No. 109. 1903.
NIEUWSBLAD
TOOR ZEELAND,
Donderdag 18 Juni
17e Jaargang,
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRUS DER AÜVERTENTIËN
Zij, die zich met 1 Juli a. 9. op
ons i)lad abonneeren, ontvangen het
tot dien datum gratis.
HOOGER ONDERWIJS.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p. 0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
en van
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De vergadering van aandeelhouders
van ons blad besloot dat voortaan
geen advertentiën van rechtstreek-
sche GELD-LOTERIJEN meer mogen
worden opgenomen.
DE ADMINISTRATIE.
ii.
De vrjjheid van het Hooger Onderwijs
staan wij voor om tweeërlei reden, zeiden
wij in ons eerste opstel (Zie Zeeuw van
11 Juni).
In de eerste plaats omdat het belang
der Wetenschap zelve het eischt, en in de
tweede plaats om de tweeërlei tegen
elkaar strijdige levensbeschouwing, welke
in onze maatschappij heersehende is, en
zich afspiegelt in de vakken van het Hoo
ger Onderwijs.
Over dit laatste nog een enkel woord.
Vooraf echter nog een opmerking naar
aanleiding van zeker opmerkelijk feit dat
een ieder die meeleeft, reeds lang zal zijn
opgevallen.
De regeering zou met haar wetsontwerp
in zake het jus promovendi en het recht
der Vrije hoogescholen om graden te
verleenen die in staat en maatschappij het
zelfde burgerlijk effect (effectus civilis)
zouden hebben als de graden, door de Staats
hoogescholen verleend, sterker gestaan heb
ben indien in de laatste kwarteeuw dus
na 1878! de actie voor het Chr. Hooger
Onderwijs met die voor het Lager Onder
wijs gelijken tred had gehouden.
Het moeilijk te verklaren feit heeft zich
echter voorgedaan dat de Christenmannen
uit de hoogste standen en geleerdste krin
gen veel voelden en deden voor de Chris -
teljjke lagere school, maar geen aandacht
schonken aan de Christelijke hoogere school.
Voor 1878 toen van de stichting eener
Vrije Universiteit nog geen sprake was
was die verhouding nog treuriger.
Het waren eenlingen die voor den eisch
van een eigen inrichting voor Hooger On
derwijs zich warm maakten.
En toen later de Vrije Universiteit ver
rees, waren het, enkelen als met name
de Lohmans en v. d. Borchs uitgezon
derd, niet de adellijken, maar de boeren
en burgers die hunne zonen aan die school
toevertrouwden.
Uit de hoogere standen ging men voort
zijn zonen naar de Staats Universiteiten te
zenden.
Met welk gevolg?
Dat wel enkele dezer zonen nog min of
meer bescheiden meedoen in den strijd
voor het goededoch het meerendeel van
het geloof hunner ouders vervreemd, mee
afdwaalden van het Christelijk spoor, of
koud zijn voor de worsteling der Chris
telijk historische beginselen.
Nu weten wij wel dat er velen zjjn die
meenen dat zulks niet komt van het on-
geloovig systeem der Rjjks Hoogescholen;
doch wij willen zoo vrjj zjjn, het er voor
te houden.
De uitslag geeft ons tenminste aanleiding
tot de verzuchting: Hadden deze heeren hoo
ger onderwijs naar Christelijke beginselen
genoten, hadden zjj op den leeftijd wanneer
de twjjfel over een menschenkind komt,
de leiding en voorlichting van Christen
professoren gehad en het Woord Gods tot
lakkei bezeten om hun moeilijk pad te be-
■chjjnen, hoevelen zouden, naar den mensch
gesproken, kunnen zijn terecht gebracht,
of afgehouden worden van den weg der
dwaling.
Want het zal toch wel op de Staats
hoogescholen ook alzoo zgn, gelijk men
het, bijvoorbeeld op de Rjjks Hoogere
Burgerscholen zoo telkens kan opmerken,
het zgn niet in de eerste plaats de onder
wijzers die de leerlingen, het zjjn de leer
lingen die elkander bederven.
