NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 122. 1904.
Donderdag 14 Juli
18e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT
Wed.
S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER AÜVERTENTIËN
16.
FEUILLETON.
Ds. BUDDING EN ZIJN TIJD.
Wh Wh Wh Wh Wh Wh Wh Wh Wh Wh
<D
OO^C3krj-Okrt-Okrj-Ok
<D vj-Ok-t CMnOO U- Cl
HHClCDfO"t^"k
■aseq
iülken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p. 0,95.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De salarissen der onderwijzers zijn niet
altijd zoo hoog geweest als nu.
In de wet van '57 werd vastgelegd een
minimumsalaris van f 400 voor een hoofd
en f200 voor een hulponderwijzer.
In de wet van '78 werden de minimum
salarissen geregeld als volgtf 700 voor
een hoofd, f 600 voor een onderwijzer met
verplichte hoofdacteen f 400 voor een
onderwijzer.
Bij de laatste wijziging werden de mi
nimum-salarissen bepaald op f 750 voor een
hoofd, f 700 voor een ouderwijzer met
verplichte hoofdacte f 500 voor een onder
wijzer zonder die acte en f 600 voor een
onderwijzer met niet-verplichte hoofdacte.
Doch de goede bepaling kwam er bij dat
deze minima om de vier jaren moeten
worden verhoogd, telkens met f50, tot
viermaal toe, zoodat na 20 dienstjaren aan
een hoofd der school minstens f 950, aan
een onderwijzer met verplichte hoofdacte
f 900aan een onderwijzer met niet-ver-
plichte hoofdacte f 800 en aan een onder
wijzer zonder hoofdakte minstens f 700
salaris 'sjaars moet worden betaald.
Het. ontwerp, thans ingediend, tot reor
ganisatie van de salaiissen bij het lager
onderwijs, stelt nog een verbetering voor,
en wel in dier voege dat het minimun
salaris voor hoofden van scholen niet 200
tot 300 leerlingen wordt gesteld op f850;
met 310 tot 419 op f 950 en met meer
leerlingen op f 1050telkens weer met
5 jaarlijkscho verhoogingen van f50.
Het minimumsalaris van de hoofden van
scholen zal derhalve na twintig dienstjaren
moeten bedragen f 1050 of f 1150 of f 1250
al naar gelang van het aantal leerlingen
op hunne school.
Deze regeling zal ook gelden voor de
bijzondere onderwijzers, op straffe van het
verlies der Rijksbijdrage.
Het is bier minder de plaats en ook
gansch overbodig, om te verhalen van den
schoolstrijd, in algemeonon zin opgekomen
met ds. Budding en zijn tijd.
Wel mag niet gansch onvermeld blijven
de actie ook in Zeeland op dit terrein ont
staan en zoo diep ingrijpende in het leven
van Reveil en Scheiding beide.
Het kan moeilijk ontkend worden, dat
mr. Groen van Prinsterer, de hoofdleider
in dezen strijd in Zeeland, als overal elders
den meesten steun en de meeste actie vond
bjj ds. Budding en zijne tjjdgenooten.
Moge het Reveil wellicht niet minder
dan de scheiding gevoeld hebben de be-
teekenis van den Bjj bel als opvoedingsboek
voor de school, de scheiding, minder door
conventioneole vormen gebonden, meer
democratisch van afkomst en aanleg, tastte
meer door bij het oprichten van scholen,
en bjj het ontwikkelen van een nieuw element
in ons volksleven, dat ook op dit punt
scheiding bracht en gelijk alle scheiding
pjjnljjk aandoet.
De vrije school, de christeljjke school
vond weerklank in het hart van het geloovig
deel des volks door het teruggeven van
den Bjjbel aan de school.
De Bijbel op de school door de wet van
'57 verboden, slechts hier en daar oog
luikend geduld, dat was de groote grieve
van een bij den Bjjbel opgevoede natie.
M. i. heeft niemand in onze taal de
invloed van den Bjjbel op onzo volks
ontwikkeling schooner geteekend dan wjjlen
dr. A. Pierson, zoon van het Reveil, later
een der hoofdfiguren van het Modernisme
in deze poëtische biadzjjde
»Het is den ongeletterde onmogeljjk dage-
ljjks met den Bjjbel om te gaan, zich er
geloovig in te verdiepen, zonder in een
zeer ruimen kring te worden rond geleid.
