NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 149 1903.
Zaterdag 19 September
17e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISGH
Bil' lit iner tataort een Bijmpel.
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRUS DER AÜVERTENTIËN
De motie „De Waal" en het
Vakonderwijs.
ELKEN MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p- p. 0,95.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Zij, die seioh met 1 October
op ons blad abonneeren ont
vangen do nog verschijnend»
nummers gratis.
De afdeeliog Delft van de Unie van
Christelijke Onderwijzers en Onderwijze
ressen in Nederland, heeft een motie aan
genomen behelzende een afkeuring over
het optreden van Christelijke onderwijzers
aan inrichtingen van openlaar Onderwijs.
Het benoemen van een Christelijk Onder
wijzer tot Directeur der R. N. lessen, is
hiervan de oorzaak.
Tot veel geschrijf heeft deze benoeming
aanleiding gegeven, en dat zoowel in vak
als dagbladen. Ook de Schoolraad zal in
zjjn volgende jaarvergadering tot oordeelen
geroepen worden.En, ofschoon ieder ver
antwoordelijk blijft voor eigen daden, zoo
is het toch goed dat deze zaak van alle
kanten bekeken wordt. Zij die voor zich
zelf de ljjn scherp kunnen trekker, be
hoeven het te verkrijgen resultaat
nietvoor de zwakken kan het echter een
steun zijn.
De motie is echter zoo ruim gesteld, dat
het noodig is, haar wat nauwkeuriger te
bekijken. Er wordt in gesproken van elke
inrichting van openlaar onderwijs. Nu wil
het mij voorkomen dat dit wel wat nader
omschreven mag worden, voor zij als al-
De heer v. d. Poel, hoofd der Chr.
school te Naaldwijk zal rapport uitbrengen
omtrent de vraag «of het aannemen door
Onderwijzers aan de scholen met den Bijbel
van een benoeming als onderwijzer aan Open
bare scholen voor Herhalingsonderwijs en aan
Rijksnormaallessen niet in strijd is met het
beginsel dat alle onderwijs op Gods Woord
moet gegrond zijn en het aannemen van
bovenbedoelde benoeming door christelijke
onderwijzers niet moet worden beschouwd
als een prijsgeven van ons beginsel en daar
om ten sterkste moet worden afgekeurd
(Secretaris Schoolraad in 't Chr. Schoolblad
van heden).
7)
FEUILLETON.
Ds. Scharp en de smid van
Zaamslag.
Eene bladzijde uit Axels Kerkelijk Verleden.
VII.
Minder goed liep het af met het schrij
ven het coll. quahfic. Dit schrijven kon
de classis niet aanvaarden. De kerkeraad
was aangeschreven, niet het coll. qualifie.
De scriba, ds. J. Horthemels Hanssen van
Westkapelle, stelde den betrokken kerke
raad hiermede in kennis.
De broeders te Axel stonden wonderlijk
te kijken, toen zij den brief op do verga
dering van 27 Augustus hoorden voorlezen.
Zij stelden eenvoudig voor, den Weleerw.
en Zeergeleerden Heeren van de classis
Walcheren te berichten, dat zij naar hunne
meening volkomen gerechtigd waren, om
den Magistraat ter voorlichting op hunne
vergadering te verzoeken, zooals zij dan ook
gedaan hadden en voorts genoemde heeren
naar den inhoud van hun vroeger schrijven
aan de classis te verwijzen. Een der broe
ders diakenen verzette zich hiertegen. Nooit
zou hij de missive aan de classis met zijn
naam onderteekenen.
Het was baas de Kraker, landbouwer in
den Beoostenblijpolder onder Axel, een goed
vriend van onzen Walraven.
En waarom niet broeder de Kraker
vroeg hem de Voorzitter. Wel prsesis, dat
is eenvoudig genoeg.
De dominé heeft laatst op den kerkeraad
volgehouden, dat hij wel in de Roomsche
kerk, maar volstrekt niet bij de zangers
geweest is.
ï"n dat is zoo niet.
