NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 146. 1904
Donderdag 8 September
18e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISeH
Yier punten.
VERSCHIJNT
Wed.
S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Hoe Borssele van zijn dominé afkwam
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,02\
UITGAVE DER FIRMA
en yan
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Wie zich met 1 October
op ons blad abonneert, ont
vangt het tot aan dien datam
gratis. o
Op vier punten beoogt het wetsontwerp
tot herziening van een paar artikelen in
de wet op het lager onderwijs verbeteringen.
Wij bespraken er reeds twee vante
weten de vrijmaking van het bijzonder
onderwijs bevorderen door hoogere Rijks
bijdragen en de positie der onderwijzers
verbeteren door aan de uitkeering vanwege
het Rijk de voorwaarde van wettelijke sa-
larieering te verbindeD.
De regeering wil echter ook aan de bij
zondere scholen de vrije examens verlee-
nenen de opleiding en de examens van
alle onderwijzers verbeteren.
Wat de twee eerste verbeteringen aan
gaat; merken wij nog op dat op 't oogen-
blik voor eiken leerling van de openbare
school uit de openbare kassen f3 wordt
betaalden voor een leerling der vrije
school slechts nog niet eens het vierde
gedeelte.
Het vrjje onderwijs wordt dierhalve in
zjjn ontwikkeling door geldelijke bezwaren
gestuit.
Hoeveel elke bijzondere school per jaar
meer in kas zal krijgen door de voorge
stelde Rijksbijdrage dan thans, hebben wij
in een onzer vorige nommers reeds aange
toond.
Herinneren wij nog dat de verbetering
der rechtspositie onzer Christelijke ondei-
wjjzers bij wet worden van dit ontwerp
een aanmerkelijke schrede vooruit doet.
Immers de subsidie aan de bijzondere
Bcholen wordt slechts verleend wanneer de
onderwijzers ontvangen minstens de minima
der door de wet aangegeven traktementen
en tusschen de schoolbesturen en onder
wijzers een contract besta waarin wordt
vermeld of de onderwijzer voor vast of
voor tijdelijk is aangesteld.
Voorts nog indien de onderwijzer tegen
zijn wil wordt ontslagen heeft hij recht
van beroep op eene commissie van 7 leden,
waarvan 3 te kiezen door het bestuur, 3
door de bijzondere onderwijzers (waartoe
12 bijz. scholen zich hebben te vereenigen)
en 1 door de 6 (voorzitter).
De minimumtraktementen die door het
Rijk zullen worden betaald, bij aanneming
der wet, zijn voor het hoofd eener school
f 750, f 800, f 850, 900, f 950, aan een school
met 199 en minder leerlingen, en al naar
gelang het hoofd heeft minder dan 5, dan
10, dan 15, dan 20 dienstjaren, of 20 en
meer dienstjaren telt.
2 FEUILLETON.
Overal in de provincie werd dit adres
ter teekemrg aangeboden. Het eerst te
Goes, waar het vervolgens in alle herbergen
werd neergelegd. Daarna ook op de dorpen
rond Goes. Alleen Borssele scheen vergeten.
Waren nu met het wegblijven van het
zoogenaamde Dankadres ook deondeilinge
veeten en partijschappen uitgebleven, dan
was het heusch zoo slim niet geweest.
Het was echter gansch anders. Ook in
dit stille dorpje, zoo vlak bjj de zee, had
den de gebeurtenissen in den lande lang
zamerhand de geesten verdeeld. Men be
gon partij te kiezen, eerst stil en bedekt,
later, toen de tijdsomstandigheden dringen
der werdeD, meer in het openbaar.
Vooral na het oproer te Goes in 't laatst
van Januari 1787.
Men wist op het dorp te vertellen, hoe
in de stad sommige straten waren afgezet,
huizen geplunderd, en hoe een deel der be
volking, de zoogenaamde Patriotten, of die
er voor gehouden werden, onder de vreese-
ljjkste dreigementen gedwongen werden,
het Dankadres te teekenen. En van over
heidswege zag men dit alles zoo maar Ijjde-
Die rijksbijdrage voor minimumfrakte-
ment wordt resp. f 100, f200 of f 300grooter,
al naar gelang het is een school met
200 tot 309 310 tot 419 of 420 en meer
leerlingen.