Wat al volken waarvan een ander nooit
verneemt trekken zjjn aandacht. De Egyp
tische, de Assyrische, de Babylonische,
Straks zelfs de Romeinsche beschaving, allen
Me.t andere woordende Rijksbijdrage
zal niet worden uitgekeerd, wanneer blijkt
dat het bedrag der jaarwedden van hoofden
en onderwijzers dier bijzondere scholen
niet minstens gelijk is aan het bedrag
dezer vastgestelde minimum-salarissen.
Er komt derhalve een eind aan de on-
billykheid dat de bijzondere onderwijzer
minder salaris geniet dan de wetteljjk
minst bezoldigde onderwijzer bij "t staats-
onderwjj0.
Want natuurlijk zal terwille van deze
verhoogde salarissen geen enkel school
bestuur de Rijksbijdrage willen missen.
En dat te meer niet, dewijl de Rijks
bijdrage voor het onderwijzend personeel
belangrijk wordt verhoogd.
Tusschen twee haakjes zjj hier gevraagd
hebben alle chr. schoolbesturon voldaan
aan den eiseh dat de verhoogde rjjksbjj-
dragen in 1901 toegestaan, voor de verhoo
ging van de salarissen der onderwjjzers
zouden worden besteed?
Een conscientievraag I
Het is goed gozien van het wetsontwerp-
Kuyper dat de regeering niet rechtstreeks
wil ingrijpen in de rechten der schoolbe
sturen.
Maar het is Diet minder goed gezien
dat zij nu aan de uitkeering de indirecte
voorwaarde verbindt, dat de onderwjjzer,
de man die het werk doet, de arbeider die
zjjn loon waardig is, er van profiteert.
De regeering is met haar voorstel in
betrekking tot een betere salarisregeling
voor de vrije school op de ljjn van de be
kende motie in 1901 voorgesteld door de
heeren Lohman, Mackay, Kuyper, De Vis
ser en Van Alphen.
De motie vroeg: uitkeering van de sa
larissen der bjjzondere onderwjjzers naar
den maatstaf der wettelijke minima, door
het Rijk.
Dit is nog lang niet de verwezenlijking
lichten bjj beurte iets op van den sluier,
die het verleden voor anderen geheel ver
bergt. Zeden, gebruiken, voorstellingen uit
zeer verschillende tjjdan wekken zjjne be
langstelling en eenigszins zjjn historisch
gevoel. Aanstonds zal de profetie van
Israël, vrucht van nadenken gevende over
den toestand en de toekomst der volken,
hem eenig denkbeeld geven van betgeen
men wijsbegeerte en geschiedenis noemt.
Bovenal, daar de Bijbel bestaat uit boeken
geschreven in eeuwen die ver uit elkander
liggen kan wie den Bjjbel aandachtig leest,
en dns ook heeft gelezen dat God voormaals
op velerlei wjjze gesproken heeft niet ten
eenenmalo vreemd blijven aan hetgeen de
geleerden noemen, de ontwikkelingsge
schiedenis van den godsdienst. Zoo vonden
de bjjbelvaste christenen een vorming, een
opleiding, een prikkel, inzonderheid een
wereld van gedachten boven het alledaagsehe
verheven, en hen daarboven verheffende,
omdat die wereld hun veel helderder voor
den geest stond dan hun werkeljjke om
geving. De bewoner van het meest pro-
zaische vlakke land taalde niet naar de
Zwitsersche bergen, want bjj wandolde
dageljjks tusschen de bergen van Galilea.
Wat was voor hem het meer van Como bjj
het meer Tiberias. In zijn psalm 104 bezat
hjj de stoutste natuurtooneelen. Men kan
glimlachen om een eenvoudige die den
Bijbel uitlegt, maar die glimlach is niet in
staat om ons te zeggen of de nieuwere of
nieuwste paedagogiek redmiddelen heeft ge
vonden, die in het hier bedoelde opzicht
den eenvoudige even goeden dienst bewjjzen,
en evenmiD, of bjj het tegenwoordig ver-
waarloozen van den Bjjbel bekrompenheid
van geest geacht mag worden af te nemen."
Tot zoover dr. Pierson's beoordeeling
van den invloed van den Bjjbel op de
volksontwikkeling.
