NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 99. 1904
Donderdag 19 Mei.
18e Jaargang
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
EERSTE KAMER.
Gemengde Berichten.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p. 0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
5>«gSg£3Sm»ggCa^g^^>llffi.'lBi7aBI^iS3Bg3Siasg^Ara32ag2S3gCTBtfaffiR3
18 Mei 1904.
Elders in ons blad zal men de mede-
deeling vinden dat onze niet-aangesloten
vrinden te Colijusplaat besloten hebben
de candidatuur van den heer Timans
krachtig te steunen.
Wij hebben in geonerlei opzicht invloed
op de besluiten der kiosvereenigingen wil
len uitoefenen.
Een ingezonden stuk van Roomsche zijde
tot aanprijzing der candidatuur bij hunne
geestverwanten bewaarden wij tot deze
geestverwanten zeiven hadden gesproken.
En zelve zwegen wij over do candida-
tuur-Timans alvorens al de kiesvereni
gingen in wettige vergadering zich over
deze zouden hebben uitgesproken.
Thans hobben wij nu van alle kiesver-
eonigingen bericht dat mot algemeene stem-
men, of met slechts een enkele stem tegen
de beer Timans was candidaat gesteld of
besloten was zjjn candidatuur te steunen.
De verbonden centrale had derhalve vrij
moedigheid hem met de drie aftredende
antirevolutionaire statenleden te candi-
deeren.
Wij koesteren gegronde hoop dat ook
van vrij-antirevolntionatre zijde dit viertal
zal worden candidaat gesteld.
Wij dringen er derhalve ernstig op aan,
dat van nu af al onze geestverwanten, die
de beteekenis van den komenden stem
busstrijd doorzioD, in hunne omgeving voor
het wèl s'agen van de candidatuur der
drie aftredenden on bovenal voor die van
den heer Timans zullen werken.
De ernstige belaDgen die bij het wèl
slagen van deze eerste ernstige poging tot
samenwerking der Christelijke partijon op
de Bevelanden op het spel staan, nopen
ons nu reeds al onze vrienden tot groote
waakzaamheid aan te sporen.
Bij eerlijke saamworking is de overwin
ning zeker.
•T
Het kan nuttig zijn, al is het ook een
verdrietig werk, dat we af en toe het diep
lood eens uitwerpen om te bepalen hoe ver
wij wel van de zicb heftig roerende Chris
ten-democraten gescheiden zijn of liever
zij van de antirevolutionaire partij waartoe
ze altijd nog zeggen te behoorer. Ds.
Sikkel schreef de vorige week in Hollands
Kerkblad een artikel waaiiu hij zegtseen
oneere leek het ons dat een blad als de
Christen-Democraat door christenen weke
lijks ODtvangen en gelezen kon worden.
Daaruit bleek toch, dat een spreker in den
toon van dat blad hun niet vreemd was
en met hun geestelijk leven niet onver-
eenigbaar, hetgeen ons voor Christen-broe
ders, die waarlijk bij genade leven hoogst
bedenkelijk en onmogelijk voorkomt.''
De wooi den worden door de Chrieten-
Democraat op deze wijze beantwoord
sHet kost ons moeite deze huichelachtige
taal naar waarde te weerleggen.
„Wij hebben geen woorden 'om uit te
drukken 6r in ons om gaat, wanneer
wij na alles wat er is afgespeeld door Jacob
van Oversteeg, Bijleveld, Verweijck e a
te Amsterdam tegenover Staalman en de
kiesvereeniging te Helder, lezen de duivel-
sche vroomdoenerjj van dezen predikant.
„Hij weet hoe langs allerlei sluip- en
kruippaden deze heeien hebben gepocgd
en nog pogen Staalman als Kamerlid te
vernietigen en de antirevolutionaire kies
vereeniging met hem. Hoe listig er ver
raad wordt gepleegd.
„En daaraan heeft hij meegedaan.
„En dc-ze man sluit zijn duivelsch artikel
met deze woorden Zij er daarom bij ern
stige vermijding van elk woord en elke daad,
die met de waarheid, de waardigheid en de
liefde in strijd zijn zou, kloek en trouw
beraad, om verraad waar het kruipt en sluipt
te ontmaskeren".
Ziedaar de taal en de toon van de Chris
ten'Democraat.
Voor ernstige lezers behoort daar geen
kantteekening bij.
