el Vlasmarkt.
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 9. 1903.
Dinsdag 20 October.
18e Jaargang.
HISTORISCH
ouwers 1
CHRISTELIJK-
Bnitenlandseh Overzicht.
REGTSE,
rkooping.
3T0BER 1903,
Zalf- en Meik
in Ossen en
Dofd en Hart.
I In Slempelband
f 1,90.
AMEN
Rotterdam.
indsche Hypotheek- en
idiet-Vereeniging
iedschappen
ZONEN.
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRUS DER ADVERTENTIËN
Calvijn en Servet.
Uit de Tweede Kamer.
verkelijke succes
e te verwerken i
rugwaarts.
proeflevering.
DELBURG.
jMANN zal
tien, ten herbergo
:e Schore,
Den
eerste deel van
J
ng, loopende van
en bestaande uit
st slechts drie
spectus
raat C 19. 0
n Effecten en ver-
de meest voor-
Nemen gelden il
ing 3 tot 3 V2
1 bankpapier en
nsengracbt
.MSTERDAM,
en 2e hypotheek,
en bedrijfskapi-
r m ij n vanaf 300
ng in 5 10 15
Kippenmais,
Paardeboonen,
j Piksel,
emelen, Lijnkoek,
koek merk Delfia,
3ibbikoek en Meel,
'anger,
leel, enz. enz.
VERHULST.
ien van
i en York en,
aarns, enz. enz.
eersche weg T 17.
>ellen
SES.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
19 October 1908.
Provinciale Stoombootdienst op de Wes-
tersehelde Vlissingen. Staat van vertraging in
den treinenloop te Vlissingen van Vrijdag
9 Oct. tot en met Donderdag 15 Oct. 1903.
Oct. 9 in plaats van 11,44 te 12,40
3,46 3,40
11 3,16 3,30
12 11,44 11,57
13 11,44 12,03
Al deze treinen misten de aansluiting,
beide voor Breskens en voor Terneuzen.
Terwjjl men in Servië en Italië hoort
van ministriësle crisissen, gewaagt men
elders weer van vorstenlevens die in ge
vaar zouden zijn.
De Koning van België die een goed
geslaagd uitstapje naar Parijs maakte, is
van daar naar Weenen getogen, waar hij
met geestdrift ontvangen werd door den
Keizer en de bevolking. Onderweg had
een sterke macht de spoorlijn bij Innsbruck
bewaakt, dewijl men fluisterde van een
voorgenomen dynamietaanslag.
Op den Hofburg zat de Vorst aan een
feestmaal aan, waarbij hartelijke toosten
gewisseld werden.
Ook Parijs en Rome warek Zaterdag
avond vrij roerig.
Te Parijs ging, tijdens de feesten ter
eere van het Vorstenpaar uit Italië bij
een fakkeloptocht het paard van een
huzaar op hol, vijf menschen werden
gejvond. Erger is dat een onbekend ge
bleven misdadiger twee revolverschoten
loste op den abbé Lebel, leeraar aan
een klein seminarie, en dat deze doo-
delijk gewond werd.
Te Rome zijn Zaterdagavond vijftigdui
zend betoogers in verscheiden groepen
met de Italiaansche en Fransche vlaggen
en met talrijke muziekkorpsen, die de volks
liederen speelden, door de stad getrokken.
Een ontzaglijke menscbenmenigte juichte
hen toe. Voor het Fransche gezantschap
werd met onbeschrijflijke geestdrift ge
manifesteerd.
En eindeljjk, wat Servië betreft, van
daar werd met verwondering vernomen de
toezegging van de Skoepsjtina in haar
adres van antwoord op de Troonrede »dat
het leger vereenigd om den troon staat en
beantwoorden zal aan al de verwachtingen
van vorst en volk voor de verdediging van
het vaderland en de handhaving van orde
en wet".
Of Koning Peter wel erg gerust zal zijn
op deze toezegging, wordt er niet bjj ge
meld.
FEUILLETON".
Op 27 October e. k. zal het 350 jaar
geleden zijn, dat Michael Servet op den
brandstapel te Champel, een voorstad van
Genève den dood vond.
