No. 64. 1904
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
Donderdag 25 Februari
18e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRUS DER AÜVERTENTIËN
X TE.
BIJZONDERE LEERSTOELEN.
Gemengde Berichten.
elk en MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
en van
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Middelburg, ook voor St. Laurens 25
on 26 Februari, 1, 2, 3, 4, 9, 10 en 11
Maart.
Onder de middeleD, die de tegenstanders
van het aanhangig wetsontwerp aarigev&n,
om tot eene bevredigende oplossing in
dezen te geraken, komen behalve de be
wuste staatsexamens, ook de bijzondere
leerstoelen in aanmerking. Zooals de lezers
weten kunnen, zjjn die er reeds.
De Roomschen, die over het algemeen
weinig voelen voor de onmisbaarheid der
bijzondere univorsiteiteD, hebben de bij
zondere leerstoelen aan de openbare uni-
versitetten met beide handen aangegrepen
als een welkom middel tot propaganda
hunner beginselen. Zij hebben aan de
Amsterdamsche openbare universiteit reeds
van overlang een katholieken hoogleeraar
in de wijsbegeerte aanges'eld. En daar
mede zijn zij voorloopig tevreden. Slechts
een kleine minderheid onder hen wordt
bezield dooi machtiger beginsel. Zij wil
eenvoudig een eigen bjjzondere universi
teit, gedragen door de macht der begin
selen en gesteund door de liefde en toe
wijding van alle partijgenooten, van de
zonen der kerk. Geen wonder, dat dezer
dagen over deze materie der bijzondere
leerstoelen druk wordt gehandeld. Met
sympathie wordt er over gesproken, vooral
natuurlijk door de tegenstanders.
„We hebben ze toegejuicht van den
aanvang", schrijft de redactie van een on
zer grootste dagbladen, „ook toen ze nog
door velen met schroom en wantrouwen
werden aangezien. Met dit voorstel heeft
de minister niot een kind van zjjn eigen
liefde binnengebracht; het is een bind van
vreemden en niemand behoeft te raden van
wie". Bedoeld worden natuurlijk de Roomseh-
Katholieken en de Christel.-Historischen.
En zeker er is veel te zeggen voor de
bezetting van bijzondere leerstoelen door
mannen van calvinistische richting. Na
tuurlijk door mannen van talent, der eerste
klas. Wie zal den weldadigen invloed
schetsen, die van een prof. Fabius en niet
minder een De Savornin Lohman op een
breeden kring van studenten zou uitgaan,
wanneer deze hoogst bekwame manner,
stel te Leiden, college gaven in de juri
dische vakken Invloed in dubbele mate,
èn door het groot aantal studenteD, niet
alleen van Christel jj ken huize, die het een
voorrecht zouden aehteD, genoemde colle
ges te kunnen volgen, èn ook niet minder
vanwege de beginselen, den aard en de
strekking van dit onderwijs zelve. Dit is
bepaald niet tegen te spreken.
Maar nu gaat men verder.
De verschillende levensbeschouwingen en
denkbeelden niet het minst die over
de rechtswetenschappen en hare toepas
sing moeten, zoo zegt men van zekere
zijde, aan de studenten worden voorge
houden, in oorsprong en bedoelen, in ver
schil en overeenkomst, in onaerlingen sa
menhang. Zoo dienen de studenten door
onderling vergelijk uit eigen oogen te lee-
ren zien.
Of, zooals prof. v. d. Vlugt het in de
Kamer uitsprak: Zelf zoeker, om het te
vinderdat is de gulden les, het beste
wapen tegen eenzijdigheid. Niet door
stelselmatige afzondering, maar door een
diepgaand vergelijk der onderscheidene op
vattingen en grondbeginselen komt men
eerst tot rechte waardeering. Deze dienen
om elkander aantevullen en te controleeren.
Samen vormen ze een harmonisch geheel.
Sprak zich in dien geest ook niet uit
Dr. De Visser, de afgevaardigde van Am
sterdam II?
