NIEUWSBLAD
ZEELAND
No. 129. 1904.
Zaterdag 30 Juli.
18e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER AÜVERTENTIËN
De ontbinding der Eerste Kamer.
De Afselieitiing*.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,02®.
UITGAVE DER FIRMA
en van
van 1—5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De ontbinding dor Eeiste Kamer is een
noodzakelijk gevolg van het optreden der
oppositie. Niet alleen zooals ze in den
laatsten tijd is opgetreden, maar door haar
handelwijze tegenover het Ministerie van
1901 af. 1
Zij heeft nimmer een loyale oppositie
gevoerd. Dat was haar plicht geweest en
daar had zij verstandig aan gedaan. Zij
was niet alleen in de minderheid, maar ze
was verre in de minderheid. Ze had zich
behooren neer te leggen bij het feit, dat
de christelijke partijen minstens vier jaar
het roer in handen zouden hebbeD.
Maar ze ging mokken, omdat haar de
macht ontnomen was. Ze had er alles voor
gedaan, om die te houden: Het kiezers
aantal zoolang mogelijk beperkt gehouden,
de kiesdistricten verknipt, de doleantie
geëxploiteerd, met brandstapels godreigd,
Bronsveld gelijmd, met de witte das zich
gesierd. Maar nu hadden al haar kunst
jes geen vat of geen kracht meer, en nu
zat zjj daar machteloos, oppositie, en goed ook
Zjj kon dat niet indenkon en nu ging
ze zitten mokkoD.
En dan, ze kreeg geen kleinen jongen
tegenover zich, maar den grootsten man
van Nederland, bij wien hare professoren
wegvieleD.
De man, dien zjj jaren op zjjn Uilen
spiegels bespot hadden, van wien velen
echter niets meer wisten dan wat Uilen
spiegel van hem gaf.
Zjj rekenden tegenover hem met geen
mokers iets te kunnen doen, want kwamen
ze al met mokers, dan had hjj een stoom
hamer in zijn vu;st. Toen ontstond de
politieke recherche en de taktiek dor spelde-
prikken. Kuyper moest overal nagereisd
en geïnterviewd en o wee, als hij dan
iets zei, wat hun mishaagde.
Maar Kuyper, die 35 jaar lang het mik
punt was geweest, bleek pachyderm.
Toen begon de taktiek der uitdaging
men zag geen nieuwen koers en geen
christeljjke beginselen; 't bleef alles bjj 't
2.
FEUILLETON.
Zelf echter aan hit Amsterdamsch Althe-
naeum op de Zondagavondgezelschappon
van Da Costa, en voorts aan de Leidsche
Academie streng wetenschappeljjk opge
leid, was hjj met de gebrekkige opleiding,
die hjj zelf in zjjn vrjje uren gaf, allor-
minst tevreden, en voelde hjj sterk de
behoefte aan een degeljjke Theologische
School. Intusscben deelde hjj de meening
van Wormser, dat de Afgescheidenen daar
toe zonder verloochening van hun beginsel
met de niet afgescheidenen konden samen
werken.
Nu bestond er reeds tusschen die beide
groepen van beljjders een broederljjke ge
meenschapsoefening in de vergaderingen
der Christelijke Vrienden" die, tengevolge
van Wormsers rnstelooze poging tot ver-
eeniging der geloovigen binnen en buiten
hot Hervormde Kerkgenootschap, in 1845
door Ds. Heldring in het leven geroepeD,
onder praesidium van Groen van Prin-
sterer, tweemaal 's jaars te Amsterdam op
het Rusland werden gehouden.
Welnu, op de Meivergadering dezer
«Cbristeljjke Vrienden" in 1848, deed Brurn-
melkamp reeds een vrij uitvoerig voorstel
tot het vestigen eoner gemeenschappeljjke
Theologische School, en ofschoon hij het
toen weer moest intrekken, doordat geen
der aanwezigen het ondersteunde, lokte
dat voorstel toch een bolangrjjke discussie
uit over het Theologisch ondorwjjs op de
Academiën, met dit gevolg, dat Da Costa
op de Octobervergadering van dat zelfde
jaar de vraag ter sprake bracht: »Wat
is er te doen, opdat de Kerk waarborgen
hebbe, dat haar toekomstige leearen in
haar eigen leer en godsgeleerdheid worden
oude en waarom was er een ander Mini
sterie gekomen Een cabinet d' affaires
had de zaken ook kunnen loopende houden.
