NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 2. 1905.
Dinsdag 3 October.
20e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISeH
Buttenlandseb Overzicht.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Snippers uit de oude doos.
ZENDING,
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 15 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Rusland.
Er heerscht nog veel onzekerheid en
verwarring.
Het eerstvolgende congres van de
Zemstvo)» zal in November a. s. bijeen
geroepen worden. Dan zullen de eandi-
daten voor de Rijksdoema-verkiezing be
kend zijn. Gedurende het Zemstvo's-eongres
vormde zich een afzonderlijke groep, welke
den naam van Conslitutioneele Nationalis
tische Partij aannam, en waarbij zich eenige
op den voorgrond staande personen aan
sloten.
De beide universiteiten in Odessa en
Warschau bevinden zich in een alleronge
lukkigste» toestand. De hoogleeraren zijn
bereid hun nu negen maanden lange werk
staking te eindigen en de colleges te her
vatten, maai de studenten kunnen niet
samenkomen om een desbetreffende beslis
sing te nemen, omdat de toestand van be
leg elke vergadering verbiedt. De profes
soren willen nu wel wachten tot die toe
stand wordt opgeheven, maar de regee-
ring wijst elk verzoek daartoe af.
Inmiddels wordt Witte met koninklijke
ontvangen. Hoe de Keizer hem ont
ving, meldden wij vroeger reeds. Nog
verneemt men dat de Keizer hem te Ro-
minten persoonlijk het Grootkruis van de
orde van den Rooden Adelaar overhandigd
heeft. De Czaar was niet minder hoffelijk.
Hij zond hem Donderdag een telegrafischen
gelukwensch, en de uitnoodiging om Vrij
dag te Bjoerkoesund bij hem op zijn jacht
«de Pool-ster" te komen. Het jacht „Strela"
zou te zijner beschikking worden gesteld.
De //Strela" arriveerde den 29en n.m.
half vijf bij Bjoerkoesund, toen het keizer
lijk echtpaar zich aan land bevond. Om
half zeven keerde de tsaar aan boord van
de „Pool-ster" terug en zond onmiddellijk
een boot naar Witte, die daarop door den
tsaar werd ontvangen, die hem mededeelde,
dat hij hem den graven-titel had verleend.
Aan het diner dronk hij op de gezond
heid van Witte, die ook den volgenden
ochtend aan de lunch was genoodigd.
48
FEUILLETON,
DOOK
SCALDIS.
GOES.
I.
Voor de derde- keer wenden wij onze
schreden naar het heerlijke en boomrijke
Z.Beveland én willen we nu een bezoek
brengen aan de hoofdplaats van dit eiland
v.nr, liefetijk gelegen stedeke Goes.
tij is de wensjlaamgO0raprong yan Qoes,
niet meer zekerheid, dan van
■•e steden. Boxhom meent, dat
4 waar de stad nu ligt, eertijds
was, op welke zich vele ganzen
in. Wijl nu in de oude Duitsche
es een Gans beteekende vermoedt
schrijver dat Goes zijn naam en wapen
^an heeft ontleend,
tegenwoordige stad heeft langs de
*jfn nagenoeg een half uur gaans in
van omtrek en beslaat binnen dezelve
ben.eveer 27 Hectaren gronds.
lunNaar thans de plaats gelegen is, stond
•.eer alléén het vermaarde slot Oostende
hetwelk nog heden eenige overblijf-
%ls te vinden zijn. Dit slot, vóór het jaar
JJ00 waarschijnlijk door een der Heeren
fa an Borselen gesticht en wegens zijn ligging
Oostende genoemd, strekte eerst tot be
scherming van de i \bij wonende land
lieden, die zich weldra bij hetzelve ves-
j tigden, uit welke verzameling allengs het
dorp en daarna de stad Goes ontstaan is.
Irt 1417 begon men ze van grachten en
poorten te voorzien.
\m Poorten waren zeven in getal, n.m.
1* de nieuwe Hoofdpoort aan den west-haven-
welke langs de straat tusschen de
Aan boord van de //Strela" keerde hij
naar Petersburg terug.