Nu is men van plan om voor Servet
een gedenkteeken op te richten en daar
zal het volgende op komen te staan»Wij
de eerbiedige en dankbare zonen van Cal-
vjjn, veroordeelende een dwaling, die een
dwaling harer eeuw was, en de trouwe
aanhangers der gewetensvrijheid naar de
ware beginselen der hervorming en des
evangelies, hebben dezen zoensteen opge
richt den 27sten October 1903".
Dat zjj, die zulk een hulde wenschen
te brengen aan de nagedachtenis van Ser-
-yet, zich ,,de eerbiedige en dankbare zonen
van Calvjjn" noemen, klinkt wel wat heel
zonderlingmaar men doet het hier.
Nu is het bekend genoeg hoe de tegen
standers van Calvijn aan hem den trenrigen
dood van Servet toeschrijvendeze laster
lijke beschuldiging evenwel wordt door de
geschiedenis gelogenstraft. Wij laten daar
omtrent hier volgen wat Dr. Hoedemaker
onlangs in De Volksbode meededeelde
ijDut men een standbeeld ter eere van
Men verdiept zich in gissingen wat den
Czaar bewogen kan hebben zijne reis naar
Rome op te geven.
Dat in hel Italiaansche parlement door
socialisten woorden van beleedigende strek
king over hem geuit zijnen in die partij
ernstig en breedvoerig zelfs met buiten
landers, beraadslaagd is hoe zich bij de
komst van den Czaar tegenover hem te
gedragen, zal er zeker wel toe hebben
bijgedragen.
Maar waarom houdt dan de Russische
gezant te Parijs zich dezer dagen verre
van de feestelijkheden welke ter eere van
het daar toevende Italiaansche koningspaar
worden gegeven?
Dit is een te opmerkelijker feit, waar
de onwankelbaarheid van het Fransch
Russisch verbond nog steeds heette vast
te staan.
Men zoekt de oorzaak elders.
Reeds vernam men van hechte vriend
schapsbanden, door Koning Eduard, eerst
te Parijs, en daarna te Rome aangeknoopt.
De verbroedering tussehen Rome en Parijs
is hierop gevolgd.
En nu zegt men dat hier een stukje
politiek wordt gespeeld, dat in de toekomst
beteekenis kan hebben.
Engeland heeft nu geen oude Koningin
meer, maar een Koning, die er op uit is
Engelands macht te vergrooten, Ruslands
macht te fnuiken, en Duitschland te dwars-
boomen.
Daarom werd eerst gepoogd het drie
voudig verbond Duitschland, Oostenrijk,
Italië te verzwakken, door Italië te be
trekken in een bond der Middellandsche-
Zeestaten Engeland, Italië, Frankrijk.
Zoo iets als vóór den Krimoorlog heeft
plaats gehad.
Een en ander zou in verband staan met
do veronderstelling dat Rusland meer toe
nadering tot Duitschland zoekt.
Ten gevolge hiervan vermijdt nu de Czaar
alle persoonlijke aanraking met den Keizer,
en het moet ook om dezelfde reden zijn
dat hij afzag van een bezoek aan des
Keizers vriend, Koning Victor Emanuel.
Bij deze opvatting, zoo zjj juist is, zou
den dan de socialisten zoo ongeveer als
zondebok dienst doen.
Het protectie-vraagstuk blijft Engelands
staatkunde beheerschen. Do leidors der
liberalen Rosebery en Bannermann
gaan, ieder op bun wijze, voort met tegen
de plannen van Chamberlain te getuigen.
Zij weerspreken ten sterkste diens bewering
dat Engeland op den rand van den afgrond
staat en de koloniën op het punt zijn afval
te plegen.
De toon der polemiek wordt al scherper.
Dit belet echter niet dat twee staatkundige
den man opricht, die zich op de eene of
andere wijze verdienstelijk heeft gemaakt,
ligt voor de hand.
Dat men bierdoor een partijbelang dient
en de gedachtenis van den man wenscht
te eeren, wions verdienste alleen door zjjn
geestverwanten of partijgangers zoo boog
wordt aangeslagen, is mots ongehoords
Maar dat men een standbeeld opricht,
bp wijze van aanklacht tegen den man
aan wien men den dood van het slachtof
fer wgt, dat men op deze manier wil
eeren, is eenig in de geschiedenis.
Het is in één woord sehandelpk, dat
men zoo iets durft bestaaD en op zoodanige
wijze de geschiedenis durft vervalschen.°
Gelukkig ontbreekt het niet aan tegen
spraak.
