NIEUWSBLAD VOOR ZEELAND No. 68. 1904 Zaterdag 5 Maart, 18e Jaargang HISTORISCH CHRISTELIJK- De Veluwe in 1750. VERSCHIJNT Wed. S. X DE JONGE-VERWEST, te Goes F. P. D'HUIJ, te Middelburg. PRIJS DER AÜVERTENTIËN op ons blad abonneeren, ontvangen liet van nu tot 1 April a. s. gratis. - DE ARBEIDSWET. teuilletokt. elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND. Prijs per drie maanden franco p p. 0,95. Enkele nummers0,025. UITGAVE DER FIRMA en van van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent. Familieberichten van 15 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent. 0^* Zij, die zicli met 1 April Middelburg, ook voor St. Laurens 9, 10 en 11 Maart. IT. Uit de door ons aangehaalde artikelen blijkt dat in sommige fabrieken, werkplaat sen en winkels sommige werkzaamheden niet worden verricht, wanneer de jongens niet zijn leeiling, en wanneer zij geen di ploma hebben verkregen. Die jongen (meisje) wordt leerling door het in werking treden van een leerover eenkomst, gesloten met een hoofd of be stuurder aan wien een vergunning is ver leend om leerlingen te hebben. Die ver gunning wordt telkens voor een jaar verleend door den burgemeester, die ook weigeren kan. Over den inhoud dezer leerovereenkomst spreken wjj nader. Voor alle vakken of gedeelten van vak ken behoeft niet dezelfde duur te gelden. Op verzoek van den leerling of diens vertegenwoordiger kan de burgemeester, wanneer hij op grond van bepaalde feiten overtuigd is dat het hoofd of de bestuur der (de baas) geen voldoende vakopleiding geeft, of geen voldoenden waarborg ople vert tegen verkeerden invloed op de zede lijke ontwikkeling van den leerling, de vergunning om leerlingen te hebben van dien baas intrekken. Volgens een artikel (38) is een baas verplicht zooveel in zijn vermogen is den leerling bekend te maken met het vak waarin deze moet worden opgeleid, en op zijn zedelijk gedrag toezicht te houden. Maar de leerling mag, blijkens het boven staande ook wel degelijk toezicht houden op het zedelijk gedrag van zijn baas of van de knechts aan den winkel. En dan de baas mag den leerling niet bezigen tot het verrichten van huiselijke diensten, dan alleen wanneer de leerling bjj den baas inwoont, en wel buiten do uren voor zjjn vakopleiding overeengekomen. Een zeer goed artikel. En een niet minder prijzenswaardig ar tikel is dat hetwelk bepaalt dat de ieer- 3. (Eene bladzijde uit de Vaderlandsche Kerkhistorie.) In zulk een alles behalve rooskleurigen toestand bevond zich ook de gemeente van Nijkerk, de welbekende stad op den Veluwe- zoom, ongeveer twee uren van Amersfoort. Nijkerk zelf stond bekend voor eene wel varende plaats. Golegen tussehen de Ve- luwsche heuvelen was ze van een klein stedeke opgekomen tot eene handelsplaats van eenige beteekenis. De bevolking hield zich voornamelijk bezig met de tabakscul tuur, een niet onbelangrijken tak van in dustrie, vooral in-die dagen. Het werken in de tabaksvelden was zwaar, doch het geld verzoette den arbeid, 't Was toch haast regel, dat de nijvere arbeider hij een daggeld van drie a vier gulden een weekloon beurde van minstens een kleine twintig guldeD, ongerekend de meevallertje?. En dan de planter zelf. Geen wonder, dat met die rijke, steeds vloeiende bron van inkomsten de weelde onder de Nijkerkers toenam en zij lang zamerhand hunne aartsvadorlijkelevenswijze en eenvoudige zeden lieten varen. «Zij waren vet geworden en sloegen achteruit". Doch »'t kan verkeeren" zegt Breeroo. En zoo was het ook hier. De tabakshandel had