Men is gegeneerd om als van Christe-
ljjken huize bekend te staan, men schaamt
zich dat men in den Bijbel thuis is; men
tracht zich te houden of men van dit beste
Boek, aan Moeders schoot en in de Chris
telijke school met kinderlijke vreugde en
instemming genoten, niets meer afweet.
De enkeling die zich zgn Bjjbel niet
schaamt, wordt uitgelachen; het is ook
hier de eerste stap die het hem doet, en
de meerderheid doet uit menschenvrees
dien stap in een verkeerde richting.
Daarom zgn wij niet minder dan voor
Christelijk lager onderwijs, ook voor Chris
telijk middelbaar en hooger; en zijn wjj
dankbaar dat wij hebben een Vrije Uni
versiteit niet alleen om haar gereformeer
den grondslag, maar ook om de afzonder
lijke, de afgezonderde opvoeding die daar
het deel onzer jongelingen mag zgn.
De wetenschap is één organisch geheel,
met de theologie als moeder aller weten
schappen.
Er moet wezen eene hoogeschool waar
zoowel het natuurkundig als het theolo
gisch, het rechtsgeleerd zoowel als het
litterarisch onderwijs gereformeerd is. Niet
het eene Darwinistisch, en het andere
Christelijk.
Van dis tweeheid, van die gedeeldheid
verwachten wij een ongelukkigen uitslag.
Wg kunnen niet bewijzen dat het van
het Staatsonderwijs komt. Maar zouden
toch gaarne het Vrjje Onderwijs in de mo
gelijkheid gesteld zien om te bewijzen dat
zgn stelsel beter is; dat het niet van God af,
maar tot God opvoert.
En nu in zake Theologie, Rechtsgeleerd
heid en Letteren de Vrije Universiteit
reeds zulke schoone resultaten leverde,
achten wg den tijd gekomen, dat ook in
de andere vakken gelegenheid geboden
worde om te toonen dat het Hooger On
derwijs naar het richtsnoer van het Woord
Gods iets beters geeft dan het Onderwijs
dat steunt op do beginselen van het on
geloof.
Het ligt nu toeh eenmaal voor de hand
dat er een groot verschil is tussehen een
rots en kruiend oeverzand.
Of aan de Rjjks Universiteiten geen
knappe mannen gekweekt worden?
Niemand die het tegenspreekt.
Maar over 't algemeen worden er
geen karakters gevormd.
Nog dezer dagen schreef mr. Anema,
zelf kweekeling eener Staatsuniversiteit,
in een onzer Christelijke bladenMannen
van karakter, mannen uit één stuk kweekt
men slechts door eene opleiding uit één
stuk aan eene Universiteit die staat op
ééne wereldbeschouwing.
Wilt ge één voorbeeld uit vele, hoe het
gaat aan eene Rijks-Universiteit?
Mr. Anema zegt„De student die op
het college over strafrecht hoort, dat
er geen recht is boven de wet, en
dat het rijden over de kleine steentjes,
volkomen gelijk staat naar zijn kwaliteit
en wezen met een afschuwelijken moord,
en die dan op het college van Rechts-
philosophie hoort bepleiten dat alle recht
zijn oorsprong vindt in de zedelijke we
reldorde, die vóór en over recht en Staat
heerscht en daaraan zijne wijding verleent,
die haalt de schouders op voor alle recht
en gerechtigheid, als hij niet genadiglijk
daarvoor wordt bewaard.".
En nu is het de bedoeling der Regee
ring niet om aan het Staats-Hooger-onder-
wijs te tornen.
Zij wil alleen maar doorvoering van het
beginsel der rechtsgelijkheid voor het Hoo
ger Onderwijs, gelijk dit in 1889 in de wet
is vastgelegd voor het Lager Onderwijs.
Toen is de Bijzondere school als gelijk
gerechtigde naast de Openbare School ge
plaatst, en dit wenschte zij nu ook te doen
met de Vrije Hoogerschool (of scholen)
naast de Rijks-Universiteiten.