Veroorloof mij hieraan een en ander te
ontleenen, dat uwe lezers op de hoogte
van de kwestie zal kunnen stellen.
Die tegenspraak geldt
1. De voorstelling alsof Servet ter dood is
gebracht, omdat hij niet rechtzinnig was in
zijn belijdenisen met name het leerstuk der
Drieëenheid verwierp.
Men heeft, wel is waar, niet enkel lof
voor Servet. Men ontkent niet, dat deze
gehuicheld, gelogen, zich zeiven op allerlei
punten tegengesproken heeft, onvoorzichtig
tegenvoeters elkaar een bewijs van waar-
deering zonden.
John Morley heeft nameljjk, gelijk wij
reeds vroeger meldden, een levensbeschrij
ving van Gladstone in het licht gegeven.
En nu zal de eerste minister Balfour,
uit waardeering voor dien arbeid, den
schrijver voordragen om benoemd te wor
den tot baronet.
Het strekt beiden tot eere dat zulk een
geducht politiek tegenstander in dezen
vorm beloond wordt wegens zijn letter
kundigen en geschiedkundigen arbeid.
Hoe het in Oost-Azië afloopt Niemand
die 't zeggon kan.
Rusland verstorkt zijne vlooten dit
komt Frankrijk en Engeland, en vooral
Japan niet gelegen.
Steeds meerder Russische oorlogsschepen
worden naar de Chineesehe zee gezonden,
of zijn aldaar gearriveerd.
Nog een wijle en de Russische opper
macht in de zeeën van het Verre Oosten
is verzekerd, en dan behoeft Rusland voor
aanvallen niet meer beducht te zijü.
Dit weten zijn tegenstanders, en mon
hoort ze meesmuilon
In den Balkan houdt het schriklijk pleit
van dwang en vrijhei! aan.
De Bulgaren lieten een locomotief in
de lucht vliegen, welke een trein met mili
tairen voorafging. Er werd wel geen
schade aangericht, maar het teekent toch
den toestand.
In Macedonië zullen velerlei hervormin
gen worden ingevoerd, en de mogendheden
zullen het ten uitvoer leggen dier hervor
mingen controleeren.
Het einde van den oorlog is zeer ge-
wenscbt, met bet oog ook op den naderen
den winter, en op de 22000 vluchtelingen
uit Macedonië, die zich in de bergstreken
van Bulgarije bevinden meest grijsaards,
oude vrouwen en kinderen, die niet kunnen
terugkeeren voor hunne veiligheid verze
kerd is en hun de middelen zijn verschaft
om hunne verwoeste en vernielde huizen
weer op te bouwen.
Bij de behandeling van de telegraaf- en
telefoonwet op Vrijdag 1.1. hield de afge
vaardigde van Tiel, dhr. Tydeman schier
de geheele zitting de aandacht der Kamer
bezig door de verdediging van eenz z. i.
noodzakelijke aanvulling van artikel één,
ten doel hebbende om n. 1. in beginsel
aan te nemen de staatsexploitatie van tele
graaf en tolephoon. In eene heldere, zaak
rijke rede, zette hij zijne hezwaron tegen
het aanhangig wetsontwerp uiteen.
Reeds bij de algemeeno beschouwingen
is geweest enz., enz. Maar in het beeld,
dat men van Servet heeft geteekend, ziet
men den Godslasteraar niet moer, die op
de meest afgrijselijke wjjze den spot drijft,
met hetgeen den Hervormers heilig was.
De volgende herinnering is daarom niet
overbodig.
Calvijn, die alle mogelijke moeite had
aangewend Servet tot andere gedachten te
brengen, zond Servet in de gevangenis,
met hetzelfde doel een exemplaar van zijn
Institutie, dat hij met allerlei bittere en
smadende randteekeningen terug ontving.
Welke geest hem bezielde blijkt uit de
volgende aanhaling «Uw Evangelie, schrijft
Servet, is zonder God, zonder geloof, en
zonder werken. In plaats van God hebt
gij een driekoppigen helhond, in plaats
van geloof een rampzalige' droomerijde
mensch is u een blok en God een monster
met een gebonden wil."
