No, 116. 1904.
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
Donderdag 30 Juni.
18e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Bli Hit timer Maart een Bijwisel.
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
EERSTE KAMER.
Gemengde Berichten.
elkhn MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p. 0,96.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—6 regels 25 cent, iedere regel meer 6 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Uit de Memorie van Antwoord, in zake de
Hooger Onderwijswet stippen wij het vol
gende aan:
Breedvoerig wordt het verzet besproken,
dat gevoerd wordt op grond van de tegen
stelling tus3chen vrije en gebonden weten
schap. De vraag is volgens den Minister,
moet en mag de overheid de eerstbedoelde
opvatting van wetenschap officieel als de
eenig ware ijken En moet wie met den
minister de tweede opvatting van weten
schap is toegedaan van overheidswege als
onwetenschappelijk worden gebrandn erkt?
Noch onze grond we', noch de wet op het
Hooger Onderwijs staan dit toe. De poging
om, naast het hooger onderwijs van staats
wege gegeven, ook aan het bijzonder hooger
onderwijs recht van bestaan te geven, sluit
in zich het bestaanrecht van eene andere
opvatting van toeten schap.
Over de grieve, dat het ontwerp, wordt
het wet, het wetenschappelijk peil van het
hooger onderwijs in het algemeen zou ver
lagen, zegt de Minister
«De openbare universiteit zal blijven wat ze
was, en het opkomen van niet serieuse vrije
hooge scholen zou door niet aanwijzing ver
hinderd worden, of had men zich in de aan
wijzing vergist, door intrekking van die aan
wijzing te niet worden gedaan".
Verder luidt het
«Het denkbeeld hierin bestaande, dat de
christelijke partijen, nu zij aan het be
wind zijn, de openbare universiteiten, dooi
de toevoeging van nieuwe katheders zóó zouden
kunnen inrichten, dat ook de protestanten en
de roomsch-katholieken de volledige, weten
schappelijke uiteenzetting van eigen levens
beschouwing ten gehoore kregen, zou samen
een negentig nieuwe hoogleeraren noodig
maken. Op zulk een constitutie zijn onze rijks
universiteiten niet ingericht".
En voorts:
Het schrikbeeld, alsof de oprichting van
vrije universiteiten verdeeldheid in den boezem
der natie zou kweeken, vermag op den minis
ter geen indruk te maken.
De gedeeldheid in levensopvatting bestaat.
Bij elke stembus die opengaat vooral de
laatste blijkt, dat de natie gedeeld in
levensopvatting is".
Ten slotte over het het civiel effect en de
waarborgen.
•Dat het toekennen van het civiel effect
aan de bijzondere universiteiten haar de vrij
heid zou verzekeren, om den staat diensten
te geven is onjuist. Daar hiervan geen sprake
is en de staat vrij blijft, om zijne diensten te
kiezen, waar hij wil, springt de onhoudbaar
heid van dit beweren in het oog.
De keuze, noch van de rijksuniversiteit, noch
van de bijzondere universiteit maakt op het
benoemingsrecht van den staat ook maar de
geringste inbreuk.
De regeering ziet harerzijds geen kans, om
meerdere waarborgen op te nemen zonder de
vrijheid van het onderwijs illusoir te maken.
Wat telkens uit het oog wordt verloren, en
waarop toch niet genoeg de nadruk kan wor
den gelegd, is het onloochenbare feit, dat hier
te lande geen compleete bijzondere universi
teit op eenmaal volledig kan optreden"^
Is nu, zoo kan men nog vrager, het
bestaand recht om examen met civiel effect
af te leggen aan eene openbare universiteit
voor de bijzondere universiteiten niet vol
doende te achten
Volstrekt niet want
ie. is het voor eene bijz. universiteit
krenkend en vernederend, indien zij hare kwee-
kelingen aan de keur van eene concurrente
openbare universiteit moet onderwerpen
2e. is het studiebedervend en
3e. is het met de huidige ontwikkeling van
de wetenschap in specialer richting in lijn
rechten strijd, iemand ah student te laten
examineeren door trien niet zijn hoogleeraar
29 Juni 1904.
De uitslag der herstemming voor de
Staten der verschillende provinciën is, dat
door de Christelijke part gen slechts één
zetel is bjj gewonnen.
