NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 42. 1904.
Dinsdag 5 Januari.
18e Jaargang.
GHRISTELIJK-
HISTORISCH
Haar Mei voor eene weet.
Builenlandseli Overzicht
VERSCHIJNT
Wed.
S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, :e Middelburg.
f»
„De vrije arbeider gehoorzaam
PRIJS DER ADVERTENTIËN
ar biedt onder-
gers en Vrienden
-MEIJLER,
en Gonfecties.
ers, vrienden en
de wisseling des
JBREGTSE,
rde Singer-Naai-
uwmachinerieëa.
delburg.
iwenscht met de
aan alle vrien-
nnen als buiten
CLERCQ,
t, en Familie.
.904.
Bakker.
nm. 3,23c).
nm. 3,50.
nm. 1,55.
3,23 c).
et vertrek van
Teuzen vm. 8,50
s, Borsselen en
naar Breskens,
Borsselen en
ROTTERDAM.
derdags en Zater-
van Middelburg
nst.
-ROOSEND.
7,55
8,5
8,13
8,25
8,40
9,1
9,10'
9,23
9,27
9,45
2,7
2,17
2,25
2,37
2,53
3,14
3,23
3,36
3,40
4,15
4,37
4,55
5,15
5,30
5,33
5,46
5,55
6,21
6,32
6,44
6,52
7,3
1,20
2,25
2,55
4,
3,52
4,3
4,11
4,23
4,39
5,
5,9
5,22
5,26
5,50
6,13 10,6
6,32 10,19
7, 10,40
7,30 11,10
7,52 11,35
8,1011,48
8,30 12,5
8,44 12,17
8,47 12,19
,9 12,30
9,9 12,37
9,35 12,58
9,46 1 10
9,58 1,22
10,6 1,29
10,17 1,38
7,30
8,35
6,17
7,20
IENST.
elburg.
'lm. vm. 4,50r,
1,45nm.12,30,
,15,5,-, f 5,55
10,15.
e.
arkt) vm. 5,20,
f 12,35, 1,20,
,5 6,—, 7,—
deren.
ELK.EN MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p p. 0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
i.
Onder dezen titel is in de bekende, zeer
actieve drukkerij „Vada" te "Wageningen,
de lezing ter perse gelegd, door Dr. B.
Wielenga te Arnhem op 20 Jan. 1903 al
daar gehouden voor de afdeeling „Patri
monium", aangevuld met de hierover ge
voerde discussie tusschen dezen schrijver
en den hoofdredacteur van het weekblad
„Patrimonium", Ds. A. S. Talma.
Deze lezing en deze discussie behelzen
de vraag, of wel waarljjk in onzen tijd de
arbeider onder het gezag van den patroon
staat, en aan den patroon gehoorzaamheid
verschuldigd is.
Ds. Talma had hieraan getornd en wilde
liever gaan spreken van het zich schikken
der arbeiders in zekere leidÏDg ven den
patroon. Maar de Bazuinde Nederlander,
De Zeeuw, de Stichtsche Crt., de Nieuwe
Prov. Gron. Crt. en later de Standaard
wederstonden hem hierin. Eu meent Dr.
Wielenga, dat het publiceeren van zijne
lezing en van het daarover gewisselde zal
bijdragen tot het volledig overzien der
quaestie, en wjj zijn dit met hem eens.
En daarom, wanneer dr. W. in zijn voor
woord de hartelijke hoop uitspreekt, dat
zijne brochure eene ernstige, zakelijke be
handeling in onze pers moge uitlokken,
dan willen wij voor ons daartoe gaarne
helpen opwekken; overtuigd als wij ons
gevoelen, dat het leven in de arbeiders
kringen steeds ondragelijker en onhoud
baarder zal worden, wanneer de arbeiders
zich zelf gaan beschouwen als zelfstandige
aannemers van eene zekere hoeveelheid
werk, alleen door een handelsbank en niet
tevens door den gezag»band aan hun werk
gever verbonden.
