NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 100. 1903
Dinsdag|26 Mei.
17e jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Bij fit iMMtf MarotBijwpil.
VERSCHIJNT
Wed.
S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER AÜVERTENTIËN
Neutraliteit, Organisatie, Solidariteit.
Gemengde Berichten.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p. 0,95,
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Woensdag antirevolutionaire partijdag
te Goes.
Natuurlijk dat Be Zeeuw die bijeenkomst
op hare wijze bij de lezers van ons blad
wenscht in te leiden.
Een partijdag is een wapenschouwing
en een feestdag tegelijk.
In het groote huisgezin, door partijge-
nooten govormd, is weer een zomer en
winter voorbij. Hier en daar viel deze en
gene af en een jongere generatie komt,
tot nu toe steeds versterkt, de gelederen
aanvullen. Hier ontmoet men elkander,
ziet elkaar in het trouwe broederoog en
spreekt of hoort spreken over de belan
gen die ons eigen en dierbaar zijn.
Dat is het geheim vaD den partijdag,
die, zeker om goed# redenen, maar om
voor de bezoekers te betreuren redenon,
dit jaar valt op den moeilijksten tijd. Do
week vóór Pinksteren toch is voor alle
handel en alle bedrijf, de drukste tijd des
jaars. Wie het dan niet druk heeft zal
wel weinig drukte kennen.
Indien het mogelijk was daarmee voortaan
te rekenen, zou vermoedelijk aan velerlei
belangen tegemoet gekomen worden.
Maar dit in 't voorbijgaan. We zouden
op onze manier den partijdag inleiden.
En hoe zullen we dit doen?
Wel eenvoudig door iets te vertellen
van het ontstaan en de ontwikkeling der
antirevolutionaire partij. Eerst gaan we
na, door welken strijd hare geboorte ont
stond, n 1. door den strijd tegen de neu
traliteit, en dan hoe haar ontwikkeling ge
leid werd, gesteund als ze daarbij werd
door twee staven organisatie en solidariteit.
We zullen daarbij wel een en ander
vertellen dat aan velen bekend is, maar
men bedenke dat een jonge, steeds toene
mende partij, telken jare versterkt door
jonge krachten, behoefte heeft aan een
dikwijls, in allerlei vormen, herhalen van
hare geschiedenis, omdat bovenal voor haar
het heden in 't verleden ligt, en de ge
schiedenis haar beste staat van dienst is.
Zoo, en zoo alleen wordt de jeugd gefor
ceerd, en het is aan de jeugdigen onder
ons dat we dit artikel opdragen. Ouden
en wjjzen kunnen het overslaan.
Het was op 't einde der eerste helft van
de negentiende eeuw.
Rustig aan den wand in negen tienden
van onze deftige en burgerwoningen hing de
gravure naar de schilderij van Pieneman,
voorstellende de Prins van Oranje, gewond
bij Quatre Bras, herinnering aan den droe
ven en zorgeiijken Fransehen tijd, waar
over onze ouden nooit uitgesproken raak
ten. En de revolutie van '30, gevolg van
de door politieke belangen in 't leven ge
roepen, samenkoppeling van Noord- en
Zuid-Nederland, welks bewoners meer
middenpuntvliedende dan aantrekkingkracht
vertoonden, leefde voort in aller herinnering.
De schutters werden vergood ook wel
eens, maar dat was niet dikwijls, hunne
heldendaden in twijfel getrokken en de
muiters gehaat.
Toen kwam 1848.
Ge kent toch wel het schoone lied van
l)a Costa
Achttien honderd acht en veertig 1
en de band der Staten sprong,
en de dam werd doorgebroken,
die de omwentelingszee bedwong,
Oorlogoorlog davert de aarde.
Oorlog 1 de oorlog, schier verjaard,
lang door weeën aangekondigd,
thans in vollen dosch herbaard
Onder ging de zon van Juli
in den loeienden orkaan
en daar rezen nieuwe tijden
en een nieuw Euroop brak aan
Verwondert het u dat, na meer dan een
halve eeuw van oorlogen en geruchten van
oorlogen het geestelijk leven kwijnde, en
de akker wel toebereid was om het zaad der
neutraliteit te ontvangen De aandacht was
te midden van zoovele troebelen afgeleid,"
zooal niet verplaatst. En neutraliteit werd
het toongevende modewoord, het denk
beeld dat de hoogste wijsheid en de grootste
voorzichtigheid uitdrukte.
Neutraal zijn dat wil zeggenhoudt,
zoo ge wilt, er eene belijdenis op na, maar
treedt er nooit mee op in 't openbaar, ge
looft zooveel en zoo weinig ge wilt maar
houdt uw geloof voor uw zelf, dan hindert
ge niemand.
Doet zoo in den Staat, in de kerken in
de school, dan zal vrede en aangename
rust heerschen binnen uwe landpalen.
Met dit denkbeeld werd de tweede helft
der negentiende eeuw ingezet, en het zal
wel niemand verwonderen dat klimmend
verzet zich openbaarde, en dat nu, aan
het begin der twintigste eeuw slechts hier
en daar een aarts-conservatief een nagalm
doet hooren van dien ouden dooden en
doodenden levenspsalm.