De wetenschap, zoo sprak dsze Staats
man-theoloog ongeveer, vraagt en zoekt
naar de grootst mogelijke juistheid. Man
behoeft niet te vreezer, dat de Christelijke
wetenschap het zal moeten afleggen voor
de rationalistisch getinte, De waarheid, die
uit God is, zal in den strijd der meeningen
niet ondergaan, maar integendeel steeds
triumfeeren. Zoo spraken meerderen, alleen
in wat andere woorden. Nu is het geen
wonder, dat deze beschouwingen een bree
den kring van geestverwanten vinder. Tal
van oorzaken werken dit in de hand.
Men verliest o. i. te veel uit het oog,
dat ook bij het Hooger Onderwij?, zij het
ook in veel mindere mate dan bij het
Lager en Middelbaar, eenheid van leiding
noodzakelijk is. Dj.e eenheid zoekt men
te vergeefs bjj de bestaande openbare Uni
versiteiten, en wordt evenmin verkregen
door bijzondere leerstoelen.
Men wil eenvoudig van die eenheid
niet weten.
Do Universiteit, welke er mee rekent,
wordt beschouwd als een propaganda-ir.-
richting of nog erger.
Ze kan hoogstens worden geluld.
Meer niet.
Want zo is eene belemmering voor de
vrijheid van het hooger, een sta-in:den-weg
voor het openbaar onderwijs, dat er door
wordt bestookt en kan worden verzwakt.
Vrijheid is de leuze. En verscheidenheid
in opvatting het ideaal.
Want uit de ware vrijheid van opvat
ting der verschillende grondbeginselen en
beschouwinger, blijkt de veelzijdigheid der
waarheid het schoonst.
Daarom ijvert men voor bijzondere leer
stoelen, ze zijn zoo bevorderlik aan het
doel.
Men spreekt van dit voorstel in de wet
als van een kind van vreemden huize,
doch daarom niet minder welkom. Het
draagt den blos der vrijheid op de wangen
en trekt zich niet schuchter en benepen
in de eenzaamheid terug.
Waarlijk een wonderkind.
We willen gaarne hoper, dat het vol
doen zal aan de grootsehe verwachtingen.
Doch eerlijk gezegd, we houden niet
erg van dit slag kinderen. Ze kunnen zoo
ijselijk tegenvaller.
Intussehen willen wij rustig den loop
der discussies afwachten, en de eindstem
ming van dit ontwerp te gemoet zien.
Vergissen we ons niet al te zee*, dan
zal dit ongetwijfeld de meerderheid hebben,
zij het ook eene kleine meerderheid.
Het zou aan rechtmatige grieven en
klachten een einde maken en eene schrede
voorwaarts zijn op de baan van vrijmaking
van het onderwijs in al zijne geledingen.
24 Februari 1904.
Of er eenige grond is voor de cijfers
kunnen we niet beoordeelen, maar men
vertelt dat ons nationaal vermogen op 't
laatst van het vorige jaar met 100 millioen
gulden is verminderd, tengevolge van de
daling der Amerikaansche papieren en nu
weder 60 milioen tengevolge van de Rus
sische dito.
'tls waarlijk geen kleinigheid.
Dat de beurs „wild" is, is bekend. En
strekt zich uit over alle fondsen.
De Franschen daalden Zaterdag 1.40 pet.
en de Italianen 2.10. De Portugeezen 2.25
en de Russen 0.95. De Brazilianen 2.50
en de Spanjolen 5.65. Die sloegen het record.
De arme Turken daalden nog 2 60.
■T*
Of Lourus Janszoon Koster wel wezen
lijk de uitvinder van de boekdrukkunst is?
Haarlemmers voora', maar ook Nederlan
ders houden het vol.
Maar Duitschers spreken het teger. Zij
eischen de eere op voor hun landgenoot
Guttenberg.
Het is den heer Enschedé, een bekend Haar
lemmer, gelukt nieuwe bewijzen te mogen
opdiepen voor de stelling dat de eere van
deze grootste aller uitvindingen wel wezen
lijk aan den bekenden burger van Haarlem,
wiens standbeeld daar in de schaduw van
den S*. Bavo op de Groote Markt prijkt,
toebehoort.
Bljj met dit resultaat hing de historische
vereeniging te Haarlem op den gepasseer-
den natten en somberen Maandagmorgen
een krans aan het standbeeld van Koster.