De Russische Regeering is door bemid
deling van Frankrijk bij Japan opgekomen
tegen den toestand van de Russische ge
vangenen, die wegens poging tot ontvluch
ting door de Japansche rechtbanken tot
gevangenisstraffen zijn veroordeeld, terwijl
in Rusland zulke daden alleen disciplinair
worden gestraft.
Duitschland.
De plannen tot vlootuitbreiding volgen
elkaar bij de onderscheidene mogendheden
op. Duitschland gaat een nieuw type ge
pantserde kruisers aanschaften. Deze oor
logsschepen zijn naast de slagschepen in
een moderne vloot een der gewichtigste
factoren. Zij moeten in staat zijn op
verkenning uit te gaan en verkenningen
van den vijand te beletten; zij moeten
kunnen zorg dragen, dat de eigenlijke
gevechtslinie niet door den vijand aan
beide kanten wordt aangevallen, en als
zij voorpos tendienst of verkenningen
doen, moeten zij in staat zijn zich zei
ven te verdedigen. Zij moeten dus heb
ben een groote snelheid, terwijl hun pant
ser en bewapening niet ver bij de slag
schepen ten achter inag staun. Op grond
dezer overwegingen is de Duitsche marine
er toe overgegaan in de nieuwe klasse C
en D voor de gepantserde kruisers een
seheepstype te ontwerpen, dat de jongste
gepantserde kruisers Roon en York, zoo
wel in grootte, snelheid, bewapening en
pantser belangrijk overtreft. De C-klasse
krijgt een lengte van 187 M. en een
breedte van 21.6 M. tegen 123 M. en 20.2
M. bij de Roonklasse, maar de diepgang
wordt weinig verandeid, nl. 7.5 M. tegen
7.3 meter.
Zweden.
Zwedens Tweede Kamer blijft radicaal.
Bij de eergisteren te Stockholm gehou
den verkiezing van 22 afgevaardigden
van de Tweede Kamer van den Zweed-
sehen Rijksdag, heeft de linkerzijde een
volkomen overwinning'behaald. De socia
listen hebben twee nieuwe zetels gewon-
twee poorten of de nieuwe kaai naar de
St. Maartens of oude Hoofdpoort leidt. Zij
werd in 1637 naar de Dorische orde ge
bouwd. Deze poort, die thans binnen de
stad ligt en gewoonlijk de donkere poort
genoemd wordt, heeft een torentje met
een uur en slagwerk. Voorts de West-
of 's-H.-Hendrikskinderen-, de Koe-, en de
Zuid- of Ganzenpoort, op welke eene gans
als windwijzer stond, en waar buiten eene
betrekkelijk vrij aanmerkelijke Voorstad
ligt. Eindelijk de Oost-, en de Water- of
Bleedvelclscheook wel de SUjkpoort ge-
heeten.
De stad zelve, hoewel niet groot, heeft
nochtans een zeer goed voorkomen, of
schoon meermalen door brand en over
strooming geteisterd.
Wij willen nu een bezoek brengen aan
de haven en eens zien hoe en wanneer
deze met groote kosten tot stand kwam.
De oude haven, van welke men het
begin niet weet, in 1442 verloopen zijnde,
verzochten en verkregen de ingezetenen
van hertog Philips van Bourgondië verlof
om eene nieuwe aan te leggen. Men
trok deze aan de westzijde der oude
haven bijna recht noordwaarts, tot aan
de diepte van het Schenge, aldaar het
Goesche diep geheeten. De verlanding
van dat diep belemmerde intusschen de
vaart, vooral in de laatste helft der 18e
eeuw, terwijl de bedijking van den Wilhel-
mina-polder, in 1809, eene voortzetting van
het havenkanaal volstrekt noodzakelijk
maakte. In eene meest noord-oostelijke
richting werd dan ook een kanaal gegraven,
van de havenschansen af, hetwelk zich ten
zuid-oosten van Oost-Beveland in de Ooster-
schelde uitstort, en daar aan den uitloop
voorzien werd van eene schutsluis, hebbende
aan de zeezijde een paar vloeddeuren en
aan de biunenzijde een paar waaierdeuren.
nen. De leider der Zweedsche socialisten
Branting is herkozen.
