 180 stemmen werd verworpen. Fortis heeft zijn portefeuille ter be schikking gesteld. Italië dat al zoovele radicale ministers na Crispi, verslonden heeft, gaat met rasache schreden de „ze geningen" van een socialistisch kabinet tegemoet. Marokko. Er schijnt te Algeeiras een tijn stukje politiek te worden afgespeeld. De belasting-quaestie, feitelijk an in ternationaal belang, zal ten slotte wel worden afgedaan. De sultan van Marokko zal voor een deel zijn zin wel krijgen, de invoerrechten zullen wel verhoogd worden. Maar de regel ng der politie is ook nog een netelige quaestie. Er liggen daar nog meer voetangels en klemmen. En al meer verdwijnt de hoop dat de Franscbe en Duitsche gedelegeerden el kander zullen gaan verstaan. Wel zullen aan Frankrijk en Spanje als den meest geïntresseerden, mede door Duitscliland een bijzondere positie wor den vergund, benevens het recht om recht streeks met den Maghzen te onderhande len over de maatregelen die zij wensche- Hoofdlid boven het gewone getal, en ontving uit ooorzaak zijner groote ver diensten als eersten ontwerper der Maat schappij, den gouden eerepenning. Het volgende jaar bleek de toestand der Maatschappij minder gunstig. Verschil lende oorzaken werkten daartoe mede. Vooreerst de oneenigheid in den boezem der Maatschappij zelve6), dan de heer- schende revolutiegeest in het vaderland, maar vooral de verwarde staat harer geld middelen. Dit alles prikkelde de nieuwverkozen Hoofdbestuurders tot verdubbelden ijver. Het aantal departementen nam toe en de finantiën raakten vooral door het overleg en zuinig beheer van den toemaligen penninhmeester, dhr. Dirk van Hinloopen, weldra weêr in orde, Een smartelijk ver lies leed de Maatschappij in het jaar 1793, door het overlijden van haren algemeenen secretaris dhr. Martinus Nieuwenhuyzen7). 6) O. m. ook over de uitgave van een al manak. Deze verregaande oneenigheid werd eerst in 1792 beëindigd. 7) Hij stierf op 33 jarigen leeftijd te Haarlem. Plechtig werd 's mans nagedachtenis gevierd in de beide Amsterdamsche departementen, door het uitspreken van redevoeringen, waarin zijne verdiensten voor de Maatschappij gehuldigd werden. Zijn weduwe ontving als blijk van hoogachting en waardeering een dubbelen gou den Eerepenning der Maatschappij en voor elk van haar heide nog jeugdige kinderen een zilveren, dit alles vergezeld gaande van een gepast diploma, met vermelding van de rede* van dit blijk van hoogachting. Slot volgt).

Krantenbank Zeeland

De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland | 1906 | | pagina 1