Overel zegevierden de liberalen met
kleine of groote meerderheid door den steun
der sociaal democraten.
Te Leeuwarden met 5000 tegen 2G00
stemmen. Te Groningen met 2000 en
1587 stemmen tegen 1460 op den katho
liek en 1803 op den antirev. Te Oude
Pekela, Bedum, Schoterland en Voorst
waren de meerderheden weer grooter. Te
Rotterdam IV werd de liberaal Havelaar
herkozen met 2331 tegen 2271 op den
antirev. Slob. Te Dordrecht wonnen de
aftredende liberalen het van onze candi-
daten Rens en v. Schelt met 2300 eD 2374
tegen 2027 en 1932 stemmen. Te Leiden
werd de liberaal Paul herkozen met 2346
tegen 2339 op den katholiek Bots. Daar
misten wij den officiëelen steun der Chr. hist.
Te 's-Gravenhage eindelijk verspeelden
de antirevolutionairen twee zetels en de
Chr. historischen eer;Daar was de stand
zoov. Hattum 9669, Evers 9670, v. d.
Toom 9394, de Vries 9351 en Limburg 9333.
Eu Gevers 7719, v. Wassenaer 7559, Kolk
man 7504, De Mos 7428 en Teixeira 7425.
Te Amsterdam 11 won Roosenburg
het met 1110 tegen 1005 stemmen op Ter
Haar (chr. hist.) Ia Amsterdam 111 werd
L. Serrurier (1.) herkozen met 2624 en ge
kozen Tak (soc.) met 2500tegen 2465
op den aftredenden liberaal Kal ff en 225ST
op v. d. Goes terwijl in Amsterdam IX
de liberalen herkozen werden met 3500
tegen 3000 stemmen op de Christelijken.
Enkhuizen herkoos met 3449 den antir.,
Sluis, terwijl de aftredende lib. Zijp met
3316 in de minderheid bleef. Zaandam
herkoos de liberalen met 3400 tegen 1800
stemmen. In Utrecht 1 werden herkozen
de liberalen v. Lier en De Louter met
3000 tegen 2300 op prof, v. Veen. In
Utrecht 11 werd de antir. Grijns gekozen
met 1642 terwijl de lib. aftredende Mees
met 1297 stemmen uitviel; de overige af
tredenden Reiger en v. Beuningen, werden
met ruim 2000 stemmen herkozen. In
Rotterdam 1 eindelijk werden herkozen
de liberalen, met 2308 stemmen terwijl de
onzendr. Bavinck en Gillissen met 2232
en 2130 in de minderheid blevèr.
De N. R. Crt. was al bevreesd dat dr.
Bavinck gekozen zijnde geen zitting zou
kunnen nemen, dewijl hij een schoonzoon
is van het Statenlid Schippers. Die vrees
zal nu wel weg zjjr>. Bovendien was het
feit orjuisf. Dr. Bavinck is geen schoon
zoon van den heer Schippere. Wel zjju
broeder de professor.
De Staten van Friesland bestaan thans
uit28 liberalen, 2 sociaal democraten en
20 uit de Christelijke parlijen. Da Staten
van Zuid-Holland uit 46 Christeljjken en
36 „vrijzinnigen".
Van liberale zijde is in 1901 in het
district Hontenisse een verkiezings-panflet
op oranjepapier gedrukt onder de kiezers
verspreid, ter bestrijding der candidatuur-
Fruijtier.
Wij hebben dit afgekeurd, en de libe
rale heeft gezwegen.
Thans riep de Nieuwe Rotterd. Crt.
en terechtach en wee over het ver
spreiden van een antirevolutionaire ver
kiezingscirculaire in Rotterdam IV op oranje
papier. Zij noemde dit „een eeuwige
schande voor de antirevolutionaire partij".
Aangenomep.
Maar wat was 't dan te Kruininge en
omstreken, toen de liberalen hetzelfde
deden
En in 't district Ridderkerk, nu eenige
dagen geleden 1
Daar trad te Slikkerveer de heer De
Gaer op en werd door den voorzitter ds.