Wacht maar, zei Kuyper, 't zal wel komen.
Ea het kwam; niet één, niet twoe, maar
tal van wetten maakten den nieuwen koers
duideljjk. Ondertusschon kwam de staking
anarchistisch uitgezet, toen door de socia-
liston gebruikt als een machtig politiek
wapen om, kon het zjjn, Kuyper en de
zjjnen te onttronen of te verzwakken, maar
Kuyper bleef en men noemde de staking
„zjjn politiek fortuintje". Had heel Neder
land dan ook niet den indruk gekregeD,
dat een Staatsman van den eersten rang
de tengels vasthield, die in moeilijke om
standigheden en daarin wordt immers
een man gekend toonde te kunnen
regeeren
Hoe gedroeg zich het overige deel der
oppositie? Door don nood gedrongen, uit
vrees van invloed en sympathie te ver
liezen, is een deel meegegaan.
gjMaar do wetten kwamen
De wet op het Hooger Onderwijs, de
Drankwet, enz. Nu zou het beginnen.
De wet op het Hooger Onderwjjs! Wat
had ze Kuyper een moeite gekost. Hjj
had er voor goroisd, voor onderzocht, voor
bestudeerd, want immers zou hjj Nederland
een technische Hoogeschool geven. Het
moge vreemd klinken, dat juist hot ehris-
teljjk Ministerie daarmede kwam vreemd
in do oogon van vromonhators, die zich
het calvinistisch volk niet anders kunnen
donken dan mot een bijbel op een stoof
zittende. Voor ons was hot een oorzaak
van vrengde, dat juist een Christeljjk
Ministerie die voor ons land gowichtige
zaak aanpakte. Christeljjk zjjn we immers
Zondags en in de week De geestelijke
belangen gaan ons ter harte, maar de
stoffeljjke immers niet minder.
En wat deed do oppositie? Zjj hebben
heel de Technische Hoogeschool verdonkere
maand. De waarde, die het ontwerp voor
het land had, werd doodgezwegen, want
er zat een adder tusschen het gras ver
scholen. De vrijheid van het Hooger On
derwijs, reeds wettelijk gewaarborgd, werd
nader geregeld.
opgeleid Andermaal werd toen door de
Christelijke Vrienden ook de oprichting
van een Seminario of Theologische School
besproken maar het algomeen gevoelen
was dat de oprichting van zoodanige School,
bjj de niet ontvankelijkheid der aldaar ge
vormde candidaten, niet anders zou kunnen
plaats hebben dan in verband met een af
scheiding die men niet wilde. De moei
lijkheid van de vraag, welke de vooruit
zichten der studenten zouden zjjD, deed
de niet-gescheiden broeders vreezen voor
een kerkeljjk conflict. Brummelkamp echter
zocht in de oprichting van het Seminarie
juist de aanvankelijke vereeniging der
niet-gescheidenen met de geseheidonen,
hopende de Gereformeerden in de Her
vormde Kerk daardoor geleideljjk te brengen
op den kerkeljjken en den gereformeerden
weg, zjj het dan al niet onder den naam
van Afscheiding, en zonder afstand te
doen van de kerkeljjke goederen. Te meer
zocht Brummelkamp die vereeniging der
beide groepen van Gereformeerden, aan
gezien hij oordeelde, dat de Afscheiding
door het vragen om erkenning bjj de Over
heid haar oorspronkelijk ideaal reods had
prijsgegeven, en met de niet gescheidenen
behoordo samen te werken om, ware het
mogeljjk, de Hervormde Kerk nog te her
stellen.
Dit echter was juist één der redenen,
waarom de Synode der Christeljjk Afge
scheidene Gereformeerde Kerk Brummel
kamp en de zjjnen niet wilde erkennen.
