No. 82. 1906.
NIEUW8BLAD
i
VQÖR ZEELAND.
Maandag 8 Januari
20e Jaargang.
ecbt
rit
GHRISTELIJK-
HISTORISCH
ueid
echt
Pioniers voor de Yrjjheid.
xjtz.
ïht
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, ie Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
u
Gemengde Berichten.
s e.
aan
Krui
bakker,
gedipl.
euzen).
M.
Krab'
r,
enieten
Veere.
igd,
woning
1KERT,
vers-
Goes,
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
hi i hii—■ilin~MirnBrihii au hm ii w hi n imTirrrnrnri—
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Onze clubs moeten niet vergeten af en
toe eens een onzer eerste antirevolutio
naire voormannen, die nog spreken nadat
zij gestorven zijn, te doen behandelen.
Groen, Elout, Mackay, W. v. Lijnden
Da Costa, Wormser, Esser, Keuchenius
ziedaar het achttal dat nimmer vergeten
mag worden.
Zij hebben de hitte des daags en de
koude des nachts doorstaan om 't Neder-
landsche volk en zijn regeering terug te
lokken naar de oude paden.
Bij hetgeen zij gestreden en geleden
hebben voor de zaak, komen wij nog
slechts ter nauwernood kijken.
Zij hebben de boomen geplant, waar
van wij de vruchten plukken.
Zij hebben gezaaid met tranendit
geldt vooral met name Groen en Keu
chenius en grootendeels was hun leven
een leven van teleurstellingen op staat
kundig en kerkelijk gebied, als op het
gebied der school.
Toch zegge niemand dat hun strijd een
vruchtelooze is geweest.
Integendeel als men terugziet op het
geen in de laatste honderd jaren 1806
1906 tot stand kwam, dsn mag men vei
lig zeggen dat menige hoogere vrijheid is
bevochten.
Een feit is het dat in de eerste helft
dezer eeuw, tot aan het jaar 1848 toe,
de vrijheid om een eigen school op te
richten, voor de burgez-s onzes lands niet
bestond.
Groen van Prinsterer verhaalt dat hij
en zijne vrienden, van 1843—1848, vruch
teloos bij de autoriteiten in Den Haag
om vergunning vroegen om een Christe
lijke School te bouwen.
Let wel, een man als Groen van Prin
sterer En dat niet in een achterafhoek
onzer provincie, maar in de koninklijke
residentie 1
Zoo sterk werkte in de eerste helft
dezer eeuw het revolutionaire denkbeeld
nog na, dat de Staat voor alles zorgen
moet, allereerst voor de opvoeding der jeugd.
Men kan het zich haast niet voorstel
len, dat deze toestand van vrijheid tot't
stichten van christelijke scholen, nog
slechts een halve eeuw bestaatdat er
onder de leden onzer Kiesvereenigingen
nog zijn die den toestand van onvrijheid
in het liberale Nederland nog hebben
gekend en mee doorleefd.
En toch is het zoo.
Deze toestand van onvrijheid is een feit
geweest, ten eenenmale in strijd voorzeker
met het liberale stelsel, dat in Kerk en
Staat sinds 1815 hier werd gehuldigd,
maar bevestigende- de snedige uitspraak
van een geestig opmerker, dat zij die in
Nederland als predikers van de liberaliteit
optraden, het maken van de toepassing
doorgaans aan anderen plachten over te
laten.
Groen en Elout om bij deze twee
nu maar te blijven hebben die vrijheid
langs den weg van strijden en overreden
moeten veroveren. Niet Thorbecke, maar
zij, hebben het eerst voor deze vrijheid
gevoeld doch daarna is de groote liberaal
hen dan ook bijgevallen en heeft voor de
stichting van vrije scholen alle belem
mering weggedaan.
Natuurlijk werd deze vrijheid slechts
zoo bedoeld dat men vrije scholen mocht
oprichten op eigen kosten en met gelijk
tijdige bijdraging in de kosten voor de
niet begeerde neutrale school van den
Staat I
Doch de vrijheid was dan toch eindelijk
veroverd.
Een tweede overwinning der antirevo
lutionaire theorie op de Staatsalmacht is
de vrijheid der Wetenschap.