Hongarije.
De toestand blijft gespannen.
Burgers en stndenten van Pest zijn van
plan den 3den October een fakkeloptocht
te houden ter eere van de leiders dei-
oppositie de sociaal-democraten willen
dezen optocht verhinderen. Uit de om
liggende dorpen zullen 10.000 boeren ko
men om aan de betooging der burgers
deel te nemen. De sociaal-democraten
hebben nu alle arbeiders uit de omgeving
van Budapest opgeroepen om deel tc ne
men aan hun tegenbetooging. Er worden
ernstige onlusten gevreesd.
Inmiddels gelooft men dat Fejervary,
de slimme staatsman, aardig bezig is een
seheur te maken in het //bloc", de geza
menlijke oppositie.
Men kent de geschiedenis.
Lang had de Keizer geweigerd het pro
gram der parlementaire meerderheid te
aanvaarden, toen de benoeming van het
extra-parlementaire kabinet onder leiding
van Fejervary de verontwaardiging kwam
vermeerderen.
Het kabinet deed voorstellen, die het
noodzakelijk achtte in het belang van de
regeering, ten einde aan de macht van de
coalitie een einde te maken. Doch die
voorstellen werden verworpenwaarna de
leiders der parlementaire meerderheid in
audiëntie werden ontboden en hun een
program werd voorgelegd, dat zij als een
beleediging beschouwden.
Men verwachtte nu niet anders, dan dat
de regeering krachtig zou optredenen zie,
nu neemt de regeering den terugtocht aan,
en maakt daardoor den toestand nog ern
stiger, nog verwarder dan die al was.
Fejervary werd door den keizer in
audiëntie ontvangen. Het resultaat van die
bespreking was, dat opnieuw geweigerd
werd het kiesrecht-program te aanvaarden,
een voorwaarde waarvan Fejervary de in
trekking zijner ontslag aanvrage afhankelijk
maakte.
Doch na den terugkeer van Fejervary in
In den zomer van 1810 werd deze haven
aan welke 150,000 guld. waren ten koste
gelegd, voor de scheepvaart geopend, doch
na weinige weken weder toegedamd, uit
hoofde van eene ontdekte ontgronding der
sluis. Met het aanwenden der noodige her
stellingsmiddelen, duurde het tot de maand
Juli 1811, eer de haven opnieuw werd open
gezet; doch dezelfde ramp openbaarde zich
in het volgende jaar in eene zoo hooge mate
weder, dat op den 24 Juni 1812, eene
tweede afdamming moest gemaakt worden.
Het werd onraadzaam geoordeeld aanzien
lijke sommen te besteden aan de herstelling
van een werk van zoo beperkt gebruik, en
hetwelk nn ten tweeden male mislukt was
wenschelijk en noodig daarentegen voor
den welstand der stad en herstel der zee
vaart, dat een ander ontwerp gevolgd werd.
Men besloot daartoe in 1817.
De eerstgelegde schutsluis werd met
vele voorzieningen tot een binnensluis ge
maakt met vloed en ebdeuren. Voordezelve
naar de zeezijde, op een afstand van bijna
31'/2 -Meter, is eene buitensluis gebouwd,
die, behalve de vloed- en ebdeuren, nog
van eene stormdeur voorzien is. Beide
sluizen zijn wijd 6,28 Meter.
Aan hare zijden zijn twc
sluisjes, ten dienste van den Wilhelmina-
polder aangebracht.
Tusschen beide sluizen, is een kolk tot
doorschutting van vaartuigen, wijd aan de
einden 12,56 M. en in het midden 18,21 M.
