NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 53 1904.
Zaterdag 30 Januari.
18e Jaargang
HISTORISCH
De Rede van Minister Kuvper.
CHRISTELIJK-
Bij flit miner Behoort een Bijvoegsel.
RECLAMES.
VERSCHIJNT
Wed.
x.
S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Gedachten van een ouden Almanak.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p p. 0,95.
Enkele nummers0,025.
(S 1 o t).
Liberale en Christelijke beschaving.
Ik ga besluiten, en bied aan de Kamer
mijn verontschuldiging dat ik haar zoo lang
heb beziggehouden, maar waar mij 25 spre
kers zijn voorafgegaan was er eenige tijd
noodig. Alleen dit nog. Het komt in deze Ka
mer aan op het recht, maar nu bestaat hierin
de moeilijkheid, dat waar men God uit het
recht heeft geëcarteerd, er g9en vastigheid
voor het recht meer te vinden is. Men
heeft het gezocht, ik weet het, in het jus
positivum, h9t geschreven recht. Doch men
heeft begrepen, dat men er zoo niet kwam
want dau zou alle critiek op de wetgeving
uitgesloten zijn geweest. En toch weet
ieder voor zich dat er zeer wel een wet
telijk voorschrift kan zijn, dat hij naar zijn
innerlijk besef onrecht noemt. Er moet
dus een hoogere autoriteit ziju dan het ge
schreven recht; en nu is de vraag: waar halen
wjj dat vandaan Op het standpunt van
den Koran en van de Israëlieten is er een
absolute openbaring van recht, die niet vcor
verdere ontwikkeling vatbaar is. Onder
Christelijke leiding daarentegen moet nu
gezocht worden naar een recht, dat geen
absoluut vasten vorm heeft, maar kan wis
selen naar tijd, plaats en omstandigheden.
Men heeft bij een vroeger debat mij ge
vraagd, of ik meende, dat het recht immo
biel was. Ik heb die vraag toen ontken-
kend beantwoord en herhaal het u nog
eens. Maar vraagt men nuhoe gaat die
evolutie van het recht, vanzelf of door
's menschen toedoen, dan kan men tweeër
lei antwoord geven. Zegt men vanzelf,
zooals de sociaal democraten doeD, dan is
verdere redeneering onnoodig en doet men
het best de zaken maar te laten loop-m.
Dan komt alles van zelf terecht. Stelt men
zich daarentegen op het standpunt van den
heer Van der Viugt en meent men dat
menschelijk denken invloed heeft op de
formatie en ontwikkeling van het recht
dan komt de vraag naar het criterium, zoo
als de heer Nolens het in zijn schoone rede
noemdenaar de wet van het recht.
Nu is de vraag: waar wordt die wet van
het recht gevonden? In het stoffelijke?
Dan wordt men sociaal-democraat. In het
geestelijke? Dan staat men tegen de so
ciaal democraten over. Maar wanneer men
nu eenmaal zegthet is geestelijk, dan
moet al verder gevraagdwaar ligt hier
het crité-ium Zoekt men het in abstracta
in het menschelijk denken, dan zijn Mr.
Jhering, Mr. van der Vlugt, de mensch
Troelstr, de mensch Marx geheel gelijk.
Daarom zeggen wij Christenen het staat
niet bij den mensch, de idee van het recht
is in God en omdat de mensch naar Gods
evenbeeld is geschapen, is den mensch een
besef van dit idieele recht daar ingeplant:
en het kan niet anders wisselen naar
gelang van plaats, tijd en omstandigheden,
dan zooals door God zelf in zijn leiding
in het wereldbestuur wordt bepaald.
Zij dit zoo, zon men kunnen vragen
maar waarom treedt gij dan nu, nu hot
groote gevaar vooral bij de socialisten
schuilt, ook tegen de liberalen op en niet
enkel tegen de sociaal democraten Daarop
luidt mijn antwoord: omdat hetzij de anti
revolutionairen, hetzij do Roomsch-Katho-
lieken hun strijd niet willen oplossen in
den strijd enkel tegen de sociaal-democraten,
wjjl zij hierdoor wel een oogenblik succes
kunnen hebben, maar ten slotte hun eigen
beginsel verliezen.
