NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No, 90. 1904.
Donderdag 28 April.
18e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Bil' iit dim Moart (GD Bjjwpel.
VERSCHIJNT
Wed.
S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
FEUILLETON".
Ds. BUDDING EH ZIJN TIJD.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
blken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p p. 0,95.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DER FIRMA
en van
BRIEVEN UIT VLISSINGEN.
-■ ra 0 x XII.
Geachte Redactie! Van ons maatschap
pelijk en gemeentelijk leven valt voor het
tegenwoordige weinig bijzonders mede te
deelen. Wat het politieke leven aangaat
en wel wat men zou kunnen noomen het
praetisch-politieke leven, zoo begint er
ecnige beweging te komen met het oog op de
aanstaande Juni-stembus, of te wel de ver
kiezingen voor de provinciale staten. Waar
schijnlijk zal dit wol van lieverlede in ons
gansehe vaderland het geval zijD, zoowel
onder onze geestverwanten als onder de
voorstanders van de tegonwoordige oppositie
in ons parlement. Het is te hopen, dat
allerwegen de noodige oplettendheid ten
opzichte van de Kiezerslijsten zal zijn in
acht genomen. Men ziet alweer, hoe ons
Kiezersvolk altjjd slagvaardig moet wezen,
om bjj den eersten oproep mobiel te zijn.
Wie had het toch kunnen denkoD, dat
verkiezingen voor do provinciale staten van
zoo groot gewicht voor ons vaderland
zouden kunnen zijn, als in dit jaar het
geval zal wezen.
Het is de tegenstander natuurlijk, de
tegenstander van de tegenwoordig aan
het bewind zjjnde richting, die zulk een
strijd wil. En wjj moeten dien aanvaarden.
Neen, niet eerst in 1905 bij de algemeene
verkiezingen wil do tegenpartij trachten,
dit christelijk ministerie tot aftreden te
dwingenmaar zij wil met inspanning
van alle krachten zieD, door middel van
de verkiezing van liborale statenloden, de
liberale meerderheid van de Eerste Kamer
te behouden, ja, als 't kon, die zelfs nog
te versterken. Zuid-Holland biedt haar
de meeste hope, maar ook elders zal men
ziet), wat er te winnen valt, en daaitoe,
dat men er op rekene, zjjn uiterste best
doen en alle middelen aangrijpen.
Er kan over dit plan de campagne veel
en velerlei gezegd en geredeneerd worden.
Dat er groote haat bestaat tegen het tegen
woordig bewind en vooral tegen onzen
eminenten premier, is geen geheim. In
sommige klingen viel dit al lang te beluis
teren. Maar ook blijkt uit de onstuimig
heid en het ongeduld waarmede deze san-
val cp het touw wordt gezet, dat de tegen
stander zich niet sterk gevoelt. Dit blijkt
ook hieruit, dat alle hulp welkom is. Zelfs
de orthodoxe predikanter, die herstel vragen
van de theologische faculteit, zouden gaarne
4.
Zoo was dan ds. Budding ontslagen van
het juk der kerkelijke dienstbaarheid in
de Ned. Herv. kerk en hij achtte zich
ontslagen van alle particuliere, persoon
lijke dienstbaarheid.
Hij, de beminnaar van onbeperkte vrij
heid, de togenstander van alle reglementen
en organisaties, had zijn element gevonden.
H{j zette de hagepreken der zestiendo
eeuw voort.
Hier in een kamer, daar in een boeren
schuur, ginds op een weide onder den
blooten hemel, nu eens staande op een plank,
en dan weder op een wageD, predikte hij.
Op den 18 September 1836 bevestigde
bjj don eersten kerkeraad der Goesche af
gescheidene gemeente op de hofstede van
Stoffel de Mol onder Oudelande. Die
eerste kerkeraad bestond uit de ouderlin
gen Hendrik Zwieter, Martrjn Robijn en
Benjamin Remjjnse, en nit de diakenen
Pieter Geense, Lourus Louwerse, Johan-
nis van Anrooy en Johannes Hoogesteger.
Kort daarna vindin we hem nabii het
gehucht Gawegen onder Krabbendijke^ met
de bedoeling om van een boomweide een
tempel van ongekorven hout te maken.