De buitenhaven is niet lang, maar ge
noegzaam beve.ligd en vaiij een trekberm
voorzien. De binnenhaven heeft, over haar
geheel, geen lijnrechte ricifiting, en is van
de stad onjgeveer één uur
twee uitloozing-
het sas tot aan
gaans lang. i
Deze herstelling van dij havenwerken
na 1817 kostte ongeveer 280.000 gld. Doch
ook hierbij vond de star;, treffende be-
Boedapest publiceerde deze een verklaring,
waarin hij zegtovertuigd te zijn, dat de
kroon nooit het plan had de wetgevende
bevoegdheid van den Hongaarschen staat,
zooals die door de grondwet en andere
wetten verzekerd is, te beperken, en dat de
door den keizer afgelegde verklaring de
bedoeling heeft, dat de keizer slechts dan
in een nieuwe regeling van de verhouding
tot Hongarije kan toestemmen waarbij
de medewerking van Oostenrijk wordt ver
ondersteld als de grondwettige Oosten-
rij ksche regeering tot dezelfde regeling der
verhouding besluit. De onderhandelingen
daarover zouden steeds door de regeering
of door parlementaire deputaties kunnen
worden gevoerd.
Dit was een politieke zet, waarmee hij
den twistappel van het algemeen kiesrecht
tusschen de partijen wierp en waarvan
de gevolgen al zichtbaar worden. De
nationaliteiten worden opgezet tegen de
Magyaarsche overheerschingen in Brovs
hebben zich reeds 600 Silesische en 800
Roemeensche recruten aangemeld voor den
dienst.
Oostenrijk.
En hoe is 't in Oostenrijk Daar is
de toestand natuurlijk anders. Daar'is
niet het taalverschil maar het beginsel-
verschil oorzaak der heftige tooneelen die
het Parlement somwijlen te aanschouwen
geeft. De eerste minister Von Gantsch
stond twee dagen achtereen bloot aan een
scherpe critiek wegens zijn houding in
de Hongaarsche crisis, en de audiëntie,
die, naar men ten onrechte meende, niet
zuiver was geweest. Hij kon zich echter
van allen blaam zuiveren.
Nadat v. Gautsch uitgesproken had,
vond er weer een ouderwetsch schandaal
in de vergadering plaats, doordat een
socialistische afgevaardigde den Luege-
rianen beschuldigde van stemmen-diefstal,
waarop de tribune zoo aan het jouwen
ging, dat deze ontruimd moest worden.
Marokko.
Zonder alk ruzie is het der Marok-
kaansche regeering niet mogelijk te leven.
wijzen van de belangstelling van Koning
Willem I, want deze nam, bij besluit van
10 Nov. 1817 in de leening, tot dat einde
gedaan, deel voor 30,000 gld. begeerende
geen hoogere rente dan 5 ten honderd
terwijl dit aandeel het laatst zou worden
afgelost. Toen echter^ het beloop der kos
ten de raming verre te boven ging, en
een aanmerkelijk tekort veroorzaakte,
werd door Z. M. nogmaals de aanzienlijke
som van 65.000 gld bijgeschoten. Zoo
ontzaglijk duur kwam de Goesche haven
te staan.
In Augs. 1819 waren haven en sas zoo
ver voltooid, dat zij voor de scheepvaart
geopend konden worden, op den 18 dier
maand voer Z.Esx. de Gouverneur van
Zeelandmet een jacht het eerst de nieuwe
haven binnen, zijnde Z. M. buiten gele
genheid, de stad bij deze, voor haar ge
wichtige, gebeurtenis met zijn tegenwoor
digheid te vereeren.
Rechtmatig was bij deze gelegenheid
de vreugde der Goesenaars, en openbaarde
zich ook op allerlei wijze naar buiten.
De stad ingaande en komende aan de
groote markt zien wij aan de zuidzijde
daarvan het mooie, antieke stadhuis. Het
is oorspronkelijk een zeer oud gebouw,
doch is in 1771 grootendeels vernieuwd.
Er verliepen echter meer dan vijf jaren,
eer het gebouw zich in den toestand be
vond waarin het thans te zien is.
De westervleugel bestaat uit een zeer
ouden en niet hoogen toren, in welken
de groote klok hangt, en die, bij genoemde
verbetering een fraaien koepel heeft ont
vangen. Men vindt er eenige gevangen
plaatsen in, alsmede een uur- en slag
werk.