Wanneer wij lezen de boeken van Cort
van der Linden, Treub, van Houten en
anderen, dan wordt door al deze mannen
toegestemd, dat de groote tegenstelling
van wat zij noemen clericalen en liberalen
hierin bestaat, dat de liberalen met de
Openbaring Gods geen rekening houden.
De Openbaring nu ontleenen wjj volstrekt
niet alleen aan de H. Schrift; maar even
goed ligt deze in de natuur en de rede.
Ofschoon op een wijze, die defect is, die
correcties op de punten van de bijzondere
Openbaring noodig maakt.
Waarom is nu de heer Van der Vlugt
in zijn met keurige theorieën uitgewerkte
studie zoo weinig gevorderd en hebben
de Christenen in hun strijd met do sociaal
democraten, radicalen en andere groepen
werkelijk zulke winst behaald Er is
gister nog door de heeren De Savornin
Lohman en Talma op gewezen, dat al dat
schrijven in boeken Diet rechtstreeks op
het volk werkt. Nu ben ik het wel eens
met den heer Bos, waar hij zegtmen kan
hierin te ver gaanveel kan toch ook uit
die hoogere geleerdheid, die maar weinigen
bereikt, afdalen naar lagere sferen, het
kan gepopulariseerd worden en zoo een
catechismus vormen, die voor Jan en alle
man geldt. Doch dan moet de heer Bos
niet vergeten, dat tusschen den tijd waarin
men tot een resultaat van zijn onderzoekin
gen gekomen is en dien waarop doze cate
chismus is samengesteld en uitgang vindt,
een geduchte tijd verloopt. En in dien
tusschentijd nu zijn de mansehen reeds van
don weg en loopt de massa over n^ar de
sociaal-democratie.
De heeren zien het voor hun oogen. Bij
elke volgende verkiezing hebben de sociaal
democraten steeds gewonnen en niettegen
staande de werkstaking, zullen zij blijven
winnen en de liberalen zullen verliezen.
Waaraan ligt dit? Niet, omdat de
heeren niet in staat zijn hen te bestrijden.
Dit kunnen zij, die van de oeconomisehe
studiën meer hun werk gemaakt hebben
dan ik die maar dilettant-oeeonoom
ben uitnemend. Maar wel, omdat bij
al dergelijke vraagstukken het niet alleen
de redaneering, maar het besef in het
hart is dat beslist.
Ten slotte vergunne mij de heer Van
der Vlugt nog ééne opmerking. Hij heeft
beter dan ik gekend mijn hooggeackten
leermeester Kuenen en weet, hoe hij in zijn
dagen met lofwaardige nauwkeurigheid de
verhouding tusschen de Mozaïsche wet en
de profeten heeft vastgesteld. Hij was toen
tot deze conclusie gekomen, dat de Mozaïsche
wet gekomen is na den Babylonischen tijd,
en dat de profeten voorafgingen. Dit is
toen als waarheid aangenomen in heel de
moderne school, dat gold als een onom-
stootelijk resultaat, en is door het werk
van Kuenen zelfs naar Engeland en elders
gebracht. Nu zijn intusschen onlangs de
tafels van Hammarubi ontdekt, en daaruit
bleek dat veel van dezelfde dingen, die in
de wetten van Mozes stonden, reeds 2000
j. v. Chr. bekend moeten geweest zijn. De
deskundige onderzoekers erkennen dan thans
ook dat geheel de theorie van Kuenen valt.
"Welnu, dat die theorie valsch was, is
destijds door de Christenen onmiddellijk
gevoeld, niet omdat de boeken van Kuenen
weerlegd zijn, maar omdat men met geeste
lijke voelhorens voelde, dat zijn voorstel
ling onaannemelijk was.
Zoo is het ook hier. Zeer zeker kan
door latere studie, veel welsprekender dan
een Christen het kan uit zijn overtuiging,
de sociaal-democratie neergeslagen worden.
Maar in dien tusschentijd gaan duizenden
en duizenden aan de academie en daar
buiten met de sociaal-democratie mede-
loopon. Daarentegen gevoelen de Christenen
met hun onmiddellijk besef, dat hier een
doodolijk gevaar schuilt, en daarom gaan
ze niet mei.