Indien we er een kantteekening bjj
moesten zetten het zou Psalm 50 18 zyn.
Wij wokken nogmaals dringend allo
Zeeuwsche Christenen op om Vrijdag do
vergadering te Middelburg bij te wonen,
het rapport aaD te hooren van de hoeren
J. H. Blum, c.s. in zake do mogelijkheid
der oprichting van oen Christelijk Krank-
zinngengesticht, en mede te werken aan de
totstandkoming van een dergelijke, helaas
hoogst noodzakelijke stichting.
Er zijn op Walcheren zeer geschikto
terreinen.
Wij vernamen niet dat ééno gemoento
dingt naar do eer om binnen hare land
palen het Zeeuwsche Veldwijk te mogen
ontvangen.
Eon hoogst geschikt terrein zouden wij
achten een terrein in de buurt van Bigge-
kerke, aan de duinen, ten Zuidwesten der
hofstede Groot Valkenisse. Wij vestigen
op die p'aats bereids de aandacht. Zij zou,
indien eenmaal de tram MiddelburgDom
burg rijdt, uitnemend aan de eischen door
deskundigen gesteld, kunnen voldoen.
Een onderzoek ter plaatse door de Com
missie achten wij gewenschtof kent zij
een beter
Zooals verwacht kon worden, loopen in
de Eerste Kamer de gevoelens over do
hoogerondorwijswet tamelijk uiteen, wat
blijkt uit het voorloopig verslag. Aan de
eene zijde do onverzoenlijken, die in het
toekennen van den effeetus civilis aan de
bijzondere hoogoscholen, het zwaartepunt
van dit ontwerp, een verwerpelijk beginsel
zien, een beginsel waarbij het staatsbelang
in geensn deele betrokken is. Daaibij, zoo
redeneert men, moet het hooger onderwijs
zich vrij kunnen ontwikkelen. En die vrije
ontwikkeling is uitsluitend bij bet open
baar hooger onderwijs gewaarborgd. Die
vrijheid dient ongeschonden bewaard te
blijven en moet daarom regel zijn. Wie
anders willen, wie meenen dat die vrjjheid
voor hen niet past, trachten ze dan on
schadelijk te maken door met steun van
het rjjk, onder voldoende voorwaarden,
vrije leerstoelen op te richton. Ook staan
aan deze zijde, de zijde dor tegenstemmere
de minder onverzoenlijken, zij, die niet
zulke strenge begrippen hebben over het
souvereiniteitsrecht van den Staat, om aan
de bijz. univorsiteiten absoluut do tevoegd-
heid te onthoudon tot het verleenen van
wetenschappelijke graden met de bevoegd
heid tot het bekleeden van maatschappe
lijke betrekkingen. Alleen hebben zij be
zwaar in de wijze waarop dit beginsel in
het ontwerp belichaamd wordt. Zij toeh
duchten daardoor verlaging van het weten
schappelijk peil, hot oprichten van klein9
scholen met geringe finantieole draagkracht
en gemakkelijke toelatingsexamens.
Daarbij zouden al die bijzondere uni
versiteiten nog grooter verdeeldheid onder
ons volk brengen. Deze loden wilden do
universiteit geheel vrij lateD, haar en haar
alleen het diplomoeringsrechtdoen behoudon.
De vrije leerstoelen kunnen dan dienstig
zijn voor hen, die meonen, dat met het
oog op hunne bijzondere gevoelens, waar
mede de wetenschap niets te maken heeft,
aanvulling van het onderwijs noodig is.
Maar geen miskenning of verkorting van
de vrijheid der wetenschap, zij het ook in
naam der vrjjheid.
De onpartijdige lezer bemerkt, dat hier
geen nieuwe gezichtspunten -worden geo
pend. In deze boschouwingen herkent men
de echo van de oppositiepartij in de 2e
Kamer. Alleen zullen bjj de openbare be
handeling de namen slechts verwisselen.
Wat andere namen en wat andere woorden
voor de rest dezelfde argumenten. Ook nu
waren voor velen de waarborgen voor een
degeljjke, wetenschappelijke opleiding ver
te zoeken. Drie faculteiten, zoo zeide meD,
vormen geen universiteit, en drie profes
soren voor een faculteit vond men te weinig.
We kunnen in het voorloopig ver
slag der EerBte Kamer niets anders zien
dan een resumé van de bezwaren ook in
do 2e kamor geopperd.