Ik weet zeker, dat hij daarbjj geweest is.
gemeen geldende maatregel gesanctioneerd
werd. In de stukken die ik er over ge
lezen heb, uitgenomen die van prof. Fabius,
werd deze motie in verband gebracht met
de Lagere school, herhalingsscholen, en op-
leidingscurssen voor het onderwijzend per
soneel. Uit de motie zelve blijkt aller
minst dat dit de bedoeling isEr wordt
in gesproken van elke inlichting van openlaar
onderwijs. Hieronder is dus ook begrepen
het Middelbaar, Gijmnasiaal, Hooger en Vak
onderwijs.
(Nu is het zeer de vraag of het woord
„openbaar" hier niet te vervangen ware
door „neutraal". Elk onderwijs is toch
openlaar. Het woord „neutraal" geeft juister
weer wat men algemeen onder „openbaar"
verstaat.)
In verband met Middelbaar- en Hooger
Onderwijs zou er ook nog wel iets te zeg
gen zijn met het oog op deze motie. Maar
voorloopig wil ik mij bepalen bij het Vak
onderwijs, en eens zien of er werkelijk
bezwaren bestaan tegen het benoemen van
Chr. Onderwijzers aan Vakinrichtingen.
De strijd in de sferen van het lager
Onderwijs is ontbrand, doordat de wet op
het L. O. verbood Gods Woord, op de school,
aan de kinderen te brengen. Buiten de
schooluren mocht en kon dit geschieden,
meende men. Zoo werden op groote plaat
sen, de gebouwen der school, buiten de
schooluren, zelfs afgestaan tot het geven
van godsdienstonderwijs.
Men zag hierbij echter voorbij, dat het
geheele onderwijs moet doortrokken zijn
van het vcor ons dierbaar beginsel. Die
beginselen zijn dus de fundamenten waarop
de Chr. school rust, en waarop dus ook
de onderwijzers steunen.
Dit onderwijs is dan ook niet los te
maken van een bepaalde levensbeschouwing,
waarmede onafscheidelijk verbonden is, de
karaktervorming en de opleiding tot Chris
telijke en Maatschappelijke deugden.
Nu heeft het vakonderwijs een bepaalde
richting n.m. de richting die de praktijk
van het vak aangeeft, maar dat zonder een
levensleschouwing. Daar nu het grootste
aantal vakscholen die zijn waarin les ge
geven wordt aan timmerlieden, smeden,
schilders, meubelmakers, metselaars enz.
zoo zouden daarbij van zelf de meeste be-
Eij heeft zelfs meegezongen.
De dominó heeft ons »misleyt" en ik zet
mijn naam niet.
De broeders zetten natuurlijk groote oo-
gen op. Zij wisten niet hoe zij het hadden.
Hun jongste en beste predikant voor de
volle vergadering voor een leugenaar uit
gemaakt en dat nog wol door een mede
broeder.
Kon het erger
Gelukkig was ds. Scharp niet op de ver
gadering aanwezig. Z.W.Eeerw. was uit
de stad.
Broeder De Kraker wist wel, wat hij zeide.
Het stond "zwart op wit.
Het bewijs had hij in zijn zak, nog al op
een zegel, onderteekend en wel.
De broeders konden het lezen.
Wie de schrijver van dit bewuste briefje
was is niet moeielijk te raden.
Het was de smid van Ziamslag, met wien
onze De Kraker meermalen in aanraking
kwam.
Zeer waarschijnlijk heeft deze laatste den
smid wel medegedeeld, dat Ds. Scharp ont
kend had, onder de zangers geweest te zijn.
Dit is op zijn zachtst genomen onwaar
heid, baas De Kraker, ik verzeker het plech
tig. Wel degelijk is hij daar geweest en
heeft meegezongen ook. Desnoods geef ik
het op een briefje.
En baas De Kraker op zijn beurt rustte
niet, vóór hij de bewuste verklaring had.
Op Zaterdag 26 Augustus den dag vóór
de kerkeraadsvergadering ging hij naar
Zaamslag, natuurlijk naar den smid, waar
de oude quaestie ter sprake kwam.