Maar de eene eigenaar na de andere ver
dreef hem en zjjn gevolg, tot hij zich een
plank over de sloot gelegd, tot staanplaats
koos. Dat was neutraal terrein. Een
als goedo bondgenooten worden aangenomen.
En wat zou er moeten gebeuren, warneer
do toelog gelukte, mon geeft er zich goene
rekenschap van. Er is slechts óene ge-
daehte, die prikkelt en drij ft. Zij is Weg
met dezen Zeker is het een voordeel voor
do onzeD, dat onze bestrijders hunne ver-
reikendo plannon reeds zoo bijtijds aan do
groote klok hebben gehangen. Maar do
socialisten kunnen moeilijk zwijgen. Nu
geldt dan de regoleen homme avcrti en
vaut deux. (Iemand, die gewaarschuwd is,
geldt voor tweo). En wat zal do uit
komst zijn Tot nog toe openbaart zich
aan onze zjjdo gioote kalmte. Dit zjj geen
zorgoloosheid, noen, alle posten moeten
worden bezet en nauwgezet moet or wor
den do wacht gehouden. Geen steen moet
or ongekeerd worden gelaten. Allo man
doe zijn plicht. Maar voorts zij de kalmte
het blijk van krachtig, zelfbewust geloof,
dat er wordt gestreden voor een hooger
beginsel, dat kennelijk onder Hooger Zegen
in den laatsten tijd krachtig voortgang
maakt in het aloude Nederland. Dat
Hooger Beginsel, is de erkenning van
Gods macht in de regeering dos lands,
de erkenning van God en zijnen Gezalfde,
o k op het gebied des openbaren levens.
Bjj deze overtuiging en dit geloof zien wjj
ook bjj dezen strjjd Hooger op en zien onze
zaak in betore handen dan die der men
sehen. Wij weten dat 's Heeren wegen
dikwjjls hooger zjjn dan onze wegon en dat
ook menigmaal tjjdeljjke nedorlagen tot
hooger krachtsontplooiing moeten leiden.
De Standaard hracht ons het belangrjjk
verslag van de jaarvergadering van den
Schoolraad. Bjj bespreking van een der
punten van het Agendum kwamen ook do
Normaallessen in Zeeland tor sprake. Waar
om nu juist in Zeeland, is niet duidelijk.
De heer Derksen meende, dat er heel
geen Ohristeljjke Normaallessen in Zeeland
werden gegevoD. De heer De Uoogh
licht'e de vergadering beter iD. Maar-
verder werd nog door den laatstgenoemde
meegedeeld, dat de ouders in Zeeland
blij kbaar woinig belang stellen in de op
richting van Ohristeljjke normaallessen.
Het zou, dunkt ons, wel goed zjjD, indien
do zaak nog eens wat meer werd toege
licht. Verbljjve inmiddels hoogachtend
Uw dr. SCRIPTOR.
Wegens plaatsgebrek moest deze brief tel
kens over staan. Dit diene tevens als ant
woord aan den geachten schrijver op zijn
vraag. Red).
kleine republiek.
Maar de eigenaais gingen zich beklagen
bjj den heer van Krabbendjjke, den heer
Kakebeeke. Deze, in toorn ontstoken, zond
om de soldaten naar Fort Eath. Het
kleine garnizoen in die grensvesting ge
legerd kwam met versnelden pas aan, maar
op verzoek van den broeder van den ver
toornden vervolger mr. Gerrit Kakebeek0
konden ze onverrichter zake naar hun
garnizoen lerugkceren, de hagepreek liep
ongestoord ten einde en de vergaderdea
zongen uit volle borst Ps. 78 het 21ste vers
Dit volk (om God te tergen seer genegen)
Heeft men versocht altijd en aller wegen,
Ja heeft willen meesteren 'tallen tyden,
Den Heilige Isrels zonder myden
Niet denckend aan sijn hant daerdoor dat sij
Van haer vijanden gemaekt waren vrij.
Zoo was het leven van dezen zwerveling
van 1836 1843, zeveD jaren lang. De
koude des winters en de hitte des zomers
beletten hem niet om te spreken en te reizen.
Op een huifwagen, een schokkend voertuig
zonder voeren, sjouwde bjj dag aan dag
voort over de weinige toen bestaande straat
wegen en de vele klei- en zandwegen. Altjjd
het hoofd ter ruste loggend onder vreemd
dak, altjjd de voeten onder eens anders
tafel. Altjjd omringd door zjjne getrouwen,
maar ook altjjd gevolgd door politie en
veldwachters, en vervolgd met proeessen-
verbaal.
