NIEUWSBLAD
historisch
VOOR ZEELAND
No. 84. 1904.
Donderdag 14 April,
18e Jaargang.
CHRISTELIJK-
i
De Chr. Sehool te Goes.
VERSeHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
elkhn MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p, p. 0,95.
Enkele nummers0,02s.
UITGAVE DER FIRMA
en van
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
XTXX.
Colijnsplaat, ook voor Cats, 14 en 15
April v. m.
13 April 1904.
Wij herinneren er nog eens aan dat
Vrijdag 15 April de laatste dag is dat
men reclameeren kan op ongezegeld
papier bij het gemeentebestuur als
menniet op de nieuwe kiezerslijst
staat en meent dat men er wel op
staan moest.
fc Het is voor een kring onzer lezers van
beteekenis iets te weten omtrent den loop
der bevolking uit Zeeland in onze verschil
lende krankzinnigengestichten verpleegd.
Het verslag van de Staats-inspeeteurs aan
den Minister van Binnenlandsche Zaken
geeft ons over de jaren 1894, 1895 en
1896 de volgende cijfers voor zoover Zee
land betreft.
In die jaren waren uit Zeeland verpleegd
Bloemendaal (N.-H.) 4 mannen 3 vrouwen
Delft 4 3
Deventer 13 4
Ermelo ('s H. Loo) 73 58
Ermelo (Veldwijk) 8 5
's-Gravenhage 1
Loosduinen 63 «49
Medemblik 11 5
Rosmalen 22 32
Termunten 2
Utrecht 8 5
Vught 6 12
Zutfen 6
251 mannen 211 vrouwen
Dit is te zamen 462 patiënten of na
aftrek van de verpleegden te 's-Heeren
Loo, eigenlijk ideoten, 331 patiënten in
drie jaren.
Natuurlijk is deze bevolking zeer wis
selende. Sommigen blijven slechts korten
tijd, anderen levenslang, en daaitusschen
met vele variaties. Enkelen jaren, anderen
vele of weinige maanden. Het Staats-
verBlag geeft ook deze statistiek maar om
het altijd wisselende van verblijfsduur zou
overneming daarvan de moeite weinig
loonen.
Als vaststaand cijfer van verpleegden in
onze verschillende gestichten kan 200
worden aangenomen.
Ds. Talma te Middelburg.
(Slot.)
In betrekking tot de oppositie van ker
kelijke zijde tegen de Hooger Onderwijswet
merkt spreker op dat een geestelijk lichaam
als de kerk nooit geschaad kan worden
dan door eigen gebrek en zwakheid. Het
gevaar dreigt niet van buiten maar van
binnen. En nog geldt van de kerk dat zij
als de palemboom groeit onder den druk.
Nu is aan de Herv. kerk in 1876 ont
nomen niet een theologische faculteit
waarin de verschillende theologische vak
ken werden onderwezen, maar wat haar
krachtens de wet van '14 toekwamop
leiding van predikanten voor het Neder-
landsch hervormd kerkgenootschap. De
veranderde verhouding van Staat en Kerk
maakte dat noodzakelijk. De Staat was
niet meer voedsterheer der kerk. Groen
van Prinsterer was het steeds een steen
des aanstoots dat de Kroon de professoren
benoemde, die nog wel een uiterlijken band
aan de kerk hadden door hun lidmaatschap
dooh velen tenminsteleeringen
verspreidden die het wezen dier kerk aan
tastten. Tusschen de tegenwoordige facul
teit van godsdienstwetenschap en een theo
logische faculteit is een hemelsbreed ver
schil. En toch hebben Ned. Herv. predi
kanten van naam dien toestand toen de
Staat hem in 't leven riep, bevredigend
genoemd. Wel hebben in de laatste jaren
zich enkele predikanten tegen dien staat van
zaken verzet, doch hun klacht heeft inde
Ned. Herv. kerk tot nog toe weinig weer
klank gevonden, Dr. Kuyper wordt in die
kringen een gevaar voor de kerk geacht,
Indien hij het eens gewaagd had dien
toestand te veranderen, men zou hem toe
gevoegd hebben: hou jij je handen er af.