Hij zou toch zoo gaarne een schriftelijk
bewijs hebben, morgen was het vergadering
en dan weet je dan kon hij van zich af
spreken.
Doemingen kunnen geschieden. Om dus
nader te bewijzen dat het hierboven ge
schrevene juist is, zouden wij in 't kort
de vakken kunnen nagaan, die daar ge
woonlijk gegeven worden.
Behalve de praktijk, is het eerste vak
teekenen, dat zich dan aandient als vak-
teekenen. Dan volgt wiskunde dat zoo
ingericht is, dat de vraagstukken in ver
band staan met het vak. Onder Nader-
landsch wordt verstaanhet maken van
opstellen, schrijven van nota's, van ver
zoekschriften brieven op advertentiën enz.
Bij Natuur- en Werktuigkunde wordt be
handeld datgene wat in verband staat
met de gereedschappen die door den leer
ling gebruikt worden. Natuurlijk zullen
er hier en daar wel eens enkele afwijkin
gen gevonden worden. Maar de hoofdlijn
is hierdoor aangegeven.
Nu blijkt hieruit ra. i. duidelijk dat dit
niets te maken heeft met een bepaalde
levensbeschouwing. Het is zelfs moeielijk
ia te zien hoe ik bij dit onderwijs mijn
beginsel moet prijsgeven of te pas brengen.
Art. 13 der wet op het middelbaar on
derwijs zegt«De burgerscholen, voor
namelijk bestemd voor aanstaande ambachts
lieden en landbouwersHet doel dat
de wetgever met die scholen beoogt is
verstandelijk goed onderlegde ambachtslui
aan te kweeken, hun goed te leeren tee
kenen, hun op het gebied van rekenkunde,
taal, enz. te leeren de practische dingen
die heden ten dage een flinke ambachts
man onmogelijk meer missen kan, zoo hij
vooruit wil komen.
En juist omdat dit onderwijs niet anders
dan neutraal kan zijn, was het goed gezien
van den Heer De Wilde om in het Be
stuur eener Ambachtsschool, menschen van
verschillende levensbeschouwingen te doen
opnemen, opdat ook dit onderwijs niet den
schijn zou krijgen, als te behooren tot één
partij.
Ik hoop dan ook dat de Schoolraad zich
wel goed op de hoogte zal stellen, voor
hij wellicht zeer goede krachten aan het
vakonderwijs gaat ontrukken, en daardoor
het geheele Vakonderwijs zal overlaten
aan éen richting.
A. D. F. VAN DER WART.
En onze smid schreef in der haast een
briefje op zegel, dat Scharp onder de zan
gers in de kerk van Boschkapelle meege
zongen heeft en dat hij bereid is »zulks des
noods met klare lewijzen aan De Kraker te
sterken en zijn woord te doen gelden
Nu was onze diaken er uit.
Dankbaar en voldaan koerde do man naar
zijn steö in Beoostenblij terug.
Hoe hij don volgenden dag van dit epis
tel gebruik maakte, hebben we gezien.
De goheele kerkelijke woreld in het land
van Axel was in rep en roer.
Het was voor of tegen Scharp.
Tot zelfs in de hoofdstad des lands werd
zijn naam met verachting genoemd.
De liefelijkste benamingen werden hem
naar het hoofd geslingerd.
Uit dien tijd dagteekent een vers aan het
adres van Scharp, waarvan de twee laatste
regels luiden
«Omdat gij hem ook noemt
een lid der algemeene kerk,
En wel een waardige, het past dan,
dat gij draagt ook zelfs 't beestenmerk".
De vrienden staken in deze moeie-
lijke periode onzen dominé een riem onder
het hart. Ook buiten Axel. Collega Van
Deinse uit Gapinge zong hem meer op
gewonden dan stichtelijk van uit zjjn stille,
afgelegen pastorie een jubelzang toe van
niet minder dan 9 coupletten.