Zoo leefde ds. Budding, voorzeker in
hem leefde iets neen veel van de
27 April 1904.
V. D., een geleerde, die in vrijzinnig
democratische kranten heel opgewonden
hoofdartikelen schrjjft (bjj bedient onder
anderen de Middelburgsche Courant en de
Winschoten Courant), plaatste de vorige
week in gnnoomdo en andere bladen een
opstel gotiteld „Een immoreel dreigement"
Wjj hebben dat artikel gelezen en her
lezen en het vervolgens ter zijde gelegd,
dewjjl wjj twijfelden of het soms aan ons
kou liggen dat de indruk er van was dat
de sckrjjvor zenuwljjder is of last heeft
van hallucination.
Nu hebben wjj andermaal zjjn stuk her
lozen maar de indruk is bij ons versterkt:
do schrijver hjj moge geloerde of Ka
merlid wezen, is naar wjj vreezen rjjp voor
een Sanatorium.
Wilden wjj wat wjj hier zeggen, bewij
zen, wij dienden het heele artikel uit de
Middelburg sche Courant van den 15onende
Winschoten Courant van den 14en dezer
over te nemen; en dat hobben wjj er niet
voor over; want het heele stuk, dat wjj
als een curiositeit wenschen te bewareD,
predikt u 's mans overprikkelden toestand.
Een paar zinnetjes moet do lezor toch
even genieten.
1. Maar wanneer dat de belichaming is
van wat het Kabinet of de Minister-President
onder christelijkheid verstaat, dan mag rond
uit verklaard worden, dat wie het wèl meenen
met ons volk en zijn ontwikkeling op gees
telijk gebied, de vruchten, ontsproten aan
dezen boom, onmogelijk kunnen acepteeren,
maar rondweg moeten verklaren, ze als ver
giftig voor ons volksleven te beschouwen, al
draagt de boom ook een nóg zoo verlokkend
christelijk etiket en al beweert dr. Kuyper
nóg zoo "^aak, dat dit gewas ontsproten is
uit den „gemeenschappelijken wortel des ge-
loofs."
Do lezer vindt dit ongetwjjfeld oen zin
van langen asem.
En dan dio „ontsproten vruchten", en
dio boom met dat etiket, en dat „gewas
ontsproten".
Deze volzin beslaat 13 kolomregels van
de Middelburgsche; de twee daarop vol-
gendo ook ongeveer zoo veel. Wjj zagen
er ook een paar van 12 en 16 rogels.
Maar drukken wjj nn liever nog een
paar zenuwachtige volzinnen af.
2. „Voor wie niet bevangen waren door
partijzucht en bevooroordeelde liefde voor de
V. U., moest het duidelijk zijn" dat een
instelling mei drie fac. enz., nooit dezelfde
waarborgen van wetenschappelijkheid kan op
leveren als de openbare universiteiten.
zelfopoffering der martelaren, van den on-
verzetteljjkou moed, en van het onge
broken geloof der helden uit alle vervol
gingen die Gods kerk heeft gekond.
Budding was de held voor de zjjnen en
de schrik zjjner vijanden. Het Hervormd
Kerkgenootschap vond ia dezen Generaal,
die een guerilla-oorlog tegon haar voerde
een niet licht te tellen vjjand. Een krjjgs-
man als de Eogelschon in Zuid-Afrika
tegen zich vonden in Joubert vroeger, en
in de Wet laatsteljjk. Zeven jaren duurde
die oorlog, en na zeventig jaren is in
Zuid Beveland, zijn voornaamste operatieter
rein, deherinnering nog niet weggestorven.
Het was 1 April 1836 dat ds. Budding
afscheid nam van positie en gemeente te
Békerke. 25 Jnni daaraan volgende vinden
we hem in een gehuurde woning Seisdam
Q 23. In betzelfde huis waar een halve
eeuw later een jonger ambtgenoot, maar
geestelijk tegenvoeter woonde. In hetzelfde
huis waar de eerste classicale vergade
ring der afgescheidenen word gehouden
was in later dagen de bibliotheek van den
Protestantenbond gevestigd.
Zoo veranderen de tjjden en wij met ben.
