NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 106. 1903,
Donderdag 11 Juni.
17e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Zij, die zicli met 1 Juli a. s. op
ous blad abonneeren, ontvangen het
tot dien datum gratis.
Onderzoek Verlofgangers
der Militie te Land.
Hooger Onderwijs.
et,ken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p. 0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De vergadering van aandeelhouders,
van ons blad besloot Vrijdag dat
voortaan geen advertentiën van recht-
streeksche OELD-LOTERIJEN meer
mogen worden opgenomen.
DE ADMINISTRATIE.
Vlissingen, Vrjjdag 12 Juni 10 uren
voorm., voor die te Biggekerke, KoudeJcerke,
Oosten West-Souburg, Ritthem, Vlissingen,
Westkapelle en Zoutelande.
Goes, Zaterdag 13 Juni 9 uren voorm.,
voor die te Baarland, Borsselen, Driewegen
Ellewoutsdijk, 's-Gravenpolder s-Deer Abts-
kerke, 's-Heer Arendskerke, s-Beerenhoek
Eeinkenszand, Boedekenskerke, Nisse, Ou de-
lande, Ovezande en Wolphaartsdijk', en om
1 uur nam., voor die te Goes, Eattendijke
en Kloetinge.
De regeering heeft een wetsvoorstel
ingediend tot herziening van de wet re
gelende het hooger onderwijs.
Die herziening zal niet zijn een geheele
maar een partiëele, dat wil zeggen een
herziening op slechts een paar onderdeelen.
Toch zyn 'tzeer gewichtige wijzigingen
die worden bedoeld.
Zij gelden de regeling van het openbaar
gymnasiaal onderwijsde Polytechnische
schoolen de vrijheid van het Hooger
Onderwijs.
In dat Hooger Onderwijs zijn zoowel
gymnasiums als universiteiten begrepen.
De beide eerstgenoemde wijzigingen
gymnasiums en Delit, vinden algemeen
instemming.
De bedoeling der wijziging in zake de
gymnasiums is deze.
De gecommitteerden die het eindexamen
bijwonen, moeten meer te zeggen hebben.
Thans worden de examens afgenomen
in hun bijzijn, maar dit moot worden »onder
hun toezicht".
Voorts wordt voorgesteld om voortaan
de extraneï (dat zijn de niet-ingeschreven
leerlingen) uit te sluiten van het eindexa
men en naar het examen voor de staats
commissie te verwijzen.
De overgangsexamens worden afgeschaft.
Terwijl eindelijk het onderwijs in het He-
breeuwseh voortaan zal kunnen worden
gegeven door allen die met gunstig gevolg
een kerkelijk examen in die taal hebben
afgelegd en daarop het recht bekwamen
als bedienaar van den godsdienst, of als
godsdienstleeraar op te treden.
Dus niet alleen Joodsche leeraars, maar
ook predikanten en geestelijken.
En nu wat de Polytechnische school
betreft.
De lezer weet dat er te Delft een in
richting is, die van 1864 dateert en be
stemd is ter opleiding van aanstaande
industriëelen of technologen die een grootere
mate van kennis verlangen dan aan de
hoogere burgerschool verkregen kan worden,
bijv. landmeters, taalbeoefenaars, ingeni
eurs, ambtenaren bij rjjks of burgerlijke
ondernemingen, hier of in Indië, enz. Die
inrichting is de Polytechnische (letterlijk
vertaald veelvakken-) school.
Die school nu moet hoogeschool worden.
De aard en de omvang van het technisch
onderwijs eischt ditgelijk het onderwijs
voor den toekomstigen gewonen werkman
lager, dat voor den toekomstigen zelfstan-
?;j07i';rec'6a^en 611 leidenden man het
middelbaar, en dat voor aanstaande weten
schappelijke doorvorschers hooger onder
wijs is. J
w6 nieT0 ho°e;eschool te Delft zal dan
1 oader een curatorium, wordt weten
schappelijk ingericht en krijgt 't recht tot
het verleenen van doctorsgraden.
