NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 73. 1905
Maandag 25 December
20e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Het jaar van de Antithese.
Buiteilandscb Overzicht.
Gemengde Berichten.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Wegens Kerstfeest ver
schijnt Maandag en Dinsdag
geen no. van ons blad.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Zij die ziel» niet 1 Januari op
ons blad ahonnecren, ontvan
gen liet tot dien datum gratis.
Het jaar dat heengaande is openbaarde
meer dan vele andere de beteekenis van
den strijd die er bestaat en waarlijk
niet nieuw is tusschen de administratieve
bemoeiingen van de overheid en de geeste
lijke overtuiging der burgerij.
Dat is voor den modernen staat een
pijnlijke, eene netelige kwestie.
Op die vraag stuit ge met heel de
onderwij s-kwestie in al haar geledingen,
die het jaar negentien-honderd-vijf alweder
beheerschte.
Want immers de verkiezingsstrijd
die dit bijna afgeloopen jaar kenmerkte,
haar stempel indrukte, ontleende onge
twijfeld voor zeker deel haar ongekende
scherpte ook aan persoonlijke antipathieën
en ook aan sociale eischen en grieven.
Maar ook die persoonlijke antipathieën
vonden op hun beurt vruchtbaren zaai-
grond in de onderwijskwestie, en ook de
sociale grieven en eischen waren niet gan-
schelijk vreemd aan dit eene, allesbe-
heerschende vraagstuk.
En ook komt er aanraking niet altijd
harmonische aanraking tusschen de,
dikwijls noodzakelijke, bemoeiing der
overheid en de geestelijke overtuiging der
vrije burgers als de vraag van Zondags
rust, van eedsaflegging, van kerkgenoot-
schappelijke organisatie,van leger en vloot,
van flnancieele verhoudingen zelfs, aan
de orde komt.
Altijd en altijd weer stuit ge op de even
netelige als ingewikkelde vraag, wat de
Overheid, administratief en uniform, doet,
en wat daar leeft in hel hart en gist in
de overtuiging van de talrijke groepen der
natie die zoo oneindige verscheidenheid
openbaren.
Oorzaak van die altijddurende botsing
vindt een natuurlijke oorzaak. Hetzij men
het wenscht te erkennen of niet, de mensch
leeft evenzeer naar de ziel als naar het
lichaam. Dezelfde mensch neemt door zijn
menschelijk leven deel aan de sociale en
de politieke wereld waarin hij geboren
werd en arbeidt als aan de geestelijke
wereld die hem tot zich trekt met onweer
staanbare kracht.
Deze is 't die zijn wil bestuurt, zijn
karakter vormt, zijn houding stempelt, zijn
gezag beheerscht, zijn woorden kenmerkt.
En was er nu maar, in den gewonen
loop van zaken, harmonie tusschen de wet
ten van het politieke en van het geestelijke
leven
Maar wie kent de tegenstrijdigheid niet
Welke groep in het volksleven gevoelt
niet dat, nu eens de landswetten indrui-
schen tegen de wetten van het geestelijk
leven en dan weder de eischen van het
geestelijk leven indruischen tegen de wet
ten voor staat en maatschappij P
Onder dien strijd van wetten of van
plichten, zoo ge wilt, is er één die de
politieke en de geestelijke wereld altijd
verdeelt, lijnrecht tegenover elkander
plaatst.
Dat ééne punt in geschil is de eisch
van eenheid, die levensvoorwaarde is voor
een goed en krachtig georganiseerd staats
leven, en de eisch van verscheidenheid,
oneindige verscheidenheid, die op zijn
beurt onafwijsbaar is voor het behoud en
voor den bloei van geestelijk leven.
In die tegenovergestelde eischen ligt
de scherpe tegenstelling die de overheid
met de consciëntie in botsing brengt. Daar
ligt de wortel der antithese die het voor
ons land, in politieken zin, zoo merk
waardige jaar dat gaat eindigen, be
heerschte. Daar ligt de sleutel van den
Strijd om het onderwijs, nu bijna een halve
eeuw gevoerd, en nu weder met verdub
belde kracht, in het jaar der antithese
opgekomen.
