NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 111. 1904
Zaterdag 18 Juni
18e Jaargang
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Bjj lil MMier Mort een Bijmpel.
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
De Theologische school te Kampen
en het Christelijk bewustzijn.
elkbn MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 15 regels 50 cent, iedere regel
moer 10 cent.
Zij (lie zich met 1 Jul'
tl. s- op ons t>lud abouneeren,
ontvangen liet tot dien datum
gratis,
By de herdenking van het vijftigjarig
bestaan der Theologische School te KampeD,
die dezer dagen in v rij breeden kring plaats
had, werd door vele kerkelijke bladen de
beteekenis van die school voor het kerke
lijk leven der laatste vijftig jaren in 't
licht gesteld.
Ons zij het vergund een enkel oogenblik
de aandacht onzer lezers te bepalen bij den
invloed van de Kamper school uitgegaan
van het Christelijk bewustzijn onzer natie.
Moeilijk, bjjna onmogelijk kan het thans
levend geslacht zich voorstellen hoezeer
dat Christelijk bewustzijn sluimerde. Denkt
u een oogenblik, indien ge kunt, een we
reld zonder vergadering en zonder pers
en met zeer beperkt onderling verkeer.
En dan die wereld des volks nog slechts
weinige jaren geleden geroepen tot deel
neming aan het openbare leven, en in die
wereld enkelen, sprekende in voor de groote
meerderheid onverstaanbare taal.
In die wereld wordt een school geves
tigd. Niet een school als zoovele scholen,
maar een eenling onder de scholen.
Een Theologische School.
Aan de boorden van den IJsel zou men
misschien waren allen het zich niet
bewust een Port Arthur ontwerpen, van
waar ome Japanneezen zouden bestookt of
tegengehouden wordeD.
Een Theologische school waar discipelen
konden gekweekt worden, die, hetzij dan
in een kleine of somtijds geïmproviseerde
kerk, niet alleen een predikstoel tot hunne
beschikking hadden, maar die door ambt
12. rEUILLETOU.
Ds. BUDDING EN ZIJN TIJD.
De kleine gemeente te Middelburg bleef
zwervelinge van 1836 tot 1845 dus negen
jaren. Eerst in particuliere woningen werd
de overgang van godsdienstige bijeenkom
sten, conventikelen, tot godsdienst oefenin
gen gevormd.
Bij Reinier in de Brakstraat, bjj van
Assendelft op de Wal, enkele malen bij
Minderhout in de Gravestraat, toen als gast
in den Chineeschen tuin, waar het haar
verging als de verspieders in Jericho, gelijk
men zich herinnert, en eindelijk in het
pakhuis de Moriaan, Kinderdijk P 130.
Kerkeraads-, Provinciale- en classicale-
vergaderingen werden ook meestal in par
ticuliere woningen gehouden, z9er dikwijls
ten huize van ds. Budding op den Seisdam.
Totdat eindelijk in het begin van 1845 de
gemeente rust kreeg en een vaste plaats
ter woning.
Het gelukte de toonmalige afgescheidene
gemeente door aankoop in 't bezit te komen
van een der oudste kerkgebouwen in de
stad. Het tegenwoordig nog in gebruik
zijnde, eeuwen oude gebouw in de Lange-
delft, in den tijd voor de Hervorming bekend
als de St. Barbara-kapel en in den Pro-
testantschen tjjd als de Gasthuiskerk.
De tijd van den bouw dezer kerk is niet
bekend, maar zeker is 't dat zjj reeds in
de eerste helft der vijftiende eeuw bestond.
In de stads rekeningen uitgegeven door het
Zeeuwsch Genootschap van Wetenschappen
en bewerkt door den heer H. M. Kesteloo
te Domburg, wordt van 1412 het eerst
melding gemaakt van deze kapel tot het
gasthuis behoorende. Bij den beeldenstorm
van 1572 werd deze kerk van haar papis-
tisch gewaad ontdaan en gesloten. In 1590
door de Nederduitsch Hervormden in ge
bruik genomen en in 1799 andermaal voor
den dienst der Boomsch-Katbolieken ge
en positie in staat zouden zijn invloed te
oefenen op heel het rjjke leven der ge
meenschap.