De discussie tusschen Dr. Wielenga en
Ds. Talma is ook nog niet geëindigd, maar
slechts verschoven. Ds. T. heeft n. 1. be
loofd bjj gelegenheid verder op de zaak in
te gaan.
Wij zullen nu eerst de lezing en daarna
de discussie even aanstippen.
Wie ds. Wielenga het woord Gods wel
meermalen aan de gemeente heeft hooren
bedienen, en daarbij getroffen werd door
zijne praetische opvatting van dezen heili
gen arbeid, door zijne heldere onderschei
ding, beknopte afwerking en gevoelige
woordenkeus, zullen met eenige gretigheid
zijn opstel over het levensverband van den
arbeider als zoodanig hebben ter band ge
nomenen zij zullen daarbij, naar het ons
voorkomt, niet teleurgesteld zijn geworden.
Niet dat wij den indruk kregen, dat
Dr. W. in deze lezing uitkwam in de
volle hoogte van zijn betoogkracht, of dat
wjj elke uitdrukking even gelukkig geko
zen achten. Maar de hoofdbegrippen zijn
Yerwest, Goea,
1. FEUILLETON.
I.
De voorbereiding.
Reeds lang te voren had ik een voorstel
overwogen van een mijner vrienden, die
een broeder in Londen heeft, om hem op
zijne reis naar de grootste stad der wereld te
vergezellen, wanneer hij in den zomer
zijne Londensche familie zou bezoeken.
Ter vermeerdering mijner kennis van de
Engelsche taal, en om eenigszins eene
voorstelling te verkrijgen van eene stad,
eene provincie gelijk wat de oppervlakte
betreft, met ruim zooveel inwoners als
ons geheele land telt, maar ook om
eenige ontspanning te genieten na eenige
maanden van drukken arbeid, en voorts
om te zien, «wat je nooit hebt gezien",
lachte mij genoemd voorstel wel toe. Toen
dan ook alle moeilijkheden waren weggeno
men, die mij wellicht zouden hebben weer
houden, het land van Gladstone en Chamber
lain te bezoeken, en mija toekomstige gast
heer eene heels week vacantie had aaDge-
hier toch met behagelijke inkleeding mede
gedeeld.
In de eerste plaats voert dr. W. het
pleit voor eene zuivere beginselen-leer,
eene deugdelijke theorie en een ondubbel
zinnig, regelmatig gebruik van de daarbij
noodige bewoordingen. Door die vastheid
van spraak zijn ook vrienden en tegen
standers beter van elkaar te onderkennen.
Daarna beziet de schrijver de gezags-
zaak der arbeiders in verband met de
desbetreffende uitspraken der H. Schrift
(1 Cor. 7 20-24; Efeze 6 5-8; Col.
3 22251 Tim. 6 1 en 2 Titus 2 9
en 10 Filémon 16 en 21 en 1 Petr. 2
vers 18 v. v.), en legt hij er vooral na
druk op, dat het Woord Gods een blijvend,
een eeuwig karakter draagt, zoodat, al
wisselen de aardsche toestanden, deze toch
telkens weer beschenen worden door den
machtigen drang der stralenbundels uit
die hoogere, levende Lichtbron.
Dr. W. vestigt er ook de aandacht op,
dat Jezus' apostelen geen program van
sociale hervormingen in de wereld indroe
gen, niet de toestanden, die bijna op elk
gebied met de ware vrijheidsbegrippen
streden, van luiten af gingen aantasten
doch zij het kwaad in de hartader aan
grepen, en de evangeliekiemen der vrij
heid rondzaaiden, waardoor geleidelijk de
sociale verhoudingen zouden verbeteren.