Voor elk der onderwijzers die het hoofd
der school bijstaan zal het Rijk uitkeeren
f 500 bij minder dan 5 dienstjarenf 550
een dienst jarental van 5 tot 10; f600 bjj
10 tot 15 f 650 bjj 15 tot 20 dienstjaren
en f700 bij 20 en meer dienstjaren.
Ea voor elk der onderwijzers, die het
hoofl der school bijstaan en den rang van
hoofdonderwijzer bezitteD, f 100 meer en
wanneer zij den leeftijd van 23 jaren vol
bracht hebben en volgens artikel 24 moe
ten aanwezig zijn in scholen met meer dan
vier onderwijzers f200 meer.
Elk der mannelijke onderwijzers, die het
hoofd der school bijstaan, geniet bovendieD,
indien hij gehuwd is en den leeftijd van
acht en twintig jaren bereikt heeft, eene
tegemoetkoming in de huishuur ten bedrage
van ten minste f50 per jaar.
Een lager salaris, dan de bijdrage van
het Rijk bedraagt, mag in geen geval aan
den onderwijzer worden uitgekeerd.
Op straffe van de Rijkssubsidie te ver
liezen.
Het Rijk zal ook een bjjdrage geven ter
tegemoetkoming in de bouwkostenen wel
per jaar voor scholen van 40 en miader
leerlingen f46; van 41 tot 90 leerlingea
f 75,321van 91 tot 145 leerlingen 1 135,124;
van 145 tot 199 leerlingen 1217,80; van
200 tot 254 leerl. f261,05; van 255 tot
309 leerlingen f 324,30van 310 tol 364
leerl. f 287,55 van 365 tot 419 leerlingen
f450,30; van 420 tot 474 leerl. f 414,05
van 475 tot 529 leerl. f577,30; en van
530 en meer leerl. f640,55.
Thans nog iets over de vrije examens
en het subsidie van bijzondere kweekscholen.
Het beginsel der vrije examens, jsren
geleden reeds door de. H. Pierson verdedigd,
en genoemd onder de drie machines die
de openbere school zouden leegmalen, is
door het wetsontwerp niet aanvaard.
Ojk wij vreezen dat aaa vrije examens
in de praktijk groote bezwaren verbonden
zijp.
Toch zagen wij met genoegen het ont
werp een stap in die richting doen.
Dit geschiedt door de bepaling, dat de
leerlingen der kweekscholen, door hunne
eigen onderwijzers, ten overstaan van een
of meer Regeerings-afgevaardigden, kun
nen worden geëxamineerd, ter verkrijging
der acte als onderwijzers.
Hat jus promovendi ook voor de bijzon
dere kweekscholen.
lijk aan. Geen schutter zeide men mocht
zich in de weer stellen. Zelfs het bataillon
militairen, onder Houston, aldaar in garni
zoen, bleef werkeloos. Het gepeupel had
alzoo vrij spel.
Met bezwaarde harten gingen sommige
dorpelingen onder wie ook Schout en
Schepenen het voorjaar te gemoat De
bui kwam over naar de dorpen. Nu en
dan hoorde men verontrustende betichten
uit de omliggende gemeenten, n.1. 's-Heer
Arendskerke en Heinkenszand. En uit
de onderlinge gesprekken werd het meer
en meer openbaar, dat met het weder zij dsch
vertrouwen ook de stille rust uit de harten
was verdwenen.
Daarenboven was het een publiek ge-
Op Woensdagnamiddag, nadat het Dank
adres in de stad (Goes) was geteekend, gingen
de muiters en corps met het Oranjevaandel
naar ds. Echten, predikant en heer van Wisse-
kerke en dwongen den ouden man, het Oranje
vaandel 'te kussen, Oranjehoven te roepen,
het Dankadres te teekenen en hun daarop
braaf wijn te schenken. Zijn bidden en smeeken
alleen kon hen bewegen, om niet alles te
ruïneeren en kort en klein te maken. In de
herberg en bij den smid op dat dorp hebben
zij het even zoo slecht gemaakt.