Daar lag voor hen een onafzienbaar le
vensterrein, onontgonnen als onze heide
velden. Een akker die wachtte op bear
beiding om een goeden oogst te brengen.
Het terrein der politiek, het terrein van
het Christelijk onderwijs, hooger en lager,
het terrein van de philantropie, het terrein
van de litteratuur.
Ziet eens hoe uitgebreid, en de eerste
bearbeiding was nauwelijks begonnen.
Zonen des volks waren de eerst en de
meest geroepenen om tot dien arbeid in
te gaan. Zij, sprekende de taal des volks,
levende met ons volk, niet belemmerd
door connectiön met de hoogere kringen
der samenleving, of door banden van af
komst en opvoeding aan de liberaliseerende
of geliberaliseerde heerschende standen ge
bonden, konden die roeping vervullen meer
en beter dan eenige andere kring van
mannen in dien tijd. En ze hebben het
ook gedaan.
Gedurende een aantal jaren is alle actie
op christelijk levensterrein schier alleen
van hen uitgegaan.
In den politieken strijd hebben zjj eerst
de honderden later bij uitgebreid kies
recht de duizenden aan de stembus ge
bracht.
Verreweg de meeste onzer christelyke
scholen zjjn op hun initiatief tot stand
gekomen.
Op het terrein der barmhartigheid heb
ben de mannen van Kampen onverwelk-
bare lauweren geoogst.
En op het terrein der litteratuur zijn zij
de voorgangers geweest in journalistiek en
tractaat-verspreiding, in Bjjbel-uitgaven en
stichtelijke lectuur.
Vóór het bekende woord „sturen in de
mocratische richtingbekend was hebben de
leerlingen van Kamper, gestuurd in demo
cratische richting, en zich gewend tot het
volk.
Gelijk Luther in den Hervormings-tjjd
opend ging dit gebouw in 1845 over in
handen der toenmalige afgescheidenen. Tot
op onze dagen dient deze zelfde kerk de
Gereformeerde kerk te Middelburg als een
harer kerkgebouwen.
Moer nog dan door haar gestadig ver
huizen beleefde de gemeente te Middelburg
onrustige jaren door twisten en verdeeld
heden inwendig en door strjjd naar buiten.
De uitbarstingen van hen die vuistslagen
en straatsteonen voor argumenten aanzagen,
als in den Chineeschen tuiD, hadden maar
eenmaal plaats.
De opgelegde boeten werden, toen ze tot
groote hoogte gestegen waren, kwijtge
scholden, de vervolging raakte men aan
beide zijden moede, zoo moede dat men
wederzjjdsch zocht naar een modus vivendi,
die dan ook in de aangevraagde vrjjheid
gereedeljjk gevonden werd.
Maar des te heftiger ontbrandde de strijd
inwendig, en aan dien strijd verbond zich
als van zelf de naam van Zeelands eerste
afgescheiden predikant ds. Budding, strijd
lustig en onrustig als altijd.
Deze man met zoo sterk sprekende indi
vidualiteit, een independent in merg en
nieren was een alles behalve gewenschte
leidBman in den strijd. O, ds. Budding
was voor bet Hervormde kerkgenootschap
de meest gevreesde kampioen. Hjj was de
ridder zonder vrees of blaam die overal de
banier der scheiding plantte, die overal der
kerkgenootschappeljjke hiërarchie den voet
dwars zette, en wiens invloed in Zeeland
grooter was dan van iemand.
Zjjn populariteit, zijn milddadigheid, zijn
gevatheid, zjjn onberispelijkheid, zijn vrij
moedigheid, zjjn menschenkennis en zijn
onverzettelijkheid, ziedaar het zeven
voudig aureool dat bem de slapen om
kranste maar dat alles neemt niets weg
van de waarheidhjj was geen herder en
en een slecht organisateur. Hjj stuurde
de boel in de war.