Intusschen het huis door hem betrokken
geleek maar weinig op een home, een rus
tig tehuis. Hij, de celibatair, levende met
een huishoudster op den meest eenvouai-
gen voet, kende geen behoeften en wensehte
geen weelde. Eigen middelen, door zijne
familie, om zjj na bekende overdreven mild
dadigheid vastgezet, opdat ze hem een
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
3. Als een referendum, een volksstem-'
ming werd ingevoerd, dan zou het ontwerp
met verpletterende meerderheid worden ver
worpen.
4. De Regeering uioge bedenken, dat als
zij de Eerste Kamer ontbindt 11a verwerping
der wet zij het vertrouwen zal verliezen
in de oprechtheid der bewering dat zij
geen reactie wil.
„Zij moge er zich van overtuigd houden
dat geen daad haar meer tot een partij-Mini
sterie, een sectariscli Kabinet, drijvend op een
toevallige meerderheid, zou stempelen dan zulk
een handeling."
De sukkel zegt „toevallige meerderheid"!
Let ook op onderstaande prachtige, wèl
geplaatste beeldenkeus:
5°. De antirevolutionaire fractie zal
alle zeilen bijzetten om het volk diets te
maken
Nog een zoo'n fraaie^ waarvan het op
stel vol is.
6". De „Stand." heeft „den plompen moed"
gehad „thans reeds de batterijen tegen de
Eerste Kamer te ontmaskeren".
Wat zegt men van zulk een taaltje Zou
de arme «Standaard" er ooit aan gedacht heb
ben, aan zoo'n gruwel schuldig te staan
Bjj zulk een „ontmaskeren" behoort voor
zeker „een plompen moed."
Het slot doet echter de deur dicht.
7». „De kiezers moeten bedenken, dat een
regeering, die niet schroomt te dreigen een
Kamer te ontbinden, die haar plicht doet, het
recht heeft verspeeld om aan het loer te
blijven.
„Door de anti-revolutionairen en hunne
bondgenooten bij de komende Slatenverkie
zingen „klop te geven", zullen de kiezers de
democratie een grooten dienst bewijzen, het
land behoeden voor groote schade in weten
schappelijke ontwikkeling en zichzelf vrijwaren
voor verdere „zegeningen" van dit Kabinet,
als tariefverhooging en pokkengevaar.
Wij hebben natuurlijk geen tjjd om steeds
bij dergelijke futiliteiten zoo lang te ver
wijlen.
Wij zouden dit opstel wel eens willen
aanbevelen voor een onderwjjzors-examen
als cacographie.
En wat dan inhoud aangaat, zeg zelf
lazer of het eigenlijk meer verdient dan
een medelijdend zwjjgen
Dj redactio van de Middelburgsche Courant
die zelden iets van zichzelf geeft, doch als
zij het doel, steeds puntige volzinnen
schrijf', die zich uit taalkundig oogpunt
aangenaam laten lezen, moest zichzelf
niet willen baleedigen met aan dergelijke
prnlproducten de eereplaats af te staan.
voldoend, zij 't ook sober levensonderhoud
verschaffen zouden, stelden hem in een
staat van volstrekte onafhankelijkheid.
Voor zijn passie tot liefdadigheid zorgden
zjjne vrienden, die hij met hunne gaven,
en niet zelden een berisping toe, naar deze
of gene arme zond, omdat hjj het niet van
noode had. Zijn huis was niet meer dan
een adres, een domicilie, een zooals de
Franschen in hun schilderachtige taal zeg
gen zouden een pied- a-ter re.
Meer niet.
Ziet, de gansch8 wereld ligt voor uw
aangezicht, dat was de inscriptie van zijn
devies.
Oader al deze gebeurtenissen verkreeg
de scheiding ook in Zeeland vasten voet.
Ia 1834 in onze noordelijkste provincie
begonnen, was ze in 1836 ook doorgedron
gen tot onze zuidelijkste provincie. Men
leefde toen niet zoo snel.
Op 18 September was de eerste kerke
raad der Goesche gemeente bevestigd. Iets
vroeger had hetzelfde met de gemeente
te Middelburg plaats.
Reeds eenigen tjjd hadden 's Maandags
avonds te Middelburg godsdienstige bijeen
komsten plaats onder ieiding van den
Middelburgschen loodgieter Brombaeher in
de St. Pietersstraat.