Toen zij in 1849 te Amstordam bjjeen-
kwam, onder den indruk van de majesteit
des Heeren bjj het woeden der cholera,
en in de hoop, dat het ontzag voor den
God des oordeels een gunsiigen invloed
mocht hebben op do behandeling der zaken,
kwam reeds bjj het onderzoek der last
brieven de scheuring ter sprake, die in de
En men zag de Yrjje Universiteit als
een spookbeeld. Of de Rsgeering al toegaf,
of ze tegemoet kwam, de oppositie bleef
op haar stuk staan. Geen gelijkheid van
christelijke en ongelooviga wetenschap
Want ze zag in de toekomst den invloed
van Yrije Universiteit en straks van een
Roomsche Hoogeschool doorwerken en alzoo
een dam gelegd voor de vrijzinnige ideeën.
En ni de Hooger-Onderwijswet de
Drankwet.
Dat was nu neutraal terrein.
Maar alweder dezelfde illnyale oppositie
aldoor een obstructionnisfisch debat, amen
dement op amendement.
En ook hier gaf de politiek den doorslag.
Men vroeg niet meerIs de wet goed, rf
is zij niet goed De eenige vraag werd
Hoe krijgen we Kuyper weg.
Met hun oppositie tegen het Hooger-
Onderwijsoatwerp bedoelden ze de ultra-
Hervormde-kerkmannen te lijmenmet
die tegen de Drankwet de kroegbazen.
Want da verkiezingen kwamen in aantocht,
en met die verkiezingen kwam de kans,
dat Zuid-Holland weer liberaal zou worder,
en dan was het werk 'voor Kuyper gedaan
Dan was de Eerste Kamer voor goed vrij
zinnig; en kon zij J-o Christelijke partjjen
in bedwang houden. Een cabinet d'affaires
of hoogstens een zeer gematigd Christelijk
Ministerie kon tot 1905 het bewind don
nog waarnemen.
Maar do verkiezingen toonder, dat het
land het Ministerie begeerde.
En zoo bleek heel de berekening der
oppositie verkeerd. Tactisch hadden ze fout
op font gemaalri. Nu wreekte zich dat en
moest dat zich verder wreken.
En de Eerste Kamer Och arme De
oppositie was ook daar oppositie en de
geest der liberale heeren in de Tweede
had reeds lang de veteranen der Eerste
ingepakt. Men had a gezegd, men moest
b zeggen. „La garde meurt, mais ne ze
rend pas".
Kuyper weg of zij
Eu Van Weideren Rengers zei het dui
delijk Ge mocgt een zaken-Ministerie
zijr, maar geen beginsel-Ministerie. In
het laatste geval zullen wjj u tegenstaan.
provinciën Gelderland en Overjjsel bestond,
doordat twee deputaatschappen van twee
verschillende vergaderingen met lastbrieven
tegenwoordig wareD.
De Synode gaf toen aan de volgelingen
van ds. Brummelkamp te kennen, dat zjj
de vergadering wel mochten bjjwoneD,
maar geen zitting konden nemen als af
gevaardigden. Ook wilde men wel met
hen spreken over vereeniging, maar niet
met hen als wettige leden der Synode
samenwerken. Tot vergaderen op dezen
voet echter niet genegen namen bedoelde
deputaten toen hun afscheid.
Intusschen nam dez» Synode een zeer
gewichtig besluit. De meeste afgevaar
digden hadden in last om aan de vergade
ring voor te stellen, dat er middelen be
raamd zouden worden tot bevordering
eener behoorljjke opleiding van toekomstige
leeraren. De nuttigheid en noodzakelijk
heid hiervan werd nu algemeen beseft, en
na langdurige bespreking besloot men ten
laatste zoodanige School op te richten.
De Synode overwoog nu ook verder, waar
die School het geschiktst gevestigd kon
worden. Sommigen gaven de voorkeur aan
het platteland, om de meerdere-eenvoudig
heid en mindere kostbaarheid. Onder
scheidene stemmen pleitten voor Amster
dam, als hoofdstad het gunstigst gelegen
voor den invloed der school in heel het
Vaderland, en ook het meest geschikt voor
do studeerende jongelui om menschenkennis
op te doen. Nog anderen weer verklaar
den zich voor een landelijk stadje waar de
studonten behoorljjken omgang met mon-
schen konden genieten, en toch meer tegen
de gevaren der groote steden beveiligd
zouden zjjn. Eindeljjk werd met een vol
strekte meerderheid van stemmen de voor
malige academiestad Franeker als plaats
der vestiging aangewezen.
Zouden zjj vermoed hebben, dat dr.