Tegenovor al die bezwaarden staan de
voorstandors van het ontwerp, die er mot
kracht op wijzen, hoe tot heden, de bij de
wet orkonde viijhoid van het hooger on
derwijs, ernstige beletselen' zijn in den weg
gelogd, en oerst dan do volkomen vrijma
king van het hoogor onderwijs zal zijn
verkregen, als aan alle scholen voor hoo
gor ondorwijs het diplomoeringsrecht cum
elïoctu civili zal zijn verleend.
Het christelijk beginsel moet tot zijn
recht komen aan de universiteit Bij velen
ontevredenheid over do algemeene richting
van het openbaar onderwijs, bepaald vij
andig togen volor godsdienstige beginselen
staande, is het oen staatsbelang, om in do
behoefte van vrij onderwjjs te voorzien.
Allerminst vreesden de voorstanders ver
laging van het wetenschappelijk peil van
het onderwijs, bijaldien dit ontwerp wot
wordt. De aanneming van do Hoogor-
onderwijswet zal de kroon zetten op de
actie tot vrijmaking van hot ondorwijs.
Onze Middelburgscbe corresp. schrijft:
Het schijnt wel of de een8 akker meer
vatbaar is voor onkruid dan de andere.
Als ge voorbij menig korenveld gaat dan
vertoont het u een extraordinaire menigte
van papavers, terwijl ganscbe velden geen
enkele van die roode bloemen vertoonen.
Zoo gaat het op den akker en zoo gaat
het ook in hot maatschappelijk leven.
De politieke akker schijnt bijzonder vat
baar voor een leelgk onkruid, dat men
huichelarij zou kunnen noemen. Met hot
onschuldigste of lievor brutaalste gezicht
van de wereld verwijt de een den ander
de ongerechtigheid die hij zelf bezig is te
bedrijvoD.
Het coalitie-onkruid groeit op den akker
dien men Monsterverbond beet, dat is het
concurrentie-argument. En de praetgk
Dat iedere partij die te zwak is om te
overwinnen en welke partij is dat
tegenwoordig niet zich om hulp wondt
tot nabestaanden en buren, en in de bo-
nauwdheid hun steun aanvaardt.
Waarom ook niet?
Wat zou daar togen zijn
Uw Oorrespondent zal wol de laatste
zjjn om dit voor de hand liggend verschijn
sel te waken.
Men kan wol op een pilaar gaan staan
en zeggen bier hebt go nu den man van
beginsel die zich om niemand bekommert,
en dat zou ieder van zija tegenstanders
gaarne zien en erg politiek-moreel vinden,
maarzijn tegenstander zou om
zooveel ounoozelheid lachen en terecht,
't Ligt immers voor de hand dat ieder
die het alleen niet afkan, on meer of
minder menschen mot ongeveer dezelfde
bedoeling weet, probeert zich met, die te
verstaan. Hulp aanbiedt en hulp aanvaardt.
Zoo zal bij de Juni-verkiezingen rechter
zijde tegen linkerzijde, in gesloten kolonno
optrekkeD.
De antirevolutionaire punthoed zal met
den Roomschen plathoed opmarcheeren aan
de rechterzijde, en aan de linkerzijde zult
ge zien, het kbaki-kleurig habijt van den
oud-liberaal, naast het socialistische roode
gewaad, en daarnaast den stemrecht-mantel
met rood geboord, van de vrijzinnig
democraten. Zoo behoort het ook, ieder
het zijne. En of ge nu Rome al tegen
over Dordt, de doleantie, tegen de Herv.
Kerk, de Hooger Onderwijswet tegen de
wetenschap, de Tariefwet tegen het vrij-
hacdelfestelsel uitspeelt, voorwaar het helpt
niet. Rechter- on linkerzijde trekken in
gesloten kolonne op, en de politiek der
kleinheden en kleinigheden mag gerust
hare winst publiek maken, 't Zal niet veel
kunnen zijn.
Zoo zou de winst niet veel zijn we
zjjn daar zeker vaD als wij onze lezers
gingen onderhouden over de coalitie der
vrijzinnigen in ons district bij de aan
staande vorkiezing. Geholpen door de
socialisten leent de vrijzinnig-democratische
kiesvereeniging hare candidaton van de
oud-liberalen. En terwijl de vrijzinnigen
in ons district dezen voor de hand liggen-
don coalitie-weg bewandelen ze kunnen
met geen mogelijkheid anders zal de
vrjjzinnige pers in onzo provincie jam
merklachten uiton over en harts-
tochtolijko waarschuwingen doon hooren
tegon do candidatuur Timans in het Goesche
district. Zoo zijn onzo manieren.