Ook daar, het spreekt van zelf, werd de
treurige toestand van land en volk en kerk
besproken, en werden de troebelen op
kerkeljjk gebied behandeld.
Op 10 Maart 1836 kwam ten huize van
Of liever zjj moest V. D. aan het
verstand zien te brengen dat hjj eenige
maanden rust noodig heeft en dat ook de
liberale partij op Wa'choren daarvan zal
opknappen.
P.S. In een volgend artikel (27 April)
blijkt V. D. wel iets beter te wezen
daarin spreekt hij kalmer. Maar daar heeft
hjj 't ook niet over de antirevolutionairen,
maar over de sociaal democratenniet
tegen de Standaard maar tegen Het Volk.
Ea dat maakt natuurlijk groot verschil.
Toch blijft oppassen de boodschap. Erz:jn
dieren, die 0, zoo kalm hun weg gaan,
geen kind kwaad doen, maar die in woede
opstuiven wanneer zij een rood lapje zien.
Voor menigen „V. D.", overigens de han
delbaarste menschen ter wereld, is de anti
revolutionaire partij, het Chr. Kabinet, meer
nog dr. Kuyper hetzelfde wat voor den
stier dat roode lapje is.
En dat is gevaarlijk.
Een man, een partij die zich daarop veel
boos maakt, zou er ten slotte in kunnen
blijven.
Bjj de behandeling van het Hooger On-
derwijsontwerp heeft in de oppositie van
Hervormde zijdo zich gewroken het feit
dat de antirevolutionairen van 1876 niet
gereed waren met hun studie over dit be
langrjjk ondeiwerp. Deze omstandigheid
maakte het de liberale meerderheid van
toen mogelijk de theologie van de Hooge-
scholen te verbannen en te vervangen door
Godsdienstwetenschap.
Reeds in 1891 (Standaard 8 October)
klaagde hierover dr. Kuyper.
Hjj schreef
„Van antirevolutionaire zijde was men
in 1876 niet gereed met zijn studie, dus
ook niet met zjjn program toen de wet
op het Hooger Onderwijs inkwamen ge
volg was dat men niets verkreeg, en nu
van achteren in de moeite zit om weer
goed te maker, wat toen bedorven werd".
Veel meer nog dan toen heeft dr. Kuy
per thans reden om deze juiste klacht te
slaker.
Toch wil hjj, en zal hjj, zoo God hem
spaart en de Kiezer», luisterend naar het
landsbelang, zijn staatkundig leven niet
afsnjjder, hetgeen toen door liberalen over
moed en antirevolutionaire onkunde be
dorven werd, herstellen.
Hij zal trachten de Theologische Facul
teit aan de Rijks Hoogescholen weer in
eere te brengen.
Het is 't eigenbelang dat allen die den
C. van Assendelft op den Wal, in hetzelfde
huis waar nu het hoofdkwartier voor de
socialistsche propaganda is gevestigd, een
kleine vergadering samen, die, van dezelfde
overtuiging als de afgescheidenen in de
overige deelen van ons land, evenzeer
wensehte te getuigen van de waarheid en
deelgenoot te zijn in het lijden.
Die vergadering beetocd uit de volgende
tien personenMarinus Goossen, Johannis
Minderhout, Anthonie Pieter de Winter,
Ernst Moorhoff, Willem Brombaeher, Jo
hannis Post, Johannis Adriaan Siebrecht,
Carel Christiaan Renier, Johannis van der
Meuler, deze allen van Middelburg, en
Pieter Lankaster van Veere.
Deze vergadering besloot tot het vestigen
van eene gemeente der afgescheidenen, na
opgeroepen te hebben die van gelgke over
tuiging waren.
Op de constitueerende vergadering ver
schenen 32 personen uit Middelburg, 3 uit
Koudekerk?, 1 nit Viissingen, 1 uit Kou-
dekerke, 2 uit Nieuwland en 1 uit Veere.
Deze vergadering besloot de Maandag
avond-bijeenkomsten voortaan des Zondags
te honden Brombaeher uittenoodigen
ook daarbij voortegaan en om let op
den datum, 't was 26 Maart indien ds.
Budding los mocht big ken te zijn van de
Hervormde Kerkbesturen, zich door hem
als gewettigd leeraar te doen ordenen tot
eene gemeente naar de kerkenordening van
Dordrecht 1618 en 1619.
Wordt vervolgd).