Hjj woonde te Middelburg of heette al-
zich door zijn Bijbelvertaling in do lande-
taai van de priesters tot het volk heeft
gewend zoo heeft de Kamper-school zich
door vele zijner leerlingen, in het rijker
ontwikkelde leven der negentiende eeuw,
van de aristocratie gewend tot de demo
cratie en ons volk gebracht aan de stembus,
ons beele geslacht onderwezen op de chris
telijke school, doen meeleven in het veel
vuldig lijden der maatschappij, en voort
gezet lager onderwijs gegeven in een veel
omvattende litteratuur.
Dat is niet de minste verdienste van de
Kamper-school.
En nu herhaalt zicb, als we ons niet
bedriegen, de oude geschiedenis.
Onze rjjkere ontwikkeling, onzo grootere
kracht, ons ruimer leven dreigt ons te
doen vergeton vorige zorgen en strjjd. Hjj
die met gejuich maait vergeet zoo licht
de dagen dat hjj of anderen met tranen
zaaiden.
En alzoo behoort toch de geschiedenis
niet geschreven te worden.
In een der laatste afleveringen van Ome
Eeuw wijst Prof. Blok er op dat op die wjjze
donkere plekken in onzo geschiedenis ont
staan, waar ze niet behooren. -Als voor
beeld neemt bjj de achttiende eeuw die
men vrjj algemeen als dor en doodsch
ziet voorgesteld, en die toch het zaad
zaaide waaruit de ontwikkeling der negen-
tionde eeuw is opgewassen zoowel ten goede
als ten kwade.
Op dezelfde wjjze ging het in de negen
tiende eeuw.
Het christeljjk bewustzjjn leefde in de
natie, het was niet dood, maar behoefde
opwekking. De vlaswiek rookte maar was
niet geblnscht. Allerlei beletselen verhin
derden de opwekking.
Totdat onder Gods Voorzienigheid, op
gewone wjjze de instrumenten werden be
reid tot ontwikkeling en aanwakkoring
van het christelijk bewustzjjn in ons nati
onaal leven.
En tot de eerste en krachtigste instru
menten tot deze opwekking bohoort de
thans daar te wonen. Middelburg was
moedergemeente, waarbeen als tot de spelonk
Adullams alle vermoeiden en vervolgderi,
en alle bezwaarden van geest kwamen. Het
kerkeljjk archief in de consistoriekamer in
de Nieuwstraat bewaart brieven uit heel
Zeeland. En ds. Budding gevoelde niet
de minste roeping om die velen ten herder
te zijn. Hjj gevoelde, naar het schjjnt
geenerlei verplichting. De gemeente wist
dikwijls niet waar haar predikant zicb op
hield. Typisch is het veuzoek van een der
correspondenten uit eene gemeente in
Zeeuwsch-Vlaanderen aan den korkeraad te
Middelburg die schrjjftals u somtjjds de
verblijfplaats van ds. Budding bekend mocht
zjjn wilt hem dan van ons groeteD.
Deze opgedragen groete illustreert meer
dan lange verhalen betreffende zjjne zwerf
tochten, het bedrjjf van ds. Budding tegen
over de gemeente in de eerste plaats aan
zijne zorgen toevertrouwd.
Tal van klachten over de eigenzinnigheid
van ds. Budding dien men bleef hoogachten
om zoovele uitnemende geven, en om zjjne
oprechtheid en zuiverheid in de leer gingen
op en vonden ook schrifteljjk uiting aan
de Provinciale en Generale Synoden. Uiting
van eigenzinnigheid die meer nog dan de
kwestie der vrijheid aanleiding tot verwij
dering gaf was de strjjd om de oude of
de nieuwe psalmberijming.
Budding bad voor zich de berijming
van Datheen gekozen, en onverzettelijk als
altoos, wilde hjj de gemeenten die het hierin
met hem niet eens waren, ook niet meer
bedienen. Enkele gemeenten gaven aan
vankelijk toe, door ds. Bndding als bjj
predikte toetelaten de berijming van
Datheen te gebruiken, maar de meeste
wenschten zich te houden aan de Ker
kenorde die bet gebruik der Nieuwe be
rijming voorschreef.