Ook voor deze hebben onze voortrekkers
in de eerste helft der negentiende eeuw
gestreden in redevoering en geschrifte.
Die vrijheid van wetenschap werd allengs
oogluikend gegund, toen onzerzijds Chr,
Seminarium en Theologische school ver
rezen. Maar het was voor een conservatief
lib. minister en een liberale Kamermeerder
heid weggelegd om deze idee der vrije
wetenschap in de wet vast te leggen. Het
was toen, in 1876, in de Hooger-On derwijs-
wet van Heemskerk de vrijheid tot het
stichten van bijzondere hoogere scholen
werd toegestaan.
Natuurlijk onderzoeken wij niet of de
meerderheid der toenmalige liberale Kamer
leden wist wat zij deed toen zij dit nieuwe
tijdperk hielp inluiden. Niemand zal op dat
oogenblik dit is zekeraan de moge
lijkheid van de stichting der Vrije Univer
siteit hebben gedacht. Doch niets verder
hierover. Wij bestatigen slechts het feit,
en wij doen het met genoegen.
Natuurlijk beteekende die vrijheid der
Wetenschap alleen maar dat men op eigen
kosten dergelijke vrije hoogescholen stich
ten en onderhouden mochten dat de door
die scholen te verleenen graden geenerlei
aanspraak gaven op eenige staatsbetrek
king, en, wetenschappelijk gesproken,
waardeloos zouden zijn.
Maar het feit is dan toch zoo dat wij, als
vrucht van Groens en Elants strijd, en na
hen door hunne leerlingen Lohman en
Keuchenius, om van Kuyper niet te ge
wagen, de vrijheid der Wetenschap hebben
verkregen.
Niet minder is ten gevolge van den strijd
dezer zonen van den Reveil de vrijheid der
Kerk als winste in de vorige eeuw op het
liberalisme behaald, te boeken.
Niet dat die vrijheid der Kerk al volledig
zou zijn. Het is er verre vandaan. Doch er
is al veel verkregen.
De wet op de vereenigingen is al spoedig
door Thorbecke, hiertoe door Groen na
ernstigen strijd gewonnen, verklaard niet
van toepassing te zijn op de bijeenkomsten
der zoo fel, eerst ook onder zijn, Thor-
becke's, toejuiching, vervolgde Afgeschei
denen. Maar de gereformeerde kerken van
voor en na '86 en '92 zijn er de bewijzen
van dat aan de vrijheid van zich te orga-
niseeren en het recht om zich als zoodanig
te doen gelden, niets meer in den weg
gelegd wordt.
En nu moeten op alle drie deze terreinen
de lijnen worden doorgetrokken. Voor de
anti-revolutionairen der twintigste eeuw is
dit weggelegd.
Op het gebied van het Lager Onder
wijs zijn wij een heel stuk opgeschoten
op dat van het Hooger Onderwijs eene
belangrijke schrede nader gekomen. Nu
wacht_ nog het terrein der Kerk. Ook de
vrijheid der Kerk moet volkomen worden.
De band in 1816 om de gereformeerde
kerken geslagen, moet weg de synodale
organisatie moet worden in de oogen ge
zien als de groote sta-in-den-weg die den
geestelijken bloei der Kerk belemmert;
allen die op eenzelfde basis van belijdenis
staan, moeten tot elkander kunnen ge
bracht worden. „Geen Staatsinmenging
in de Kerk", is de leus van Groen en
Elout geweest. Zoolang dit niet bereikt
is, zal de vrijheid der Kerk slechts zeer
onvolkomen zijn. Doch het feit is alzoo,
ook de vrijheid der Kerk is feitelijk ver
overd vooralsnog niet langs den wette
lijke)! weg, maar door lijden en strijd en
het is al wederom de anti-revolutionaire
boom, waaraan deze edele vrucht groeide.
Wat de anti-revolutionaire partij te doen
heeft, is voortvaren Doortrekken de
lijnen door deze pioniers uitgestippeld.
Onze clubs en kiesvereenigingen hebben
zich deze quaestiën helder in te denken
te besprekentot klaarheid te brengen
voorstanders te winnen voor deze anti
revolutionaire gedachte voor de Kerk,
de School, de Wetenschap, volkomen vrij
heid.