Bedenkt hoe hij dan ook de benoeming van
alle professoren in handen zou gehad heb
ben. Toch heeft hij beloofd ook dit vraag
stuk te zullen oplossen, en te zien in
hoever hij aan de wenschen der Herv. kerk
in verband met ons staatswezen kan tege
moet komen. Daarom betreur ik het dat
nu de quaestie der Ned. Herv. kerk in
verband gebracht wordt met deze wet en
met dr. Kuyper, waar die er niets mes uit
te staan had. Niemand was in staat een
plan te gever, waarmee ook maar de helft
der protesteerenden het eens was. Er
waren gelijkluidende adressen van uitslui
tend moderne en van uitsluitend orthodoxe
ringen bij de Kamer ingekomen, zoodat de
kracht en de beteekenis der adressen dezer
predikanten tegen het H. O. ontwerp op
spr. niet veel indruk gemaakt hebben.
Voorts scheldt men het ministerie reac
tionair. Niemand weet wat reactionair is, en
of de regeering het is, weet Spr. ook niet.
Bedoelt men er mee dat de regeering
reageert tegen het liberaal beleid der laatste
vijftig jaar, dan is dit zoo en indien zij
dit niet deed, zouden wij haast vragen,
waartoe dan iu 1961 ai die sLukte er vu^i.
gemaakt Maar bedoelt men er mee dat
de regeering het staatkundig leven zou
willen terugschroeven naar vorige tijden,
dan spreekt Spr. dit tegen want dit is
uit niets gebleken.
Het ministerie is thans beschuldigd van
militairisme, omdat het een oorlogsschip
heeft laten bouwen. Deze klacht vermin
derde al wat, sedert de oorlog uitbrak en
Japan zoo dicht bij Java ligt. Velen van
die klagers zouden nu wel gaarne een paar
schepen meer hebben om onze bezittingen
in de Oost te beschermen want werden
die ingepalmd, dan zou hot denkbeeld van
Van Kol in 't water vallen, namelijk om
een deel onzer bezittingen te verkoopen.
Maar de snelvuurkanonnen dan en dat
nog al tegen Kerstmis Ja, tegen Kerst
mis, dat kan nu eenmaal niet anders de
wijl de begrootingen omstreeks dien tijd
behandeld worden en dit voorstel tegelijk
daarmee moest behandeld worden. Een
kanon is trouwens alleen leelijk als 't ge
bruikt wordt in den oorlog. Over die
kwestie onzer verdedigbaarheid kan men
verschillen maar dit is zeker dat wij den
vijand reeds op een afstand kunnen houden,
als wij toonen er iets voör over te hebben.
De volksgeest, eens ontwaakt, zou zich, in
tijd van nood tegen de regeering keeren,
wanneer het volk ten strijde moest met
halve hulpmiddelen. Wij moeten ons in
richten op het verkeer in een wereld die
niet gelijk Camphuizen »wèl wil". En
dan do tegenwoordige kanonnen deugden
nietdat durft niemand ontkennen. Het
eenig bezwaar was dat men te weinig tijd
had om er over te praten. Maar het is
erg onwetenschappelijk te meenen dat men
door te praton tot meerdere kennis om
trent de snelvuurkanonnen komt dan de
deskundigen die men heeft kunnen raad
plegen en op wier advies wjjl men niet
alles weten kan men moest afgaan.
Een andere grief is de «protectie", het
verzamelpuntje waarom alle partijen links
zullen worden vereenigd. Maar ook hier
is verwarring. De Tariefwet is een een
voudig ontwerp tot uitbreiding der indirecte
belastingen. Dit kan meebrengen dat allerlei
dingen duurder worden, evenals tal van
zaken waarop accijns wordt geheven.
De N. R. Ct. zegt dat «het volk" deze
tariefwet niet wil, maar laat zij dan zeggen
wat het wól wil.
En dan er moet toch geld zijn. Dan
de directe belastingen veihoogen, zeggen
de liberalen.
Maar minister Pierson heeft gezegd dat
met de directe belastingen de uiterste grens
is bereikt.
Tegen protectie wil bij die bestrijders
ook niet zeggen Voor vrjjhandel. Troelstra
en Smissaert gaan hierin niet samen. En
de N. R, Ct, zei reeds: dan maar geen
sociale hervormingen; Maar dat betwist
weer de Midd. Crt. Het is dus moeilijk
voor de heeren om de zaak tot een goed
einde te brengen.
Bescherming van de nationale nijverheid
is 't doel, zegt de minister. Maar de handel
dan, zegt de vrij handelaar.