Vonkenberg tegen die stembuspractijk der
liberalen op waardige wijze geprotesteerd.
Doch de liberale pers ook de Nieuwe
Rott. Crt. hield haar woord van af-
keurirg in.
Dit is meten met twee maten.
Verkiezingscirculaires op oranjepapier is
af te keureD, onverschillig wie 't doet;
want Oranje is van ons allemaal; de libe
ralen houden evenveel van Oranje als de
antirevolutionairenen Oranje houdt van
allen, zooals ds. Vonkenberg terecht op
merkte.
Deze waardige woorden moesten we),
waarlijk niet alleen in verkiezingstijden,
met gulden letteren gegrift staan in aller
harten. Ze zijn het ten volle waard.
De Rotterdammer verneemt dat te Am
sterdam in een distriet bij de herstem
ming 283 antirevolutionaire mannen aan
't werk zgn geweest om do kiezers te
bewerken.
Zij dit een voorbeeld ter navolging, met
name op Zuid-Beveland.
Daar is meer dan eene gemeente, waar
door of vanwege de Kiesvereeniging niet
alleen het persoonljjk bezoek werd ver
zuimd doch zelfs elke controle op den
stemdag achterwege bleef.
Bijvoorbeeld Wemeldiogo.
Iu liet Volk lazen wij het volgende
berichtje
De «Politieke vereeniging op vrijzinnig-de-
mocratischen grondslag" te Heerenveen, waar
van de heer Zelvelder, secretaris van den
Vrijz. Dem. Bond, de ziel is, heeft geweigerd
mee te werken tot steun voor de uitgesloten
diamantbewerkersacht ich zelf te zwak om
samen te gaan met de beweging voor alge
meen kiesrecht in Friesland; maar wel stelde
zij conservatief-liberale candidaten voor de
Prov. Staten in 't district Schoterland.
Er staat boven Vrijzinnig democratische
practijk.
Maar hce was, wat het laatste betreft,
de sociaal-democratische practijk
Bijvoorbeeld in Franeker
Immers net eender.
Dit heeft wel iets van »pot en ketel".
In meer dan een blad werden de kiezers
dringend uitgenoodigd, vroeg ter stembus
te gaar, in elk geval, zooveel mogeljjk voor
twee uur 's namiddags.
Dit is een zeer nuttige, practische wenk.
Daardoor wordt de arbeid der verkiezings-
comitó's zeer vergemakkelijkt.
Nu kan men zeggen,,'t is mosterd na
den maaltijd", 't Is zoo, maar dan toch na
een maaltijd, die ons wel bekomen zal.
In allen gevalle, laten de kiezers het al
vast in hunne ooren knoopen. Men weet
nooit, hoe het nog te pas kan komen.
De gouverneur van A'jeh generaal
v. Heutsz zal bij zijne aankomst te
's Hage, overeenkomstig zijn bescheiden
karakter, de generaal is zeer eenvoudig
niet officieel gehuldigd, door den Minister
v. Koloniën verwelkomd en begroet wordeD.
Voorts wordt er eene commissie gevormd,
om den generaal bjj zijn aankomst te ont
vangen. Aan het hoofd dezer commissie
zal staan luitenant-generaal Kool, oud
minister v. oorlog en chef van den gene-
ralen staf.
Vele Haagsche ingezetenen zullen bij die
gelegenheid ongetwijfeld vlaggen.
Eere wien eere toekomt.
Op een der bijeenkomsten der Nedor-
landsche Psychiatrie en Neurologie dezer
dagen te 's-Hage gehoudeD, kwam 0. a.
naar aaleidiDg van een referaat, de gezins
verpleging van krankzinnigen ter sprake.
Aan Veldwijk komt de eer toe, in ons
land het eerst de gezinsverpleging in toe
passing te hebben gebracht. Zulk een ver
pleging mits goed gewaarborgd, werkt uit
stekend. In het rijksgesticht te Grave werd
later dezelfde methode gevolgd. Men liet
aldaar de rustigste patiënten met een ver
lofkaartje door het stadje wandelen. Doch
zooals we reeds boven zeiden, dienen er
goede waarborgen te zgn. Moermalen komt
het toch voor, dat bedoelde verpleging meer
wordt gezocht wegens de grootere goed
koopte dan wel in het belang van den
patient. Wil het goed zgn, dan dient de
gezinsverpleging zoowel uit geneeskundig
als hygiënisch oogpunt volkomen tot haar
recht te komeD.