De waarheid in de kerk en do bjjbel op
de school, dat was het vaandel waarmeé
men ten strijde toog, de wapenkreet die
tot overwinning leiden moest, het devies
dat ten slotte voreenigingspunt zjjn moest
voor elkander dikwjjls bekampende divisiën
van het groote leger,
van het Unierapport. Dat kan echter in
de eerste jaren niet, dewijl het een uitgaaf
van 20 miljoen zou vorderen.
Wordt echter de motie LohmanVan
Alphen uitgevoerd, dan zal het een uitgaaf
vorderen van 2 miljoen 's jaar3, welke som
elk jaar nog met 2 ton klimmen zal.
Hoeveel zal nu iedero vrije school bjj
deze regeling financieel per jaar vooruitgaan
Wjj nemen hior de berekening over van
Het Friesoh Dagblad, die het bedrag nam
dat elke christeljjke school aan jaarwedden
uitkeert en heeft daarvan afgetrokken de
thans genoten Rijksbjjdrage. Het tekort
moet nu nog uit de schoolkas worden ge
dekt, maar zal natuurljjk verdwijnen, zoodra
het Rijk het geheels bedrag der jaarweddon
uitkeert.
Zij heeft de scholen verdeeld in 3 groepen
en het, gemiddelde bedrag der thans uit
gekeerde jaarwedden genomen.
Eerste groep.
Scholen van tot en met 199 leerlingen-
Het salaris van hel hoofd gerekend op
f 800; van elk der onderwjjzers op f 500.
Tweede groep.
Scholen van tot en .net 309 leerlingen.
Het salaris van het hoofd gerekend op
f900; van elk der onderwijzers op f525.
Derde groep.
Scholen met meer leerlingen.
Het salaris van het hoofd gerekend op
f1000; van elk der onderwijzers op f550.
Gewapend met dit staatje, kan elk nu
terstond bij benadering weten, hoe groot
de fiaantieele bate voor de kas zijner school
ip, wanneer het voorstel wet wordt.
Voor de gaafheid zijn in deze becijfering
de f 100 voor de (verplichte) hoofdacte
noch in kolom 3, noch in kolom 4 opge
nomen, zoodat dit geen invloed heeft op
de einduitkomst.
Goes ging voor.
Op 3 April 1854 werd de eerste christe
ljjke school in Zeeland geopend met 32
leerlingen en schrjjver dezes, dus 33. Een
commissie onder leiding van den heer C.
C. v. d. Bosch opende de school voorloopig
omdat de te bouwen school nog niet gereed
was, in de consistorie der afgesch. kerk.
Die school was niet kerkelijk maar het
scheelde niet zoo heel veel.
Wel kerkeljjk uitgaande van de kerk
was de school (Gravestraat) te Middelburg
geopend in 1860, voorafgegaan door die
van Terneuzen.
Reeds in de kerkeraads-notulen van 5
Febr. 1552 werd met een enkel woord over
een christeljjke school gesproken, maar de
schoolstrijd was nog slechts opkomende en
de gemeente had nog weinig vasten bodem.
De zaak bleef rusten tot 1856, toen gerap
porteerd werd dat pogingen om met geest
verwanten uit andere kerken tot gezamen
lijk handelen in de schoolzaak te komen
mislukt waren.
De kerkeraad benoemde toen eene com
missie om te onderzoeken of er geen mogo-
ljjkheid zjjn zou deze zaak zelf ter hand
te nemen. De commissie liet in twee
jaren niet van zich hooren, en rapporteerde
in 1858 dat er bjj ds. P. van Djjke ge
neigdheid tot samenwerking scheen te
bestaan. De commissie werd gecontinueerd,
verdere onderhandelingen haar opgedragen,
ook met de vrienden der Waarheid, die
J. B. Walthöber en H. J. Dronkers, in
commissie, ter onderhandeling, van hunne
zjjde, afgevaardigden. Maar de commissie
moest spoedig rapporteeren dat reeds de
eerste vergadering alle verwachting den
bodem had ingeslagen. De vrienden der
waarheid waren de zaak niet genegen en
voor ds. P. van Djjke en voor den onmis-
baren Maecenes jhr.-Verslujjs was het vraag
stuk der vaccine alles beslissend. Met
verplichte vaccine geen school. Dat was
de conditio sine qua non, en de verordening
door den Koning goedgekeurd behelsde
verplichte vaccine. Alzoo waren de onder
handelingen vast geloopen.