Zie Utrechtsche Courant van Woensdag 14
Mrt. 1787 no, 32.
Het ontwerp verhoogt ook de subsiiiëa
voor bijzondere kweekscholen, waardoor de
oprichting dezer scholen zeer in de hand
gewerkt wordt.
Zij moeten echter aan zeer hoog gestelde
eischen voldoen.
Da subsidiën nu zullen bedragenf 70
voor ieder wekelijks gegeven uur onder
wijs, tot een msximum van 140 uren per
week en f 800 voor iederen kweekeling,
die slaagt voor het onderwijzersexamen,
tot een maximum van 12 kweekelingen
'sjaars.
Da meerdere rijksuitgaven zijn te
stelle 1 voor het lijzonder onderwijs op
f2.059.981 en voor het openbaar onderwijs
op f40.000, te zamen f2.099.981.
Krijgt de regeling met 1 Januari 1906
kracht van wet, dan zal te rekenen zijn
op een meerdere Rijksuitgaaf in totaal van
12.738,981, terwijl voor de volgende jaren
zal zijn te rekenen op een meerdere stij
ging van ui*gaveu met plus minus f213.000.
In naam der rechtsgelijkheid betuigen
wij onze groote ingenomenheid met dit
wetsontwerp.
Dat de liberale pers en de openbare
school er zich tegen verklaren, is te be
grijpen en te vergeven.
Zij toch zijn nog niet zoo met de eischen
der biliijkheid en der verdraagzaamheid die
ieder het zijne gunt op de hoogte en schoon
lichamelijk in het nieuwe tijdperk ingezet,
moeten zij wel wat de geestelijke zijde van
hua leven aangaat, nog bij voorkeur vei-
wjjlen in de oude periode waarin de neu
trale school de alleen zaligmakende was en
het liberalisme als staatsgodsdienst, wbrkte.
Maar het verzet bewijst dan toch dat de
regeering met dit wetsontwerp op den
goeden weg is.
Evenwel, ingenomenheid zonder vreeze
koesteren wij niet.
Deze laatste betreft echter niet de re
geering en het wetsontwerp maar de Chr.
School.
Reeds J. A. Wormser schreef den 29
Juli 1845 aan Groen van Prinscerer
„Het ontbreekt den Christenen in het
algemeen, vooral in ons land, aan een ge
loof in God, dat veerkracht heeft, het is
te week, te slap, te aangeleerd men heeft
te veel vergeten dat men leeft op een
wereld van strjjd. Daarom zie ik uit ge
makkelijk verkregen vrijheid van Christe
lijk onderwijs spoedigen ondergang van het
Christelijk onderwijs tegemoet; door voort-
durenden tegenstand verwacht ik dat het
getal voorstanders vermeerderen zal
Inderdaad waar straks wellieht de wet
't den Christenouders zoo gemakkelijk maakt
heim, dat de schepenen niet eenstemmig
dachten over de gebeurtenissen der laatste
maanden. Zoo lang mogelijk had men dit
verschil bedekt gehouden. Het uitblijven
van het Dankadres had hun. pogen be
gunstigd. Doch nu ging hot niet langer.
Men moest kiezen of deelea. Ieder oogen-
blik konden de dorpelingen overvallen
worden door een bende plunderaars uit Goes.
Daarom besloot de Magistraat al het moge
lijke te doen om die ramp te voorkomen.
In allerijl werd een adres gereed ge
maakt van den volgenden inhoud
»Wij, ondergeteekenden, verklaren ons te
conformeeren met het Dankadres aan de
Staten van Zeeland en voor den vrede met
Engeland en den Keizer".
Bedoeld adres wordt nu ter teekening
aangeboden. Eerst aan den dominé, naar
aloud dorpsgebruik.
Doch ds. Pieter de Bruyp, voor schepenen
ontboden, zocht onder allerlei voorwendsels
van de onderteekening af te komen en al-
zoo den dans te ontspringen.