zijn hoogtepunt be reikt, bleef nog een poos stationair, om langzaam, langzaam aan minder te worden. ling den noodigen tijd moet hebben tot het ontvaDgen van godsdienstonderwijs en het waarnemen van kerkelijke verplichtingen. Men lette ook op artikel 43: Met of ten aanzien van hen die in leer- betrekking is of geweest is, kan met een ander hoofd of een anderen bestuurder eener fabriek, winkel of werkplaats, waarin hetzeltde vak of gedeelte daarvan wordt uitgeoefend, als waarin de eerstbedoelde persoon als leerling werkzaam is of ge weest is, geen leerovereenkomst worden gesloten dan na afloop van den duur der vorige leerovereenkomst. Dit behoudens enkele daar genoemde uitzonderingen. Was vroeger de huisarbeid ook aan be palingen gebondeD, doch kon mon moeilijk bij huiswerk het „doen verrichten" eon- stateeren, de regeering heeft thans door scherper en duidelijker bepaling gezorgd dat huisarbeid niet meer willekeurig, tegen de bedoeling der wet in, onmatig, tot schade voor den arbeidor en zijn gezin, kan wordon verlengd. De bedoeling der ingediende wet is om daaraan een einde te maken. Onverschil lig waar de arbeider werkt, zoolang hij arbeid verricht ten behoeve van een be paald bedrijf voor één persoon, valt bij onder wettelijk toezicht, niet alleen wat zijn aibeidstijd betreft, maar ook wat aan gaat de localiteit, waarin hij tijdens den arbeid vertoeft. De patroon zal daardoor er toe moeten komen voor voldoende gebouwen te zorgen. Het thuis werken zal er door worden tegengegaan. En dat dit vooral in het tabaks- en eigarenbedrijf gewensch*, en noodzakelijk is, zal wel niemand tegen spreken. De aandacht verdient ook de vaststelling van den leeftijd waarop de nieuwe wet aan jeugdigen toestaat ai beid te verlichten. Nu is arbeid voor kiuderen beneden 12 jaar (behoudens de uitzonderingen) ver boden. Gaarne zou de Minister de grens tot dertien verhoogd hebben, maar wen- scheljjker scheen het den arbeid te ver bieden van kinderen, die nog niet aan de Leerplichtwet voldaan hebben. Deze stelt andere eischen dan den der tienjarigen leeftijd en waar het nu moge lijk is, dat kinderen van 12 jaar buiten de Leerverplichting vallen, moet het on geraden geacht wordou door een wettelijk voorschrift te verhinderen, dat deze kin deren arbeid verrichter. En met den achteruitgang van den handel hield ook de welvaart op. Dezelfde arbeider, die vroeger op zijn minst een twintig gul den 's weeks kon tehuis brengen moest het nu zien te stellen met een varieerend loon van nauwelijks eon daalder tot drie gulden. Dat was een harde slag voor Nijkerk. En er bestond vooreerst weinig kans op beter schap. Daarbij kwam nog een nationale ramp. Sedert Bloeimaand 1713 woedde eene hevige veepest in verscheidene provinciën. Van uit Waterland in den omtrek van Amsterdam nam die geduchte plaag hand over hand toe door het geheele land. Zeven jaren lang duurde ze onafgebroken voort, nu eens minder dan wéér met nieuwe ver heffing. En in meer dan eene provincie bleef ze aanhouden tot 1750 toe. Alle middeleD, welke, de kunst aangaf, om het kwaad te bestrijden, werden te vergeefs toegepast: de doodelijke kwaal tartte iedere vernieuwde poging daartoe. De voestapel werd alzoo ontzaglijk ge dund. Het verlies was enorm. De schade beliep in 1745 reeds zes millioeD, matig berekend. De verarmde landman zat met betraande oogen bij zijne ledige stallen ter neer. Bedestonden en biddagen, bij die gelegenheid van hoogerhand uitgeschreven, riepen dorp- en stedeling tot boete en be keering. De godvruehtigen