Dat onmiddellijk besef dat is dan ook
de groote kracht, waardoor het grootste
deel van ons volk wordt afgehouden van
de sociaal-democratie.
Ik stem dan ook den heer De Klerk toe
dat dat onmiddellijk besef niet alleen nog
bestaat bij de speciaal confessioneele arbei
ders, maar dat zoowel in hoogere als in
lagere kringen onder de liberalen nog
mannen zijn bij wie de Christelijke traditie
sterk nawerkt. Maar ook bij hen is de
afkeer van de sociaal-democratie niet het
resultaat van wetenschappelijk onderzoek,
UITGAVE DFR FIRMA
en van
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 15 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
maar juist van de nawerking dier traditie.
Blijft dus ten slotte alleen de vraag, of
de heer Schaper gelijk had, toen hij zeide
uw Bijbel is niets waard, en daarbij aan
haalde een passage uit Uncle Tom, van
mevr. Beecher Stowe. En bij had gelijk.
Ja, er wordt voortdurend van de Schrift
misbruik gemaakt voor allerlei verkeerde
dingen. Maar de heer Schaper kan niet
weerspreken, dat de Bijbel het boek is en
blijft, dat langer dan eenig ander boek in
breedo kringen de machten en de geesten
beheerscht heeft en nog boheerscht.
Niemand minder dan Kant heeft het ge
zegd de Schrift heeft eeD zedelijke levens
beschouwing iD het leven geroepen, die als
een eik geworteld is tot diep in de harten
der nariën en der menschen. Ge kunt
aan dien eik de bijl aanleggen, en hem
misschien met één reuzonslag vellen, maar
zie toe, als hij omgeworpen is, dan zult
ge in geen twee eeuwen een zedelijke macht
in het leven roepen als thans door de
Schrift het zedelijk leven der natiën sterkt.
Men kon in een ouden almanak van
1839 deze gedachten lezen, verschuldigd
aan de pen van een jong student die later
de eerste professor van een der grootste
geneeskundige faculteiten is geworden
«Vermijdt de purgeermiddelen en bloed-
latingen, men verslijt het ijzer door het
te veel te reinigen." De toekomstige pro-
lessor streed reeds tegen het gebruik der
purgeermiddelen die onverschillig onder
welke omstandigheden werden aangewend.
De verzwakkende purgeeringen zijn op
logische wijze uit de mode geraakt, door
de spierversterkende, hernieuwende en
ijzerhoudende behandelingen. Een spier-
versterkend middel is noodig in vele ge
vallen, gij moet dan ook het baste kiezen.
Het beste, het krachtigste is zonder twijfel
de Pinkpillen. Zij passen aan alle lichaams
gestellen die verzwakt en uitgeput zijn en
zijn onmisbaar om de verwoestingen van
den groei, de gevaren der vorming bij de
jongens en de meisjes te herstellen. Men
schrijft ons omtrent de Pinkpillen den
volgenden brief van den Heer J' A. Broeks,
te Elshof bij Wijhe.
Daar de gezondheid van den mensch de
grootste schat op aarde is en daar die mjj
ontbrak, nam ik mijn toevlucht tot de nooit
J. A. Broek, volgens portret.
genoeg geprezene Pinkpillen, waar ik mijne
gezondheid heb terug bekomen.
Alle middelen heb ik aangewend maar
niets mocht mij baten, ik gedoelde mij van
dag tot dag al zwakker worden en thans
moet ik u verklaren dat uwe Pinkpillen
van Dr. Williams van mij een nieuw mensch
gemaakt hebben, met lust verricht ik mijn
werk, ik kan ze een ieder niet genoeg
aanbevelen.
De Pinkpillen hernieuwen en regelen
het bloedzij regelen de werkingen in het
menschelijk lichaam, herstellen de krachten
en geven de gezondheid aan de ziekeD
terug, als de andere geneesmiddelen mach
teloos zijn gebleven. Zij zijn onovertreffeiijk
tegen bloedarmoede, bleekzucht, neuras-
théaie, maagkwalen, algemeene zwakte,
rheumatiek, zenuwzwakte, zenuwpijnen,
heu nicht.
Prijs f 1.75 de doos, f9per 6 doozen.