Te wol bekend om elf ct to sorteeren.
De politieke moraliteit zou er zoker bij
winnon als we gemeenschappelijk dien pa
paver sinds jaren tierende, g'mgen wioden.
öoes. Da gemeenteraadsvergadering van
Dinsdag werd bij afwezigheid van deD bur
gemeester wegens een lichte uitwendige
ongesteldheid, gepresideerd door den wet
houder v. d. Bout. De notulen worden
gelezen en goedgekeurd.
Tot gemeente-secretaris wordt benoemd de
heer G. A. Hajenius sscr. van Texel, met 12
stemmen tegen 1 op dr. M. E. v. d. Werk
te Amsterdam. Idem tot voorzitter der
fmanciüjla commissie de beer Temperman
met 11 tegen 2 op den heer Pilaar. Aan
mevrouw v. R-jjgersberg Versluijs wordt
op verzoek eervol ontsiag verleend als
regentes voor 't Gasthuis onder dankbe
tuiging. Benoemd wordt in haar plaats
mevrouw v. d. HoekWarnsinck met 9
stemmen tegen 3 op mevrouw de Koning
Kooij en 1 op mevr. v. Lis—v. Klujjve
dia met de benoemde was aanbevolen.
Aan de orde komt nu de benoeming van
een lid in de commissie van toezicht op
bet middelbaar onderwijs. Aanbevolen zijn
de heeren G. v. d. Hoek en S. A. Leopold.
Benoemd wordt dhr. v. d. Hoek mot 9
stemmer, terwjjl 3 stemmen vallen op mr.
C. L icasse en I op den heer J. A. v. Heel.
Tot ltd der commissie voor schoolverzuim
de heer J. A. v. Heel met II stemmen
tegen 2 op den heer v. d. Meer Mohr.
De aanbeveling bestond uit de heeren v.
Heel en G. H. v. d. Meer Mohr.
Voor deze stemming bad de heer Delher
opgemerkt dat door de voorgaande en deze
aanbeveling gebleken is dat zij die de aan
beveling voor die commissiöa in banden
hebben, van meening zijn dat '.„geschikt
heid voor deze betrekkirg alleeD is in men
schen van éénzelfde politieke kleur. Spr.
heeft dit al mser gezegd en de Riad zal
begrijpen dat hij ook nu buiten de aan
beveling stemmen zal.
Ia 't stembureau voor de stemming op
17 Juni worden benoemd da heeren Tem
perman en v. d. Leeuw3e lid de heer
Dekker, en tot plaatsvervangers de heeren
Hollmann en Fransen v. d. Putteen
Kakebeeke.
Aan de orde komt het voorstel-Dekker
in zake de schaudaalcolportage.
Het voorstel luidt»dat voortaan ieder
zal gestraft worden die op of aan don open
baren weg ter verspreiding, aanbeveling,
aankondiging of bekendmaking van ge
drukte en ongedrukte stukken of afbeel
dingen zoodanig roept of rondgaat met
zoodanig reclamemiddel dat daardoor de
openbare orde verstoord of beleedigd of
den goeden zeden aanstoot gegeven wordt."
Da Voorzitter deelt mede dat het prae-
advies op dit voorstel gedateerd 21 Maart
j. 1. nog van het dagelijksch bestuur in
zijn oude samenstelling is, hij er niet aan
heeft meegewerkt, en het er niet mee eens
is, en voor het voorstel-Dekker zal stem-
meD.
De heer Donner heeft zich na lezing van
het praeadvies en de slotsom er van, af
gevraagd, uit welke reden B. en W. tegen
dit voorstel zijn. Z j zeggen dat er een
wet aanhangig is. Maar wetten kunnen
lang uitblijven, adres de wet tegen de on
tucht, en aan de groote gemeenten Am
sterdam, Den Haag en Haarlem die een
verordening als door het voorstel bedoeld
Wij vernamen niet de mededeeling dat
een adres met 274 handteekeningen tot steun
van het voorstel-Dekker was ingekomen.
niet zouden hebben ingevoerd wanneer zij
aan de spoedige totstandkoming van een
door B. en W. bedoelde wet overtuigd
wareD.