Zij plaatsten het voornaamste bovenaan,
de reiniging der ziel door den Geest Gods
boven de reiniging der maatschappij door
goede wetten en werk-contractende ze
delijke vrijheid in Christus boven de uit
wendige, lichamelijke vrijheid onder de
mensc'nen. Alleen in het kerkelijk leven
werd de vrijheidsgedachte terstond in wer
king gebrachtmaar de maatschappelijke
hervorming werd aan de toekomst over
gelaten.
Deze sociale hervorming moet nu be
staan in het verbeteren, reinigen, zedelijk
versterken van de banden, die God de
Heere van ouds onder de menschenkinderen
gelegd heeft, niet in het «opsnijden van
die banden.
Hier gaat dr. W. uit de analogie (uit
de overeenkomst) doorredeneeren, en wijst
er op hoe ook in de H. Schrift lij elkaar
behandeld worden de verhouding tusschen
overheid en volk, tusschen man en vrouw,
tusschen ouder3 en kinderen en tusschen
heeren en dienstknechten. Waar nu in de
drie eerstgenoemde opzichten de verhou
dingen door de werking van het Evangelie
wèl gelouterd doch niet verbroken of weg
genomen zijn, dient hetzelfde vastgehouden
te worden ten aanzien van werkgevers en
arbeiders. Al is de trek van slaafschheid,
de trek van onmatige heerschappij voering
uit hunne dienstverhouding weggesleten
door de kracht van het Evangelie, tcch
blijft het eene rfewsfverhóuding, waarin
vraagd, om ons overal heen te leiden, werd
het besluit genomen, bij leven en welzijn
samen naar Londen te gaan. Het vooruitzicht
vooral van zulk een gids, die er jaren lang
woont, droeg er zeer toe bij, met vreugde
den dag te gemoet te zien, dat 't kleine
gezelschap van 3 personen zich aan boord
begeven zou om de Noordzee te «beploegen".
De Nederlandsche Stoomvaart Maatschap
pij Zeeland heeft de gelukkige gedachte
gehad, dezen zomer retourkaarten voor de
reis Vlissingen— Londen aftegeven tegen
zeer verminderden prijs. Wanneer men
op Vrijdag met de dagboot vertrekt, en
den anderen Vrijdag weer t#rugkeert, dan
is de prijs met inbegrip van retour tweede
klasse Queensborough—Londen niet meor
dan f 10,55. Wel is men dan gebonden
aan een bepaalden dag en duur van eene
week, maar dat was voor ons als geknipt.
Hier en daar las ik wat na over Londen
en de Theems, over gebouwen en bruggen,
over straten en tramwegen, over sporen
en bussen en cabs, om niet geheel en al
vreemdeling te zijn in die City met hare
cirka 150 verschillende dorpen, die er om
heen gegroepeerd liggen, maar zóó, dat
ze nu samen één geheel vormen. Platen
gezag moet heerschen. En het ai
tract is nu bet ingestelde middel om de
gezagsverhouding behoorlijk te legrenzen.
Dr. W. poogt verder duidelijk te maken,
dat het gezag in de arbeiderswereld on
misbaar is.
Wat is gezag »Het recht, dat de eene
persoon heeft, het inzicht en den wil van
een ander persoon aan zijn inzicht en wil
te onderwerpen". Gezag onderstelt dus
afhankelijkheid en bedoelt het welzijn van
den betrokken levenskring, het welvaren
der ondergeschikten en »ie eer" (wij
zouden in dit verband liever zeggen de
noodige ruimte voor beweging en ont
wikkeling van werkkracht) van de patroons.
God heeft de menschen organisch doen
opgroeien, en velerlei afhankelijkheid in
de orde der natuur gelegd. Alle men-
schelijke regeling moet hiermede rekenen.
Er is een zedelijk gezag, dat voortspruit
uit meerdere gaven en rijkere kennis, maar
niet minder echt is het gezag, gelijk het
speciaal omschreven is voor den staat, het
huwelijk, het schip, het leger, de fabriek,
het arbeidsveld. Al komt de arbeider eerst
door vrije keuze onder het patroonsgezag,
en al kan hij het later weer ontgaan, dat
doet niets af aan de hechtheid van den
band zoolang de arleider in het werk van den
patroon is.