Kuyper aan Hare Majesteit de ontbinding
zou hebben d: rven voorstellen We be
twijfelen het. Maar Dr. Kuyper had den
meed. Hij wist daarbij, dat de meerder
heid des volks achter hem Btond. Ea H.M.
bekrachtigde het.
Zoo heeft de wijze van oppositie voeren
der vrijzinnige heeren het de Regeering
gemakkelijker gemaakt: 1905 vindt thans
geen twijfelachtige Eerste Kamer meen
Met opgewektheid kan ons christenvolk
het volgend jaar aan den strijd. Mochten
wij den Gerstkomenden slag verliezen, dan
zitten de liberalen toch aan handen en
voeten gebonden door een Eerste Kamer,
waarvan de meerderheid de uitwerking der
vrijzinnige ideeën zal keeren.
De oppositie heeft dus, speldeprikkende,
uitdagende, obstructionneerenie, afstem
mende zich zelve dieper val bewerkt en
het Christelijk Ministerie machtiger gemaakf.
Welke tactische fouten zal ze het vol
gend jaar weer maken? Immers kyauteit
zou haar weer naam en eere in 't land
geven. Nu ziet het volk in haar niet een
groep van Staatslieden, maar van politiekers.
Maar kan zij loyaal zijn na wat is geschied
29 Juli 1904.
Het ondei staande ontleenen wij aan de
Ooesche Courant.
Het Centrum deelt mede, dat in de
Osservatore Cattolica een zeerWaar-
deerend artikel voorkomt over onzen premier,
dr. Kuyper, waarvan het dezer dagen een
vertaling hoopt te geven.
Dat komt Z. Exc. dan ook wel eerlijk toe
zegt de Arnh. C t, Dezelfde politieke leider,
die een kwart eeuw geleden zijne volgelingen
tegen Rome waarschuwde, hen vermaande
niet slechts om Roomsche stemmen niet te
bedelen, maar eerder die stemmen zelfs af te
weren, omdat zij anders hun toekomst ver
spelen, hun goeden naam in opspraak bren
gen, hunne volkshistorie verloochenen en
handelen zouden met hun beginsel in lijn
rechten strijd, diezelfde politieke leider,
Minister-president geworden, beijvert zich thans
in bondgenootschap met de Katholieke Staats
partij het Nederiandsche Staatsrecht en de
Nederlandsche Staatsinstellingen op «Christe-
lijken" grondzlag te hervormen. Zulk eene
Maar nauwelijks was dit besluit gevallen
of nog staande do vergadering kwam een
missive in van de ondorlingen en diakenen
der Amsterdamsche gemeente met het vor-
zoek aan de Synode cm toch op het ge
nomen besluit terug te komen, en de school
te Amsterdam te vestigen aangezien hun
leeraar, ds. Van Velzen, die met ds. De
Haan en ds. Gezelle Meerburg tot Hoofd
onderwijzer aan de op te richten Hooge
school was benoemd, voor de Kerk van
Amsterdam onontbeerlijk was.
De Kerkeraad van Franeker echter had
eveneens aan de Synodale vergadering reeds
bericht, dat hjj het voorstel gaarne aannam,
de drie benoemde hoogleeraars als uit één
mond tot Dienaren des Woords beriep en
de hoop koesterde, dat een gedeelte van
het voormalige Academiegebouw voor de
Theo'ogische Sohool zou kunnen worden
ingericht.
Na het inkomen nu dezer tegenstrijdige
brieven werd de zaak door do vergadering
opnieuw overwogen. En ofschoon het einde
van de bespreking was, dat de Synode van
haar genomen besluit niet durfde afgaan,
uitgevoerd werd dit besluit toch evenmin.
Ter wille van de bezwaarde broederen bleef
de zaak hangende, en kwam er geen school
tot stand.
Met te meer aandrang diende Brummel
kamp daarom nog in datzelfde jaar 1849
op de Octobermeeting der Christelijke
Vrienden een voorstel in tot oprichting
eener Theologische School en daaraan ver
bonden voorbereidend onderwjjs welk
voorstel, bjj afwezigheid van den inzender,
door Mackay toegelicht, ook nu echter bjj
de Vrienden geen ingang vond; de ver
gadering, overwegende, dat men recht had
op Christelijk onderwjjs aan de landshooge-
soholen, wilde liever trachten te komen tot
de aanstelling van privaatdocenten aldaar
bekeering is wel een warme lofrede waard
Tot zoover de Ooesche Courant, of liever
de Arnhemeche Courant waaruit zij citeerde.