Al deze wijzigingen vonden in do pers
geen bedenkingen.
Maar nu die, welke de vrijmaking van
het hooger onderwijs bedoelt
De noodzakelijkheid om het hooger on
derwijs vrij te maken, verdient uit anti
revolutionair oogpunt toejuiching.
Artikel 12 van Ons Program zegtZij
(de antir. partij) wil dat de Staat het be
ginsel late varen alsof de overheid geroe
pen zou zijn om van harentwege onderwijs
te doen geven.
Dit geldt ook voor het Hooger Onder
wijs.
Maar de antir. partij voegt er aan toe
»voorzoover ontstentenis van veerkracht bij
de burgerij hiertoe niet noodzaakt".
Daarom leggen wij ons bij het Staats
onderwijs neerdoch juichen toe elke
poging om de vrijmaking ook van het
Hooger Onderwijs te bevorderen.
Deze vrijmaking is geboden door het
belang der wetenschap en door de tweeër
lei tegen elkaar strijdende levensbeschou
wing, welke in onze maatschappij heer-
schende is.
De Wetenschap heeft om. te kunnen
bloeien noodig dat haar geenerlei banden
worden aangelegd. Dat 'zij vrijelijk zich
kunne bewegen naar haar eigen aard, en
door niemand in een bepaalde richting
worde gestuurd of beroofd van de macht
om die richting zelf te bepalen.
De wetenschap staat nooit stil met haar
onderzoek. Zij heeft haar laatste woord
nooit gesproken.
Zelfs wanneer zij op een bepaald tijd
stip de slotsom van haar onderzoek in
een formule heeft vastgelegd, houdt zij
nog de mogelijkheid open dat een nieuwe
school haar resultaten te niet doet en betere
conclusion geeft.
Een officiëele wetenschap is er derhalve
in geen enkel vak.
Slechts zijn er scholen, met verschillende
opvatting van dezelfde zaak, doch niette
min onderling door elkaar erkend als van
gelijken rang en van gelijk wetenschap
pelijk gezag.
Bijvoorbeeld de wetenschappelijke voor
stander der vaccine is eveDgoed genees
kundige als haar bestrijderde beminnaar
van het romeinsch recht is evenzeer jurist
als wie aan het mozaïsch recht de voor
keur geeft.
Deze wetenschappelijke scholen houden
derüalve elk voor zich den roem der weten
schap op. De vooruitgang der wetenschap
staat met haar in onafscheidelijk verband.
De wetenschap wordt door dezen veel-
zijdigen, nooit ophoudenden arbeid ver
kregen, vermeerderd en bevorderd.
Van te voren i3 nooit te zeggen welke
school het ware heeft gevonden. Misschien
één, misschien meerdere, misschien geen
van alle, maar alle een gedeelte er van.
Dit moet op wetenschappelijke wijze blij
ken. Dat wil zeggen de wetenschap zelf,
of wil men hare beoefenaren over de gan-
sche wereld en door alle tijden heen moeten
door studie, toetsing en onderzoek aan de
vorming en afronding der denkbeelden be
hulpzaam zyn, en die vrucht doen rijpen,
welke men dan in betrekkelijken zin de
wetenschap noemt.
Maar indien nu de Staat dezen gang
der wetenschap vooruitloopt, haar onder
zoek ontijdig afbreekt door ééne opvat
ting, welke dan ook, te nemen, en die tot
de wetenschap, tot de officieels, de geijkte
wetenschap te verheffen, door haar een
staatsstempel te geven dat haar met een
zeker aanzien boven hare zusteren bekleedt,
dan verliest de wetenschap daardoor haar
karakter, en wordt iets anders.
Wat de Staat goedkeurt of ijkt, dat doet
hij krachtens zijn gezag, want de Staat
is de sfeer van het gezag, niet van de
wetenschap. En deze van Staatswege ge
ijkte wetenschap dankt haar invloed dus
niet in de eerste plaats aan haar eigen
wetenschappelijk overwicht, maar aan het
Overheidsgezag dat over den inhoud der
wetenschap niets te zeggen heeft, en alleen
voor hare vrijheid moet zorgen.