In triestige nevelen scheen de glans der
historieen de lichtglans der beschaving
waarvan de drukkunst het uitnemendste
voertuig was, weerspiegelde zich in plassen
en onder buien.
Eigen Haard geeft een kiekje uit de
buurt van Gouda, genomen door dhr. Wou
ter Cool op een mooien Zaterdag in Maart
van het vorig jaar.
Het naderen van den Zondag was te
bespeuren het komen van de stemming
van rust. Op de hofsteden waren boerinnen
met opgestroopte mouweD, bezig te schuren,
staande op den vonder boven het water.
Glimmend-koperen melkvaten met de
halzen naar beneden stonden te drogen, of
werden door den boer van den terugkee
renden wagen gehaald, om straks eveneens
gereinigd te worden.
Door zulk een landelijk tooneeltje be
koord sprongen de reizigers van de fietsen
en deden deze leunen tegen een boom,
om nu de Camera te ontvouwen.
Nauwelijks was het toestel gericht, of
de vrouw riep tot haren zoon„Jan, niet
kjjker, dat zijn lui "an ansichtskaarten",
en de boer verliet ijlings eene inrichting,
die in geen huis mag ontbreken, terwijl
zijne kleeding nog in orde gebracht moest
worden. Zelfs de fox-hond rende blaffend
naar de schuit.
Een vijftigste deel eener seconde was
intussehen voldoende geweest, om op de
ontvankelijke plaat een indruk te weeg
te brengen.
De ontwikkelde foto gaf den toeristen
meer dan één aardig beeld. Zij leverde
ook de illustratie van bestaande toestander,
strijdend tegen alle begrippen der gezond
heid. Want op enkele meters afstand van
de plaats, waar de vrouw ijverig de melk
vaten boent en schuurt, is de man bezig
de sloot te verontreinigen, doordat het
privaat onmiddelljjk loost in het wasch-
water, dat de vrouw gebruikt.
De reizigers stapten op de fiats, genoten
van het heerlijk Hollandsch landschap en
dronken bij hun eerste ruit geen water,
maar ook geen melk. Zjj namen eenvoudig
bier. Driekwart jaar na de opname werd
hetaantal iyphuslijders in Rotterdam grooter
dan gewoonlijk.
Is het nog noodig te vragen, hoe de
besmetling in de melk kwam Er is ook
een gevaarlijke zindelijkheid".
In ons vorig nommer hebben we ge
wezen op de belangrijke redevoeringen
over het aanhangige wetsontwerp op het
Hooger Onderwijs in de Kamerzitting ge
houden door de heeren Van der Vlugt en
De Visser.
Ditmaal ontkenen we het onderwerp
voor onze beschouwing over „onderworpen
of vrij'' aan de redevoering van'den heer
Schokking afgevaardigde van Harlingen.
Deze afgevaardigde stelde tegenover het
wetsvoorstel dat het particulier initiatief
steunen wil den steun der Overheid en
mitsdien ook het zeggenschap der Overheid.
De heer Schokking stelde als ideaal een
algemeen staats-examen voor allen die een
Universiteits-diploma hebben verworven
en christelijke openbare Universiteiten, en
giDg met die wenscben alweder een schrede
verder af van den weg die, naar antirevolu
tionair begrip, steun en regeling geven
mag met het doel om beiden zoo spoedig
mogeljjk overbodig te maken.
Daar is zooveel dat het particuliere
leven en bedrijf in onze dagen doet hun
keren naar Staatsleven, zjj het dan ook met
opoffering van vrijheid en eigen zeggenschap.
Het wereldleven dat door versnelde en
verbeterde gemeenschapsmiddelen tot zelfs
in ons, om zijn isolement bekend, Zeeland
toe, heeft het plaatselijke leven opgeheven
of verdrongen.
De uitbreiding van arbeid en bedrijf
steeds door den privaten persoon onder
nomen of beheerd, en nu in handen van
maatschappijen en vennootschappen.