Op Christelijk standpunt komt het er
dus maar op aaD, dat het werkcontract
goed gestipuleerd wordt, zoodat het den
arbeider vrij laat in zijne plichtsbetrach
ting en recht8uitoefening op elk ander
gebied, dat buiten den arleidskring valt.
Dus wat een arbeider doet als staatsburger,
als man en huisvader, als kerklid, valt in
algemeeneu zin bniten het gezag des pa
troons. En tot die vrijlating behoort uit
den aard der zaak ook, dat de arbeidsre
geling niet alle levenskrachten der arbeiders
opeischt, of zichtbaar hunne gezondheid
benadeelt.
Het contract behoeft aan de gezagsoefe
ning niet in den weg te staaD, omdat het
een contract is. Ook in den constitutioneelen
staat is er een soort contractueele band
ter ondersteuning van het Overheidsgezag
maar dat deert het gezag niet.
Overleg tusschen patroons en arbeiders
in Kamers van Arbeid is ook niet met het
patroonsgezag in strijd want dit overleg
kan onder mensehen in eiken gezagskring
plaats hebben.
En ook het recht van werkstaking is er
niet mee in strijd, omdat het gezag in den
arbeidskring tijdelijk (niet levenslang) èn
begrensd wordt aanvaard. Derhalve, als de
patroon zich niet aan het contract houdt,
geeft hijzelf zijn gezag prijs. En blijkt
het den arbeider op andere wijze, dat hij
zijn doel niet getroffen heeft door zich in
zekeren werkdienst te verbindeD, dan is
er geen zedelijk bezwaar tegen het ver
en tijdschriften, waarop en waarin wat te
zien en te lezen stond was van een en ander,
deden uitstekend dienst. In 't algemeen
is dit zeer aan te bevelen, wanneer men
plannen heeft gevormd om een reisje te
maken men zal er in de meeste gevallen
dubbel door kunnen genieten van wat men
gaat zien.
Tegen het einde der maand Juli werd
de weinig omslachtige uitrusting klaar
gemaakt. Kleedingstukken, die »er tegen
konden", paraplu 't mocht eens veel
regenen 1 en stok gereed gelegd, sigaren
ingepakt ongeveer 50 mag men vrij
mee nemen zonder er invoerrecht voor te
moeten betalen, tabakzak gevuld, Hol-
landsch gold voor Engelsch ingewisseld,
en een nauwsluitend harnas omgelegd
tegen de zeeziekte? Neen, zoo hoog liep
't niet. Wel geeft de heer Van Kol dien
raad in zijn prachtig werk over Indië,
maar ik meende, althans ik hoopte niet
zeeziek te zullen worden, 'k Heb vroeger
vaak gevaren op de Zeeuwsche en Hol-
landsche wateren, van Middelburg naar
Dordrecht is een heele reis, als jongen
dik wjj Is geroeid op Merwede en Maas, en
ik had nooit iets gevoeld, dat ook maar
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 15 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
laten van zijn patroon na afloop van den
contractstermijn.
Wij zijn het in deze hoofdgedachten,
te weten de duurzaam voorlichtende kracht
van Gods Woord voor den levenskring van
den arbeid, het voor de samenleving fun
damenteel en blijvend karakter van den
uit slaafsche windselen losgewikkelden
gezagsband der arbeiders, de vereenig-
baarheid van dien gezagsband met het toe
nemend genot der burgerlijke vrijheid door
de werking des Evangelies, en de onmis
baarheid en deugdelijkheid van dien gezags
band, ook al varieert hij met de gezags-
banden op andere levensterreinen geheel
met Dr. W. eens.