Minister Rink moge door zijn afwerende
houding, bij het begrootingsdebat in de
Tweede Kamer, den huidigen strijd op
het gebied van het onderwijs weer eeniger-
mate hebben gesust, het zal wel voor
niemand twijfelachtig zijn, dat de strijd,
ook na de overwinning dit jaar door de
rechterzijde bevochten, niet geëindigdis,
maar voortgaan zal in volle kracht.
Wapenstilstand is nog geen vrede.
Vooral als die wapenstilstand geboden
wordt door de eischen van het oogenblik.
Eene algemeene neutrale volksschool is
de eisch der meerderheid in de Volks
vertegenwoordiging, indien we althans de
vrijzinnigen die althans op dit punt een
stemmig zijn, bijeen tellen. Geen krach
tiger middel om de eenheid van den Staat
krachtig te teekenen dan de openbaring
van ééne geloofsovertuiging in ééne Kerk
en in éene school. Maar en dit is de
keerzijde van de medaille geen zwaar
der domper op alle geestelijk leven, als
het wringen in een keurslijf waar neiging
en overtuiging uiteen loopt. Geen over-
zoenlijker strijd met den bloei van het
geestelijk leven der natie dan de een
vormigheid, de vloek van het moderne
leven. Geen doödender element dan be
ginselloosheid, waar niets te verdedigen
en niets te bestrijden valt. En geen ge
vaarlijker middel dan het kweeken van
kunstmatige eenheid. Rusland, het veel
besproken Czarenrijk, waarheen aller blik
zich dit jaar richtte, moge het getuigen.
Daar was eenheid, gedwongen eenheid
gedurende langen tijd, kunstmatige een
heid altijd, en met welk gevolg?
Zoo weet de geschiedenis ons te ver
halen van allerlei pogingen op allerlei
wijze bepx'oefd om eenheid, duurzame
eenheid te vestigen van pogingen om het
altijd opnieuw zich openbarend conflict
tusschen de bemoeiingen der overheid en
de eischen der verschillende overtuigingen
tot gelijkheid te brengen. Men heeft dat
meestal beproefd door te werken naar
eene zijde.
Door persoonlijke overtuiging opzij te
schuiven, en het gevolg is altijd geweest
dat deze pogingen nooit gelukten dan alleen
in de tijden dat geestelijke slapheid intrad.
Zoodra er leven kwam, altijd als de volks-
concientie opwaakte, dan openbaarde zich
de antithese met kracht en niet zeidén was
een godsdienstoorlog het gevolg, waarbij
het bloed bij stroomen vloeide.
De geschiedenis weet ons ook te ver
halen van doodstraf of gevangenisstraf,
toegepast op hem die niet beleed wat de
Overheid meende dat beleden moest wor
den, of voorj hem die anders bad, dan de
Overheid had geleerd te bidden. En ook
weet de geschiedenis te verhalen van
kerken die met de hulp der Overheid tot
ketter doemden of als «ectaris behandelden
hen die in overtuiging van haar meenden
te moeten verschillen.
Maar deze wapenen van de Inquisitie
zijn, evenals die van de voormalige Justitie,
opgeborgen, en toch openbaart zich, ook
na de buitendienststelling van de oude
wapenrusting, nog altijd dezelfde strijd.
De vorm is nieuw, maar de strijd oud.
Inquisitie voorheen, nu antithese.
En nu reeds weet de geschiedenis ons
iets te verhalen van dien ouden strijd in
zijn nieuwen vorm.
Heftig was in de negentiende eeuw de
strijd om toch vooral te steunen de groote
Kerkgenootschappen, die voor de eenheid
ijverden, opdat de geest van splitsing en
scheiding, die in dagen van meer opge
wekt geestelijk leven zich openbaarde,
niet doorwerken zou.
Heftiger, dikwijls verwoed waren, ook in
de negentiende eeuw, de pogingen tof ves
tiging of behoud van de eene, ondeelbare
volksschool.
