NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 105. 1906
Zaterdag 3 Februari
20e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
P. Merckens.
Buitenlandse!! Overzicht.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed.
VLISSINOEN.
Jan Nieuwenhuyzen en zijne stichting.
S. J. DE JONGE-VERWEST, te
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
Goes
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1.25.
Enkele nummers0,026.
rf-
Voor een lid van den gemeenteraad
(vacature-Loois) steunen wij de candi-
datuor van den bekwamen artsvolks
man en Statenlid
H E R IJ K
Middelburg, ook voor St. Laurens en
Nieuw- en St. Joosland, 6, 7, 8. 9,13,14,
15, 10, 20,21,22, 23, 27 en 28 Februari, 1,
2, 6, 7 en 8 Maart.
niet I
De groote strijd van zoovele jaren voor
gelijkheid bij ons onderwijs hooger en
lageris na vele jaren voltooid en ge
wonnen. De schoolstrijd is opgekomen
met de antirevolutionaire partij, en de
antirevolutionaire partij met den school
strijd. En nu dien strijd gestreden is,
kan eene herinnering aan hetRust niet
zeker wel niet overbodig zijn.
Als de strijd naar buiten gestreden is,
en de overwinning behaald, dan blijft er
nog zooveel naar binnen te arbeiden en
te zorgen en te strijden. Strijd is er, en
blijft er, op allerlei gebied.
Op zichzelf is dat zeker niet te be
treuren, want waar leven is, is strijd.
Dat kan eenmaal niet anders, rust is dik
wijls een teeken van verval. De vrede
vorst kwam niet zooals iederen Kerst
dag door hen die hun Bijbel niet kennen
beweerd wordt om vrede te brengen
op aarde, maar het zwaard. Het licht
moet de duisternis bestrijden, de zonde
woedt onophoudelijk, in eigen kring, zoo
wel als daarbuiten, en de strijd te staken
staat ganschelijk gelijk met zich op ge
nade of ongenade over te geven.
Uit den strijd, ook tusschen broeders,
wordt niet zelden iets groots, iets goeds
geboren, indien we daarbij maar niet ver
geten dat indien leven strijd, daarom strijd
nog geen leven is.
Menigen strijd in kleineren of grooteren
kring zou kunnen vermeden worden, zon
der opoffering van beginsel, en indien dan
al niet vermeden dan toch met minder
scherpte en met meer waardeering gevoerd
3)
FEUILLETO
Langzaam kwam zij nader, voorafgegaan
en gevolgd door een aantal dienaren en
dienaressen, te zamen een lange rij.
Verbaasd sloeg Nieuwenhuyzen dit alles
gade. Toen de jonkvrouw in zijne onmid
dellijke nabijheid gekomen was, waagde
hij het haar even aan te spreken.
„Beminnelijke jonkvrouw", zoo sprak de
man, „hoe ik uw naam? Waar is uwe woon
plaats en wie zijn deze uwe dienaressen
Vriendelijk zag zij den vrager aan, doch
°P zijne vragen bleef zij het antwoord
schuldig. Het was een pijnlijk oogenblik
V0°j- ,leu wenhuyzenOnvoldaan en onbe
vredigd gevoelde hij zich alles behalve op
zijn gemak. Uit dien toestand werd hij
verlost door het hooren van eene onbekende
stem m de verte, welluidend en doordrin
gend genoeg, welke de beide eerste vragen
„De schoone, die zich daar aan u ver
toont, is de Wijsheid, de voortreffelijkste
gave, die God den menschen in deze wereld
schenkt en nochtans door niet weinigen
veracht, ja verworpen wordt"
Voorts werden al de dienaren en diena
ressen, welke haar, de Wijsheid, omringden
bij name genoemd en hunne beminnelijke
eigenschappen geprezen. Hierna ontwaakte
Nieuwenhuyzen.