De oostervleugel heeft van de markt
gezien, insgelijks een gekoepelden lagen
toren, doch kleiner dan de vorige. Deze
Thans heeft zij een Amerikaansch onder
daan, en bediende doen in hechtenis
nemen, zonder daarvan de Amerikaansolie
autoriteiten te verwittigen, gelijk de con-
ventiën eischen. De vertegenwoordiger
van den Sultan te Tanger heeft geweigerd,
gevolg te geven aan de eischen van den
Amerikaanschen gezant; deze zond ze
rechtstreeks naar Fez, verlangende dat
de regeering verontschuldigingen zou aan
bieden.
Overigens toonen de Marokkaansclie
autoriteiten in alle steden een voortdu-
renden onwil tegenover de wenschen dei-
Europeanen, en het is goed dat de onder-
teekening van de Fransch-Duitsche over
eenkomst althans de gelegenheid vermin
dert op de tweedracht dier mogendheden
te speculeeren. Het is een onbegonnen
werk de vreugdebetuigingen op te teeke
nen uit Fransche en Duitsche bladen, dat
althans die quaestie nu uit de wereld is.
Ook te Tanger is de regeling met een
zucht van verlichting begroet. Alleen de
Engelsche Standard twijfelt of de mogend
heden de doorzettingskracht en de ver-
eischte kennis zullen hebben om nuttige
hervormingen in Marokko in te voeren.
„Alvorens beschaafd te worden", zegt 't
blad, „moet Marokko worden onderwor
pen en dat is tot dusver door den naijver
der mogendheden onmogelijk gemaakt.
Wij hopen echter, dat de Fransche repu
bliek de overwegende positie zal behou
den die zij verkregen heeft. Het wordt
overigens te Londen zoowel als te Parijs
begrepen, dat de vertegenwoordigers ven
Gr.-Brittannië en Frankrijk loyaal en har
telijk zullen samenwerken om hun ge
meenschappelijk doel te bereiken."
Het October-Orgaan, no. 10, van de
Ned. Zendingsvereeniging, secretaris F.
A. v. d. Heijden, Stationsweg 7, Rotter
dam, bevat onder meerHervatting van
den arbeid, door zendeling Ruttink te
Bandoeng. Eerste brief uit Garoet, door
zendeling Hoekendijk. Aan de viering
heeft in de oude Kerkstraat de gedaante
van een hooge burgerwoning.
Treden wij het gebouw binnen dan zien
we dat de ingang in den rechtervleugel
is; deze voert naar een fraaien gang wel/te
'oostelijk en westelijk loopt. De zuidelijke
vertrekken zijn ingericht tot grilïiën enz.
De vertrekken, voor de zittingen van den
raad bestemd, hebben het uitzicht op de
groote markt. Deze zalen dienden ook
vroeger voor de zittingen van deArrond.
Rechtbank.
In de eerstgenoemde vertrekken vindt
men fraaie zinnebeeldige schilderstukken,
en basreliëf, van de hand des bekenden
Gerawts, en, o.a. eene zeer groote kaart
van Z.-Bevelandin twee stukken in 1753
vervaardigd door dr. W. T. Hattinga
Onder dezelve is de stadswaag.
In eene der vertrekken vindt men eene
kleine, doch niet onbelangrijke boekver
zameling, ook bewaart men er eene oude,
schoon niet best bewerkte schilderij, voor
stellende het beleg der stad in 1572, onder
Tseraerts en haar ontzet onder Monüragon
een stuk, hetwelk sommige bijzonderheden
dezer gebeurtenis opheldert, en daardoor
alleen van eenige waarde zijn kan.
Het wapenschild van Goes heeft het
eerste en vierde van zilver, beladen met
acht fusées van azuur (blauw)het tweede
en derde van goud, gevierendeeld waar
van het eerste en vierde met een klim-
mendenleeuw van sabel (zwart), het
tweede en het derde met een klimmenden
leeuw van keel (rood) en eene pointe van
sabel (zwart), waarop eene zilveren gans,
met bek en pooten van keel (rood). Het
schild is gedekt met eene gouden kroon.
Bevolking in 1824 4427 in 1905 -
'7341 inwoners.
('Wordt vervuir