De geboorte van Christus bespottende,
zegt hij«Indien de Engelen als ezels op
aarde kwamen, zoudt gij moeten toegeven,
dat de engelen ezels waren, in een ezels
huid stierven en lange ooren hadden. Naar
dezelfde logica zoudt gij ook moeten toe
geven, dat God zelf een ezel was, de Heilige
Geest een muilezel, en dat de Heilige Geest
gestorven was toen de muilezel stierf".
kwam het uit, dat het ontwerp wegens de
beginselen, welke er aan ten grondslag
liggen, dezen afgevaardigde allerminst kon
bekoren.
Het had zoo lang op zich laten' wach
ten en daardoor zijn actualiteit verloren
naar hjj meende. En het blijft zelfs de
vraag, vooral nu de electrische industrie
zoo'n hooge vlucht heeft gonomen, of wij
mot het oog op het verkeer en do eigen
dommen, het nog met zulk een wel wat
verouderd ontwerp kunnen stellen.
De Minister van Waterstaat gaf den
heer Tydeman toe, dat het noodzakelijk
is om maatregelon te nemen voor de elec
trische geleidingen in haar geheel met hot
oog op mogelijke gevaren zoowel voor
telegraaf- en telefoonleidingen als voor het
publiek. De regeeriDg is dan ook reeds
werkzaam, om zulke maatregelen in eene
wet te belichamen.
Evenzeer gaf Z.Exc.' don heer Tydeman
in uitzicht als antwoord op eene des
betreffende vraag de invoering van eene
commorcieele boekhouding, vooral ook in
verband met de tarieveD, eene zaak, waarop
ook dhr. v. Löben Seis had aangedrongen.
Na deze algemeene beschouwingen kwam
het kardinale punt. In een kalm, helder
betoog, vrij van alle partijpolitiektonzij
men staatsexploitatie als cachet aantnerke
van de een of andere partij zette dhr.
Tydeman uiteen, waarom hij staatsexploi
tatie zoowel van telegraaf- als gemeente
telefoon wenscht.
Vrij algemeen, zoo merkt deze afgevaar
digde op, was vroeger de meening, dat
de communale d. i. gemeontelijke telefoon
een zuiver gemeentebelang was, en daarom
evenals het gas en de waterleiding door
de gemeente behoorde te worden geëxploi
teerd.
Immers, zoo meende men, hadden daarbij
alleen de ingezetenen belang.
Later is men gaan inzien en waarlijk
gelukkig dat eene goede regeling der
plaatselijke telefoon ook eon nationaal be
lang is. Ze komt niet alleen den inwoners
die zijn aangesloten, maar ook hun ten
goede, die zich ook in ver verwijderde
streken kunnen aansluiten. Bevordering
van het binnenlandsch verkeer, van handel
en nijverheid is er een gevolg van.
Terecht heeft de regeering dit alzoo in
gezien en begrepen. Van waar anders de
concessie, welke zij van de gemeento is
gaan eisehen voor den aanleg
Deze toestanden gaan tot het verleden
bohooron.
Nu is de tijd daar, om een beter be
ginsel, het beginsel der Staatsexploitatie in
toepassing te brengen. Een systeem, waarhij
aan allo ongerief in deze, een eind wordt
gemaakt.
In een der verhooren voor den Raad,
waarbij Calvijn uitgenoodigd was de bespre
kingen te leiden, merkte deze op dat de
leer van Servet niet alleen den Christelijken,
maar allen godsdienst omverwierp, omdat
voor hem het onderscheid tussehen het
schepsel en den Schepper, het goede en
het kwade wegviel.
«Zeker," antwoordde Servet met een
voornaam lachje, «de Godheid woont even
goed in den Duivel als in hout of steen,
alles is vol goden." »Ik sprong vol ont
zetting op," schreef Calvijn later. »Hoe
rampzaligeriep ik uit, stapt iemand op
de Godheid wanneer hij zijne voeten op
dezen vloer zet Gij schaamt u toch dezen
onzin te debiteeren «Integendeel," sprak
Servet weder, „ik twijfel geen oogenhlik,
dat deze vloer, of wat gij mij ook moogt
wijzen, tot het weten Gods behoort."
Tot recht verstand der quaestie is het
noodig dit element van Godslastering in
de dwaling te laten uitkomen. Volgens de
gemeenschappelijke belijdenis der reforma
toren was niet de dwaling, maar de Gods
lastering strafbaar met den dood. Of dit
gevoelen Bijbelsch of onbijbelsch, goed of
kwaad was, laten wij nu geheel in het
midden. Wij constateeren slechts het feit,
waarnaar het vonnis door den Raad van
Het rechte oogenhlik daarvoor is thans
aangebroken. Bejammeren moet hij het
daarom, dat in het wetsontwerp het be
ginsel van staatsexploitatie is losgelaten.