2o. B. en W. zullen zich toch wel niet
homogeen verklaren met de schaudaalcol
portage. Integendeel zullen zij zich ergeren
met die vele ingezetenen welke telkens
door dergelijke colporteurs worden lastig
gevaileD. De gronden van B. en W. zijn
niet grondig genoeg om tegen het voorstel
te zijn. Spr. vraagt als medeonderteeke-
naar van het adres en als raadslid aanne
ming van het voorstel. Dat Goes een te
kleine gemeente zou zijn, is ook al geen
motief. Het colporteeren geschiedt op een
marktdag en in de drukste wijken, her
haaldelijk. B. on W. zeggen wel dat uit
roepingen als da door de burgerij gewraakte
niet hebben bestaan, maar zij zijn welde
gelijk gehoord. Er is uitgeroepenAlle
maal Katholiek of wie heeft Maria Kessels
vermoord? Hoe B ammetje Kuyper van
paneel ager minister werd! De reis
van Wilhelmina naar Engeland als gast
van Eduard dei KutscheEn dergelijke.
Altegaar uitroepen, strekkende om het ze
delijk, godsdienstig en vaderlandlievend
g9voel der burgerij te kwetsen.
Dat noemen op zichzelf achten B. en W.
niet strafbaar, en als er soms gelasterd
wordf, dan behoeven de gezindten zich
dit niet aan te trekken, zeggen zij. Maar
tot die gezindheden, al zijn zij doode licha
men, behooren levende personen, en die
trekken 't zich wel degeijjk aan.
E11 dan zou de vrijheid van politieke
uiting aan banden worden gelegd, zeggen
B. en W. De uiting op straat, dat geeft
Spr. toe, maar er blijven nog plaatsen ge
noeg over, waar men zijn politieke gevoe
lens kan uitsp eken.
Dat B. en W. ten slotte goedgezinde
burgers tot het maken van een opstootje
uitnoodigen om zeker te zijn dat die zaak
in orde woidt gebracht, keuit Spr. zeer af.
B. en W. hebben om de onmogelijkheid
van omschrijving van 't begrip aanslag op
de goede zeden aan te toonen zich be
roepen op een uitspraak van minister Kuy
per. Doch Sp". toont met de Handelingen
der Tweede Kamer in de hand aan dat
hier lieel iels anders bedoeld werd, en B.
en W. een tekst uit haar verband gerukt
hebben. Bovendien definieeren en limi-
teeren ligt niet op onzen weg maar behoort
bij den strafrecht ar. Z3er juist, maar de
Raad is verplicht de schaudaalcolportage
te veibieden. Doet hij da', dan zal hjj
vele burgers aan zich verplichten.
De heer De/der dankt dan heer Donner,
de pers, de 274 adressanten en den Voor
zitter voor den steun aan zijn voorstel
geboden. Hij vraagt of het praeadvies is
vastgesteld door een voltallig dagelijksch
bestuur en wie 't heeft opgesteld.
Da heer De Witt Hamer zegt dat deels
de heer Ramend', deels hij zelf de stellers
zijn en de burgemeester zijn volle instem
ming er mee heeft betuigd.
De heer Delder herneemt dat hij dan
zeggen most nog zelden een advies ge
lezen te hebben zoo oppervlakkig als dit,
en 't hem veibaast dat kundige mannen
er hun naam onder konden zetien. Reeds
in den aanvang van 't praeadvies wordt met
een klakkelooze verwijzing naar de straf
wet van '86 het voorstel afgemaakt, mat een
beroep op de kleinheid van deze gemeente
Spr. refereert zich hier aan'tgesprokenedoor
den heer Donner. Zeggen B. en W. dat
geen aankondiging van schandalen plaats
beef', het tegendeel is waar. Het zijn aan
kondigingen en in bedekte termen grove
beleedigingen. „Kamerleder, dieven en
andere schurken" moge geen beleediging
zijn voor de wet, zij is 't inderdaad. En
dan, in de andere doör Spr. gewraakte uit
roepingen worden alle gezindheden belee
digd. Spr. is het ook niet eens dat noe
men op zichzelf nog niet strafbaar zou zijd.
Spr. raadpleegde een lid van een gemeen
teraad, tevens griffier eener rechtbank en
die is van meening van we!. Er staat
ook in het praeadvies dat beschimping van