Verkrijgbaar bij Snabilié, Steiger 27, Rot
terdam. Hoofd-depothouder voor Nederland
en Apotheker. Franco toezending tegen
postwissel. Ook echt verkrijgbaar voor
Middelburg en omstreken bjj JOH. DE
ROOS en voor Goes en omstreken bij
üebr MULDER, Drogerijen en Verfwaren.
VERGADERING
van den Middelburgschen Gemeenteraad
van 27 Januari 1904.
Ingekomen is een bericht van het over
lijden van den veerman W. Vogelvoor
kennisgeving aangenomen. Een rekest
wordt geronvoieerd naar B. en W. om
advies.
Voorstel B. en W. naar aanleiding van een
adres van den Middelburgschen Bestuurders-
bond betreffende werkloosheid.
De Bestuurdersbond verzoekt maatregelen
van zoodanigen aard en omvang te willen
nemen, dat aan de heerschende werkloos
heid zooveel mogelijk worde tegemoet
gekomen.
B. en W. adviseereu afwijzend op het
verzoek te beschikken en gronden hun
advies op de besluiten, die vroeger ten-
zelfden opzichte genomen zijn.
Die vroegere besluiten zijn voorden heer
Fruin geen motief tot afwijzing. Hij is
van meening dat B. en W. geen antwoord
geven op het verzoek van adressant. Hebben
B. en W. wel eens ernstig overwogen of
aan het verzoek van adressant niet zou
kunnen worden tegemoet gekomen b. v.
door van gemeentewege steun te verleenen
voor eene verzekering tegen werkloosheid.
Hij doet daarom het voorstel B. en W.
daartoe uit te noodigen.
De heer de Veer meent dat zulk een
ingrijpend voorstel als de heer Fruin doet,
wel eens vooraf rijpelijk mag overwogen
worden alvorens in behandeling te komen.
Hij stelt daarom aanhouding voor, hetgeen
algemeen wordt goedgevonden.
Voorstel van B. en IV. tot wijziging ver
ordening minimumloon en maximum arbeids
tijd in bestekken.
Het loon door B. en W. voorgesteld vond
onverdeelden bijval en wordt met alge
meene stemmen aangenomen.
Tegen den voorgestelden arbeidstijd van
11 uren stellen de Commission van Finan
ciën en van Fabricage 10 uren tegenover.
Na eene korte discussie behoudt de ar
beidstijd van 10 uren de overhand, met 8
tegen 7 stemmer, die der heeren Ermerins,
de Rijcke, Verhage, Schorer, Wisboom
Verstegen, de Veer en Snouek Hurgronje.
Voorstel B. en W. naar aanleiding van een
'adres van E. H. Entinck c. s. betreffende
uitbreiding van de gasleiding naar den Seis-
singel. Ingewilligd.
Voorstel can B. en W. naar aanleiding van
adressen van J. Andriessen o. s. en J. Crucq
c. 8. betreffende uitbreiding van de duinwater
leiding tusschen Dampoort en Noor du-eg.
B. en W. adviseeren het verzoek in te
willigen, mits gedurende 3 jaren f 620 per
jaar voor waterverbruik gegarandeerd wordt.
Die voorwaarde vindt de heer Ermerins
niet billijkbij stelt daarom voor het ver
zoek in te willigen, wanneer de helft der
betreffende perceelen worden aangesloten.
De heer Sprenger is tegen dit voorstel
de gemeente, die geen instelling van lief
dadigheid is, zou renteverlies lijden door
aanneming van hetzelve.
De heeren Schorer, Tak en Snouck Hur
gronje mengen zich in de discussie, vooral
de laatste betoogt dat de gevraagde uit
breiding in het belang der gezondheid
hoogst noodig is.
De heer de Rijcke stelt nu voor het voor
stel Ermerins aan te houden, totdat omtrent
de kwestie van levering van water over
den meter zal zijn beslistzijn voorstel
wordt echter verworpen met 10 tegen 6
stemmen, die der heeren de Rijcke, Ver
hage, Heijse, Tak, de Veer, en van Dunné.
Het voorstel Ermerins wordt daarna even
eens verworpen met 9 tegen 7 stemmen,
die der heeren van der Harst, Ermerins,
Fruin, Verhage, Wisboom Verstegen, van
de Ree en Snouck Hurgronje.
