NIEUWSBLAD
TOOR ZEELAND.
No. 10. 1905.
Donderdag 12 October.
20e Jaargang,
CHRISTELIJK-
HISTORISGH
Bnitenlandsch Overzicht.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Wed. S.
J.
DE JONGE-VERWEST, te Goes
F.
P.
D'HUIJ, te Middelburg.
UITGAVE DER FIRMA
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
EN VAN
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
11 October 1905.
Wij ontvingen het verslag van de
„Provinciaal Friesche Vereeniging van
Vrienden der Waarheid1'.
De vereeniging steunde in den Cursus
1904/5 negen studenten die zich voorbe
reiden predikant in de Hervormde kerk
te worden, en negen gymnasiasten. Hiertoe
schonk zij een bedrag van f 1150. De
ontvangsten bedroegen f 2004 de uitgaven
f1621. Ondanks het kleine saldo van
f 383 heeft het bestuur toch besloten voor
den cursus 1905/6 uit te keeren f 1165 en
wel aan 12 studenten en 7 gymnasiasten.
Het Chr. Tehuis te Kampen blijkt voor
velen een zegendoch het tekort blijft
groot. Zonder steun van buiten kan het
Tehuis niet bestaan. De heer v. d. Berg
had zijn eerste jaar als directeur een
bevredigend resultaat. Drie jongelui deden
eindexamen, en slechts 1 werd afgewezen,
24 deden overgangsexamen, van wie 21
Het bestuur blijft zich dringend om
geldel\jken steun aanbevelen bij allen die
de Hervormde Kerk liefhebben.
Secretaris-penningmeester is ds. N. M.
de Ligt te Middelburgaan zijn adres
moeten alle giften gezonden worden.
In het Sociaal Weekblad bracht dhr. H.
Spiekman, sociaal-democraat, een eere-
saluut voor hetgeen dr. Kuyper, tijdens
diens ministerschap deed in 't belang van
de boot- en havenwerkers.
Als vrucht van samenaprekingen met
den minister, werd in het ontwerp arbeids
wet de bepaling opgenomen dat bij konink
lijk besluit veiligheidsmaatregelen voor
de bootwerkers zouden worden gemaakt.
En toen het bleek, dat het ontwerp niet
meer in de Kamer aan de orde zou komen,
is nogmaals bij genoemden Minister aan
geklopt.
En deze lof mag aan dr. Kuyper
niet onthouden worden, dat hij
niet alleen aan deze roepstem
onzer bootwerkers gehoor ver
leende, maar ook aanstonds trachtte,
voor zoover het door de overheid
onder de gegeven omstandighe
den mogelijk was, de gevraagde
hulp te geven. Er was reeds onder
zijn bestuur een commissie be
noemd, die zou onderzoeken welke
veiligheidsmaatregelen voor het
havenbedrijf gewenscht waren, en
werd een kon. besluit uitgevaar
digd, behelzende de instelling van
een tweetal controleurs van den
havenarbeid, voorloopig als proef
voor twee jaar.
Dit is een proefneming van beteekenis vooral
hierom, omdat voor het eerst werklieden als
zelfstandige arbeidsinspecteurs werden aange
steld. Er zijn ook bij de gewone arbeids
inspectie wel ^opzichters", die uit werklieden-
kringen voortkomen. Maar en dat gaat bij
het veelomvattende van dezen werkkring al
moeilijk anders zij vervullen daar een zeer
ondergeschikte rol. Hier is 't anders. De con
troleurs voor den havenarbeid, twee flink ont
wikkelde werklieden echter zonder bepaalde
academische opleiding, staan wel »onder toe
zicht" van de kamer van arbeid, maar dat
/"toezicht" kan slechts zeer vaag zijn, waar voor
het lidmaatschap der kamer zelf, slechts weinig
eischen worden gesteld.
Welnu te oordeelen naar het eerste maand-
"PP°<t dat deze controleurs aan de kamer
lebben uitgebracht, mag m. i. voorloopig deze
proet uitstekend geslaagd heeten en is daarmee
voor onze sociale politiek van beteekenis ge
worden. 6
Bet is een zeer eenvoudig rapport, zonder
technische wendingen, zonder omhaal. Het is
geen bureauwerk, maar het getuigt van den
hoogst nuttigen arbeid, dien deze arbeiders
controleurs verrichten.