Het droomgezicht gaf hem stof tot over
denking en reden tot droefgeklag, ziende
hoe deze beminnekelijke jonkvrouw maar
al te weinig wordt gekend en gewaardeerd.
worden. In menigen strijdt in kleineren
of grooteren kring strijd hij die de vijand
van het Koninkrijk Gods is meë en be
dient zich nu eens van deze dan van gene
persoonlijkheid of omstandigheid om te
bederven wat goeds of te scheppen wat
kwaads is. Rust niet, beteekent niet al
leen strijdt voort, maar ook en meer nog
arbeidt voort. Waar eindigt de strijd en
waar begint den arbeid, of waar eindigt
den arbeid en waar zal de strijd beginnen
Ieder weet, of kan ten minste weten
waarvoor we strijden en wat doel onzen
arbeid heeft. Het behoud onzer christelijk-
nationale instellingen is het doel van onzen
arbeid. Tegen de losmaking van de fon
damenten van onze christelijke maat
schappij gaat onzen strijd.
Wij kunnen die grondslagen niet vol
doende bevestigen, wij de ontwrichting
niet beletten. Maar God kan het en Ilij
heeft ons in het verleden den weggewezen.
Bouwt en bevolkt scholen met den Bijbel.
Dat kost jaren arbeid, veel toewijding,
veel geld.
Maar dat juist staalt den inoed en de
kracht. Nooit is er winste te behalen
tenzij eerst het geloof beproetd zij.
Verlangt gij uwe kinderen te onttrekken
aan de ondermijning van ons oude geloof
en zedeleer, verlangt gij voor uwe kin
deren liet onderwijs dat de modernen ver
derfelijk en de socialisten verlagend achten,
welnu arbeidt voor u en de uwen aan de
school.
Dank zij de sinds 1 Januari in uitvoering
zijnde wetten is thans op de meeste plaatsen
in onze orthodoxe provincie de mogelijk
heid niet uitgesloten om een school met
den Bijbel te bezitten.
Als maar met onwankelbaar vertrouwen
op God biddend werken gepaard gaat
en het Rust nietook na dankbaar aan
vaarde overwinning ons bezielt.
Zuid-Afrik a.
Eenige Hollandsche bladenVolksstem
(Pretoria) en Ons Land (Kaapstad) her
dachten dezer dagen dat 10 jaar te voren
in Januari 1896 Jamesons stroop
tocht werd ondernomen. Een Kaapseh blad
vond dit „niet netjes" van de Hollandsche
En velen, die haar gemis betreuren, en ver
langend naar haar uitzien, zag Nieuwen
huyzen door een moeilijk te overbruggen
klove van haar gescheiden.
Zoo gaarne wenschte hij dezen de be
hulpzame hand te bieden, hen voor te gaan
en voor te lichten op het pad, dat hen in de
onmiddellijke nabijheid van deze dochter
des hemels zou leiden. De loffelijke voor
beelden van den edelen Franke, stichter
van het weeshuis te Halle, alsmede van
Wesley en Whitefield, de bekende Metho
distenleeraars in Engeland te dien tijde,
gaven hem in aansluiting aan zijn droom,
aanleiding om in die richting werkzaam
te zijn.
De talrijke Genootschappen en Maat
schappijen in ons vaderland, welke met
loffelijken ijver zich toelegden op het aan
brengen van kundigheden en het verbeteren
der zeden, weren niet naar Nieuwenhuy-
zen's hart.
De werken door bedoelde Genootschap
pen uitgegeven, waren naar zijn oordeel,
veelal te omslachtig, te geleerd en te kost
baar en alzoo niet geschikt voor den een-
voudigen en minvermogenden burger, die
trouwens al die uitgestalde wijsheid nau
welijks de aandacht waardig keurde en ze
gewoon weg liet passeeren.