Maar vrijhandel is geen ideaal, al hadden
alle volken vrijhandel. Het ideaal van den
vrijhandel is dat alle Ungen voor den goed
koopsten prijs worden gekochtmaar dat
is niet het Arbeids-ideaal. Men zou dan
krijgen een volk enkel van expediteurs,
bootwerkers, schippers en kaaskoopers.
Eenzijdige ontwikkeling van het volksleven
is geen voorrecht. Spr. vergelijkt hier een
bootwerker en een bankwerker. En ei zijn
toch ook nog andere bedrijven dan die van
het havenbedrijf. Toen Antwerpen dreigde,
zijn miljoenen aan oen waterweg besteed
om Rotterdam haar volle kans te geren.
Dat is uitstekend, doch dat is niet om den
handel, maar om het transito-verkeer, en
er zijn nog andere belangen die niet ver
waarloosd mogen worden.
Daarbij zie op de omliggende landen.
Duitschland heeft een veel hooger tarief.
Daar heerscht protectionisme in den hoogsten
graad. En nu zegt de lib. pers dat Duitsch
land tut zoo' grco-ic" welvaart ig gcïiomsn.
onder dit protectionistisch tarief dat geen
verhooging er van noodig is.
Maar ziet gij dan nu wel dat ook uwe
theorie van den vrijhandel onjuist is.
Zelfs in Engeland, het land van den vrij
handel, worden protectionistische neigingen
bemerkt, seint Reuther, een bericht dat de
N. R. C. er spijtig bij doet opmerken dat
Reuther dergelijke dwaze berichten ook wel
voor zich houden kon.
De inzet der linksche partijen tegen
deze tariefwet is door en door oneerljjk
en valsch. Zij maken er van een quaes
tie van rechts en links. En nu zjjn de parr
tijen der linkerzijde, liberalen, vrijzinnig
democraten en sociaal democraten, het wel
eens negatief, namelijk dat 't ministerie-
Kuyper weg moet. De soc. dem. zeggen
't ook. Die gaan steeds voorop. Die hob-
ben ook hier de leiding. Maar positief,
wat wel moet, zijn zij het op alle punten
oneens.
Maar mijne hoeren, wat dan? Gjj zjjt
toch geen nihilisten, die roepen: laat sprin
gen den boel, dan bloeit het nieuwe leven
van zelf weer op. Waar gaat dat naar
toe? Een socialistisch ministerie, daaraan
is in geen jaren te denken. Een liberaal
ministerie met vrijzinnig democratische
ministers? Maar dat is niet mogeljjk zon
der den stouD, de leiding der sociaal de
mocraten. En daarbij is het land niet veilig.
Ook zjjn wij bevreesd voor een liberaal
kabinet onder die leiding. De liberale
partij heeft nooit gewillig ons onze vrij
heid en rechtsgeljjkheid gegeven. En nu
zullen de socialisten met meer consekwen-
tie dan de liberalen doen wat dezen deden.
Yan de liberale partij is het iets dat veel
lijkt op zelfmoord, te hoop te loopen bij
deze Szatenverkiezingen om de positie der
regeering te verzwakken. Als eerlijke
oppositie partjj was het haar taak de re
geering te controleeren, met een wezen
lijke, zakeljjke controle. Doch dit doet zij
niet. Het eenige punt, waarover zij licht
verspreidde is het Tabaksreeht (voorgesteld
door Mr. Fokker, c. s.) en dat recht juist
heeft niets met protectie te maken. En nu
moet zjj hulp zoeken bjj hen die de grond
beginselen harer eigen politiek tegenstaan.
Bjj Troelstra die ook de vrjjzinnig demo
craten veracht; bij spreekt o. a. smalend
van hun ambtenaars met vaste traktemen
ten. Ik gun den liberalen en vrijzinnig
democraten dezen steun. Maar door dien
te aanvaarden zetten zij de hoogste belan
gen van het volk op 't spel.
Spr. is meer anti-socialist dan anti-libe
raal, De liberale partjj is als staatspartij
uit den tjjd. Doch de socialisten vertol
ken nu, voor een breed deel des volks het
zelfde waaraan vroeger de liberale partjj
uiting gaf in haar kring, naraeljjk anti-
clericale hartstocht.