Zij onderzoeken de schepen van alle natio
naliteiten, onderzoeken n.l. de werktuigen, ge
reedschappen en touwwerk, waarmee gearbeid
moet worden, Het aantal schepen, dat per
dag bezocht werd, varrieerde van 10 tot 27 en
op booten van alle nationaliteiten werden'ge
breken ontdekt. Men kan, volgens de cijfers
in het rapport, zelfs zeggen dat op »de helft
van het aantal onderzochte schepen* gebreken
Werden geconstateerd I Die gebreken waren alle
van dien aard, dat ze van ongevallen de oorzaak
zouden worden.
Opgesomd worden voorts de fouten door
deze controleurs ontdekt, terwijl ook de
pakhuizen der stuwadoors, waar de ge
reedschappen voor de lossing liggen, onder
zocht werden.
Het doet ons genoegen dat de heer
Spiekman zij het ook al na de ver
kiezingen aan den minister aan wien
men deze verbetering dankt dr. Kuy
per de eere bracht die hem toekomt.
Een lof, die uit zijn mond, wat waard is
Het door de N. K. C. aan een Keulsch
blad ontleende resumé van een artikel
van dhr. Vliegen in Monatshafte wordt
door Het Volk eenzijdig genoemd.
Bij de jongste verkiezingen aldus de
heer VI., waren in plattelandsiistricten
24 duizend stemmen op S. D. candidaten
uitgebracht, zoodat de plattelandsbevol
king toch voor het socialisme toeganke
lijk blijkt te zijn".
Bovendien had hij vroeger reeds aan
getoond dat, schoon de concentratie in 't
landbouwbedrijf afwezig bleef, in alle
andere bedrijven de concentratie stellig
wel opgaat. Een en ander met cijfers
toegelicht".
Daar wij het stukje uit de N. R. G.
hadden overgenomen, plaatsen wij ook
deze tegenspraak.
Onlangs lazen wij de volgende uitspraak
van een erkend natuurkundige uit Enge
land, nog wel een atheïst (godloochenaar).
„Indien ik voor het onderwijs mijner
kinderen te kiezen had, tusschen een
school, in welke ware godsdienstigheid
werd geleerd en zulke eene, waar de gods
dienst contrabande was, dan zou ik aan
de eerste de voorkeur geven, zelfs ook
dan nog, wanneer mijn kind een goede
dosis theologie op den koop toe slikken
moest".
Treffende en merkwaardige uitspraak,
een groot contrast vormend met een ant
woord op de vraag eenige maanden te
Bremen op een vergadering van onder
wijzers er waren er ongeveer vijfhon
derd te zamen aan de orde gesteld,
of het godsdienstonderwijs op de openbare
lagere school dient te worden gehandhaafd.
Het antwoord van de vergadering luidde
«Het godsdienst-onderwijs moet van de
school af1.
Voor wie eenigermate met deDuitsche
school-toestanden op de hoogte is, en weet,
dat op de scholen aldaar bij onze naburen
nog steeds godsdienstig onderwijs wordt
gegeveu, is die uitspraak inderdaad ver
rassend, en getuigt ze tevens van een
treurigen achteruitgang welke met andere
verschijnselen en toestanden samenhangt,
niet het minst met kerkelijke.
Of hoe zou men schier anders kunnen
verwachten in een stad waar predikanten
optreden, die doopen in den naam van het
goede en als die doop voor ongeldig ver
klaard wordt, er volstrekt niet op tegen
hebben, op de oude wijze te doopen, die
den treurigen moed bezitten hunne leer
redenen te beginnen met de woorden, toen
ik nog een christen was, die zich niet ont
zien om te prediken over groote mannen
in kunst cn literatuur, als Schiller, Heine,
Börne om van Nietsche niet te spreken,
maar vergeten te wijzen op de schoonste
der menschenkinderen, den eenigen naam
tot zaligheid gegeven
Vergeten te wijzen Laten we liever
zeggen, dat er zelfs onder die heeren zijn,
die stout ontkennen, dat Jezus ooit ge
leefd heeft, en het daarom raadzaam achten,
Nietsche en zijne geschriften op den kansel
te brengen, van wien men immers zeker
weet, dat hij bestaan heeft al is hij ook
waanzinnig gestorven.