Terecht merkte dan oek dr. Ruisch bjj
de discussie op, dat het van het grootste
belang is, dat geen patient worde gegeven
in gezinspleging dan daar, waar die nood
zakelijke waarborgen worden in acht ge
nomen. Anders de ervaring in het
buitenland bewijst het wordt zulk een
verpleging eerder een vloek dan een zegen.
Toezicht alleen is hier niet voldoende.
Het moet scherp en voortdurend geschieden.
Anders gaat men een stap achteruit.
De geachte spreker moende dan ook, dat
op een en ander, vooral wat het toezicht
betrof, de aandacht ook der Staten-Generaal,
dient te worden gevestigd.
Naar de bladen verhalen gaan weer vijf
kapitalisten Amsterdam verlaten. Sr men
brachten zij minstens f 50000 stedelijke
belasting op.
De te hoog opgevoerde belasting in
Amsterdam is er oorzaak van.
En dan bazelen de vrijzinnig democraten
op hunne verkiezingsmeetings nog van
verhooging der inkomstenbelasting.
Zooals Amsterdam met zijn steeds hooger
inkomstenbelasting de Amsterdammers naar
Hilversum jaagt, Zoo jaagt Nederland met
een verdubbeling van zijn vermogensbe
lasting de Nederlanders naar België.
En dan begrijpt men de gevolgen.
De belastingopbrengst vermindert met
ieder jaar het nationale vermogen kwijnt
en de werkman wordt kind van de rekening.
Er is dan geen geld voor zijn pensio
neering.
Dit zou geschieden wanneer de regee
ring inging op htt zotte advies van de vrij
zinnig democraten, en der sociaal democra
ten die bjj ieder nieuw gat in de schatkist
„den kapitalist" maar zouden „aanpakken".
Zoo op de manier van „houdt den diet" 1
Eenige dagen geleden heeft bij gelegen
heid van eene j larlijksche tentoonstelling
van Nomandische fokstieren een Fransch
senator, dijkgraaf van St. Quontin, in eene
publieke rede de Hollandsche boter geprezen
en de go8de organisatie onzer botercontröle
erkend. In het bijzonder wees de Fransck-
man op de contrölestations hier te lande,
waardoor den kooper de zuiverheid wordt
gewaarborgd. Verder deelde de spreker
verscheidene bijzonderheden mede over onze
zuivelbereiding aan de hand van het ge
schaft „Boterproductie en Botercontióle",
vanwege de afieeling landbouw van het
Departement van Waterstaat, Handel en
Nijverheid uitgegeven, eene brochure, die
in een langgevoelde behoefte voorziet en in
verschillende taleD, zelfs in het Spaanscb,
is vertaald voor rekening, de laatste ver
taling tenminste, van de Argentijnsche
regeering.
Hoe gunstiger onze boterhandel in het
buitenland, vooral in het afzetgebied, bekend
staat, hoe meer het vertrouwen zal stijgen
en de verkoop zal toenemen. Het was helaas,
wel eens anders. Er is e6n tijd geweest,
dat de botervervalsching den Hollandschen
naam in discrediet bracht. N u raakt lang
zamerhand onze zuivelbereiding we ér op
den goeden weg, wat moedgevend is voor
de toekomst.
Hulde daarom aan de regeering, die ook
door middel van een officieel geschrift ver
beterde kennis wenscht aan te brengen
aangaande de oud-Hollandsche Zuivelbe
reiding, mede een onmisbare bron van
inkomsten voor burger en boer.
Nog steeds is het een eer voor een
land, als het zijne kunstwerken op prjjs
stelt. Het is er mee, als met familiestukken,
welke men niet gaarne zou verkoopen.