Toen werd uitgezien naar een gesohikt
Bate
volgens
het
voorstel.
OOO^OutOOOO
rtoo N roo^oco ur»
rj-kO CT\ Cl mkO Os
H h h fl Cl M Cl
t-+—t Wh 1 W-i *-♦—Wh Wh Wh
T ekort
voor de
school
kas.
000""»0u~>0000
rj-OO M fO OkOOO f-vkO ut
^-k£> Qs Cl utvo »-« rOkO Ok
h m h f) ri m m
Wh Wh Wh Wh Wh Wh Wh W- Wh Wh
Tegen
woordige
Rijks
bijdrage.
oooooooooo
k£) Cl OO -+ m kO NOO tJ-Q
cokO 00 Cl utOO >h c-x O
h h M Cl d cl co
Wh Wh Wh Wh Wh Wh Wh Wh Wh Wh
Bedrag
der
jaar
wedden.
000*-r»0ur>0000
OOOC^OdO"~»Om
00 tooo 't O uk rooo Th On
*-* >-* ci to f o 't "k "i
Aantal
onder
wijzers.
W Cl CO vr»VO Cv CO Ok O
ih
Aantal
leerlingen.
a
o
H
Ook stelt de Regeering voor, de bijdrage
voor de schoollokalen met 15 percent te
verhoogen geen enkele bezwarende voor
waarde heeft zij daarbij gesteld.
Met ingenomenheid begroeten wjj ook
dezen volgenden stap in de richting der
rechtsgeljjkheid.
Wjj mogen niet rusten voor wjj het
ideaal „de vrjje school voor heel de natie"
hebben bereikt.
Wjj aanvaarden bet nn gebodene met
den wensch dat ook onze schoolbesturen
in deze richting zullen „voortvaren".
De regeering biedt de behulpzame hand.
Ook door de voorwaarden, aan de rjjks-
bjjdrage verbonden.
Die voorwaarden zjjn weer met een paar
vermeerderd, onder anderen dat vaststaan
moet, dat de salarissen op peil zjjn gebracht.
Deze voorwaarden hebben gelukkig niets
vrjjheiddoodends. Zjj raken ook de quaestie
der beginselen niet.
huis met tuin om tot school interichten.
Eerst in de St. Pieterstaat, toen in de
Heeronstraat maar de welwillendheid van
den heer J. M. van Ditmars, kooper van
het hu s Gravenstaat I 190, het huis een
maal do Graven van Zeeland toebehoorende
de kerk der scheiding in Middolburg
hield van historische continuïteit stelde
de kerk in de gelegenheid dit huis met
grooten tuiD, voor de luttele som van f2000
te koopeD.
Dat was op 28 December 1859. Men
bepaalde het tractement van den onder
wijzer op zes honderd gulden 's jaars met
vrije woning en tuin en de eventueele
inkomsten van de avondschool tot
een maximum van f 150 en besteedde
het leveren der schoolmeubelen voor
f 174,50 en op 15 Aug. 1860 werd de
eerste christeljjke school te Middelburg
geopend met den onderwjjzer Versevelt
van Rotterdam tot Hoofd. Het jaarverslag,
overeenkomstig art. 182 der gemeentewet
uitgebracht door B. en W. in den gemeonte-
raad zegt»het getal der bjjzondere scholen
is met één vermeerderd, opgericht door
de christeljjk afgescheiden gemeente onder
naam van bjjzondere school voor christe
ljjk onderwjjs.
In December waren op die school 65
jongens en 60 meisjes, zonder dat er eeuige
vermindering van leerlingen was op te
merken".
Men moet hiorbjj in 't oog houden dat
vele dezer leerlingen uit naburige gemeenten
komen.
De school vond spoedig een vaste plaats
en klimmend cijfer van leerlingen dat van
2- tot 300 liep, en werd opgevolgd door
onderscheidene andere scholen in Mid
delburg.
Het ligt buiten mjjn bestek de ontwik
keling van de christeljjke school in Zeeland
in verband met den kerkelij ken toestand en
te beschrijven.
