NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 14. 1905.
Dinsdag 17 October. 20e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Snippers uit de oude doos.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE^ER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
16 October 1905.
Rehoboth Nu de Heere ruimte verleende
aan onze Christelijke scholen in den ge-
meenschappelijken strijd om het bestaan
tegen de openbare school, is het of hier
en daar de broeders elkander gaan bijten
en vereten of men de verhoudingen tus-
schen Jeruzalem en Gerizim wil terug
roepen of men den tijd van Israels
profeten over 't Christelijk onderwijs wil
brengen dat Juda Efraïm gaat benijden
en Efraïm Juda zoekt te benauwen.
Wij zouden dien broeders willen toe
roepen, o gij die in 1857 en vervolgens
in den geest begonnen zijt, zult gij nu
in het vleesch voleindigen.
Zult gij, nu eindelijk de ure der be
vrijding onzer vrije Chr. school sloeg,
uwe vrijheid gaan misbruiken om elkander
onaangenaam te zijn?
Dat men naast een Chr. school een nieuwe
opricht, vindt bij ons geen bezwaar, al
roepen wij allen gaarne toe dat zij toch
eerst de kosten zullen overrekenen.
Maar dat men een bestaande school het
leven onmogelijk tracht te maken, dit
achten wij onchristelijk en gevaarlijk en
zoo verkeert men allicht den zegen van
het Rehoboth in een vloek.
Hiertegen dient gewaakt.
Wij merken dit op, dewijl ons bijna
gelijktijdig twee mededeelingen troffen,
die op 't bestaan van deze ongerechtig
heid wijzen.
Zoo deelt de heer Kuyper, hoofd der
(Herv.) chr. school te Sint Jacobi-parochie
in de Heraut mee dat tot zijn ontroering
en verbazing de meeste ouders in zijn
dorp die leden der gereformeerde kerk
zijn, weigeren hunne kinderen bij hem
ter schole te zenden, en ze op de open
bare school hebben gedaan of gelaten.
En tegelijk een berichtje van de
overzij. In de Nederlander komt een Herv.
59
FEUILLETON
DOOK
SCALÜIS.
ROE DE.
III. (Slot).
Bijna dertig jaren lag de polder onder de
baren bedolven, en toen hij dan eindelijk in
1613 opnieuw was ingedijkt, kon de Her
vorming weer gaan herleven.
Nadat het kerkgebouw weer bruikbaar
was geworden, begaven zich eenige leden
der gemeente dewijl er nog geen ker
kenraad was aangesteld in 1613 naar
Vlissingen, waar toen vier proponenten aan
wezig waren en verzochten deze aan de
Classe van Walcheren, uit deze vier een te
benoemen tot vasten dienaar alhier.
Als zoodanig werd dan door de Classe
benoemd
GOVAERT VAN DRIEMEN.
Hij werd te dezer plaatse bevestigd den
14 Juli 1613 en is in Mei 1620 te Middelburg
overleden.
Tot op heden had ds. van Driemen veer
tien opvolgers die alhier den dienst hebben
waargenomen. De predikantenlijst eens
inziende hebben we van drie dienaars een
klem stukje levensgeschiedenis mede te
e en. Wij ontmoeten dan als vierden
leeraar
PETRUS ADOLPHI VAN WEENEGEM.
',eb°ren te Middelburg was hij de zoon
t an Adolf Roelands van W. en van Catha-
rina van de Putte. Als prop. bij de Cl.
van alcheren werd hij te Hontenisse be-
ïoepen 16 Nov. 1649 en aldaar bevestigd
an. 1650 door ds. M. Leeman van Hulst.