6 Januari 1906.
De hedendaagsche couranten zijn, gelijk
dat rondom Nieuwjaar gebruikelijk is, vol
van statistiek.
Hoevele mannelijke of vrouwelijke per
sonen deze of die gemeente heeft verloren
of gewonnen hoevele patiënten of be
zoekers deze of die stichtingen hebben
bezocht hoevele schepen deze of die
haven zijn uitgevaren of binnengevallen,
hoevele pereenten industrieëleoffinancieele
ondernemingen hebben opgeleverd, hoe
vele vonnissen zijn geslagen hoevele
telegrammen zijn verzonden of ontvangen
enz. enz. Alles zeer belangrijk om te
weten, maar helaas voorbeschikt om even
spoedig te worden vergeten.
Eigenaardig is de kennismaking met een
der oudste, bekende advertenties in onze
vaderlandsche pers.
Ze komt voor in No. 37 van de Opregte
Haarlemsche Courant van 1659 en is van
den volgenden inhoud
- G. Grafkamp/ Francoisische en Duytsche
Schoolmeester van het dorp Charlois/ tegen
over Rotterdam aan de Maeslaet een
yegelijk/ bij desen weten/ hoe dat hy van
meening is enighe Kinderen in de kost
aen te nemen/ omme alle degene/ die
men hem sal vertrouwen/ eerlijk en ghe-
trouwelvk te onderwijsen/ in 't lezen,
schryvencijferen/ en den rechten styl
van 't Itaiiaens Boekhouden, mitsgaders
de fondamenten der Musyeque weten/ alle
de Psalmen Davids te leeren singen op
thoon en maet, als eenige gemeene party
tans Item deses eerste boeken Euelydis/ in
de Landmeeterye metten den aankleef van
dien, als mede de voornaamste punten van
den loop des Hemels nae den stilstaenden
aertkloot. Beneffens duidelijck en grondig
onderwijs/ soo in de Nederduytsehe/als in
de Francoise spraeckenook een goede bur
gerlijke tafel te houden.
Zoodanige advertentie opent de moge
lijkheid om den afstand te meten die ons
scheidt, in betrekking tot het onderwijs,
tusschen dien tijd en den tegenwoordigen,
waarbij op 1 Jan. 1906 het lager ouderwijs
het laatst geregeld is.
De klachten over de slechte verhouding
tusschen onderwijzers en hoofd aan som
mige Amsterdamsche openbare scholen
zijn verstomd, na de verwijdering van
twee onderwijzers aan school T.
Maar ook de verhouding tusschen onder
wijzers en leerlingen is, ten gevolge van
het gedrag van sommige dezer laatsten,
ook lang niet wat zij wezen moet.
Het jaarverslag der Amsterdamsche
schoolcommissie meldde dezer dagen het
volgende
Sedert de invoering van de Leerplichtwet
dringt de ernstige vraag meer en meer op den
voorgrond, welke maatregelen er moeten geno
men worden tegen die leerlingen, welke het
onmogelijke vergen van het gedrild en den tact,
maar vooral van de zenuwen der onderwijzers.
Er zijn jongens op de school, die de ruwste
taal uitslaan, die wegloopen, zoodra zij hun
kans schoon zien, die schoolmeubelen opzettelijk
vernielen, hunne medeleerlingen lichamelijk
letsel aandoenwij hoorden van een enkele,
die een klinkersteen medenam, om hem den
onderwijzer naar 't hoofd te smijten, van anderen,
die laden lichtten bij winkeliers of muntgas
meters vernielden om de vrijgekomen penningen
te versnoepen; sommige zwerven soms heele
of halve nachten bij de straat en zetten het
overdag voort, om. na een dag of wat later
school te komener zijn belhamels onder, die
brullen en tteren als bezetenen en zich uit de
bank laten rollen, of met hun hoofd tegen den
muur loopen, om met de bekomen kneuzingen
bij de ouders dan klachten in te dienen over
mishandelingen van den onderwijzer.
"Wat macht is den onderwijzer tegenover
hen, of tegenover de ouders, die dikwijls niet
veel beter zijn, gegeven In de allergste ge
vallen wordt een leerling met toestemming van
B. en W. ontslagen, meestal echter wordt eerst
nog eene poging gewaagd met overplaatsing.