Wie dezen eisch der rechtsgelijkheid
billijkt, beaamt niet de klacht van liberale
zijde geuit als zou dat Bijzonder Hooger-
Onderwijs sectariseh zijn, en nog minder
dat het hier een quaestie is van partij.
Dat was 't in 1889 niet, toen mannen
als Rcëll en Gleichman dit beginsel aan
vaardden, en ook in 1902 niet toen een
neutraal-schoolman als nu wijlen de terecht
betreurde Alberda van Ekenstein zich er
voor gewonnen verklaarde.
Met de argumenten waarmee de liberale
partij in de vorige eeuw kwam aandragen
om de alleenheerschappij der lagere school
te verdedigen, kan men, na 't gebeurde in
1889, in 't belang eener alleengerechtigde
Rijks-Hoogeschool niet meer aankomen.
Toch geschiedde dit reeds.
Ons blad is te klein, om de geleerde
vertoogen uit brochures en groote pers,
ook maar aan te halen.
Wij zullen er straks wanneer het
ontwerp in openbare beraadslaging komt,
wel meer van hooren.
Men heeft er al op gewezen dat be
kwame Christelijke mannen, nu reeds, pro
fessor aan de Rijks Hoogeschool kunnen
worden.
Maar op die enkelen bouwe men nu toch
geen redeneering.
In den loop der jaren hebben mannen
als Gratama, De Geer en Domela Nieuwen-
huis, mannen van meerdere ot mindere be
slistheid in de belijdenis van den Christus,
met eere het hoogleeraarsambt bekleed.
Maar werden daarmede de Staats Hooge
scholen goed?
Is de openbare school goed, omdat er aan
enkele verspreide openbare lagere scholen
in den lande nog Christelijk onderwijs ge
geven wordt?
Bovendien, is de machtigste bekoring nu
juist van deze mannen uitgegaan? Of
zijn het juist mannen al3 Buys en Op-
zoomer gewce.-t, die eene wetenschappe
lijke school hebben gesticht, en hunne wijs-
geerige oveituiging in hunne leerliDgeD,
en door de zo in de breede kringen des
volks hebben overgeplant?
Jammer dat men dit reeds toen niet
heeft ingezien.
Nu, na het afsterven dezer wijze, voor
hun doen hoogst bezadigde mannen, zijn
er bij tientallen opgestaan die veel gevaar
lijker stellingen hebben uitgesproken, waar
van het gevolg is dat het socialisme, het
materialisme, driest en grof, aan onze stu
denten, zoo dames als heeren, wordt ver
kondigd, en door dezen onder het volk
wordt verbreid.
De sociaal democratische arbeiderspartij
krijgt met ieder jaar nieuwe aanhangers
uit het meest wetenschappelijke, hoogst
beschaafde deel des volks.
Een gevolg zeer zeker van het stelsel
van Staats Hooger Onderwijs, dat niet deugt.
En ook van de gebleken onmogelijkheid
dat de Wetenschap neutraal zal gedoceerd
en bestudeerd worden.
Wil men dan een wetenschap die der
gelijke resultaten geeft, men geve dan
daarnaast plaats aan de Christelijke weten
schap der Vrije Universiteiten, en late
ze den kamp met gelijke wapenen voeren.
Aan weerszijden hebbe men het geloof
in de innerlijke voortreffelijkheid van dat
onderwijs, waarvan men voorstander is, en
waarmede men het nationaal belang zegt
te bedoelen.
Wij hopen dat het wetsontwerp tot aan
vulling der wet op het Hooger Onderwijs
door de groote meerderheid in beide Kamers
uit dit oogpunt bezien, en aangenomen zal
worden.
17 Juni 1903.
Wanneer de geneesheeren in gebreke
blijven te bewijzen dat ongevaccineerde
kinderen gevaarlijker zijn voor hunne om
geving dan gevaccineerde, dan is 't be
zwaar tegen 't vaccinewetje dat voor een
duizendtal ongevaccineerde kinderen de
schooldeur opent, vervallen.