Er zijn dan ook van die predikanten,
naar we lazen, die met de uitspraak //Weg
met het godsdienstig onderwijs op de
school" ten volle sympathiseeren en zelfs
een vereeniging hebben gesticht, om in
dien geest het lager schoolonderwijs te
reformeeren.
Wat alzoo al niet doorgaat onder dien
schoonen naam van reformatie.
Tot de wet en tot de getuigenis, zegt
onze oude Bijbel en daarmede houden
wij het.
Rusland.
Het is of de oproeren in Rusland wer
ken in bepaald afgesproken acten of be
drijven. Het was toch weer eenige dagen
stil, toen daar op eenmaal weer een op
roer te Moskou loskwam, en nauwelijks
is dit gedempt of daar komen berichten
uit Tiflis de roerige gemoederen nog meer
ontrusten.
In verschillende deelen der stad wer
den gelijktijdig bommen geworpen. Een
er van ontplofte voor de kazerne in de
nabijheid van het paleis van den stad
houder, waarbij een kozak werd gedood
en elf werden gewond. In de nabijheid
van een andere kazerne werden zes bom
men geworpen, waarvan vier ontploften
en waarbij drie kozakken werden gedood.
Voorts werd op deze plaats een bewoner
van Georgië door een geweerkogel ge
dood gevonden, terwijl een andere Geor
giër onder verdenking van bommen ge
worpen te hebben, werd gevangengenomen.
Bij een derde kazerne onploften drie bom
men, waarbij drie soldaten werden ge
wond. Hier werd een gewone Armeniër
gevangengenomen, verdacht de dader van
den aanslag te zijn. Uit de vensters van
twee huizen werden voorts schoten ge
lost, waardoor een persoon werd gewond.
Te middernacht werden vijftien onrust
stokers gearresteerd.
Ook te Moskou is het nog niet stil.
Gisterenmiddag had er nog een botsing
plaats tusschen werkstakers en politie,
waarbij verscheiden menschen gewond
werden. Nog een andere johstijding komt
daarbij de regeering verschrikken en wel
uit de hoofdstad van Finland (Helsingfors,)
dat Hohenthal, de moordenaar van den
procurator Johnson, aldaar gisterennacht
uit de gevangenis ontsnapt is.
Niet zonder reden dat de Russische
regeering die het, in de eerste plaats van
politiemaatregelen verwacht op, middelen
zint, niet om de oorzaak der kwaal weg
te nemen, maar om de koerts op te stop
pen. In dit verband beechouwe men dan
ook het bericht dat zfij van plan is een
ministerie van politie te vormen, waartoe
de politie en de gendarmerie zullen be-
hooren. De assistent-minister Trepof zou
voor minister van dit departement in
aanmerking komen.
F r a n k r ij k.
Frankrijk, Rusland's groote vriend en
bondgenoot, heeft niet zoo grooten last
van opstootjes. Toch heerscht er wel
eenige roerigheid. Men moet daar trouwens
altijd wat te doen hebben. En nu zijn
sommige bladschrijvers op Delcaseé ge
snapt, wien zij allerlei ongerechtigs ver
wijten, onder anderen dat hij Frankrijk
in een oorlog met Duitschland zou hebben
willen wikkelen, en daartoe een verbond
met Engeland had voorbereid, doch hierin
door zijn collega's zeu zijn verhinderd.
Intusschen blijft de verdeeldheid tus
schen de verschillende leiders over het
vraagstuktoenadering tot Duitschland
aanhouden. Wel zyn er die ap een Fransch-
Duitschen Bond aandringenmaar de
meerderheid houdt het toch nog, zij het
al onuitgesproken, met Delcassé, den man
der revanche.