Vandaar herwaarts de keuze op zich ge-
ves ïgd ziende werd hij te dezer plaatste
mgele.d den 12 Juli 1654 door ds. J Morris
Mei 1689 Hij overleed alhier den 29
Te Hontenisse staande, had hij veel last
predikant, ds. Klaassen te Dussen, de
menschen waarschuwen dat zoo men bij
hen om gaven komt voor de chr. school
te Dassen, zij wel weten moeten dat dit
niet is een Hervormde, maar een dolee-
rende school
Inderdaad bedroevende feiten, waarop
wij ernstig de aandacht vestigan, opdat
men nog intijds in den strijd voor de
chr. volksschool zoeke de eenheid te be
waren, zoo dit niet kan, in ieder geval
na, te jagen den vrede, en de heiligma
king, zonder welke niemand God zal zien
en geen chr. school waarlijk zal kunnen
bloeien
Bij de aankondiging van een nieuw
tuberculose-middel door Behring, teekent
hel «Tijdschrift voor Geneeskunde" aan
«Na zoovele voorafgaande teleurstellin
gen kan zulk een aankondiging bij de ge
neeskundigen geen geestdrift, ja ternauwer
nood belangstelling wekken, maar veeleer
bezorgdheid, dat alweer bij de lijders en
hun betrekkingen, verwachtingen zullen
ontstaan, die misschien op een biltere ont
goocheling uitloopen, en dat opnieuw het
aanzien der geneeskunde zal moeten lijden
onder den indruk, dat haar voormannen
valsclie profeten blijken te zijn. Hopen
wij slechts, dat het dezen keer beter ga
dan met TR en TO
We achten hot niet overbodig, nu de
positie onzer bijzondere scholen is gewij
zigd, de aandacht onzer schoolbesturen nog
maals te vestigen op al hetgeen vóór 1
Januari in orde dient te zijn, in verband
met de ontvangen koninklijke besluiten
en aanschrijving van den districts-school-
opziener, om voor het vervolg het sub
sidie naar de bepalingen der wet te kunnen
ontvangen. Verschillende zaken dienen
van zekeren Aruout van Geluwe, bijge
naamd «den Vlaamscheu Boer", een
slimmen, sehranderen kerel, die in het be
gin der 17e eeuw uit Vlaanderen, naar
Holland trok, daar Hervormd werd, vervol
gens weder tot de Roomsche kerk overging
en door de Jezuiten onderwezen en af
gericht, rondreisde om met predikanten te
redetwisten en over die onvruchtbare ge
sprekken te Antwerpen boekjes uitgaf. Als
zesden predikant vinden wij geboekt
ARNOLDUS RUIJMIG.
Geboren te Zalt-Bommel den 14 Dee.
1668, studeerde hij ie Franeker en te
Utrecht en werd prop. bij de Cl. Z.-Bom
mel 6 Juli 1694. Als zoodanig nam hij
eerst eenigen tijd de dienst waar te Arn
hem en te 's Bosch.
Alhier beroepen, vond dit beroep bij de
Cl. van Walcheren bezwaar, waarom zij
4 Nov. 1694 de approbatie opschortte
en 31 Maart 1695 het beroep afkeurde,
niettegenstaande dat het door den Raad
van State was goedgekeurd. Zulks baarde
een hevige en langdurige kwestie, waarin
ook de Staten van Zeeland, ja zelfs Prins
Willem III gemoeid werden.
Op last van den Raad van State, was
de beroepene, in 1669, door den Director
ds. de Wit van Sluis en ds. Lips van Zuid-
zwndeperemptoir geëx. en vervolgensin Aug.
van dat jaar tot predikant bevestigd, waarna
hij zitting in de Cl. verzocht, hetgeen de
Cl. 6 Sept. d.a.v. weigerde, hem als een
huurling verklarende, en tevens hem ver
biedende de sacramenten te bedienen.
Welke pogingen ook werden aangewend,
om het geschil te vereffenen, bleef de
oneenigheid evenwel voortduren, welke
haren grond vond in het verlangen dei-
gemeente in Staats-Vlaanderen om eene
eigene Classe te verkrijgen, waarom zij
ongezind waren al de bepalingen van de
Cl. van Walcheren stipt na te komen, ter
wijl deze op eene bepaalde gehoorzaamheid
bleef aandringen. Eerst in 1709, toen
het eenigszins bleek, dat ds. Ruijimg in
deze gemeente volkomen tot genoegen
rijpelijk overwogen te worden, sommige
ook in overleg met de onderwijzers. Daar
van noemen we, leerplan, aanstelling,
salarisregeling, woninghuur, pensioneering,
en niet het minst de commissie van be
roep. Aanbeveling verdient, in zooverre
de scholen zelve nog niet voorzien hebben
in een commissie van beroep, zich aan te
sluiten bij den schoolraad.