Zóó zeer zelfs, dat het ons min of meer
verwondert, dat Dr. W. de schroeven van
zijn betoog nog niet wat forscher heeft
aaDgezet. Er behoort toch niet veel levens
ervaring toe om te weten, dat alle samen
werking van eenige beteekenis totaal in
de war loopt, wanneer de een zich niet
buigt onder de inzichten van den ander.
Zoo is het ook in de ambtelijke wereld,
en zij die er op uit zijn om de maatschappij
geheel of voor een groot deel naar het
staatsambtelijk erf over te rollen, mogen
wel eens bedenken, dat in de sociaal-demo
cratische toekomstwereld het gezag eerst
recht zwaar en benauwend zal worden
want met het overbrengen der particuliere
ondernemingen op staatsgebied gaan al de
zonden van zelfzucht en bedekte onwaar
heid, ijdelheid en luiheid, hardvochtigheid
en onverschilligheid medeen hoe grooter
een arbeidsterrein is, des te moeielijker
valt het om de waardigheid in de gezags
uitoefening te controleeren en te verzekeren.
Maar het zij dan in ambtelijken, of in
particulieren werkkring, het gezag, het
zeggenschap van den een over den ander
bij en in het werk ligt zoo tastbaar in de
natuurorde, het is bij het werk zulk een
direct onmisbaar element, dat bet moeielijk
valt om te gelooven dat er velen zjjn, die
dit in ernst ontkennen. En inzonderheid
van christenmannen is dat moeielijk aan
te nemen.
Want wel stemmen wij dadelijk toe, dat
er in allerlei vorm veel misbruik van het
gezag gemaakt wordt, dat er veel onverstand
en boosaardigheid in wegschuilenmaar
vooreerst wordt dit ten deele gecorrigeerd
door hot zedelijk gezag, dat er altijd en
overal uitgaat van den meerdere in verstand,
in karakter, in kennis en bedrevenheid.
Een kloeke knecht zal zqn patroon, als die
wat sufferig is, feitelijk overvleugelen,
evenzeer als een snuggere dienstmaagd
menigmaal eene onbekwame huisvrouw zal
heentrekken naar betere werkregelen. En
ten andere dient in het oog gehouden, dat
niet de abnormale afwijkingen kenschetsend
zijn voor het levensorganisme, en dat dus
eenige gelijkenis had met wat men zee
ziekte noemt, dat maakte me nu tame
lijk gerust ten opzichte der aanstaande
zeereis. Ook noemt Van Kol als voorbe
hoedmiddel absoluut onthouding van alco
holische dranken gedurende de laatste
maanden vóór den tocht en ik heb mij
reeds ongeveer 40 jaren vóór deze reis
daarvan onthouden 1 mijne conclusie was
eigenlijk, ik kan bijna niet zeeziek worden.
Toch werd ik het.
II.
De afvaart en de aankomst.
De morgen van den 31en Juli vond mij
in de stoomtram Middelburg/Vlissingen,
waar mijne beide tochtgenooten volgens
afspraak ook zouden zijn. Nog juist op
't nipje stapten ze op en rrtrrt 1 ging 't
door Middelburgs straten en buitenwijk,
langs Souburg tot Keersluis. Daar stapten
we af en langs 't Staatsspoor-station be
reikten we, bijna een uur vóór den tijd
van vertrek, de dampende dansende boot.