Maar zou zij nu van avond het ant
woord van liet Centrum op dit «klein" ge
schrijf ook overnemen Dat diende toch,
wil zjj de verdachtmaking van zeker blad
aan ons adres (26 Juli jl.) ontgaan»Men
duift eenvoudig de artikelen uit andere
bladen niet moedeelen uit vrees dat de
paitijgenooten dan eaan denken. En dat
mogen zij vooral nietdat zullen de leiders
en hunne persorganen wel voor hen doen."
Maar zij zal het wel doen de Ooesche.
Laten wij nu bjj vcorbaat het antwoord
van liet Centrum overdrukken.
Zjj noemt de «ontboezeming" der Arn-
hemsclie Crt. «klein" en zegt
«De Arnhemse he zou beter hebben
gedaan met het artikel in de Osservatore
(waarvan wij een vertaling zullen geven) af te
wachten, dan op zóó povere wijze aan haar
slecht humeur lucht te geven. Thans nog,
nadat bij tientallen van jaren de samenwerking
van katholieken en anti-revolutionnairen heeft
bepleit, aan dr. Kuyper te Verwijten, dat hij
wel eens 'n hard woord over Rome schreef,
is wel wat erg benepen.
Van deArnhemsche Courant mocht
men iets anders en iets beters verwachten.
Maar het schijnt, dat men aan de overzijde
zich in eenigszins overprikkelden toestand
bevindt en niet juist meer weet, hoe men het
ministerie zal bestrijden. Wanneer er deugde
lijk oppositie-materiaal voorhanden was, zou
een blad als de Arnhemsche zeker niet
tot zulke keingeestigheden zijn toevlucht
Toen prof. v. d. Vlugt in de Tweede
Kamer poogde de Antirevolutionairen en
Roomschen tegen elkaar op te zetten, werd
hem het bef ld van een wigge, dien hij
tegen den muur hield voorgehouden.
Mater toen deze zelfde hoogleeraar de
poging ten aanzien der Christelijk histc-
rischen herhaalde, merkte de minister op
«soms was het mij of ik een gepoljjsten in
rondboog afgevjjlden nsgel zich bewegen
zag naar een roof op een oude wond".
Wat heeft men hier anders?
en tot kerkelijk toezicht op de Theologische
faculteit. Tot het medewerken aan de op
richting van een Seminarie waren de christe
lijke vrienden niet te bewegen, bevreesd
daarmee een kerkelijke crisis te zullen
provoceeren.
Deze houding der Reveil mannen ver
droot vooral Wormser zeer. De glans
hunner opgewektheid was, wanneer zjj bij
haar christelijke richting niet tevens een
kerkelijk karakter aannam, niet in staat
voor hem de donkerheid te bedekken van
de toekomst, die Kerk en Christendom
beide, ook door haar, te gemoet gingen.
Bjj al de opgewektheid toch was er nog
niets kerkelijks, niets dat zich in verband
verklaarde met de Gereformeerde Gezind
heid. Dit kon zoo niet blijven. De opwek
king zelve zou de geloovigen coupeeron.
Daarom begon Wormsor nog die zelfde
Octobormaand van het jaar 1849 in de
Christelijke Stemmen", het tijdschrift der
Christelijke VriendeD, een artikelenreeks
over de onkerkelijke richting, die zich bij vele
geloovigen openbaarde. Die onkerkelijke rich
ting toch onder de Christelijke Vrionden
wies, naar zijn overtuiging op dienzelfden
wortel, die aan de bekrompen richting onder
de Afgescheidenen het aanzijn gaf. Hjj
voor zich echter zag geen heil dan in het
gonadeverbond, dat de gansche Kerli om
vatte. Er moest een stevige, kerkelijke
richting komen. Daarom was hjj er ernstig
op bedacht om iets in het leveD te roepen,
dat zich tegenover het onbestemd geloovige
als een Geref. inrichting openbaren zou
een Geref. Seminarie als een steunpunt tot
oprichting en vereeniging van allen, die de
Geref. Kerk liefhadden.
Wordt vervolgd.