«Hoort eens, vrienden", zegt d°. de Brujjn
ten slotte, „het is voor mij bepaald een
moeilijk geval". Naar mijne meening is
er niet da minste reden om te teekeneD.
En daarbij is de resolutie niet eenparig
genomen, en, gaat de dominó op ernstigen
om een Chr. school te stichten, daar be
staat giuud voor deze verzuchting.
Als 't zoo zonder strijd gaat, sterft dan
straks de veerkracht niet weg, zal de Chr.
School er niet onder lijden
Wjj vestigen evenwel op drieërlei de
aandacht.
In de eerste plaats dat de strijd voor Chr.
Onderwijs een andere is dan in Groens
dagen.
Toen kon men met Christelijk Onder
wijs, met lezen, schrijven en rekenen te-
vroden zijn. Thans wordt er in leerplan
en leergang en leermethode heel wat meer
vereiseht, zoodat het gevaar voor inzinking
thans geringer is. Christelijke kweek
scholen, verbetering der hulpmiddelen, ver
meerdering van leerkrachten, organisatie
van het Christelijk schoolwezen, meerdere
bestudeering der talrijke vraagstukken over
opvoeding en onderwijsdit en nog voel
meer dat in de laatste jaren naar voren
trad zal een tegenwicht zijn tegen het ge
vaar van de verslapping dor school eener-
zijds, en de inmengiDg van den Staat an-
dererzijds. De Staat moet weten dat bij
met de beginselen en het Christelijk ka
rakter der Chr. school rekening te houden
heeft. En dat zal hij weten, wanneer
studie en organisatie, arbeid naar binnen
en naar buiten samengaan en gelijken tred
houden.
7 September 1904.
»En niet minder scherp teekent zich reeds
aan dan horizon af de electrale worsteling,
waarvan de Statenverkiezing in dezen zomer
ons het voorspel bood. Scherper dan ooit
te voren zal in 1905 de strijd zijD, waarbij
de handhaving van ons christelijk volks
karakter de inzet worden zal. Waar soci
alen en liberalen thans weer de wapenen
blank schuren, en het plan de campagne op
maken, zou vadsige rust onzeszijds verraad
zijn aan de ons heilige banier".
Aldus De Heraut:
Laten al onze broederen in Zeeland zich
dit voor gezegd houden.
In alle vijf de districten hebben onze
kiesvereenigingen zich nu reeds gereed te
maken. Zij er dege studie en duidelijke
voorlichting bij de leiders.
De pers hoopt hierbij krachtig voor te
gaan, en rekent op den steun van steeds
meerderen, die nu nog van verre staan,
voorlichting bij liberale en neutrale bladen
zoeken, of in de chr. pers veroordeelen
hetgeen zij nog nauweljjks ten behalve
kennen.
Het twintigste jaarverslag van de Ver-
eeniging voor christelijlce verzorging van Icranlc-
toon voort >ik kan mij als herder en leeraar
bezwaarlijk inlaten met een twist tusschen
de leden der staten onderling, dit voelt u
zelf ook wel. Maar, en hier rust de leeraar
even, om bedaard en veelbeteekenend te ver
volgen, indien de Magistraat mij ordonneert
te teekenen, dan moet ik zwichten, en zal
hoe ongaarne ook, mijn naam zetten".
Nu volgde een kort, doch pijnlijk oogenblik.
»'tls jammer, dat de dominé bezwaar
heeft, om t9 teekenen", zei een der schepe
nen, «doch als de zaken zoo staan, dwingen
willen we u niet". »0, dat hoegenaamd
niet, verklaarden de andere".
Ea daarmede was dit onderhoud afge-
loopen, en ging ds. de Bruijn naar huis.
Later, toen hij uit den brand was, zei
de dominé tot zijne vrienden »Je begrijpt
toch wel, dat ik volgens mijne beginselen
dat dankadres niet dan gedwongen konde
of wilde teekenen, en alles aanwendde om
het te ontwijken. Van mijn 18e jaar ben
ik eigenlijk gezegd al Patriot en dan teekenen
op zoo'n adres. Sommigen hebben hun
naam gezet voor en pietje ('Is z. rijkst'.),
anderen teekenden in de kroeg voor een
zoopje, te Viissingen teekenden zelfs En-
gelschen".