En daartegenover stond, en staat nog de
eisch der antirevolutionairen, die tevens
de kerm vormt van den schoolstrijd, in
al zijne wisselende kronkelingen, de
eisch zoo eenvoudig en zoo onweerspre
kelijk, dat niet aan de overheid, maar
aan den vader het recht toekomt om te
beslissen of deze dan wel gene school hem
bruikbaar toeschijnt voor zijne kinderen.
Van het privilege dat, volgens de mee
ning der vrijzinnigen, nu eenmaal aan de
parlementaire meerderheid behoort, om
te beslissen in welken geest het onderwijs
der jeugd zal geleid worden, wenscht de
antirevolutionair nu eenmaal niet gediend
te zijn. Aan het recht om, voor wat het
geestelijk gehalte aangaat, niet door de over
heid maar door de ouders de bruikbaar
heid van het onderwijs te laten bepalen,
hangt heel onze staatsopvatting en aan de
erkenning van dat recht, de voor ons
eenige bruikbare vrijheid.
En nu is dit het meest opmerkelijke
in het jaar dat voorbijging, en het meest
merkwaardige dat we in dit jaar dei-
antithese hebben te boekstaven, dat de
onbeperkte macht van ééne, algemeene,
neutrale volksschool, die reeds een halve
eeuw lang verzwakt was, nu is voorbij
gegaan, en dat de geestelijke overtuiging
der enkele burgers, in haar oneindige
verscheidenheid, op al onze dorpen en
in al onze steden, voortaan, van af 1
Januari 1906, een factor zal zjjn waarmeft
de wetgever heeft te rekenen.
Deze wiuste, na vijf tig jarigen strijd, op
onze rekening-courant op de posten van
credit te brengen is een voorrecht bij het
scheiden van 1905.
23 December 1905.
Een vergissing deed ons gisteren melden
dat hoofstuk Oorlog zonder stemming was
aangenomen maar zoo mooi was het niet.
Zij is aangenomen met 46 tegen 18 stem
men en onder deze tegenstemmers waren
ook Marchant en Troelstra, niet Thomson.
Doch ook zoo was de overwinning voor
den minister nog mooi genoeg.
Neutraal onderwijs.
Het is al eenige jaren geleden dat de
inspecteur van het lager onderwijs in
Utrecht, een vrijzinnig man, schreef„Er
wordt van het onderwijs in de Vader-
landsche Geschiedenis niet genoeg partij
getrokken tot opwekking van vaderlands
liefde en nationaal gevoel.''
Toen was er in de kringen van het
openbaar onderwijs reeds vrees dat de
neutraliteit schade deed aan de waarheid
en de opleiding tot maatschappelijke
deugden.
Het geschiedenis-onderwijs was niet
neutraal, al deed men er zijn best toe.
Of zoo het al neutraal was, de ziel was
er uit. En in zijn poging om neutraal
te zijn, was men stuitend partijdig.
Misschien is het nu, wat do leesboe
ken betreft, beter. Maar toen
Het kwam vooral uit in hetgeen om
trent de Hervorming verteld werd.
Enkele aanhalingen sprekén voldoende.
„Er is een monnik geweest, Maarten
Luther, „die zich openlijk verzette tegen,
wat hij meendein strijd te zijn met het
geen Jezus geleerd had.'' (Degenhardt.)
„Hij greep verscheidene leerstellingen
der kerk, welke hij v^or dwaling verklaarde
met groote hevigheid aan." (Mulder).
„Doch veel gevaarlijker voor de open
bare rust (dan Luthers leer) was 't ont
staan eener andere secte, met name die
der Wederdoopers." (Knuivers).
Al spoedig meenden de onderzaten rede
nen tot klagen te hebben. In de hand
having van de Katholieke leer ging Filips
naar het oordeel van velen met te groote
gestrengheid te werk, zijne middelen
waren in hun oog te hard en dikwijls
strijdig met oude vrijheden, rechten en
gewoonten(Kanon).