Gaan de kunstschatten het land uP, dan
gaat een deel van het historisch verleden
der natie te loor. Daarom is het een ver
blijdend teeken des tjjds, als de oogen meer
en meer opengaan voor den rijkdom ook
van onze nationale kunst.
En elke poging, welke dient om dien
schat zuiver en ongeschonden te bewaren,
heeft het recht op onze sympathie.
In sommige landen gaat men zelfs op
dit gebied een schrede verder.
Zoo is er dezer dagen in SpaDje een
we'sontwerp voorbereid, dat den Staat
veroorloven zou, om den uitvoer van kunst
werken togen te gaaD. Een dergeljjke
regeling bestaat sinds lang in Italië, het
land der kunst bij uitnemendheid.
Eigenaars van kunstwerken behoeven
tot den uitvoer eeno bijzondere vergun
ning van de regeering. Wordt deze ge
weigerd, dan is de staat bereid de bedoelde
kunstwerken aan te koopen.
We denken hier in het bijzonder aan
de verschillende vereenigingen, voor dit doel
opgericht.
Onze Middelburgsche corresp. schrijft
't Was in dien goeden ouden tijd toch
ook wat te zeggen om aan de centen te
komen.
Nu worden we geplaagd door directe en
indirecte belastingen. Personeelo- en be
drijfsbelasting, hoofdelijken omslag en
grondbelasting en van de Tariefwet zou
men dezer dagen droomen.
In de middeleeuwon bad men ordinaris
beden en extraordinaris beden. De eerste
dienden voor gewone en de tweede voor
buitengewone uitgaven. Maar buitenge
wone uitgaven hadden toen reeds een zekere
onweerstaanbare neigiDg om gewone te
worden.
Men betaalde bij gemet steenschiolen
en bij gemet bij der breede.
Ook toen betaalde men dus bij de lengte
en bij de breedte, of bij een van beiden.
Maar betalen was de boodschap. Dat
kunnen we leeren uit het omvangrgko werk
door mr. R. Fruin, archivaris te Middel
burg dezer dagen uitgegeven en bevat
tende een catalogus van het rjjke bezit
van het archief van Prelaat en Edelen in
Zeeland.
Mr. Fruin gaf ten vorigen jare een cata
logus van hetgeen in de Abdij zit in be
trekking tot de Abten, nu wat er zit in
betrekking tot Prelaat en Edelen.
Een wegwijzor voor den geschiedvor-
scher, een leiddraad voor den man van
wetenschap, dat leverde onze gverige
Zeeuwsche archivaris, die daar een werk
voor het heden en de toekomst verricht,
in het rgk voorziene archief, hem toever
trouwd.
De bouwmeester die de kruisgangen
maakt als dio waar in ver verleden dagen
abten en prelaten en monniken zich in
bewogen, heeft een medegenoot gevonden
in den man die de paperassen van bis
schop en abt, van prior en edelen opent
en den toegang mogeljjk maakt tot hun
geestesarbeid.
Zoo komt in de Middelburgsche Abdij
stof en geest uit den nacht der eeuwen
te voorschijn.
Wissenkerke. Heden namiddag had
schipper Lavooij van Selierpenisse, voerende
het schip „Oosterschelde", geladen met
brikken voor het werk aan den Vliete-
polder, het ongeluk, bij het ankeren voor
den wal, op zijn anker te looper, waardoor
een lek cntstond, dat het schip in korten
tijd deed zinken. Gelukkig was er 16 man
werkvolk bij de hand, die op korten afstand
bezig waren materialen te lossen en die
nog juist intijds met vereende krachten den
inboedel en de bedden in de aanwezige 2
booten konden overbrengen. Daarop voer
alles met schipper en gezin naar den wal,
alwaar de waterbouwkundige Krijger dade
lijk zijn dagverblijf voor het gezin beschik
baar stelde. Het werkvolk is daarop bij
het afgaan van 't water begonnen het schip,
dat nu gedeeltelijk droog kwam, te lossen
en men hoopt dat het ontstane lek met
de voor dergelijke gevallen aanwezige hulp
middelen voorloopig kan gestopt worden
om het daarna naar de werf te voeren voor
volledig herstel.
Wissekerke. Tot gemeente-veldwachte1