in den lande kermden, om met -vader Willemsen" te spreken, den Heere achterna, dat de kudden nog eens bij duizenden mochten werpen, ja bjj tienduizenden op de hoeven vermenig. Wij zeggen met »Ett Friesche Dagblad'' »Deze kinderen te dwingen een jaar rond te loopen is in vele opzichten ge vaarlijker dan toe te staan, dat ze eeDig werk deen. Beter en gemakkelijker was het den leeftijdgrens voor jeugdige personen naar boven te verhoogen. De tegenwoordige wet stelt een jongen van 16 jtar op ge lijke lijn met een volwassen arbeider en onthoudt hem de bescherminger, welke ze hem vóór dien tijd verleende. Ofschoon het nu zeer moeilijk is uit te maken, wanneer die wettelijke bescher ming ontbeerd kan worden, meent de mi- nistor, dat de leeftijdsgrens veilig op zeven tien jaar genomen mag worden. Geenszins zal dan beweerd kunnen wor den, dat de werkgever te ver gegaan is." In hoofdstuk III wordt vastgesteld de normale arbeidsdag voor vrouwen onjeug dige personen. In de tegenwoordige arbeidswet is deze bepaald op 11 uur per etmaal. Deminis- ter wil dien op 10 uren brengen. Van dat standpunt wordt uitgegaar, om laDg- zamerbanf, niet alle--- voor vrouwen en jeugdige personen, maar ook voor de man nelijke arbeiders te komen tot een kortoren arbeidsdag. Een streven, dat ten zeerste toejuiching verdien*, omdat daardoor een der meest storende invloeden van de machines op het arbeidsleven het best kan worden tegen gegaar. Of de socialisten ook met dit artikel iDgenomen zullen wezen Ocb, volgens hen deugt er aan het ont werp niets. En toch schijnt de regeering met deze be paling vrijgeviger, vooruitstrevender te zijn dan bijvoorbeeld de sociaal democraten in Italië. Op het Internationaal congres van Chr. Textielarbeiders te Enschedé "ernamen wij van den Italiaanschen afgevaardigde dat in Italië geijverd wordt voor een 10-rrigen arbeidsdag voor vrouwen in fabrieken door de Chr. arbeidersmaar dat de socialisten zoo ver niet durven gaan maar een werk dag van lO'/a uur gewenscht vinden. Nu is er een werkdag van 11 uur. Van dezen maatregel mogen wij rijke vrucht voor het gezinsleven verwachter, „Er dient op aangestuurd te worden, dat de arbeider riet zijn geheele leven verdeelt tussehen de werkplaats en de slaapstede", vuldigen en de ossen welgeladen mochten zijn. Ook de Veluwe moest in de treurige gevolgen van die ontzettende ramp deelen. En de zoo voorspoedige, vette jaren van weleer werden gevolgd door tal van magere schrale jaren, welke de vorige niet konden vergoeden. Niet florissant was alzoo de maatschappelijke toestand van Nijkerk in de eerste helft der 18e eeuw. Doch evenmin de geestelijke toestand der gemeente. De onkunde was over 't alge groot. Bijbelkennis werd weinig gevondeD. Over het gros des volks lag als het ware de lijkwade des doods gespreid, de geest was dor en droog, gelijk de »heivoorbren gende Veluwsehe heuveleD, welke zij samen bewoonden". En dacht men al aan zijn eeuwig heil, dan ging men achter zijne onmacht schuil en zocht dit lijdelijk Christendom goed te praten met Sehortinghuis «dierbre nieten" hier en daar in de conventikelen opgevangen. Op eene ernstige wetspredi- king was het meerendeel bijzonder gesteld. De leeraar moest bet hun maar aan zeggen, 't was toch zoo noodigde zonden moesten aangewezen en van den kansel bestraft worden, dit was men van kinds been zoo gewoon alleen maar, de trouw van den dominé moest niet verder gaan dan de predikstoel en vooral gedoogen, dat do hoorders het in het particuliere leven niet al te nauw namen met de