En tot die gemeenten behoorde ook die
van Middelburg.
Met de uiterste, waarljjk bewonderens-
Theologische School te Kampen. Dat even
in 't licht to stellen rekenden we te be
hooren tot de taak van De Zeeuw en we
vertrouwen daarbij op de instemming te
mogen rekenen ook van diegenen onzer
lezers die ons christeljjk nationaal leven
meöleveD, zonder daarom kerkelijk te be-
hooron tot dat doel onzes volks binnen de
grenzen der Kamper school wonende. t
17 Juni 1904.
De riddering van don oudsten curator
der theologische school ds. A. Littoojj,
is oen feit van groote beteekenis.
De geridderde is een oude afgescheiden
dominé, dio dertig jaar geleden met zjjn
steekjen op door „de pers van Nijgh", het
vuile Uilenspiegel, Zondagsblad van de
Nieuwe Rotterdamsche Courant, werd af
gebeeld, de Walcherscho kiezers voortdrij
vende naar de stembus.
Deze zelfde dominé Littoojj, toen ge
smaad en bespot door de ongeloovige pers
heeft met eene volharding die boven ons
bogrip gaat, en een tact die verbaast, ge
werkt aan de echte volksontwikkeling; en
dank zij zjjne energie is onder don z°gen
des Heeren Walcheren voor het christelijk
onderwijs, en do antirevolutionaire begin
selen gewonnen, en ook op menig ander
gebied tot nieuw leven ontwaakt.
Kerk en School on Pers heeft hjj ge
diend en gebruikt om het volk terug te
roepen tot de oude paden.
Van liet Zuiden was hjj de ziel, en van
De Zeeuw is hjj de vader.
Land en volk hebben aan bem groote
verplichtingen.
En het doet ons van harte goed dat deze
eens zoo geBmade man ten slotte de ach
ting zelfs van don tegenstander mocht ver
werven, en van zjjn Koningin bet ridder
kruis ontving.
Drage hij het nog vele jaren. En bljjve
hjj nog lang gespaard om het geslacht
door hem gekweekt, en dat wenscht te
treden in zjjne voetstappen, met advies en
waardige zachtmoedigheid werd de houding
van ds. Budding verdragen. Daarvan
moge ook getuigen het volgende schrijven
van de gezamenlijke kerken in Zoeland ge-
dagteekond 13 Fobr. 1839.
Wel.Ew. Zeer gel. Heer ds. D. J. Budding
onzen geliefden en naar waarheid beminden
herder en leeraar en broeder in J. C.
Het classicaal bestuur van Zuid-Beve
land vergaderd zjjndo op 13 Februari 1.1.
in vereeniging met de broeders van Mid
delburg, Axel, Oud-Vosmeer en de Groede
hebben het zich tot een duren plicht ge
acht onzen geliefden leeraar een oprechte
en openljjke mededeeling te doen betref
fende onze handelingen in de gehouden
vergadering naar aanleiding van uwe voor
gestelde losmaking van de gemeenten.
Daaruit zal u big ken dat wjj geen los
making erkennen, omdat 's Heeren Woord
zulk een wjjze van scheiden verbiedt en
bet beeld dat Gods Woord aangeeft, van
de onverbreekbaarheid der roeping Gods
tusschen herder en schapen. Daar UEd.
meermalen door woord en schrift getuigenis
gegeven hebt van gebondenheid aan het
woord, zoo gevoelde de vergadering niet
de vrjjheid om den band tusschen leeraar
en gemeente te verbreken, maar acht zich
integendeel geroepen om onder opzien tot
Hem die alle harten in Zjjn hand heeft den
band te versterken en God te bidden dat
het Hem behagen moge de geschokte en
van eene zijde verbroken band nog eens
te herstellen.
Dit schrjjven was geteekend door H.
Zwieter en.P. Lankaster.
De Prov. vergadering van Zeeland, een
half jaar later, 20 Oct. 1834 gehouden,
ging verder en verzond het volgende schrij
ven aan ds. Budding.