Maar wanneer dan later eens een pokken
epidemie uitbreekt
Wel, laat dan de ouders beslissen of zjj
hunne kinderen dadelijk zullen doen inenten
of ze tijdelijk van de school verwijderen.
Tegenovervaccineeren (inenten) roepen
wijisoleeren (afzonderen).
Het afzonderingsstelsel levert heel wat
betere uitslagen dan de inenting.
En de Mozaïsche wetgeving leert ons
dat isoleering van zieken geen ongeoor
loofde inbreuk is op de vrijheid.
De Goesche Courant was wel zoo vrien
delijk onze opmerking aan haar adres te
beantwoorden.
Haar antwoord gaat aan een paar mis
vattingen mank, op eene van welke slechts
wij wenschen in te gaan, om verkeerde
gevolgtrekkingen te voorbomen.
Zij heeft uit den slotzin van ons stukske
opgemaakt dat wij in »hooghartige ge
rustheid" zouden gespot hebben met de
macht der liberalen.
De gedachte hieraan is evenwel verre
van ons geweest.
Wij hebben niets anders bedoeld dan te
doen uitkomen dat er naar onze meening
geen liberalen zijn die hunne macht zou
den willen gebruiken om 't door de Qoe
sche Courant gewenschte »tegenwieht" te
verschaffen.
Niet tegen de macht der liberalen, maar
tegen de onzinnige uitnoodiging ging onze
eritiek.
Overigens stappen wij gaarne van deze
quaestie af. Niet om polemiek, slechts om
tegenspraak is het ons te doen, wanneer
wij eens een enkele maal met onze geachte
collega van de Turfkaai van meening moeten
verschillen.
Moge onze »toon" haar daarbij niet al
te zeer vertoornen.
Immers de mensehen zijn zoo spoedig
geneigd te zeggen dat wie boos wordt,
het pleit heeft verloren.
De vereeeniging tot oprichting en
instandhonding van eene christelijke be
waar- en voorbereidingsschool te Middel
burg heeft subsidie aangevraagd uit de
gemeentekas. (Zie ons vorig no.)
En dit verzoek is verklaarbaar.
Deze jeugdige vereeniging toch op kleine
schaal begonnen, ziet zich voor uitgaven
geplaatst, die op dit oogenblik haar eeniger-
mate bezwaren.
Wat toch is het geval
Ten vorigen jare heeft zij hare school ge
opend in een gebouw, haar van de burger
lijke gemeente in huur gegeven. Doch bg'
den voortduur bleek dit gebouw voor een
school ondoelmatig, ja ongeschikt. Het werd
zelfs afgekeurd door de plaatselijke com
missie van toezicht. Er werd op ontruiming
aangedrongen en naar een betere gelegen
heid uitgezien. En dit ia goed ook. De tijd
is gelukkig voorbij, dat de kleinen op de
zoogenaamde bewaarscholen in enge, muffe
kamertjes op elkander gezet, als haringen
in een ton verpakt, in letterlijken zin be
waard werden, nog niet eens voor koude,
tocht en overmatige warmte, maar dan
toch voor ongelukken op straat. „De kin
deren zijn dan toch geborgen," zoo men
zeide.
Gelukkig slaagde genoemde vereeniging
er in een zeer geschikt perceel aan te
koopen, waar zij hare nieuwe stichting zal
doen verrijzen. Het zal ongetwijfeld een
eenvoudig, doch degeljjk gebouw worden,
ingericht naar de eischen van het onder
wijs, in verband met de gezondheidsleer.
Daarbjj staat het in een goede, stille wijk,
de van ouds bekende Bree, in de onmid
dellijke nabijheid van de Balans.
Aan het hoofd van deze inrichting zal
komen te staan een onderwijzeres, de zoo
genaamde „Juffrouw," berekend voor hare
moeilijke taak, om n.l. met medewerking
van hare helpsters de lieve aangroeiende
kinderschare te leiden aan de voeten van
Hem, die ze steeds onder zjjne hoede en
bescherming nam en ze zegende met meer
dan moederljjke teederheid.