De heer de Rijcke stelt nu voor om de
jaarlijksche garantie gedurende 3 jaar te
bepalen op f 400, hetgeen wordt aangenomen
met 10 tegen C stemmen, die der heeren
Heijse, Schorer, van Teylingen, van Dunné,
Gratama en Sprenger.
Voorstel van B. en W. naar aanleiding van
een adres van het Zieuwsch Genootschap der
Wetenschappen betreffende het tarief en voor
waarden voor de levering van duinwater.
Het Genootschap vraagt vermindering van
kosten maar B. en W. adviseeren afwijzend.
De heer Schorer bepleit en zet nader
uiteen de motieven die het Genootschap
tot zijn verzoek geleid hebben den tegen-
woordigen toestand te bestendigen acht hij
een groote onbillijkheid en doet daarom
het voorstel om B. en W. uit te noodigen
om te trachten door een nieuw voorstel
aan de billijkheid nader tegemoet te komen,
-welk voorstel met algemeene stemmen
wordt aangenomen.
Aangehouden voorstel van B. en W. tot
wijziging der verordening houdende tarief en
voorwaarden voor de levering van duinwater.
Vastgesteld.
Rapport van B. en W. inzake onderzoek
naar de wenschelijkheid tot levering van het
duinwater uitsluitend over den meter.
B. en W. stellen voor het rapport voor
kennisgeving aan te nemen.
De heer van Teylingen komt op tegen het
rapport van B. en W. Zij toch beweren
dat er geen water verspilling plaats heeft,
terwijl hij aan de hand van een rapport
van den heer Schotel het tegendeel beweert.
B. en W. nemen aan dat per etmaal en
per hoold 28 liter water noodig is, hij
echter schat dit op 49 liter. Hij blijft
volhouden dat levering uitsluitend over den
meter driDgend noodig is.
De heer Schorer, zich grondende op eene
proef van B. en W., is het met den beer
van Teylingen eens dat er veel water ver
spild wordt, maar toch hecht hij aan die
proef niet de noodige waarde omdat ver
bruikers wisten dat zij gecontroleerd werden.
De heer Snouck Hurgronje verwerpt niet
geheel en al het meterstelsel, maar bij
invoering er van vreest hij dat de mindere
man er weer door zal lijden en daarom
kan hij met den heer van Teylingen niet
medegaan.
De heer Fruin meent dat de opgave van
den heer van Teylingen van 49 liter cp
een misverstand moet berusten, daar de
proeven door B. en W. genomen slechts
gemiddeld 17'/s liter aangeven.
De heer Ermerins zegt dat men den heer
van Teijlingen dankbaar mag zijn voor zijne
nota. Hij heeft er duidelijk in uiteengezet
dat het hoog tijd wordt dat Middelburg
het voorbeeld van andere zustersteden gaat
volgen.
De heer van Dunne is voor het behoud
van den tegenwoordigen toestand, vooral
wanneer hij bedenkt dat alleen met de
aanschaffing van de noodige watermeters
eene ton gouds zal gemoeid zjjn.
Zoo leverden voor- en tegenstanders van
het rapport van B. en W. eene ware scher
mutseling van argumenten, totdat eindelijk
een voorstel van den heer Tak om B. en W.
te verzoeken, zoo noodig gehoord hun des
kundige, den raad inlichtingen te verstrek
ken omtrent het al of niet wenschelijke van
invoering van het meterstelsel, wordt aan
genomen met algemeene stemmen, behalve
die der heeren de Rijoke en Wisboom
Verstegen.
Interpellatie van den heer van Teijlingen
namens de commissie van Fabricage) omtrent
aanbesteding van het onderhoud der brandblusch-
middelen.
Vroeger kwam de aanbesteding, zegt de
heer van Teijlingen, op de begreoting steeds
voor onder de onderhandsche, dit jaar niet
en daarom veroorlooft hij zich, met het oog
op art. 142 der gemeentewet, de vrijheid
aan B. en W. te vragenlo. Hoe kunnen
B. en W. eene publieke aanbesteding hou
den zonder voorkennis van den raad en