In kennelijke zinspeling op de onderha
vige quaestie roept hij uit
«Uw naam bij lagen wel gedoemd,
Werd overal reeds lang geroemd,
Om beide uw schoone legerpreêken.
De Laster zwijgtGij triomfeert
Later predikant te Middelburg.
18 September 1903.
Dus de Aprilbeweging mocht de Regee-
ring niet misdadig" noemen, zegt de
Middellurgsche Courant.
Zij was niet misdadig; zij kan zelfs
plichtmatig geweest zijn. Stellig was zjj
niet strafbaar voor de wetAldus redeneert
men.
Het is wat fraais
Of iets ook in zedelijken zin niet mis
dadig kon zijn
Bovendien de feiten spreken hier dui
delijk.
Wat beoogde die staking?
Die der gemeentewerklieden beoogde
het afsnijden van licht en water in de
hoofdstadHet stopzetten van de gemeen
tereiniging; terwijl de spoorwegstaking er
nog aan kwam toevoegen het gevaar van
uithongeren, wegens afsnijding van den
toevoer van levensmiddelen.
Is misdadiger anarchistisch gedoe denk
baar?
De mislukking mag ons het misdadige
van den toeleg niet doen voorbijzien.
Het welslagen laten Middellurgsche
Courant en Volk dit zich maar eens in
denken zou namelooze ellende over
land en volk gebracht, en een toestand
erger dan in 1072 geschapen hebben.
Misdadig is nog veel te zachte quali-
ficatie voor zoodanig bedrijf.
De bijeenkomst waar 'tplan »toejuiching"
vond, werd door den sociaal democraat
Oudegeest »de hel" geheeten.
Eu de sociaal democraat Vliegen stemt
volmondig toe het was een »samenzwering".
En nu zou men 't haast een misdaad
gaan achten dat H. M. de Koningin de
herinnering aan deze dingen met een
misdadigvan zich wierp.
Waar gaan wij heen
Wat men gewild heeftOnder dit op
schrift deelt „Het Volk" mee, wat Domela
Nieuwenhuis heeft verklaard op den dag,
dat de groote staking werd opgeheven.
„Als ik in het Comité van Verweer
zitting had gehad, zou ik geadviseerd
hebben, de rails op te breken, de seinen
te vernielen, en de telegraafpalen te vellen.
Ook hadden er een paar flinke kerels
Partijzucht ziet zich diep verneêrd,
Tentoongesteld bij alle braaven
Ze erkent u meê voor 't gansche volk
Vooreen rechtzinnig Bijbeltolk.
En een zoon van den Axelschen dokter,
te Middelburg woonaehtig, maakt het nog
erger. Hij houdt maar van kort recht en
zou al die lastertongen liefst in ,,'s afgronds
poel donderen", waar zij gepijnigd konden
worden voor haar «snoodheid".
Zou de opgewonden dokterszoon ook ge
dacht hebben aan Vondel's woord:
„Een woord te zijner tijd geuit, in zuiv're taal
Een gulden appel is, in een eenen zilv'ren schaal
De wijze weegt ze als goud?"
Vele oorzaken werkten mede, om de
quaestie altijd door voor sommigen althans
interessanter te maken.
Vooreerst de omstandigheid, dat men
schier overal in Axel eerst 1786 de
200 jarige herdenking van de verlossing
van Spanje's dwangjuk met geestdrift had
gevierd. Bij vernieuwing was men bij die
gelegenheid aan de gruwelen der vervolging
onder het pausdom herinnerd geworden.
Vervolgens hadden nu ongeveer een klein
tiental jaren geleden sommigen in het na
burig Walcheren bij gelegenheid van den
bouw eeuer Roomsche Kerk te Vlissingen')
de tweede op dit eiland moeilijke
tijden moeten doorleven.
Troepen had de overheid ontboden, om
de boerenbevolking van het platteland, vooral
in de buurt van Westkapelle, in bedwang
te houden.
Te Vlissingen herkregen de Roomschen
eerst in 1795 hunne vrijheid, er werd toen
een statie gevestigd met een pastoor. Hun
eerste bedehuis verrees in de Koestraat.