Naar we vernemen, is men ook inZ. Beve
land bezig, om voor dit deel d"r provincie,
daarbij gerekend N.-Beveland, zulk een
commissie van beroep in het leven te
roepen. Het bijzonder onderwijs gaat eene
schoone toekomst tegemoet, en eischt een
flinke, krachtige organisatie. Deze in de
hand te werken en te bespreken is de
taak van alle schoolbesturen en zal onge
twijfeld heerlijke vruchten dragen voor
de toekomst van land en volk. Daarom
de hand aan den ploeg en met bezieling
gestreefd naar het ideaal, dat nooit te hoog
kan worden gesteld. Excelsior, steeds
hooger, zij ook hier de leuze.
Het oude woonhuis van Rembrandt in
de Jodenbreestraat te Amsterdam, door
hem bijna een kwarteeuw bewoond
(16421665) zooals de later ingemetselde
gedenksteen te lezen geeft, dagteekent.
uit de eerste jaren der zeventiende eeuw.
Uitwendig is er al heel weinig aan
veranderd. Het staat er nog juist zooals
drie eeuwen te voren met zijn friscli roode
baksteenen pui alsmede de zandsteenen
bogen, boven de ramen der eerste ver
dieping met engelenkopjes versierd.
Overigens is er inwendig van het oor
spronkelijke al heel weinig over. Thans
is het perceel in tweeën verdeeld en meer
naar de eischen van den tegenwoordigen
tijd ingericht. Het linkergedeelte in
de rechterhelft is een handel in oudheden
gevestigd is nog het minst veranderd,
werkzaam was, werd de kwestie in de Cl.
van 26 Sept. 1709 afgedaan, doch niet
zonder protest van Middelburg en Vlissingen.
Na door de uitgave van eenige werken,
blijken van zijne geleerdheid te hebben
gegeven, overleed hij hier den 29 Nov. 1725.
Zijn huwelijk met Elizabeth van Kessel
bleef kinderloos.
Als laatsten predikant willen we nog
even de aandacht vestigen op
JACOBUS CUNEL.
Geboren te Leiden 17 Febr. 1706, werd
hij den 15 Aug. 1730 prop. bij de Cl, van
Z.-Beveland. Als zoodanig tot adjunctpred.
beroepen te Hengstdijk c. a., werd hij aldaar
bevestigd 20 April 1732.
Van daar beroepen in vasten dienst te
Retranchement 17 Oct. 1732, werd hij aldaar
ingeleid 26 April 1733. Van Retranchement
herwaarts de keuze op zich gevestigd
ziende den 14 Sept. 1741, begon hij zijn
dienstwerk ter deze plaatse den 2 Dec.
d. a. v.
In 1747 vluchtte hij bij den inval van
de Franschen in St. Vlaanderen van hier
naar Leidendoch keerde na den vrede
in 1748 terug. Hij predikte hier 2 Febr.
1749 bij gelegenheid van de ontruiming
dezer landstreek door de vijandelijke
troepen over Ps. 66 10—12 en 9 dito
op de verheffing van Prins Willem IV
tot Erfstadhouder over Jes. 19 20. Hij
overleed, als pred. dezer gemeente, te
Leiden den 20 Juni 1767.
Staats-Vlaanderen was, tijdens den vrij
heidsoorlog, het natuurlijk toevluchtsoord
voor Vlamingen en Walen, wien in hun
vaderland de vrijheid des gewetens was
ontzegd. Vlaamsohe Doopsgezinden en
Waalsche Hervormden kwamen er zich
vestigen en ook te Groede vond men er
in niet onbeduidende getale. De eersten
sedert 1647 er gekomen, werden echter
te Groede niet geduld. Zij hadden dan
ook niet hier hun vermaanhuis, maar dit
was nabij Nieuwvliet gelegen. De laatsten
vormden van 16181808 eene afzonder
zoodat men er eenigszins de oude con
structie van Rembrandt's huis terugvindt,
wat o.a. blijkt uit de zware balkenzolders,
welke hier nog niet door plafonds zijn
vervangen.