eischen van Gods heilige wet. De bestraffing uit de hoogte zou hun zegt de Memorie van Toelichting. En deze juiste gedachte moet vastgehouden, a's leidend motief hij de regeling der arbeids voorwaarden. Daardoor zal de arbeider slechts ontkomen aan den overheersehenden invloed door de machines op zijn bestaan uitgeoefend. Langzaam maar zeker moet op dezen weg voortgegaan. Van 11 uur zullen we nu voor vrouwen en jeugdige personen komen op 10 uur, met dien verstande, dat in abnormale be drijven, d. w. z. in bedrijver, waarin de arbeiders aan zeer schadelijke invloeden, eigen aan het bedrijf, zijn blootgesteld, deze arbeidstijd nog kan worden ingekort tot negen, acht of zeven uur. Verder wil de minister, dat de gehuwde vrouw op Zaterdag niet langer dan acht uur arbeidt in fabriek of werkplaats. Ook dat is in het belang van het ar beidersgezin, de gehuwde vrouw moet minstens om 3 uur Zaterdags vrij zijn. De Zaterdag toch is een belangiijke dag. Wij behoeven hierover niet uit te weideD. Een ieder begrjjpt het. Nu zijn tegen den verminderden ar beidsduur voor vrouwen belangrijke be- z waien ingebracht door de Kamers van Koophandel en Fabrieken in Twente en in Tilburg. Juist in deze deelen van ons land is in de wol-, katoen- en linnennijverheid de vrou wen en kinderarbeid een zeer.belangrijke factor. Deze kamers beweren, dat het vaststellen van den arbeidsdag voor vrouwen en jeug dige personen op 10 uur noodzakelijk ten gevolge zal hebber, dat ook de mannen slechts 10 uren kunnen arbeiden, omdat de inrichting der industrie van dien aard ie, dat niet met een gedeelte van het per soneel kan voortgewerkt worden, als het andere deel naar huis is gegaan. Vooral in de spinnerijen zal dat bezwaar zich in hooge mate doen gevoelen. Daar door zal de productie belangrijk benadeeld worden tot groote schade van bet bedrijf. Bovendien beweerden de Twentsche heerer, dat nu reeds tal van atbeiders en arbeidsters over de grenzen naar het na burige Duitschland gaan om te werken, waar de elfurige werkdag voor vrouwen geoorloofl is. Dwingt de wet in ons land tot 10 uren werk per dag, dan zullen nog meerderer, en juist de bester, over de grenzen gaan, om daar hooger loon te haler, dan hier verkregen kan worden. het hoofd niet breken hoogstens kon zij dienst doen als een «knuppel onder een hoop hoenderen gesmeten", een middel, om de gerusten voor «een oogenblik te doen opschrikken. Later konden zij dan bij vernieuwing gaan indommelen, mijme rend misschien over hun besteD, trouwen leeraar, „dieniemand wetens in 't bijzonder had aangerand", d. i. bestraft. Hun zoogenaamde godsdienst was een dienon van den Heere en de afgoden, te- geljjk den Heere de enkele uren in de kerk, hunne afgoden nl. drank en spel, in de herberg, zelfs op den Rustdag. De kerkeraad ging zelfs hierin stich telijk voor. Uit de kerk spoedden de broe ders zich naar taveerne en kolfbaan, waar zij zich divirteerden met het oud-vader- landsche kolven, destijds zeer in zwang. Juist zooals in het versje staat Vrolijk in de week aan 'twerk, Zondag morgens naar de kerk 's Middags naar de kollefbaan, Daar vangt eerst het leven aan. Lachen, stoeien, vrolijk hupplen Bij het kaatsen, katten knupplen, Kegelen of, op de baan Wakker aan het dansen gaan. »De godzaalige, die alhier te Nijkerk nog gevonden wierderi, quelden hunne zielen over do grouwelen terwjjl ze nog waren verborgen steunsels dier plaats en geloovige voorbidders van dat vervallen Sion, hebbende een oog op 't heil des HeereD." Nu reeds gaan dagelijks ongeveer 