Bewijs dat het Bouloungisme met Ba-
langer niet is uitgestorven. Of Delcassé,
al noemt men hem thans spottend D'aile
cassé, den man met den kapotten vleugel,
niet nog eens een rol in Frankrijk spe
len zal
Of zal Jaurès het doen?
Hij, de knappe sociaal-democraat, die
Deleaesé ten val bracht, heeft zeker wel
den grootsten invloed, van allen, op het
ministerie, op de Kamers, en indirect ook
op den President. In Frankrijk is de
sociaal-democratie groot. Maar het is ook
eigenlijk minder door eigen kracht dan
wel door de zwakheid harer tegenstanders.
Jaurès wees daar zelf op in een rede te
Limoges. De monarchisten zoo zei hij
willen een verbond met het clericale Spanje
en het katholieke Oostenrijk tegen modern
Italië en tegen het Duitschland van Luther.
De nationalistische partij ligt aan stukken.
Millevoye verlangt dat men zich met
Duitschland tegen Engeland, Déroulède,
dat men zich met Engeland tegen Duitsch
land zal verbinden. In de Marokkaansche
quaestie hebben de Fransche, Engelsche
en Duitsche diplomaten grove fouten be
gaan. Delcassé wilde de man der revanche
worden. Daarom hebben de socialisten
geëischt dat hij ging.
Er mag in de opsomming eenige zelfver
heffing doorstralen, waar is het dat in geen
land ter wereld het socialisme, het prin-
cipiëele dat als consequentie van het libe
ralisme dat alle gezag uit God ontkent, en
nu ook alle gezag van den meester verwerpt,
zoo grooten invloed heeft als in Frankrijk.
Oostenrijk-Hongarije.
Allererbarmelijkst blijft in Hongarije de
verhouding tusschen de regeering en de
meerderheid der volksvertegenwoordiging.
Het lange gehaspel over de ministrieele
crisis, de legerquaestie, het algemeen kies
recht, en dergelijke is geëindigd met een
besluit van Koning Frans Jozef, door hem
bij eigenhandig schrijven in het Staatsblad
geplaatst, dat hij de Hongaarsche volksver
tegenwoordiging tot 19 December ver
daagt, omdat het onmogelijk is een nieuw
ministerie te vormen.
In de Kamer was gisteren bij de ope
ning der zitting, waarin dit koninklijk
besluit werd voorgelezen, geen enkele
minister aanwezig. De voorzitter leest
den koninklijken brief voor. Men roept
Schavuiten, wat doen jullie met de grond
wet
Andrassy, een der leiders van de oppo
sitie, krijgt het woord. Hij brandmerkt
het zonderlinge gedrag der ministers, die
tegen het gebruik niet in de vergadering
zijn verschenen. (Een stemomdat het
lafaards zijnNeen, zij blijven niet uit
lafhartigheid weg, want zij hebben meer
stoutmoedigheid getoond dan noodig is.
Zij hebben minachting voor de Kamer ge
toond en het grondwettig terrein verlaten.
Er blijft ons niets over dan te protes
teeren. Wij zullen geen enkele geweld
daad plegen, want wij hebben het recht
en de wet met ons, maar een protest is
noodig. Niemand weet wat de dag van
morgen ons brengen zal. Misschien zul
len wij morgen het slotbedrijf van de
tragikomedie bijwonen. Men wil het volk
raadplegen, maar wanneer dat zijn oordeel
uitgesproken heeft, zal men het in den
wind slaan, zooals totnogtoe gebeurd is.
Andrassy leest vervolgens een lang
protest voor. In hoofdzaak heet het daarin:
Men stelt den persoonlijken wil des
konings tegenover den wil van het volk.
De ministerieele crisis is een grondwette
lijke crisis geworden.
Tisza, ook een leider der oppositie,
doch meer parlementair of liever consti
tutioneel, zegt, dat hij geen deel kan
nemen aan de beraadslaging, aangezien
er na de verdaging geenerlei beraadsla
ging gehouden mag worden.
Daarna verlaat hij met zijn partijge-
nooten de zaal.