Wordt het zooals de bedoeling is, door
de gemeente Amsterdam aangekocht, dan
zal toch de restauratie wel eenigen tijd
op zich laten wachten, uit oorzaak van
de groote sommen, daarvoor benoodigd.
Het is voor de eerste maal, naar we
meenen, dat een gemeenteraad het besluit
neemt, om een schoolarts aan te stellen.
De Haagsche Gemeenteraad was de
schepper van deze ambtenaars-plaats.
Zeker, er is wat voor te zeggen, gelijk
er voor een badinrichting (warm en koud)
aan iedere school iets te zeggen is, en
gelijk er ook iets te zeggen is voor de
betrekking van portier aan iedere school,
en gelijk er ook iets te zeggen is voor
een kapper aan iedere school te verbinden.
Meer toch niet
Elk beroep of handwerk brengt zijn
eigenaardige bezwaren en gevaren mede,
maar ook zekere eigendommelijkheden,
waardoor de vatbaarheid voor sommige
kwalen toeneemt. Men geeft ze wel eens
den naam van beroepsziekten. In dien
zin spreekt men van loodvergiftiging bij
loodgieters, en bij schilders weer van een
andere kwaal, aan dit beroep eigen. Ook
de diamantwerker weet er van mee te
spreken, vooral de „machinesnijders''.
Dikwijls wordt door hen geklaagd en niet
zonder reden over een gevoel van alge-
heele afmatting en lusteloosheid, plaatse
lijke pijnen als in de maagstreek en aan
het hart, deze laatste zich openbarend in
hartkloppingen. De oorzaak van een en
ander is ontegenzeggelijk het aanhoudend
trappen der machine. Er zijn dan ook
reeds stemmen opgegaan, om aan dit euvel
lijke gemeente met een eigen predikant,
die in het zuidelijkste deel der kerk hare
zamenkomsten hield.
In 't laatst der 17e eeuw was deze ge
meente in bloeienden toestand. Blijkens
de kerkelijke acte-boeken, berustende te
Leiden was in 1685 de kerk te klein om
het groot getal vluchtelingen uit Frankrijk
te bevatten. De kerkeraad meldde
den 27 Aug. van dat jaar aan de heeren
van de Vrije van Sluis, dat de in de kerk
aangebrachte galerij, met plaatsen voor
100 k 120 personen nog niet genoeg
hielp„alle zondagen is de kerk vol, de
galerij vol, de tuin vol, dikwijls zien wij
aan alle kanten personen staan, of neerge
knield zitten" daarom werd het ver
zoek aan de heeren gedaan om bij de
Staten opnieuw aan te dringen op vestiging
eener Waalsche Kerk te Cadzaud.
Aan dit verzoek werd dan ook voldaan,
wijl er 17 Maart van het volgende jaar
aldaar eene gemeente werd gesticht.
Bij een later schrijven in 1787, aan de
Heeren van den Vrije wordt gezegd dat
„de Waalsche gem. te Groede, meer lid
maten telde, dan de Hollandsche en dat
het derde part van de landen in de Gróesche
watering door Waalsche lidmaten werd
geposedeert".
De eersteWaalsche predikant Jean de
Prat werd bevestigd in 1618 en vertrok
in 1623. Hij had zestien opvolgers. De
laatste Jean Jacques Bordeau, werd eervol
ontslagen en predikte afscheid 14 Aug.