Eilieve, zoo zou men vragen, wat wil
de vereeniging tot oprichting en instand
houding van eene christelijke bewaar- en
voorbereidingsschool te Middelburg nog
meer
Daarover een volgende maal.
De Vereeniging »Floralia", welke reeds
dubbel hare sporen verdiende, zal ook dit
jaar weder de gelegenheid aanbieden tot
het aankweeben van planten.
In den loop dezer week moeten deze bij
de bloemisten worden afgehaald.
Ontegenzeggelijk zullen velen ook nu
met beide handen deze gelegenheid aan
grijpen om op een zeer voordeelige manier
in het bezit te komen van een verzameling
planten, waaraan, bij goede behandeling,
later op de Tentoonstelling, bloemenlief
hebbers hun hart kunnen ophalen, afgedacht
nog van het genot, dat zoo menig kweeker
er zelve van heeft.
Mogen ook dit jaar Flora's kinderen in
sierlijkheid en kracht niet behoeven onder
te doen voor hare verwanten van vroegere
jaren en alzoo de Vereeniging bij vernieu
wing voldoening smaken in betrekking tot
de vele opofferingen aan haar loffelijk streven
verbonden.
Dezer dagen trok eene naast elkander
staande beschouwing over het socialisten
congres te Enschedé en over de honderd
zeventiende jaarvergadering van Set Nut
onze aandacht.
Dat maakt nu precies den indruk van
een jong mensch in de vlegeljaren en een
afgeleefden grjjsaard, die zich om beurte
willen doen zien en doen hooren.
De jonge socialisten-club speelde comedie.
Op het tooneel verzoende zich de anarchist
met den socialist, en het publiek applaudis
seerde en zong socialisten-liederen.
De vergrijsde Nutsmannen hoorden de
klachte van hun voorzitter o. i. in deze
woorden»Naar mijne meening praten de
menschen tegenwoordig te veel, terwjjl de
maatschappij behoefte heeft aan mensehen
die doen."
En voorts was slechts achteruitgang te
melden voor Eet Nut, zoowel in ledental
als in geldmiddelen.
Het Nut en het Socialisten-congres, ver
tegenwoordigers van neutraliteit en solida
riteit.
En daartegenover het Christendom met
z|jn geloof en beljjdenis.
Tegenover neutraliteit stelt het Christen
dom zgn geloof in Gods Voorzienigheid.
En tegenover solidariteit zgn geloof aan
de gemeenschap der heiligen.
En alzoo bewandelt de geloovige rechte
en welgebaande wegen.
Dat er tegenwoordig te veel gepraat en
te weinig gedaan wordt, zei de voorzitter
van het Nut, de heer Stork. Dat kan waar
zgn in de kringen van het Nut, waar de
vermakelijke geschiedenis verteld werd van
een Nutslezing waar zoo dikwjjls gegaapt
werd, dat de voorzitter zeggen moest:
„zacht wat mannen, meneer de spreker (of
de lezsr) heeft zóó gedaan." Maar aan de
christelijke partij zal dit verwjjt toch niet
met reden kunnen toegevoegd worden.
Voor veertig jaren opende de weesin
richting te Neerbosch de deur voor veer
tig jaren werd het eerste Zendingsfeest
gehouden.
En stel u voor zoo ge kunt de
ontwikkeling op ieder gebied in het chris
telijk leven en in den christelijken arbeid.
Op het gebied van school en onderwijs,
op het gebied van barmhartigheid en op
wekking, op het gebied van kerk en pers,
op héél het terrein van het leven dat ook
de eeuwige belangen niet uit het oog ver
liest, en dan mogen we, in 't geheel ge
nomen, ieder voor zichzelf beoordeelen
of hij niet meer doen kan deze opmer
king van den voorzitter van het Nut, af
wijzen met de opmerking doe zooals wjj.