Geheel kan men niet zwijgen over de
uitvaardiging der placcaten, maar men
haast zich er bjj te voegen„zij werden
in den beginne niet streng gehandhaafd,"
(Knuivers), want „Karei V ontzag in vele
opzichten den vrijheidszin des volks."
Degenhardt).
In zijn tijdtafel springt Witkamp in
eens van 1515 tot 1555, alsof er in die
veertig jaren geen sprake is geweest van
placcaten en brandstapels, geen Bloed
raad, waarvan Knuivers met angstige
neutraliteit vertelt, dat „een aantal" Ne
derlanders door hem werden veroordeeld.
Zoo werden kennelijk de Roomschen
ontzien, waar tegenover staat dat ande
ren weer de Protestanten ontzagen. Dr.
Schaepman nam indertijd die schoolboek
jes onderhanden. (Tot onzen spijt hebben
wij zijn artikel niet bij de hand).
Maar of 't nu beter is
In de schoolboeken misschien wel. Maar
hoe staat het met de onderwijzers die
geschiedenis vertellen moeten
In Het Schoolblad"het blad voor de
openbare onderwijzers, leverde dezer dagen
een openbaar onderwijzer de heer Koster
een warm pleidooi voor het onderwijs in
de geschiedenis, opdat de jeugd de groote
daden onzer voorvaderen niet zal ver
geten. Maar, zoo vervolgt hij,:
Ik weet, collega's, dat er zijn onder u, die
glimlachend zullen murmelen van „verdwaasd
chauvinisme", van „soldaterigheid", maar ik
weet ook, dat er arbeiders zijn, zonen van ons
volk, die de openbare onderwijzers niet meer
vertrouwen de opvoeding van hun kinderen,
omdat er zijn onder Ons, die den wordings-
kamp van ons volk ontzenuwen tot een krach
teloos praatje. Ik weet ook, dat ik eenmaal
hoorde uit een kindermond„De meester zeit
dat ie eenhuichelaar, was", sprekende over
Willem den Zwijger, en ook „dat de Koningin
hier eigenlijk niet eens thuishoort", en ik heb
den man gehaat, die een kind ontstal aan zijn
volk.
Het staat derhalve op sommige open
bare scholen nog niet, best met de neu
trale behandeling der vaderlandsche ge
schiedenis. Het is een openbaar onder
wijzer die 't zegt.
Voorzeker, tusschen de beide uitersten
van de maatschappij, tusschen de hoogste
klassen die tot rijkdom of welvaart ge
komen zijn, en de laagste, die begeerig
zijn op hare beurt daartoe te geraken,
bestaat een wederkeerig wantrouwen, en
vaak worden grieven te berde gebracht,
die van weerszijden even onrechtmatig
zijn. Tusschen die uitersten 't is maar
al te waar, verbreedt zich de zedelijke
klove, gegraven door economische vooroor-
deelen en revolutionaire sofismen. Daarin
ligt het wezenlijk gevaarhet ligt in de
scheuring der geesten.
Rusland.
Het wordt al duidelijker dat het sein
tot algemeene werkstaking geen algemee-
nen weerklank gevonden heeft.
Te Petersburg begon het Woensdag,
doch er werd alleen gestaakt door een
derde der werklieden. Enkele treinen
loopen nog, zij 't ook onder sterk militair
geleide. Er zijn 220 fabrieken gesloten
70,000 werklieden zijn werkeloos. Het
telegrafisch verkeer met Moskou is ver
broken.
Het aan de Lijflandsche grens gelegen
deel van het gouvernement Witebsk is
in vollen opstand.
Goed gewapende benden Letten houden
daar, evenals in Lijfland huis- De in het
district woonachtige Katholieke Letten,
die door hun stamgenooten uit Lijfland
worden geterroriseerd, zetten door agita
toren opgehitst, de districtso verheid af,
en eischten verwijdering van de hoofden
van het landelijk bestuur. In het overige
deel van het district heerschen boeren-
onlusten. De stakers deden 's nachts, door
het opbreken van de rails, een uit Riga
afgezonden militairen trein met genie
soldaten ontsporen, waarbij vijf man ge
dood en 20 gewond werden. Desappeurs
mg
moesten naar Duenaburg terugtrekken.