700 personen uit Enschedé naar Gronou en uit Losser en Glinerbrugen trekken nog grooter aantal naar Pruisen, om daar in de textielnijverheid te werken. Alleen in Engeland bestaat de 10-urige werkdag in katoen, linnen en wollennij- verheid. Maar de Engelsche industrie staat sterker en vrijer dan de onze. Haar afzet gebied is grooter, hare arbeidsverdeeling is sterker doorgevoerd en hare arbeiders zijn bekwamer. De regeering besloot, na onderzoek, aan de bezwaren tegemoet te komen, en zoo is dan nu een artikel ingelascht, waarin hij" wijze van overgang bepaald wordt dat in spinnerijen en wollenstoffan-fabrieken bjj uitzondering, na speciale vergunning en onder bepaalde voorwaarden, door vrouwen en jeugdige personen voorloopig nog 11 uren per eemaal gewerkt kan worden. In elk bijzonder geval kan dan onderzocht worden, of er inderdaad termen bestaar, om dergelijke afwijking van den regel toe te staan. Natuurlijk roepen de vijanden van dit ministerie dat hierdoor de wet verslechterd is. De sociaal democraten het hardst. Maar hunne geest vei wanten in Italië dan Wij voor ons gelooven dat het juist gf- zien is hier niet terstond al te diep in te grijpen. L-iden, niet dwingen is de roe ping van den wetgever tegenover het lever, ook der industrie. "Van 11 tot 10'/:, en zoo tot 10, zoo moet de zaak goed worden. Het is dan ook een overgang. Het zal 10 uur worden. Zoodra maar de belem meringen zjjn weggenomen. 4 Maart. 1904. A. s. Zondag 6 Maart zal in de kerken behoorende tot het Nederl. Hervormd Kerk genootschap en zeker ook wel in menige gereformeerde kerk, tenminste het behoorde wel zoo het honderdjarig bestaan worden herdacht van het Britsch en Bnitenlandsoh Bijbelgenootschap (B. B. B Uit dat genootschap, opgericht 7 Maart 1804, en dat zijn werk uitstrekt over alle werelddeelen, zjjn alle andere voortgekomen. Wegens gebrek aan steun heeft het zich in ons land eenigszins moeten terugtrekken, maar den zegen dien het gewrocht heeft in ons land, terwijl men op menige plaats nog in duisternis zat en naar de onde paden niet vraagde, is onberekenbaar. Wij gedenken daarbij tevens met dank- Zoo stonden de zaken, toen de 27-jarige dominé Gerardus Knvpers te Nijkerk werd beroepen. Zijn roep was hem voor. Reeds te Leiden, waar bjj in het staten college was opgenomen, stond hij gunstig aangeschreven. Op 16 jarigen leeftijd volgde hij als theologisch student de gewaardeerde colleges van prof. Schultens in de Ooster- sche talen. Het Arabisch beoefende hjj met oorliefde. Onze Gerardus Kuypers bezat eene «ongemeene gemakkelijkheid van mededeeling" en in zeldzame mate de uitgave van het woord. Hij was zóó wel sprekend, dat «niemand bijna zich zijn meester kon noemen." Vooral kwam dit later uit in zyn gemeeiite. Men zag op hem en wees hem aan als den toekom- stigen Hollandschen Hervey. Nauwelijks 23 jaren was hij reeds als hulpprediker werkzaam en wel te Am sterdam. Tijdens zijn korstondig verbljjf aldaar werkte hjj niet ongezegend. Bij maaide met vreugde wat hij zelf niet ge zaaid had. Doch de gemeente van Jut- phaas riep en Kuypers meende te moeten volgen. Vier jaren ongeveer was de jeugdige, talentvolle leeraar niet te vergeefs aldaar werkzaam, toen hjj langs een voor hem aanbiddelijken weg te Njj- kerk als herder en leeraar werd begeerd. Ook die roeping meende hij te moeten opvolgen. En zoo kwam onze d?. Kuypers op do Veluwe in het jaar onzes Heeren 1749. (Wordt vervolgd/.

Krantenbank Zeeland

De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland | 1904 | | pagina 1