De ijverige werkzame man stelde zich
voor eene Maatschappij op te richten, welke
met vermijding dezer gebreken, trachten
zou, op eenvoudige, duidelijke en minder
omslachtige wijze geschikte onderwerpen,
strekkende tot verlichting en verbetering,
onder het volk te brengen, ten einde den
eenvoudigsten burger alzoo de gelegenheid
te verschaffen tot onderzoek.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
bladen, maar werd door Ons Land op
onderstaande wijze afdoende van repliek
gediend
In de Cape Times van Zaterdag ,w°rd'
't een en ander gezegd naar aanleiding van ons
arrikel van 30 December, onder 't opschrift
>Gedenk". Onze tijdgenoot meent, dat een
herinnering aan de Jameson inval niet van pas
was in de Kerstmisweek. Wel, als dit zo is,
dan ligt de schuld niet bij ons, maar bij de aan
voerder van de vrijbuitersbende, die geen Kerst
misweek ontzag, toen hij zijn verraderlike inval
in de bevriende staat maakte, onder voorwendsel
van een leugenachtige brief. Onze tijdgenoot
gaat voort»Deze bitterheid is van onpas
in [deze tijd van ,'t jaarmaar 't komt dubbel
van onpas voor mannen die altijd tegen de
srassen" politiek van 't goevernement preken,
en bewerên, dat de Progressieven oude wonden
voor hun eigen doeleindpn openhouden". Maar
dr. Jameson is hoe belangrijk ook in de
oogen van de Cape Times, en de Kolonie
schijnt zonder hem goed genoeg klaar te komen
toch nog niet seen ras". Het zal ons spijten
indien we het Engelse ras zouden moeten gaan
vereenzelvigen met de aanvoerder van de ver
raderlike sluiptocht. Tot nog toe hebben we
gemeend, dat alle Engelsen, die roem dragen
op de goede naam van Engeland, die sluip
tocht verafschuwden, en ongaarne laten we
deze meening varen. In ieder geval zijn we niet
bereid dit te doen op een ondoordachte en
onzinnige voorstelling van de Cape Times.
Het bovenstaande geldt den huidigen
eerste minister van de Kaap-kolonie.
Die is, in Engelsche beteekenis allijd,
de „geachte" staatsman.
Japan.
Het zegevierende Japan, dat de wereld
van zich spreken deed door zijn daden
tegen Rusland, dreigt een aanfluiting te
worden, wegens zijn hulpeloos optreden
tegenover de eigenzonen. Daarheerschtn.l.
hongersnood in dit roemruchte land. Men
zegt dat reeds een miljoen menschen in
gevaar zijn van honger om te komen. De
Mikado schonk 50 duizend jen voor de
hongerlijdenden. Maar de middelen van
onderstand blijven ontoereikend.
Zou het niet op den weg van Engeland
liggen, den bondgenoot te hulp te snellen
Doch 'tis helaas waar, het bondgenoot
schap is alleen van kracht wanneer er
gevochten, niet wanneer er gegeten moet
worden
Rusland.
Eer het roerige Rusland tot rust komt
Dit plan, allengs meer tot rijpheid ge
komen, werd te Monnikendam ten uitvoer
gelegd.
Nieuwenhuyzen sprak er het eerst over
met zijn zoon, toenmaals geneesheer te
Edam in zijne onmiddellijke nabijheid, die
het plan zijns vaders toejuichte en in den
Doopsgezinden leeraar van zijne woon
plaats een ijverig medehelper vond. Bij dit
drietal voegden zich, behalve zekere J. A.
Roos en H. Bakker, ook nog de Lutkersche
leeraar van Monnikendam, n.l. Johannes
Lucas Loggen. De vrienden besloten een
parig, om dit schoone ontwerp van dominee
Nieuwenhuyzen te verwezenlijken. Werk
zaam te zijn voor het belang van den min
vermogenden burger, en dientengevolge te
zorgen voor de verbetering van het school
wezen en de opvoeding der jeugd, ziedaar
het doel en streven van de oprichters dezer
Maatschappij, die op voorstel van haren
stichter tot zinspreuk koos „Tot Nut van
't Algemeen".
Den 16 van Slachtmaand 1784 werd de
eerste vergadering gehouden, en wel te
Edam, waarin.een Bestuur verkozen werd.2)
Tevens werd besloten circulaires te ver
zenden door het geheele land, waarin doel
en streven van' de Maatschappij werd uit
eengezet met de welmeenende uitnoodiging
om als lid, hetzij werkend, of alleen beta
lend, toe te treden. Over den aanvanke-
lijken uitslag kon het Bestuur tevreden
zijn. Weldra nam het aantal leden dermate
toe, dat het Bestuur zich verplicht zag,
Ds. J. A. Hoekstra.
2) J. A. Hoekslra, Yoorz., I. Roos, Penningm,,
M. Niewenhuyzen, Secretaris.
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
zal er nog heel wat moeten gebeuren.