De sociaal democratische partjj is de
vijand, en daarom betreurt Spr. het dat
het liberalisme dien vjjand een plaats heeft
ingeruimd welke hem niet toekomt. Be
treurt het dat alle sociaal democraten in
de Kamer, uitgez. Troelstra er in ge
bracht zijn met liberale hulp. Het is dan
ook een groote laftieid van de liberalen
dat zij dezen steun der soc. dem. aanvaar
den, en steeds door de antirev. den strijd
tegen de soc. dem. laten voereD, terwijl %j
in de binnenkamer, veel meer dan' wij, zich
neer vijandig over de soc. dem. uitspreken.
Maar dat doen zij in 't geheim. In 't open
baar zijn zij den soc. dem. aangenaam.
Ia een prachtige slotperiode zet Spr.
uiteen waarom het kiezersvolk bij de Juni-
stembus een votum van vertrouwen heeft
te geven aan dit ministerie. Het is omdat
het heeft gevoerd een nationale politiek.
Het zal nooit trachten kerkeljjke vormen
in te drukken op het maatschappelijk leven.
Het wenscht geen macht te verzekeren
aan de a. r. beginselen anders dan die zjj
hebbsn door den invloed dier beginselen
zeiven.
De agitatie der liberalen is onvruchtbaar,
wijl die alleen afbreekt. Wanneer die door ons
volk wordt verloochend, dan is dit een
bewijs dat het gevestigd is in de over
tuiging van 1901 dat de eere Gods ook
in het politieke leven het eerste ie, waar
door alles moet worden beheerscht. In de
overtuiging dat de volksbelangen bjj de
mannen uit dat Chr. Kabinet veilig zijD,
wiens politiek er op gericht is alle dingen
die God in de wereld gebracht heeft te
brengen op hun eigen plaats, naar 's Heeren
woordWandelt in de wegen die ik u
wijzen zal, zoo zal 'tuwèl gaan. {Applaus!)
Wegens plaatsgebrek moeten wij dit ver
slag op zijn sociaal democratisch besluiten
met de vermelding dat twee sociaal de
mocraten in debat traden en door den
spreker op afdoende wijze werden beant
woord, en de collecte voor de diamant
bewerkers ruim f10 opbracht.
F.n Melchers, die mede is aanbevolen
door het toenmalige blad van den christen
democraat De Vries. Red.
In een stampvolle zaal van de Prins
van Oranje werd het gouden jubiló der
school door de vrienden en voorstanders
Maandagavond half acht gevierd. De
voorzitter de heer Donner liet zingen Ps.
77 7 en sprak een kort openingswoord,
waarin hij herinnerd# san den toestand
voor 60 jaren; toen was er geen chr. school-
onderwjjs, en werden de voorstanders in
de stichting van chr. scholen door de
regeering zeer bemoeiljjkt. Dit gold ook
voor Goes, waar de jjverige pogingen van
de heeren C. C. v. d. Bosch, ds. A. de
Brujjne, J. K. v. Baaien, Muller, P. Geensen
en P. Fabery de Jonge eindelijk bekroond
werden. Vjjftig jaar stond hier sinds deze
school als een getuige van Gods almacht,
liefde en trouw; en dat het chr. onderwjjs
alhier een goeden naam heeft dankt bet
aan den heer de Hoogb, het bekwame
hoofd der school.
Daarna ging ds. v. d. Veen voor in 't
gebed. Het woord is daarop aan den feest
redenaar voor dezen avondds. Talma.
Spr. begint met te zeggen dat hij gaarne
met deze Chr. school 't zoo zeldzame gouden
feest kwam vieren doch er eigenlijk geen
recht t,oe heeft als behoorende hij tot de
jongeren die den strijd voor de Chr.
School niet hebben meegemaakt, en niets
hebben gedaan dan genieten van de
vruchten door wie ons voorgingen in
lange, vaak bange worstelingen (getuige
ook Goesverkregen. Toen Spr. aan
den. schoolstrijd ging meedoeD, was de
strijd feitelijk reeds beslist, en de ban
gebroken die op het streven naar Chr.
onderwjjs lag; de wet-Mackay van 1889
die de rechtsgeljjkheid bracht, was er al.
Hetgeen men nu aanvaardt als iets dat
van zelf spreekt, was echter in die dagen
een voorwerp van biddend verlangeD. En
nu wil Spr. ons geen les in de geschie
denis geven, maar alleen die geschiedenis
ophalen om ons te doen zien waarom wij
ons kunnen verbljjden en mogen bljjven'
hopen.