1808. Alzoo verdween in dat jaar deze
zoo bloeiende gemeente. De weinige leden
die er nog overig waren gingen tot de Hol
landsche gem. over. Niets herinnert er
meer aan en ook niet aan de overige
gemeenten in 't land van Cadzanddan
alleen nog vele familienamen, allen af
komstig van de oude Walen als daar zijn
de HnlluLuteijn (Lutin) le Grandenz.*)
Dat er vele Walen en Réfugiés, vooral
naar 't vierde district uitweken, blijkt wel hieruit
dat men niet alleen Fransclie gemeenten vond
te Groede en te Cadzand, niaar ook te
tegemoet te komen. Op eenvoudige, af
doende wijze kan zulks geschieden en
dat wel door het aanwenden van mecha
nische beweegkracht. Eenige groote juwe
liersfirma's hebben naar we lazen reeds
lang electrische beweegkracht op hunne
snijmachines toegepast. De kosten daaraan
verbonden zijn in aanmerking genomen
het edele doel, om n.l. deze soort van
beroepsziekte bij de diamantwerkers te
voorkomen, betrekkelijk gering.
Onze landgenoot, de heer Domela
Nieuwenhuis, die, ter oorzake van zijne
ongewenschte arrestatie in Duitschland
alweder op den voorgrond is getreden,
blijkt nog steeds dezelfde exentrieke man.
Zijn exentrisiteit schijnt de krachtigste
oorzaak van zijn bekendheid. Op het vrij
denkers-congres dat onlangs te Parijs ge
houden is, herinnerde hij zich het voorbeeld
van den Frieschen Koning Radboud, die
zijn voet uit het doopvont terug trok met
de betuiging dat hij liever met zijn vaderen
in de hel dan met de christenen in den
hemel zijn wilde.
Domela Nieuwenhuis overtrof velen in
opwinding op dat vrijdenkers-congres met
de verklaring dat hij liever niet in den
hemel wenschte te komen, maar wel in de
hel wilde zijn met alle groote geesten.
Zooals hij er een is natuurlijk, bekla
genswaardig genoeg.
De Troonopvolging.
In verband met de onzekerheid, welke er
ten opzichte der Troonsopvolging bestaat,
geeft de N. Arnh. Ct. volgend overzicht
„Sterft de laatste Koningin kinderloos,
dan gaat overeenkomstig art. 14 de erfop
volging over op de Prinses, die Willem III
het naast bestond, diens zuster,
PRINSES SOPHIA,
1824—'97,
Toen in 1732 de Luthersche Saltzburgcrs,
uit hunne woonplaats verdreven werden,
kwamen op uitnoodiging van Burgemees
ters en Schepenen van het Vrye van Sluis
een 800-tal dier ballingen hier een nieuw
vaderlamd zoeken.
Van dien tijd dagteekent het bestaan der
Evang. Luth. gemeente te Groede. Haar
kerk in 1740 gebouwd en in 1817 van
het orgel voorzien, afkomstig uit de op
geheven Waalsche kerk te Oostburg
ligt met de pastorie en school aan het
einde van het dorp, in de straat die naar
Nieuwvliet leidt.
Niet geheel beantwoordde de kolonisatie
aan de wederzijdsche verwachtingen. De
kinderen van 't gebergte konden in de
polders niet aarden. De mijnwerkers wa
ren voor het boerenwerk niet geschikt.
Velen hunner vertrokken en nog meer
deren stierven er aan de vroeger zoo be
ruchte moeras (Zeeuwsche) koortsen.
Het leek wel of de geheele kolonie zou
ondergaan.
Hoewel inet niet veel leden bleef de
gemeente tot op heden bestaan. Ook bij
hen herinneren nog veel namen aan de
eerste emigranten, zooals Hamacher, Kpi-
mel enz.
Ons bestek laat niet toe meerdere bij
zonderheden, omtrent de Salthburgers en
hunne lotgevallen mede te deelen. Wie
uwer er meer van weten wil, verzuime
niet het bekende werkje van Maclaine-
Pont«de Ballingen" te lezen, welk boekje
in geen Christ, bibliotheek mag ontbreken.
Het werd destijds door de redactie van
ons blad zeer gunstig beoordeeld. Wel
is het in een ietwat romantisch kleed
gehuld, maar 't leest prettig, en wat meer
zegt, wijl de schrijfster om zuivere be
scheiden te hebben voor haar werk per
soonlijk de archieven te Sluis en te Groede
bezocht, waarborgt het ons, voor histori
sche zekerheid. (Bevolking in 18241897
in 19042408 zielen).
Oostburg, Sluis, Aardenburg, Sas
van Gent, enz.