Wel blijkt meer en meer dat het Gezag
der Revolutie de baas werd, maar nog
niet dal de Revolutie tot zwijgen is ge
bracht. Zij moppert nog heel wat na.
Het woelige Warschau vooral sputtert
nog erg tegen. Zoo werd gisteravond om
streeks 10 uur de voorstad Wola door
soldaten afgezet. Daarna werden alle hui
zen doorzocht. Ook is bericht ontvangen,
dat te Lodz het brandewijnpakhuis van
de Regeering in brand staalook de
spiribis-distilleeideri.j brandt.
Dat Ruslands handel het vorige jaar
zeer geleden heeft, vooral de invoerliandel,
ten gevolge van den oorlog, is licht te
begrijpen. Volgens ofliciëele opgaven wijst
de balans van den buitenlandschen handel
over de Europeesche havens over 1905
een hooger uitvoer dan invoer aan van
469 millioen roebel. De uitvoer bedroeg
992 en de invoer 523 roebel.
Japan, en Engeland.
Het Japansch-Engelsch tractaat legt
den contractanten ernstige verplichtingen
opdat wordt in Japan wel gevoeld
doch in Engeland schijnt men er, naar de
opvatting in Japan, niet zoo ernstig van
doordrongen te zijn. Dit blijkt onder meer
uit een interpellatie (vraag om inlichting)
Woensdag door Oishi, een der leiders van
de oppositie in het Japansche parlement,
tot den minister van Oorlog, Terauchi,
gericht. De afgevaardigde vraagde welke
uitbreiding van het Japansche leger nood
zakelijk was bij de tenuitvoerlegging van
de bepalingen van het Britsch-Japansch
verdrag. En verder of het, nu het Britsche
leger niet in dezelfde mate werd uitge
breid als de Britsche vloot, niet noodig
was op denoodzakelijkheidvan verbetering
van het leger, door Engeland, aan te
dringen, opdat niet bij de eene verbondene
grooter verantwoordelijkheid zou bestaan
dan bij de andere.
De minister van Oorlog antwoordde in
bevestigenden zin.
Naar wordt aangenomen, heeft de minis
ter hierbij art. 7 van het Britsch-Japansch
tractaat op het oog gehad.
Italië.
Italië begint Oostenrijk achterop te gaan
in het sukkelen met zijn ministeries. Zelfs
tegen de oorspronkelijke bedoeling in,
eenige invloedrijke mannen o.a. prof. J. J.
Ie Sage ten Broek, allen buiten Edam woon
achtig, uit te noodigen om als medebe
stuurslid der Maatschappij zitting te
nemen.
Onder die allen werden de rollen ver
deeld. Overal werden afdeelingen, eigenlijk
Departementen opgericht. Allen, die met
het doel der Maatschappij instemden,
konden als werkende of betalende leden
toetreden. Alleen Joden nietzij maakten,
wat meer gebeurd is, eene uitzondering
op den regel3). Ook damesdonatrices waren
welkom. Zoo breidde zich deze Neder-
landsche Maatschappij Tot nut van 't
Algemeen in 1798 verwisselde zij van
naam en werd tot 1806 Bataafsche Maat
schappij allengs uit4). In het revolutie
jaar 1787 werd eigenlijk door een zooge-
genaamde coup d'état op een algemeene
vergadering te Amsterdam, waar zelfs
enkele departementen o.a. Edam, Woerden
en Gouda waren weggebleven, de bepaling
gemaakt, dat voortaan het Hoofdbestuur
der Maatschappij, bestaande behalve den
secretaris Dr. Martinus Nieuwenhuyzen
uit 8 leden5), te Amsterdam zou zetelen.
Ze werden overeenkomstig het aldaar ge
nomen besluit Hoofdbestuurders genoemd.
Jan Nieuwenhuyzen werd surnumerair-
3) Eerst in 1864 werd er aan die uitsluiting
een einde gemaakt.
4) In 1786 bestond zij uit 8 dep. met 450
ledenin 1797 uit 49 dep. met 3478 leden
in 1809 uit 96 dep. met 7384 ledenenz.