Man was er druk aan 't laden, en we hadden
ruimschoots den tijd, enkele deelen van
het drijvend kasteel in oogenschouw te
nemen. Paar heb je eerst dat promenade.
de normale qualiteiten geenszins vervallen
doordat zij somtijds op ongeschikte perso
nen zijn gelegd. Wie dit niet toestemt,
rafelt alle vastigheid van het leven uiteen,
en maakt ook van de arbeiderswereld een
chaos, waarin elk oogenblik weer moet
bediscussieerd en uitgemaakt worden wie
op her voorliggend punt het meest bekwaam
is om de beslissing te nemen. Zoo iets
gaat wél bij een huurcontract of een andere
overeenkomst, die buiten de gestadige,
nauwere samenleving omgaatook omdat
dan de burgerlijke rechter ingrijpende ge
schillen kan oplossen doch het is onduld
baar in werkkringen, omdat daar geen tijd
en gelegenheid is voor langdurig contem-
pleeren (beschouwen) en inmiddels de
arbeid alleen dan doelmatig voortmarcheeren
kan, wanneer het gezag der patroons wordt
geëerbiedigd en hunne wenken onderwijld
worden gevolgd.
Dat er nu tegenwoordig zulk een hijgend
verlangen onder vele arbeiders opkomt
Daar eene staatswettelijke regeling van den
arbeid, zit dan ook niet hierin dat de
patroons geen gezag moeten hebben, maar
is het gevolg van het verderf, dat meer en
meer insloop in de inzichten en regelingen
van vele werkgevers, en die dwaling en
verkeerdheid zijn weer de noodlottige
vruchten van de ontwenning aan de bezieling,
die de H. Schrift verleent. Waar het Evangelie
wijkt, moet altijd die wet bjjspriDgendoch
slechts als behulpsel. Zelfs geen goddelijke
wet kan ook maar van verre het Evangelie
vervangon, (vgl. Joh 1 17 en Hebr. 3
3—5), en wat zou dan eene gebrekkige
menschelijke wet (ook al is zij op Gods
Wet gebaseerd) kunnen balen bij diedrijf-
veeren, welke rusten op de spil der liefde
in en door Christus
j Wordt
Rusland zet zijn toebereidselen voor een
mogelijken oorlog met Japan voort. Dit
blijkt uit 't feit dat veel spoorwegmateriëel
voor Siberië in gereedheid wordt gebracht.
En Japan doet hierin voor zijn tegen
stander niet onder. E .n krachtig eskader,
bestaande uit zes gewapende kruisers, trok
bereids naar Masampho ter bescherming
van Japans belangen op Korea.
Het gaat hier hard tegen hard. Het
gaat hier om de hegemonie in Oost-Azië,
dat wil zeggen om de vraag of Rusland,
al dan niet de heerschende mogendheid
in Oost-Azië zal blijven.
Men hoopt dat Ruslands vriend en bond
genoot, indien ten minst9 zijn geweten in
betrekking tot Siam zuiver is, te weten
Frankrijk, al het mogelijke zal doen om
Rasland tot kalmte te brengen.
Wq mogen echter dit gedeelte van ons
overzicht besluiten met een mededeeling
dek, alleen toegankelijk voor eerste klasse
passagiers, maar die beperkende bepaling
valt weg, als de boot nog ligt vastgemeerd.
Het dek daaronder is voor de andere reizi
gers daar is men droog als het regent,
tenminste als men geen tegenwind heeft,
daar kan men de zware machines zien, die
de boot moeten voortstuwen daar kan
men leunen togen de koffers en kisten
wanneer die n:et in het ruim werden ge
bracht, maar langs de zijden der boot waren
opgestapeld. Daar kan men voorzichtig de
zeeziekte afwachten, die soms een kwartier
na de afvaart zich reeds kan doen gelden.
Daar kan men ook nog getuige zijn van
de vulling van de leege maag van ons zee
paard. Welk een afgrond Welk een lading!
De kraan heeft 't druk aanpakken kisten
en vaten en balen en geslachte varkens en
fietsen en manden met fruit en tobbetjes
met frambozen, drijvend in een waterachtig
vocht. Eindelijk genoegwacht
evendaar komt de mail-trein, wel niet
te zien, maar toch goed te hooren. Een
reeks van passagiers betreden nog de brng
om ook aan boord te komen, eer we vertrek
ken en weg is de brug, en los zijn de tou
wen, en af vaart de boot, Wordt vervolgd.