Da omkeering door ontdekkingen en ont
wikkeling op menig gebied gebracht, en
ten slotte, en dit niet het minst, de voort
durende ervaring die ieder oogenblik leert
dat de verschillende levenskringen den
Staatskring, die ons geheele leven omsluit
niet kunnen missen, al was het maar om
de verschillende grenzen te bepalen, die
ieder dier kringen, door natuurlijke aan
drift steeds willen overschrijder, dat alles
is oorziak dat het oude spreekwoord beter
een klein baasje dan een groote knecht,
uitslijt en in waarde vermindert.
"Vrijheid breDgt zorgen, maar ook veer
kracht. Onderworpenheid gaat gepaard met
gemak maar ook met gemis aan bezieling.
En consequent doorgevoerd, wat geen
enkel antirevolutionair begeert, leidt Staats
bemoeiing tot het inleiden of inluiden van
den socialistischen heilsstaat.
Ook nog in anderen zin onderworpen
of vrij Kan het begeerlijk zijn de examen -
manie nog verder uittebreiden Bij de vier
of vijf examens door den student afteleggen
nog een vijlde of zesde te voegen
Zal het niet de dood zijn voor alle vrije
studie, voor ieder liefhebberij-vak als de
student afgericht worden moet voor het
Staats-examen dat hem de begeerde loop
baan ontsluit?
Onderworpenheid aan de africhting sluit
vrijheid voor wetenschappelijken arbeid niet
zelden uit.
Grasduinen is niet altijd te veroordeelen
En grasduinen doet men in de vrijheid.
RUSLAND en JAPAN.
Wij hechten weinig waarde aan de oor
logsberichten, ook aan die welke tele
grafisch aankomeD.
Hot eerste betrouwbare bericht schijnt
uit Korea te zjjn gekomen. Het Londen-
sche blad de Times ontving het van zjjn
berichtgever die met een opzetteljjk voor
het volgen der krijgsverrichtingen gehuurde
stoomboot naar ^Tsjemoelpo geweest, en nu
te Wei-hai-wei teruggekeerd is. (Deze
onderneming kost de Times zoowat f 50,000
's maand?, alleen dit telegram komt op
f5000 te staan).
Het gewaagt van een leger-organisatie
der Japanneezen welke alle Europeesche
mogendheden verre achter zich laat. Zjj
zullen waarschjjnljjk hun basis overbrengen
naar Tsjinampo. Zij willen een sterke
stelling in Noord-Korea innemen. De
Russen zullen hen Korea wel laten be
zetten. De Russische vloot zal voorhands
geen slag leveren, maar een verdedigende
houding aannemen tot in het begin van
Julidan zal de helft van de Russische
Oost zee-vloot naar Oost-Azië gezonden
worden. Men hoopt voorts, dat op dat
tjjdstip ook oen gedeelte van de Zwarte-
zeev-loot onderweg zal zjjD. Aan alle
schepen die op de werven liggen, wordt
met koortsachtige haast gewerkt.
Bjj den te Petersburg gehouden krijgs
raad over de drie als koelies vermomde
Japanneezen, die den 21en dezer werden
gevat bjj een poging om de spoorwegbrug
over de Soengari (bij Karbin) in de lucht
te doen vliegen, bleek, dat de gevangenen
Japanscbe officieren wareneen kolonel
bjj de genie, een luitenant bjj de torpe-
disten en een luitenant bjj de sappeurs.
Allen behoorden tot den generalen staf.
Zij werden ter dood veroordeeld, en opge
hangen, op de brug, die zjj hadden trachten
te vernielen.
Goes. V., van Hoedekenskerke, is Dins
dagmiddag in Café Boudeling van de trap
gevallen. Hij brak een been en ontving
de eerste heelkundige hulp van dr. Coenen.
Goes. Wij herinneren er aan dat de
circulaires voor de Vrije Universiteit met
aanbevelend woord van ds. Littooij, notaris
Wisboom Verstegen, e. a. en een ingesloten
inteekenbiljet te Goes en omstreken ver
zonden zjjn, De heeren de Jonge en We»
melsfelder zullen deze week Kloetinge en
Kattendijke bezoeken, onder hen en de
overige coraiié-leden Bujjse, Dekker, Somer
en Rothuizen is ook de rondgang in de
stad verdeeld. Moge men hun een goede
ontvangst bereiden.