5) Allen, behalve de secretaris, zouden jaar
lijks, te beginnen met 1789, twee aan twee
aftreden.
de krachtige figuur van een Fortis is tegen
den wassenden stroom der socialistische
oppositie niet meer bestand.
Reeds 't vorige jaar, ondanks de mooie
beloften van sociale hervormingen, had de
Kamer hem smadelijk de medewerking
opgezegd. Zijn aanvraag om ontslag bij den
Koning was in zoover aanvaard dat hem de
reconstructie van het Kabinet werd opge
dragen. f
Dit nieuwe Kabinet met het prachtigste
program van de wereld toegerust, ver
scheen deze week voor de Kamer, en de
premier sprak schoone woorden uit. Doch
onmiddellijk nadat hij zijn lange regee-
ringsverklaring had beëindigd openden de
socialistische leiders, onder welke de be-7
kende prof. Ferri, een zeer heftigen,groven
aanval op den minister-president en eisch-
ten sluiting der zitting, wijl zij geen samen
werking met dit Kabinet begeerden.
Hun wantrouwen in de binnenlandsche
staatkunde der regeoring wordt door de
conservatieven gedeeld. En dat maakte
't mogelijk dat een motie van goedkeuiiug
van het reg'eeringsbeleid, waarmede de
ministers zich vereenigd hadden, met 220
tegen 180 stemmen werd verworpen.
Fortis heeft zijn portefeuille ter be
schikking gesteld. Italië dat al zoovele
radicale ministers na Crispi, verslonden
heeft, gaat met rasache schreden de „ze
geningen" van een socialistisch kabinet
tegemoet.
Marokko.
Er schijnt te Algeeiras een tijn stukje
politiek te worden afgespeeld.
De belasting-quaestie, feitelijk an in
ternationaal belang, zal ten slotte wel
worden afgedaan. De sultan van Marokko
zal voor een deel zijn zin wel krijgen,
de invoerrechten zullen wel verhoogd
worden. Maar de regel ng der politie is
ook nog een netelige quaestie. Er liggen
daar nog meer voetangels en klemmen.
En al meer verdwijnt de hoop dat de
Franscbe en Duitsche gedelegeerden el
kander zullen gaan verstaan.
Wel zullen aan Frankrijk en Spanje
als den meest geïntresseerden, mede door
Duitscliland een bijzondere positie wor
den vergund, benevens het recht om recht
streeks met den Maghzen te onderhande
len over de maatregelen die zij wensche-
Hoofdlid boven het gewone getal, en
ontving uit ooorzaak zijner groote ver
diensten als eersten ontwerper der Maat
schappij, den gouden eerepenning.
Het volgende jaar bleek de toestand der
Maatschappij minder gunstig. Verschil
lende oorzaken werkten daartoe mede.
Vooreerst de oneenigheid in den boezem
der Maatschappij zelve6), dan de heer-
schende revolutiegeest in het vaderland,
maar vooral de verwarde staat harer geld
middelen.
Dit alles prikkelde de nieuwverkozen
Hoofdbestuurders tot verdubbelden ijver.
Het aantal departementen nam toe en de
finantiën raakten vooral door het overleg
en zuinig beheer van den toemaligen
penninhmeester, dhr. Dirk van Hinloopen,
weldra weêr in orde, Een smartelijk ver
lies leed de Maatschappij in het jaar 1793,
door het overlijden van haren algemeenen
secretaris dhr. Martinus Nieuwenhuyzen7).
6) O. m. ook over de uitgave van een al
manak. Deze verregaande oneenigheid werd
eerst in 1792 beëindigd.
7) Hij stierf op 33 jarigen leeftijd te Haarlem.
Plechtig werd 's mans nagedachtenis gevierd in
de beide Amsterdamsche departementen, door
het uitspreken van redevoeringen, waarin zijne
verdiensten voor de Maatschappij gehuldigd
werden. Zijn weduwe ontving als blijk van
hoogachting en waardeering een dubbelen gou
den Eerepenning der Maatschappij en voor elk
van haar heide nog jeugdige kinderen een
zilveren, dit alles vergezeld gaande van een
gepast diploma, met vermelding van de rede*
van dit blijk van hoogachting.
Slot volgt).