En dan verwondert men er zich nog
over, dat een onderwijzer soms zijn geduld
verliest en zulken knapen een kastijding
toedient
Ja, de onderwijzer die dit nuttige werk
verrichtte, liep nog gevaar wegens vergrijp
aan „het kind" gestraft te worden.
Ook dit is een kwaad onder de zon.
m
In de dezer dagen te Zwolle gehouden
openbare vergadering van den Bond van
Nederlandsche (openbare) ongerwijzers,
heeft de voorzitter, de heer Ossendorp,
onderwijzer te Amsterdam in zijn openings
woord de verklaring afgelegd, dat speciaal
de Amsterdemsche afdeeling druk aan
politiek doet. Hij zei
„De afdeeling bemoeit zich met de verkie
zingen en verzoekt den kiezers op bepaalde
candidaten hun stem uit te brengen, Deze
candidaten behooren tot de meest linksche
partijen, omdat van die het meeste voor het
onderwijs te verwachten is. Dat meedoen aan
de verkiezingen is nadeelig voor alle andere
partijen en zal dit in de toekomst nog meer
worden".
Zoodat de Bond er geen doekjes meer
om windt dat althans deze afdeeling naar
links afdrijft en zwak krijgt voor sociaal
democratische tendenzen.
Om te onthouden
Het socialisme als internationale ver
schijning decreteerde een nieuwen heiligen
dag op 22 Januari.
Tot nu toe was 1 Mei de eenige heilige
dag van het zieh noemend proletariaat.
Nu komt 22 Januari erbij, de dag waar
op ten vorigen jare het monsTèr-protest
den Czaar werd aangeboden, dat gevolgd
werd door een bloedigen strijd tusschen
troepen en opstandelingen.
Die 22en Janpari gaf hef)*sein tot het
uitbarsten der smeulende revolutie in het
groote, maar zwakke rijk.
Als tegenhanger van ons dichtings-plan
van de Zuiderzee mag een bevloeiingsplan
voor Midden-Egypte gelden.
Hier wil men te avond of morgen trachten
een watervlakte in vruchtbaar land te
herscheppen. In Egypte wencht men het
water te leiden tot de woestijn met het
zelfde doel om ook daar een vruchtbare
vlakte te verkrijgen.
Millioenen zouden voor de Zuiderzee
gevorderd worden. Milliarden voor de
kanalisatie van den Nijl. Millioenen hect
aren bouwgrond, nu onvruchtbaar, het
eene door droogte, het andere door water,
zouden in vruchtbaar land herschapen
worden, en aan millioenen levensonder
houd verschaffen.
Beide plannen wachten nog en zullen
door den grooten omvang nog wel ge-
ruimen tijd op uitvoering moeten wachten.
Middelburg, ook voor St. Laurens en voor
Nieuw- en St Joosland, 6, 9, 10, 11, 12,
16, 17, 18, 19, 23, 24, 25, 26, 30 en 31
Januari, 1, 2, 6, 7, 8, 9, 13, 14, 15, 16,
20, 21, 22, 23, 27 en 28 Februari, 1; 2,
6, 7 en 8 Maart.
Oost- en West-Souburg, ook voor Rit-
them, 9 en 10 Maart.
Vlissingen, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 19,
20, 21, 22 en 23 Maart.
Arnemuiden, 26 Maart.
Veere, ook voor Vrouwepolder 27 Maart.
Serooskerke, 31 Maart voormiddags.
Oostkapelle, ook voor Grijpskerke, 31
Maart namiddags.
Domburg, ook voor Aagtekerke, 2 April.
Westkapelle, ook voor Zoutelande, 3
April.
Koudekerke, ook voor Biggekerke en
Meliskerke, 4 April.
Belanghebbenden zij erop gewezen, dat
het laatstgeplaatste goedkeuringsmerk
voortaan gedurende twee jaren, op gevaar
van straf, ongeschonden moet worden be
waard en herinnerd dat de verificatie
van gewichten beneden het gram (milli
gram-gewichten), wegens de daartoe noo-
dige fijne balans, uitsluitend aan het jjk-
kanioor te Middelburg geschiedt.