Slechts voor twee scholen zjj mjj daar
toe eene uitzondering veroorloofd. In de
eerste plaats voor de school te Wissekerke
waar de kleingeestigste concurrentie-zuchl,
altijd metgezel vap partijschap aan de
Laten wjj er bjj deze gelegenhoid evenwel
eens aan herinneren dat bjj ons de ont
heffing van de geldzorg niet het voor
naamste moet zjjn waarop wjj aansturen.
Dat er opheffing van onrecht geschiedt,
ook door de onbillijke verhouding, 4 :1,
der Rjjksbjjdrage aan openbare en bjjzon
dere school een weinig te verbeteren, wie
zal 't wraken
Maar dat mag voor ons in den schoolstrijd
het ideaal niet zjjn. Wat wjj hebben
moeten is de vrijmaking van heel het on
derwijs, te beginnen met het lager.
Dat is de grondgedachte van het Unie
rapport. Do vrijheid der school! De vrjje
school voor heel de natie! Vrije openbare
scholen overal! Vrije school regel, staats
school aanvulling 1 De school vrjj van de
Staatszorg
Wie zich blind tuurt op het Rjjks-sub-
sidie ziet daardoor dat andere, dat hoofd
zaak zjjn moet, voorbjj.
En dat is juist het mooie; dat „er af"
zou gaan en er niet af mag gaan.
De chr. school is een gave Gods, uit
genade aan Nederland geschonken. Een
vrucht van veel strjjds en gebeds.
Een stichting waaraan het goud van den
rjjke, maar ook het zweet van den christen
werkman kleeft.
Een gedenbteeken van Gods trouwe tegen
over het gemis van de Staatszorg.
Dat gedenkteeken blijve zij, ook waar
de Staat zich opmaakt onrecht te herstellen.
Niet het graaien in de Rjjbs dubbeltjes
maar het samenwerken en saambidden en
saamstounen op Gods vaderlijke goedheid
zal de krachten onzer chr. scholen staleD.
Dit is proefondervindeljjk gebleken. En
van dien weg ga men niet af.
Het Unierapport bljjve het ideaal.
En voorts in alles: Heere, wat wilt
Oij dat ik doen zai
o
zjjde van het gemeentebestuur, en zeld
zame energie van de christeljjke vrienden
jaren lang met elkander worstelden. Als
de gemeenteraad alle onderwjjs met de
Bchoolbehoeften incluis aan de meerge-
goeden cadeau gaf, dan ging de taaie,
vasthoudende verzorger van de chr. school
te Wissekorke, onze bekende C. D. van
Noppen er op uit en haalde het dageljjksck
brood voor haar op als de musschen de
kruimkens in d6n wintertjjd, en voorwaar
het viel hem niet voor do voeten als Manna
uit den hemel.
En in de tweede plaats zjj mjj de eer
der uitzondering geoorloofd, bjj de ver
melding van de school van ds. Budding,
al was 't alleen om der curiositeits-wille.
Ds. Budding was volgens eigen zeggen
zjjn leven lang overtuigd geweest dat
aan een kind niet ergers overkomen kan
dan neutraal opgevoed te worden. Ge
durig sprak hjj er over met zjjne gemeente
die, op dat punt niet zeer actief scheen.
Eens sprak bjj met 't oog op deze zaak
over Ps. 31 6maar gij heeft mjj in
deez' landen ruimte die mjj verkwikket,
zoodat ik niet werd vorstikket.
De kerk was er op het gebed gekomen,
de school zou er komen en de meester ook.
En als dan zijne vrienden vraagden wie
do school on de meester betalen zou, dan
knipte hjj met de kleine grijze oogen,
maakte zijn bekend handgebaar en zei
Acb, mjjn vriend geen bank op aarde be
taalt zoo secuur en zoo goed als de Hemelsche
bank.
Het degelijk ingerichte en goed ver
zorgde schoolgebouw kwam op de Wal,
meester Bloemendaal kwam op het gebed,
zonder vast salaris en onderwees gedurende
zes jaren twee honderd kinderen gratis,
en de gemeente zorgde rijkelijk voor de
sebool en de onderwijzers.
Totdat ook de verplichte vaccine te Goes
kwam. Van die goddeloosheid moest Bud
ding niets hebben de school werd gesloten.
En Goes had een gewaardeerde instel
ling vaD onderwjjs en een geacht onder
wjjzer verloren.
(Slot volgt),