Alleen uit dit oogpunt nu bezien wij
voorhands de voorgestelde wijzigingen tot
meerdere vrijmaking van het bijzonder
hooger onderwijs.
Drieërlei maatregel wil do Regeering
nemen.
Ten eersteHet recht van diplomeering
der bijzondere gymnasia uitvoeriger te re
gelen dan in het voorstel-Lohman in 1900
is geschied, en het recht op Rijkssubsidie
toe te kennen aan die gymnasia welke aan
bepaalde eischen voldoen.
Ten tweede Instellingen, stichtingen
of vereenigingen moeten het recht hebben
om, onder bepaalde voorwaarden, leerstoelen
bij de bestaande universiteiten op te rich
ten opdat ook voorstanders van andere
dan aan Rijks universiteiten algemeen be
leden beginselen, hunne richting op on
derwijsgebied aan de Rijksuniversiteiten
meer dan thans kunnen doen vertegen
woordigen.
Ten derdeAan een bijzondere uni
versiteit gelijke rechten wat het verleenen
van graden betreft, met de Rijksuniversi
teiten, natuurlijk woei onder zekere waar
borgen. (Jus Promovendi).
Derhalve
lo. Diplomeeringiecht en Rijkssubsidie
voor de bijzondere gymnasiums.
2o. Chr. Leerstoelen aan de Rijks-uni
versiteiten.
3o. Graden verleenen door de Vrije Uni
versiteit (jus promovendi; effectus civilis.)
Dit laatste wil zeggen, dat de titel van
doctor of meester in de rechten aan de
Vrije Universiteit behaald, ook recht zal
geven op het vervullen van de aan die
titels verknochte betrekkingen, o. a. bij de
rechtbank, de balie, het onderwijs, enz.
Ook zonder toelichting der Regeering
zou men weten dat hier 't beginsel der
rechtsgelijkheid tusschen openbaar en bij
zonder onderwijs tot zijn recht komt.
Schoon de vrijheid van het hooger on
derwijs erkennende, legt toch de wetgever
haar groote hinderpalen in den weg.
En die beletselen nu worden door dit
deel van dit wetsontwerp weggenomen.
Hier ligt dan ook het fijne puntje waar
het om gaat en waarop de scherpste pij
len der tegenstanders gericht zijn.
En geen wonder want geljjk in 1889
bij de wet-Mackay, valt bij aanneming van
dit wetsvoorstel, een stuk levensgeschie
denis der oude liberale partij in het water.
Het oud-liberale onderwijs-stelsel en
schoolsysteem, dat reeds in 1889 zulk een
geweldigen duw kreeg, wordt door deze
wijziging in zijn hartader aangetast.
De leer der geijkte Staatswetenschap
wordt er door ter deure verwezen.
Reeds hebben enkele Staatsprofessoren
voor dit opkomend „Sectarisme" gewaar
schuwd.
Q. N. deed het al in Eet Handelsblad,
maar in een stijl die den Leidschen pro
fessor v. d. Vlugt verried, ook al had hij
slechts met een Q. N., dat wil zeggen
Je weet wel wie ik ben zijn opstellen
reeks geteekend.
Doch ook anderen hebben het Regee-
ringsbeginsel met ingenomenheid begroet,
met name de Leidsche hoogleeraar Hol-
werda in een brochure, waarop wij in een
volgend no. terugkomen.
Voorloopig sta hier ons woord van har
telijke sympathie met het pogen der Re
geering om de Wetenschap aan zichzelve
terug te geven.
10 Juni 1903.
Do door ons toegejuichte, bij ons weten
hoogst noodzakelijke ministriëeie maatre
gel tot uitzuivering van sommige hoogere-
bargerschoolbibliotheken wordt door de
IV. Prov. Gron. C'rt. zijdelings gegispt.
Wat zij schrijft over verkeerd systeem,
vaderlijke zorg en autonomie der kringen
boamen wij.