Middelburg. Zoo onze inlichtingen juist
zijn, moet in de plannen tot oprichting
van een eleetrisehe tramlijn tusschen Mid
delburg en Vlissingen betrokken zijn een
groot bankiershuis te dezer stede. De zaak
is dus in goede handen.
Vlissingen. Naar de werf der Mij. «De
Schelde" zal worden overgebracht het
Deensche stoomschip „H. C. Andersen",
thans liggende in het droogdok te Mid
delburg. Dit schip moet aan de fabriek
nog eene belangrijke reparatie ondergaan,
zoowel aan machines als ketels.
Door het bestuur der afd. Goes van
den „Alg. Ned. Typographenbond" is een
adres bij den Raad dezer gemeente inge
diend, waarin verzocht wordt dat de Baad,
evenals dit bij andere bedrijven geschiedt,
het loon vaststelt, dat zal moeten worden
uitgekeerd bij het uitvoeren van druk
werk voor de gemeente.
Wiihelminadorp. De nieuwjaarscol
lecte heeft dit jaar opgebracht de som
van f 101,50.
Krabbendijke. Op uitnoodiging van
de A.-B. kiesvereeniging hield Donder
dagavond ds. G. Keizer, Ger. pred. te
Tiel, voor een talaijk gehoor in de Chr.
School alhier, een rede over het onder
werp Vrijverklaring een zinsbedrog der
Revolutie".
Spr. leidde zijn rede in met een korte
beschouwing over het anti-clericalisme.
In Frankrijk wordt daarmee bedoeld
strijd tegen de overheersching der R. C.
Kerk.
Hier te lande is die leuze aangeheven
in de dagen die voorafgingen aan de Juni-
verkiezingen van het pas voorbijgegane
jaar en wel met grooten nadruk door de
vrijzinnigen, van wie zeker niet kan wor
den gezegd dat zij bezield zijn van goede
bedoelingen voor het geloovig Protestan
tisme.
Tegen de R. K. Kerk voert ook
nog steeds het geloovig Protestantisme
den strijd met woord en pen. Maar uit
andere beweeggronden wordt het daartoe
gedreven dan de vrijzinnigen die er een
stelsel van maken om te breken met het
verband tusschen de ordinantiën Gods in
Zijn Woord geopenbaard en het mensche-
lijk leven.
In wetenschappelijke verhandelingen, in
de pers, in kinderboeken ademt bijna uit
sluitend de geest der martelaarshistorie, dei-
Hervorming.
Gevolg is dat daardoor de jeugd van het
geloovig Protestantisme eenzijdig wordt
gewaarschuwd tegen de R. K. kerk, en te
weinig gewezen wordt op het veel grooter
gevaar der vrijzinnigheid.
Het ware te wenschen dat over het revo
lutietijdvak een gelijke lectuur bestond als
het tijdperk der Hervorming om de gru
welen der revolutie te openbaren.
In die revolutie is steeds geroepen om
vrijmaking, om emancipatie, maar de eman
cipatie door de mannen der revolutie
geëischt, door hen beloofd en verwacht is
gebleken een zinsbedrog, een fata morgana
te zijn.
Een fata morgana komt voor op een effen
ruime vlakte, een woestijn, een zee, een
kustlijn, wanneer de hitte der zonnestralen
een aanmerkelijk verschil in temperatuur
heeft doen ontstaan tusschen de aarde of
zee eenerzijds en de luchtlaag die daar
boven is anderzijds.
Dikwijls gebeurt het dat schipbreuke
lingen, die dagen lang op eén wrak rond
zwerven over de zee en vol verlangen
uitzien naar redding, plotseling in de verte
een schip of haven gewaar worden.
Dan lacht hen een blijde uitkomst toe
en wordt de hoop op x-edding in hun hart
verlevendigd. Maar op deze groote ver
rassing volgt dikwijls de grootste teleur
stelling.
Elke poging die zij ondernemen om het
schip of het land te naderen en den afstand
die hen nog scheidt te verminderen, heeft
het tegendeel ten gevolge schip en land
worden onduidelijker, een enkele schaduw
van een wolk die voor de zon gaat drijven,
ontneemt hun de gansche bekoring.