Apponyi, ook een leider, doch weer wat
rooder, zegt, dat men zich aan de verdaging
medeplichtig maakt, als men van den brief
kennis neemt.
Het slot der scène is dat het voorstel
van Andrassy met bijna algemeene stem
men wordt aangenomen,
Dit is derhalve weer een staaltje van
Hongaarsche lompheidmaar ook de
Oostenrijksche Kamer is van geen klein
geruchtje vervaard. Wij vestigden er reeds
meer de aandacht op.
Ook in Oostenrijk breekt de eisch alge
meen kiesrecht door. De heele Kamer is
er voordoch de regeering verzet zich.
Niet omdat zij hel volk vreest, maar om
dat zij eerst wettelijke regeling van de
reehten der minderheden wil. Geen over
tollige maatregel voorwaar, als men het
verschil tusschen Oost-en West Hongarije
kent.
De toestanden in 't Oosten zijn aan die
van 't aangrenzende Rusland gelijk, ook
wat betreft kennis en beschaving, terwijl
in het Westen het Duitsche element meer
overheerschend is. En terwijl in 't Wes
ten de Duitschers, Italianen en Tsjechen
nagenoeg allen schrijven en lezen kunnen
is, dit met de Polen, Rhoethenen en Roe-
meniërs nog lang niet het geval. Bij de
zen is niettegenstaande de schoolplicht het
aantal analfabeten nog zeer groot. En om
nu te voorkomen dat de minderheden
door het algemeen stemrecht aan de meer
derheden zullen worden uitgeleverd, wil
de Keizer eerst een wettelijke waarbor
ging van het nationale leven dier min
derheden in het leven roepen. Maar hoe
die wetten aangenomen te krijgen in een
Kamer waar de Slaven in de meerderheid
zijn en door de macht daarvan de Duit
schers er onder zoeken te krijgen 1
Wel is de Keizer te beklagen die op
zijn ouden dag voor al die netelige vraag
stukken zit.
En nu komt er nog bij dat zijn ministerie
het Oostenrijksche onder von Gautsch
met ontslag dreigt, wanneer hij aan den
eisch van algemeen kiesrecht in Hongarije
die de brug is voor algemeen kiesrecht
in Oostenrijk, niet toegeeft
Duitschland.
Uit Duitschland voor heden geen andere
berichten dan van werkstaking en vleesch-
gebrek.
Te Gera hebben 90 procent der werk
lieden in weverijen een werkstaking aan
gekondigd, wegens het loontarief, door
de leiders, „hongertarief" genoemd.
De werkstaking te Berlijn in de me-
taalfabrieken duurt voort. Op andere
fabrieken bereidt men zich voor de sta
king voor, onder anderen aan de fabriek
van Borsig.
Te Charlottenburg ging Zondagavond
plotseling het electrisch licht uit, gevolg
hiervan dat de niet-stakende werklieden
die Zaterdagavond voor het eerst de fabrie
ken weer mochten verlaten, niet waren
teruggekeerd.
Te Hannover geraakten door staking in
een machinefabriek twee duizend werk
lieden werkloos.
Wat het vleeschgebrek aangaat, een
vindingrijk man te Munchen heeft met het
oog hierop een groot „visch-restaurant"
opgerichtwaar hij zijn gasten voor 30
pfenn. een heerlijk vischmaal geeft onder
den reclame-makenden titelgeen vleesch
gebrek meer
Ook de directie der Munchensche train
verschaft baar personeel goedkoope visch.
Australië.
De plannen van generaal Booth en het
Leger des Heil» ter vestiging van eenige
Britsche immigranten-kolonies in West-
Australië zijn voorloopig mislukt.
De grijze aanvoerder van het Leger heeft
den eerste minister van den Australischen
Statenbond telegrafisch medegedeeld, dat
de plannen niet tot uitvoering zouden
komen. Deakin seinde terug, dat het hem
erg speet.
De plannen zijn echter niet definitief
van de baan. Het schijnt, dat de bezwaren
tegen de voorstellen van Booth niet komen
van Australische zijde, maar van Engel-
schen kant.