Bij het station Kockenhuse werden een
ondergeschikte van het districtshoofd en
zijn zaakwaarnemer voor een volksgericht
gedaagd, en gruwelijk vermoord.
Uit Toekoem is een sterke afdeeling
militairen met artillerie aangekomen. De
stad is bedreigd met een voorbeeldige
bestraffing, wanneer zij, die zich hebben
schuldig gemaakt aan het over de kling
jagen van het garnizoen niet mochten
worden uitgeleverd.
Uil Charkow zijn de gisteren reeds me
degedeelte berichten, dat de stad in han
den der opstandelingen is, bevestigd.
Aan de manifestatie met roode vaandels
werd ook deelgenomen door 250 soldaten
van de regimenten Starobjelsk en Lebeinsk.
De troepen, tegen de manifestatie uitge
stuurd, lieten deze zonder te vuren voor
bijtrekken. Voorschriften uit Petersburg,
vorderen de strengste maatregelen tegen
de revolutionnaire beweging. Doch zullen
die baten
Te Moskou vechten gezag en vrijheid
om den voorrang, aan weerskanten door
velerlei volks gesteund.
In de zalen van het aquarium had een
door 120.000 personen bezochte vergade
ring plaats. Infanterie, dragonders eu gen
darmen, kozakken en politie bezetten de
uitgangen, en eischten de wapens der op-
geslotenen. Een aantal deelnemers tracht
ten door de hoofduitgang le ontkomen,
maar werden door soldaten met kolfslagen
ontvangen. Het grootste deel der menigte
vernielde de hekken van den bij het
aquarium behoorenden tuin, bereikte de
speelplaats eener belendende school, en
wierp daar barricaden op. Eenigen werden
gewond. Het liep echter goed af, want
de soldaten losten slechts weinige schoten
met scherp, meest blinde salvo's.
De koetsiers te Moskou deden een aan
val op de stakende spoorwegbeambten.
Bij het handgemeen werden veel paarden
der koetsiers gedood. Het bureau der
arbeiders-afgevaardigdeu is gevangen ge
nomen. Van de zijde der volksmenigte
zijn eenige gewelddadigheden tegen revolu
tionnaire wooidvoerders en studenten ge
pleegd.
De stakers willen de post- en telegraaf-
beambten tot de staking dwingen. Alle
particuliere banken zijn, volgens besluit
van het verbond der bankbeambten, ge
sloten. Alle magazijnen, winkels en theaters
zijn eveneens gesloten.
Een troep van 300 man trok door de
straten en dwong hotel- en café-houders
hunne zaken te sluiten.
Te Riga zijn zes mitrailleuses aange
komen. Gendarmen, die van verschillende
spoorwegstations daar, zonder wapenen,
zijn aangekomen, vertellen, dat deze hun
door de opstandelingen zijn ontnomen. De
trein, die het gemunt goud voor de staats
bank vervoerde, is in de buurt van Walk
door de stakers aangevallen. Zij zijn door
de inmiddels toegesnelde troepen verjaagd
zoodat de trein naar Riga kon doorgaan
en het geld, zonder dat er iets ontbrak'
aan de bank kon worden overhandigd'
Door de politie te Middelburg is
proces-verbaal opgemaakt tegen vier jon-,
gens tusschen de 18 en 21 jaar, wegens
het uitgeven van verzilverde eenten voor
kwartjes.
Vlissingen. Bij de op 12 December
gehouden proefvaart van het s.s. Wester-
schelde, gebouwd te Kinderdijk door de
firma's J. K. Smit en machine-fabriek
Kinderdijk werd een gemiddelde vaart
van 13.8 mijl verkregen, terwijl slechts
13 mijl was gecontracteerd. Het schip werd
daarna, namens de Provincie door de Com
missie van Toezicht overgenomen. Het
schip zal 2 Januari e. k. in dienst worden
gesteld. De geheele inrichting en afwer
king van het schip getuigen van de meest
mogelijke zorg en is het schip werkelijk
een sieraad te noemen.