Ook dat do maatregel past in het oude
régime.
Wij meenen echter, zoolang het oude
régime niet is opgeruimd, dat inmiddels
met stuiten van het kwaad waar het te
constateeron valt, niet mag gewacht worden.
Wij achten het openbaar middelbaar
onderwijs veel slechter en gevaarlijker dan
het openbaar lager onderwijs. Om het
systeem, om het niet te controleeren Dar
winisme van sommige leeraren, om de
valscho neutraliteit, om den verkeerden
invloed door leerlingen op elkander uit
geoefend; en ook om *t gevaar der bi
bliotheken.
Het is goed dat de minister daar eens
wat schifting in brengt.
Werken van Van Maurik zijn voor onze jon
gens op 't kantje af. Maar die van Van Eeden
Kleine Johannes bijvoorbeeld en an
dere nieuweren zijn beslist verderfelijk.
Die behooren niet in een bibliotheek waar
van ook onze kinderen mogen gebruik
maken.
Wij zijn ook voor „ontvoogding".
Maar zoolang de voogd zijn functies nog
uitoefent, verkrachte hij zijn geweten niet
door een oog dicht te knijpen voor kwade
insluipselen.
In Patrimonium van 29 Januari 1903
dus nog vóór de spoorwegstaking lezen
wij»Pas nog heeft immers mr. Troelstra
het zelf gezegdBreng een arbeider in
de neutrale vakbeweging, zoo komt hij van
zelf tot de erkenning van den klassenstrijd,
en de sociaal-democraat is geboren."
Hoe spoedig daar de daad het woord ge
volgd heeft
Van «neutrale" vakbeweging weten wij
nu alles af.
De neutraliteit der vakvereeniging is ver
slonden, gelijk de parlementaire geest der
socialisten op 't punt staat door een anderen
geest te worden geabsorbeerd (opgeslorpt).
Nu heeft ook het Algemeen Nederlandsch
Werkliedenverbond zijn zoogenaamde neu
traliteit afgeworpen, en is vrijzinnig-demo
eraat geworden.
Sociaal-democraten, vrijzinnig-democraten,
en in den goeden zin Christen-democraten
komen nu, elk op hun terrein, aan 't werk.
Ook de Zeeuwen moeten meer partij
kiezen.
De zoogenaamde neutrale werkliedenver-
eenigingen hebben op vele plaatsen, het
blijkt bij verkiezingen, hun rose of meer
vuunoode pakje al aan.
Waar blij ven nu (le Christen werklieden ver
eenigingen, die buiten de politiek blijven, en
ziehop Christelijken grondslag organiseeren?
Het is hoog tijd.
De Leerplichtwet.
Op de vergadering van Christelijk Natio
naal is verleden week door den secretaris
rapport uitgebracht over een onderzoek naar
de werking der Leerplichtwet.
Het onderzoek naar de werking van de
Leerplichtwet loopt over 179 scholen.
Op 50 onderging het relatief schoolver
zuim geene veranderingop 90 verminderde
het eenigszinsop 24 was die vermindering
belangrijk terwijl op 15 het kwaad verergerde.
Tengevolge der slappe uitvoering der wet
begon op verscheidene plaatsen allengs de
verbetering weer te verdwijnen.
Het absoluut schoolverzuim kwam in
onze kringen nagenoeg niet voor. Slechts
6 leerlingen werden op de 179 scholen
ambtshalve ingeschreven.
Het te vroeg van school gaan kwam niet
voor op 25 scholen.
De overige 154 houden thans de hoogere
klasse tot aan het einde van den cursus
beter gevuld.
Op 25 scholen was uitbreiding van per
soneel noodig, terwijl ongeveer even zooveel
lokalen moesten worden bijgebouwd; 50
scholen moesten tot eenige vertimmering
overgaan, om aanspraak te hebben op de
vergoeding van lokaliteit.