De ondergeteekenden opzieners der ge
meente Jesu Christi, met elkander verga
derd zijnde om de belangen hunner ge
meenten te bezorgen hebben geoordeeld
dat zjj niet langer mogen toezien dat hunne
voorlichting uit de ervaring van zjjn rjjke
leven te sterken.
Het is ook voor ons blad eon eere dat
de voorzitter dor commissie van de redac
tie ridder is in de orde van don Neder-
landschon Leouw.
Wjj wenschen derhalve ook onze lezers
geluk mot deze eervolle onderschoiding.
De Zuider Kerkbode, die ditmaal op zeer
fijn papier werd gedrukt, bevatte deze week
een vriendelijke attentie voor de jubilee-
rende theologische school. Behalve een
paar uitnemende artikelen van ds. Brum-
melkamp en ds. Koopmans, vol geschied
kundige herinneringen, bevat dit blad de
portretten der eerste docenten der theolo
gische school, gelijk zij in Zalsmans Jaar
boekje van 1872 voorkwamenDe Haan,
Van Velzen, Brummelkamp en De Cock
naast elkander gezetenen een photo van
den vader der Afscheiding ds. H. de Cock.
Velen zullen dit no. wel bewaren de uit
voering is allerkeurigst, en doet den drukker,
firma Oosterbaan Le Cointre te Goes,
alle eer aan.
Oneerlijke Concurrentie
en Valsche Schaamte.
Wel mocht de Standaard eenige dagen
geleden waarschuwen tegen een zeker soort
praktijken, die bedoelen kort vóór de stem
bus de kiezers te misleiden.
Is het een eere en een voorrecht bij de
worsteling aan de stembus ons volk te
mogen voorlichten, te mogen leiden
vuil en schandelijk is 't moedwillig, door
valsche reclame te willen Misleiden ons
volk, te speculeeien op den eenvoud der
kiezers.
„Het schandelijk stuk" uit Rotterdam,
nu drie jaar geleden den liberaal de meer
derheid bezorgend wie die het zich niet
herinnert
En nu Walchersche vrijzinnigheid,
steeds hoog zich voelend verbeven, boven
gemeenten verstoken blijven van de be
diening des Goddeljjken Woords en der
heilige Bondszegelen. Lang hebben wij
UEwr. gedrongen, niettegenstaande UEwr.
zelf de verbintenis had verbroken, toch
hebben wij nogmaals een commissie be
noemd om u te vragen of dezelfde onwil
nog bestaat om de bediening in de ge
meenten uitteoefeneD. Wij hebben daarop
bericht gekregen, dat u bij uw gevoelen
blijft, en dus de gemeente miskent om
dat zij de oude Psalmberijming van
Datheen niet wenscht te gebruiken en
omdat zjj aan onzen Koning mede ge
adresseerd heeft om vrjje uitoefening van
haren godsdienst. Wij meenen grond noch
bewjjs te hebben om aan uwe bezwaren
toe te geveD, maar integendeel uwe hande
ling te moeten beschouwen als verlaten der
gemeente en verbreken van uwe verbintenis.
En alzoo hebben wjj eenparig besloten om
UEw. ontslag te geven als herder en leeraar
onzer gemeenten.
Van harte wenschen wij dat de Almach
tige God UEw. nog eenmaal, moge over
tuigen van het zondige uwer handelingen
in het verlaten der kudde, en wjj hebben
goede hoop op God dat Hij ons Herders
geven zal die de kudde weiden zullen met
wetenschap en verstand en dat Hjj den
Heiligen Geest moge uitstorten opdat wij,
hetzij in verdrukking, hetzij in vrijheidons
zelf gewillig ten dienste mogen stellen
van Hem die zich gewillig heeft overge
geven voor al zijn volk.
Alzoo eindigde de officiëele betrekking
tusschen ds. Budding en de afgescheiden
gemeenten in Zeeland, en speciaal de be
trekking tusschen hem en de gemeente te
Middelburg.
De gemeenten gingen leeraars zoeken
en ds. Budding ging .zijn eigen weg.
Wordt vervolgd.