Zie Dommisse Gesch. der Westpoort.
naar don Hasg moeten gezonden worden
om Kuyper gevangen te nemen en als
grijzelaar te bewaren, zoolang tot de wet
ten opgeheven waren."
Anders niet
Het zal ook wel in geen jaren gebeurd
zijn dat de Eerste Kamer een commissie voor
het Adres van Antwoord koos, welke com
missie in haar meerderheid is «antiliberaal."
Immers een antirevolutionair (Van Asch
v. Wijck), een conservatief (Van Pallandt)
en een katholiek (Reekers) hebben er met
de liberalen de Jong on Breebaart zitting in.
En dat terwijl alle voorzitters der af-
deelingen liberalen en alle ondervoorzitters
op één na antiliberaal zijn.
In de Eerste Kamer, die in 1890 minister
Kenchenius zoo smadeljjk behandelde,
schijnt de geest der partyzucht uitgebannen
te zijn.
Zij het voor goed.
m
Do sociaal-democraten schjjnen, als 't er
op aankomt, hun familietrek met liberalen
en modernen niet te willen verloochenen
ook al schelden zjj wel eens op hen, maar
dit geschiedt alleen wanneer de oomes hen
niet genoegzaam in het gevlei komen.
Zoo werd in de vergadering van den
Chr. Nat. Werkmansbond veiteld dat bij
de jongste herstemming voor een lid van
Overijsels staten sociaal-democraten in
Enschedé flinken steun geboden hadden aan
den liberaal Van Heek, nogal een gehate
«kapitalistom den antirevolutionair te
vieren.
Op kerkelijk gebied bleken zjj tot op
bouwing van het modernisme aldaar even
min ongeneigd.
Na een vinnigen strijd zoo meldt de
N. R. C. zijn de orthodoxen door de
vrijzinnigen bij de verkiezing voor het kies
college der Hervormde gemeente alhier (te
Enschedé) geslagen.
En Eet Volk voegt er bijMen herinnert
zich dal de socialistische leden der kerk
door een drietal inzenders in »De Nieuwe
Tijd" (een socialistisch blad) tot deelneming
aan de verkiezing waren opgeroepen."
Hier is 't derhalve het socialisme dat het
modernisme op de been houdt.
De zoogenaamde «belhamels" had men
in arrest genomen, te pronk gesteld of ge-
geeseld en vervolgens naar Vlaanderen
verbannen, waar zij moesten ronddolen, ook
te Axel en Zaamslag
„Verjaagd gelijk een Hond,
Van 't een tot het ander ende",
totdat zij in '87 naar hunne haardsteden
konden terugkeeren en met gejuich te West
kapelle werden binnengehaald.
Het wedervaren van deze ballingen had
men in het land van Axel uit hun eigen
mond vernomen. Zij werden daar beschouwd
als martelaren voor het geloof der vaderen,
als verdedigers van de ware leer.
En daarom geen kwartier voor Rome.
De derde omstandigheid was niet de
minste.
Er was n.l. een pastoor te Axel gekomen,
wiens naam op aller lippen was.
Schier iederen dag zag men Z.W.Eerw.
in de stille straten en wijken van het
kleine stadje een echte flaneur dus
tot groote ergernis der antipapistische be
volking. Overal werd de man op zijne
gangen bespied, en in doen en laten na
gegaan.
Éindelijk was men er achter. Men wist
te vertellen, dat genoemde pastoor, ge
steund «door andere uitlandsche Roomech-
gezinden" hier en daar rondliep, om huizen,
gronden en erven aan te koopen, onder
voorgeven, dat dit alles moest dienen voor
de Roomsche gemeente te Axel.
Die was er nu nog wel niet, maar zou
er dan toch wel komen. Als er maar eerst
een kerk is. En als dit gebeurde, dan
wisten de Axelaars geen raad. Daarom
alle zeilen bijgezet om zulk een gruwel
te voorkomen. (Wordt vervolgd.J