Het langer en meer geregeld schoolgaan
verhoogde de opbrengst der schoolgelden,
waardoor, in verband met verhoogde sub
sidies, op vele plaatsen tractementsverbete-
ring mogelijk werd, indien althans uitbrei
ding van personeel dit niet verhinderde.
Eenige kleine scholen geraakten door
verplichte aanstelling van een onderwijzer
financieel achteruit.
Op de afwerking van het leerplan had de
wet gunstig gewerkt, maar de arbeid der
hoofden was ontzaglijk uitgebreid. Alge
meen wordt wenschelijk geacht, dat de
wekelijksehe opgave van geoorloofde verzui
men vervallealsmede, dat de berechting
der overtredingen sneller geschiede.
De totaal-indruk was, dat de wet is hard
voor de armen, onnoodig voor de goedge-
zinden en te zacht voor de on willigen.
De sociaal democraten willen maar niet
erkennen dat zij, door te zeggen dat gods
dienst privaat-zaak is, hem ten doode op
schrijven.
Wie onzer daarin met hen mee zou gaan,
zich zon willen doen opnemen in een
neutrale vakvereeniging, gelijk er op den
Partijdag een enkele stem zich daarvoor
scheen te willen verklaren die denke
aan het woord van don socialist Dietgen,
dat dezulken wel hun vrome gemoeds
toestanden kunnen behouden, maar toch in
hun doen en laten de meest volkomen anti
christenen zijn.
Het socialisme loochent niet en belijdt
niet, zei eens de heer Melchers.
Maar door niet te belijden verloochent
het juist.
Wie God in maatschappij en staat niet
erkent, verbant hem. Een God die over een
klein stukje bevel voert, of over alles op
een klein stukje na, is geen God.
Men heeft dezer dagen gezegd dat er
onder de stakers zoovelen waren die hun
onderwijs op Christelijke scholen ontvingen.
Wij zullen het niet tegenspreken. Maar
eilieve, wat wil men, dat de Christelijke
school een bekeeringsfabriek zij Eabricaat
wordt in den hemel niet aangenomen.
Daar wordt alleen ontvangen het door
den mensch onder gebed gestrooide en ver
zorgde zaad, waaraan God den wasdom
heeft willen schenken. Menige zaadkorrel
verstikt, maar ook menige zaadkorrel komt
eerst laat tot ontwikkeling. Is het ondenk
baar Gode zij dank, neendat in het
hart van menigen socialist het gestrooide
zaad nog niet is verstikt, al ligt het onder
doornen en distelen begraven? Menig
christen zal ten opzichte van eerst laat
ontkiemd zaad van treffende ervaringen
kunnen spreken. God kent Zijn tijd. IV. S.
Het vaccinewetjo wordt het aange
nomen zal een einde maken aan de be
spottelijke dwaasheid dat de wet uw kind
leerplicht en vaccineplicht, of wilt ge, leer-
dwang en vaccinedwang oplegt, en tegelijk
er bij bepaalt dat wie zich aan den vac-
cineplieht niet onderwerpt, tevens ook van
den leerplicht af is.
Ik, wet, vorder dat gij leeren zult en u
doen inenten.
Maar ik laat mij niet inenten, o, Dan
behoelt u niet. Ja zelfs ik, wet, ga nog
verder dan behoeft ge zelfs niet te leeren.
Alzoo wie den eenen plicht verwaarloost,
dien geef ik, wet, verlof ook den anderen
plicht te verzaken
Nog eens aan die dwaasheid althans
maakt evengenoemd wetje, gedeeltelijk al
thans, een einde.
De gewoonte onzer vaderen om elkander
«gezondheid" te drinken, elkander «zegen"
toe te klinken, elkander «bescheid" te doen,
werd reeds door Cats aldus gehekeld
«Waartoe een vrient gepraemt met dese
[groote backen,
Die niet alleen de Maegh, maar al de leden
[swacken
Gij toeft hem aan het lijf, maar quest hem
[aan den geest,
Hij quam gelijck een mensch, hij gaat gelijk
[een beest.