In de kringen der Christeljjke school
spreekt men altjjd van de „neutrale" staats
school als iets dat van zelf spreekt. Maar
die neutraliteit is er het tegendeel vanhet
is een noodding. Men heeft in de eerste
helft der 19e eeuw met „neutraal" bedoeld
dat er contact moest zijn tusschen den
geest der sehool en het geestelijk leven
van het volk. Het was toen de tjjd
van reactie, na de Revolutiede tijd
van het „niet te". Men was de pe
riode van vrjjheid, gelijkheid en broeder
schap to boven gekomen, en behield deze
drieheid, doch getemperd. Vrijheid, doch
Diet al te vrjj, want de revolutie heeft
geleerd dat het dan niet goed gaat. Ge
lijkheid, maar een beetje op eon afstand.
Broederschap, maar niet al te innig. Daar
mee stond in verband de opvatting om
trent den godsdienst. Men vond de Revolutie
had zich vergist door te meenen het te kun
nen doen buiten God om; en dat zoo zei
men willen wjj nu wel niet; maar die Chr.
kerken moesten ook niet zoo verdeeld zjjn.
Het moest toch een worden, wij moesten
alleen zien op wat ons vereent, niet op het
geen ons verdeelt. Niet te Lutherscb, niet te
Gereformeerd, niet te Roomsch-Kath. En
die menschen nu die te gereformeerd, enz.
waren moesten meer ontwikkeld worden,
totdat huD geestelijke kennis in deze drie
woorden kon saamgevatGod. Deugd. On
sterfelijkheid. Vrees God, leef braaf, en gjj
zult ontvangen de onsterfelijkheid. Dat
was de illusie dier eeuw, welke uitkwam
ook in de schoolboeken als Brave Hendrik,
Brave Maria en dergelijke, en uit den
Bijbel, (want die mocht er ook nog wel
zjjn, schoon slechts bjj brokstukken) de
geschiedenis van Jozef en dergelijke dat
bjj deze leer paste, dat de deugd beloond
en de ondeugd gestraft wordt. Het was
een opleiden tot de deugd. De kwaden
krjjgen de klappen en de goeden geven
ze, was de moraal, gelijk de zeer ouden
onder ons zich nog wel herinneren.
Langzamerhand, zoo meende meD, zou
dan in de wereld inkomen die geest van
verdraagzaamheid, waardoor tooneelen als
die uit de middeleeuwen en uit den Her
vormingstijd zouden onmogeljjk zijn.
Doch toen is het gebeurd, waar men
niet op gerekend had, dat het precies
andersom is gegaan. De tegenstellingen,
in plaats van te verdwijnen, zijn verscherpt.
Men ging zien dat die vermenging van
niet al te geref. of luthersch of Roomsch
uttliep op een godsdienst die nóch geref.
noch Roomscb, noch Luthersch was.
Steeds breeder en dieper drong in hot
bewustzjjn door dat de taak der gemeente
was om in ieders opzicht en naar alle
kanten heen de beteekenis van het Evan
gelie voor het volksleven tot openbaring
te brengen. Dit kwam uit in den Reveil
en de Afscheiding, natuurlijk tegengestaan
door hen die den geest der eeuw verte
genwoordigden. Die menschen waren
daarbij echter meerendeels te goeder trouw
meenende te moeten strijden voor den
godsdienst die, volgens hen, alleen beant
woorden kan aan de behoeften van allen,
en nu zagen zij in deze nieuwe beweging
een poging om de verwezenlijking van dit
ideaal onmogelijk te maken. En dit maakte
het leven voor de christenen zoo moei'jjk.
Ook te Goes. Pas in 1854 kon de school ge
sticht worden, na 4 jaren strijdens, en dat bjj
een grondwet waarin Thorbecke reeds in '48
schreef dat het geven van onderwjjs vrij is.
Want Thorbecke is in theorie altjjd voor de
vrijheid geweest. Helaas heeft hij ze in de
De zeer ouden Hier vergist de heer
Talma zich. Nog in 1869 gebruikte men o. a.
op de openbare school te Zierikzee de bo
vengenoemde leesboekjes met Vader Jacob,
Moeder Anna, e, a.