Losgelaten ja, want het ontwerp der
Staatscommissie, waarnaar dit ontwerp is
gemodelleerd, had juist het beginsel van
Staatsexploitatie hoog gehouden. De meer
derheid was er voor. En nu is de re
geering eenvoudig „de voorstellen der com
missie gaan aanpassen aan het concessie-
stelsel."
En hiermede is het genoemde ontwerp
der commissie van zijn leidend beginsel
beroofd en is er de ziel uit weggenomen.
Het eenige, wat nog een schijn van
Staatexploitatie vertoont, is de bepaling
dat de regeering de tarieven moet goed
keuren.
Maar 't is ook niet meer dan sehjjn.
Uit alles blijkt, dat de regeering het
concessie-stelsel wil handhaven.
In dit systeem blijft alles afhankelijk
van gemeentebesturen en particulieren.
En het gevolg is, dat vele streken iu
ons land van de noodige gemeenschap
blijven verstoken, want van het initiatief
der gemeenten ten plattenlaiade is te dezen
opzichte waarlijk niet veel te verwachten.
En daarmede worden ontegenzeggelijk
vele belangen geschaad.
Minder sterk bleek deze afgevaardigde
te staan, waar het gold de beantwoording
der vraag„Op hoeveel zal den Staat die
naasting komen Spreker meent van
ruim acht millioen. De finantiëele zijde
van het vraagstuk behoeft niemand afte-
schrikken, want de inkomsten zullen ruim
schoots de uitgaven dekken, zoodat de rente
nog vier proeent zal bedragen.
Tot zoover de heer Tydeman, die een
medestander vond in zijn medelid Bos.
Ontegenzeggelijk lag in de finantiëele
zijde de zwakke stee in des heeren Tyde-
mans betoog. Deze afgevaardigde noemde
wel een som van S millioen doch is dit
bedrag eigenlijk wel aantegeven?
Het is geen wonder, dat de Minister
in zijn antwoord aan den heer Tydeman
al den nadruk liet vallen op de groote
kosten, welke een Staatsexploitatie met
zich zou brengen.
Met die onzekerheid voor oogen zou
Staatsexploitatie niet veel meer dan een
sprong in de duisternis zijn. Zoo dacht
en sprak ook dhr. Pompe v. Meerdervoort.
Overigens was ZExc. zeer toeschietelijk en
meegaande.
Niet gaarne zou de Minister zeggen, dat
de plaatselijke telefoon slechts de gemeente
geldt. De mogelijkheid is volstrekt niet
uitgesloten, dat de Staat het telefonisch
verkeer aan zich zal trekken.
Doch dit is van lateren datum. Op het
Genève over Servet geveld, moet worden
beoordeeld. En wij aarzelen geen oogen
hlik een geleerde, iemand m. a. w. die
geacht wordt kennis te hebben genomen
van alles wat te dezer zake geschreven
is, van kwade trouw te beschuldigen, die
dezen factor in het proces buiten rekening
laat.
Had Servet, wij zeggen niet zjjn gevoelen,
maar zijn Godslasteringen herroepen, leed
wezen betuigd, wegens de uitdrukkingen
waarin hij het geloof der christenheid had
beschimpt en de belofte afgelegd, dat hjj
zou ophouden dat geloof te bestrijden, zjjn
leven zou zeker gespaard zijn gebleven.
2. De beschuldiging dat het Calvijn is ge
weest die Servet, toen deze onder een aange
nomen naam te Lyon woonde, bij de Inquisitie
heeft laten aanklagen.
De geschiedenis is in 't kort als volgt
Een Franschman, een voornaam heer,
zekere La Trie uit Lyon, om des geloofs
wil naar Genöve gevlucht, antwoordde een
zijner bloedverwanten, die hem verweten
had, dat het Protestantisme de eenheid en
de zuiverheid van het geloof verwoestte,
met te wijzen op een allergevaarlijkst en
schandelijk werk (van de hand van Servet)
dat uit een Roomseh land en wel uit Lyon
naar Genèvo gekomen was. Dit schrjjven