Intusschen bleken vele schapen in dezen
van den herder te verschillen. De meeste
bewoners van Borssele teekenden en we
zinnigen m zenuwlijders in Nederland werd
ons gisteren bezorgd.
Drie gestichten met 1500 verpleegden
't Is diep treurig I
Wat zorg en wat leed, wat ellende en
wat benauwdheid omringt dat cjjfer van
1500 patiënten 1
Hoe menig huisgezin is door dit lijden
een zwaar kruis op de schouderen gelegd
Het gansche schepsel zucht, ook hier als
in Manschoerije, maar op andere wijze
*Toeh, ook deze medaille heeft een keer
zijde. Te midden van de oordeelen ont
wikkelt zich Gods barmhartigheid, die ons
bevoorrechtte boven Russen en Aziaten,
door een zorgvolle en christelijke behan
deling, die daardoor hot lijden onzer patiën
ten komt verzachten, en den troost eener ge-
wenschte verzorging aan nabestaanden of
vrienden schonk.
Dat Veldwijk en Bloemendaal en Dennen
oord bloeit, helaas bloeit, het iB een treurige
gedachte.
Maar dat Veldwijk en Bloemendaal en
Dennenoord bloeit, het is ook een bewijs
van Gods barmhartigheid.
Een weinig olie en wijn in diep geslagen
wonden.
Wanneer socialistische arbeiders-organi
saties geroepen zijn tot agitatie dan vloeit
gewoonlijk geen honig van hun lippen.
Zoo wordt het ontworpen arbeidscontract
en arbeidswet een slavenwet genoemd en
overlevering aan de willekeur der patroons.
De Roomscb-Katholieke Volksbond denkt
er blijkenB haar manifest aan de Neder-
landsche arbeiders anders over.
In dat manifest wordt betoogd, dat dit
contract den arbeider zal vrij maken, de ge
huwde vrouwen en minderjarigen zullen
beschermd worden, dat zal worden opge
komen tegen gedwongen winkelnering en
boetestelsel, dat uitbetaling van loon bij
ziekte zal verzekerd zijn.
Verder wordt gememoreerd het verbod
van uitbetaling in kroegen, de verplichting
van verpleging en geneeskundige behan
deling bij inwonende arbeiders.
Zoo blijkt dus ook hier weder dat tweeërlei
kijk mogelijk is.
Het is nu zeker dat de vergadering der
Staten Generaal op 20 dezer zal geopend
worden zonder afgevaardigden van Over-
ijsel ter Eerste Kamer.
Men herinnert zich de liberale meerder
heid is op 3 Augustus weggeloopen, zon
der te doen waartoe zij naar grondwettige
verplichting geroepen was, dat is stemmen.
Do meerderheid ging op de vlucht.
Tot heden toe is geen buitengewone
zonder slag of stoot.
WeUra wist men precies te zeggen, wie
wel en wie niet geteekend hadden.
Als een loopend vuurtje verspreidde zich
het bericht ook over de dorpen uit den
omtrek naar de stad Goes.
't Was toen Vrijdag, 't Werd Zondag.
De dominé had alleen 's morgens dienst.
Zoo even na den middag kwam een bode
nit Goes over het stille dorp en meldde
zich aan de pastorie aan.
Hg wil den dominé spreken. Deze vraagt
den man, wat zijn verlangen is.
»Ta, dominé", zegt onze bode, »men heeft
mij expresselijk van Goes naar hier ge
zonden, om u en nog twee andere, be
woners aan te zeggen, dat, iDgeval ge niet
bereid zijt om het adres te teekenen, en
liefst nog van daag, ge er op rekenen kunt
dat op den dag van morgen de pastorie
naar den grond gehaald wordt. Tevens is
mij opgedragen u ook mee te deelen, dat,
als het papier van daag nog geteekend en
wel naar Goes verzonden wordt, de zaak
in het reine is.
Meer heb ik u niet te zeggen, dominé,"
zoo sprak de man „en ik wensch u verder
een goeden dag".
En weg was de bode.
Wordt vervolgd.