In de Brochure „Arm Middelburg"
van de heeren D. Bimmel en O. J. Rie-
men8 met teekeningen van mej. A. O.,
lezen wij op bladzij 7
Door ons werden bezocht 79 woningen,
waarvan 50 met 1 vertrek; 27 met 2 ver
trekken2 met 3 vertrekken en II waar
van de zolder dient als slaapplaats voor
personen van beiderlei kunne, zonder be-
hoorljjke afscheiding. Verder waren er
hieronder: 8 woningen bewoond door ge
zinnen van 116 door gezinnen van 2
personen; 8 door gezinnen van 3; 11 door
gezinnen van 4; 14 door gezinnen van 5;
5 door gezinnen van 6; 2 door gezinnen
van 7 personen; 5 door gezinnen van 8;
4 door gezinnen van 9; 5 door gezinnen
van 10; en 1 bewoond door een gezin van
12 personen. Ten slotte: 1 privaat op 1
gezin in 57 woningen; 1 privaat op 2 ge
zinnen in 14 woningen; 1 privaat op 3
gezinnen in 1 woning; 1 privaat op 4 ge
zinnen in 3 woningen; 1 privaat op 5 ge
zinnen in 2 woningen en 1 privaat op 13
gezinnen in 1 woning. Moge dit boekje
veel gelezen worden en tot verbetering
leiden; want, zeer terecht zeggen de schrij
vers Wie den toestand kent, is er mede
verantwoordeljjk voor.
Door den Commissaris der Koningin
in Zeeland is bepaald dat de aflevering
van manschappen van de lichting 1903,
die ingevolge art. 101 der militiewet 1901
of ter vervulling van de plaatBen der man
schappen, die op 15 October 1903 ont
braken, moeten worden opgeroepen en be
stemd zjjn ter volledige oefening, zal plaats
hebben op Dinsdag 15 Maart te Middel
burg. En dat de aflevering van de man
schappen der lichting 19ü4, bestemd ter
volledige oefening zal plaats hebben: 16
Maart te Middelburg, 17 Maart te Vlissin-
gen, 19 en 22 Maart te Middelburg, 24 en
26 Maart te Vhssingen en 29 Maart te
Tholen.
Grijpskerke. Woensdag 17 Februari
j.werd alhier de gewone jaarvergadering
gehouden van de Vereeniging tot stichten
en instandhouden van scholen met den
Bijbel. Nadat de voorzitter de vergadering
had geopend, werden wij door zijn in
leidend woord terug geleid tot 17 Febr.
1894 zoodat het tienjarig bestaan kon
worden herdacht. Het totstandkomen en
de geschiedenis der 10 jaren mochten wij
vernemen, de vereeniging begonnen met
53 leden telt er nu 117: de school ge
opend met 63 kinderen staat nu daar met
101 leerlingen. Met dank aan den Heere
voor de weldaden deze inrichting bewezen
sloot de voorzttter zijn inleidend woord
en nu trad de secretaris op met een ver
slag in dichtmaat waarin op treffende en
eenvoudige wijze de daden des Heeren in
betrekking tot de school werden vernomen
en het Gode alleen de eere grondtoon
was. De penningmeester verslag gevende
over het jaar 1903 kwam aan het einde
met de aangename woordengoed slot
over 1903 f 161,21. Het hoofd der school
gaf mede een verslag over het jaar 1903
betreffende onderwjjs enz. en bracht tevens
daarbij eene herinnering over het 10-jarig
tjjdvak dat hij het voorrecht genoot als
hoofd werkzaam te zijn- Nadat nog enkele
leden eenige woorden hadden gesproken
welke allen mochten getuigen van de goe
dertierenheden en zegeningen des Heeren
werd deze genotvolle vergadering met
dankzegging gesloten.
Stelle de Heere deze school verder voor
deze gemeente ten rijken zegen.
Wissenkerke. Dinsdagavond werd in
de openbare school alhier vergadering
gehouden van de afdeeling Volksweerbaar
heid. Uitde door den penningmeester gedane
rekening bleek dat in 1903 was ontvange-
f 84.72 en uitgegeven f 52.88 w. o. eene