Hoe toch zou wat leeft niet groeien
Wie toch kan eischen dat men zijn denk
beelden en heilige overtuiging beware voor
zich zelf? Eerst schuchter en onbestemd
kwam het Reveil, de geestelijke opwekking
die het geestelijk leven in de eerste helft
der vorige eeuw bezielde, of wekken tot
getuigen en strijden voor wat den geloo-
vige heilig is, en krachtiger, veelvuldiger
werden de stemmen van verzet, toen de
tweede helft der eeuw aanbrak, en toen
in '57 de schoolwet ook het neutraliteits-
idee in onze wetgeving indroeg, was meteen
de geboorte-acte voor de antirevolutionaire
partij geteekend. Haar vader en leider,
mr. Groen van Prinsterer, bijgestaan door
een klein aantal mannen van naam en in
vloed en een groot aantal uit het Christen
volk begonnen te pleiten, altijd en overal,
tegen de revolutie en vóór het Evangelie,
en als gelijkgezinden elkander te zoeken,
elkander te steunen.
Alzoo ontstond de antirevolutionaire, of
zoo ge wilt christelijk-historische partij.
De eene naam duidt aan wat de partij
niet wil, de andere wat ze wel wil. Anti
revolutionair is de negatieve uitdrukking
van wat door christelijk-historisch positief
wordt uitgedrukt.
Die roepstem, tegen de Revolutie, vóór
het Evangelie, vond, het zal u evenmin
verwonderen, in een land waar vele ge
slachten aan het laatste een open oor
hadden geleend, en slechts één geslacht
aan het eerste, weerklank in hart en huis
van zeer velen, en nu kwam het er op
aan die velen tot elkander te brengen, tot
één doel te doen samenwerken, de ver
spreide krachten te organiseeren in één
woord. En het kwam er tot ontwikkeling
verder op aan, allerwegen de saamhoorig-
heid, de solidariteit te doen gevoelen, alzoo
dat men in Noord en Zuid, in Oost en
West gevoelen zou samen te werken tot
één doel, alzoo dat plaatselijke jaloezie en
persoonlijke veeten, en onderlinge naijver
zouden zwijgen voor de algemeene belangen.
Om de antirevolutionaire partij op die
baan van ontwikkeling te leiden schonk
God ons in den persoon van onzen tegen-
woordigen Minister van binnenlandsche
zaken een uitnemende kracht, en in den
persoon van den Goesehen afgevaardigde
ter Tweede Kamer een parlementair man
van groote scherpzinnigheid en zeldzame
gaven.
Hoofdzakelijk door deze twee mannen
werd de kroon gezet op den arbeid door
mr. Groen van Prinsterer begonnen, en
werd dat logge gevaarte dat men de maat
schappelijke samenleving noemt, in bewe
ging gebracht, voor- en tegenstand ontlokt,
leven en beweging gebracht op een veld
vol doodsbeenderen, organisatie en gevoel
van solidariteit ontwikkeld.
Aan die organisatie en aan dat gevoel
van solidariteit dankt ge den partijdag die
u lieden samenbrengt, daaraan dankt ge
uw meerderheid in Staten en Raden, daar
aan dankt ge uw pers, die wij mogen
'tals een der organen van die pers wel
eens zeggen naar we hopen, spreekt
naar uw hart. Daaraan dankt ge uwe meer
dan 600 scholen, waarvan er voor 50 jaren
geen enkele bestond, en uwe talrijke phi-
lantropische inrichtingen.
Daaraan dankt ge het dat op de erve
der vaderen weder een christelijk stempel
is ingedrukf, een stempel dat door de
spons der neutraliteit dreigde uitgewischt
te worden.
Antirevolutionair is"vergeet het nooit
tegen neutraliteit en vóór solidariteit;
en dankt hare ontwikkeling aan een vaste
en breed e organisatie.
25 Mei 1903.
Etm
Mr. Troelstra schreef in het Volk van
1 Februari
vin ons land, waar handel en verkeer
de hoofdzaak vormen, moeten het de tran
sportarbeiders zjjn, die de kern der arbei
dersbeweging vormen. Zij kunnen, als zij
goed ingericht en georganiseerd zijn, het
kapitalisme in Nederland treffen in zijn
Achilleshiel. Zij kunnen regeering en wet
geving dwingen de eischen der arbeiders
op politiek en economisch gebied te ver
vullen, indien zij slechts zooveel inzicht
hebben, hun krachtige organisatie zoo
noodig dienstbaar te stellen aan de alge
meene beweging."
En in eene rede, dezer dagen te Amster
dam gehouden, verklaarde Mr. T.
»Ik ben tegenstander geworden van de
algemeene werkstaking voor Nederland,
omdat zij in dit land hare kracht voor
namelijk zou moeten zoeken in de tran
sportbedrijven, omdat Nederland een han-
delsland is en omdat een goede werkstakings
organisatie juist op het critieke oogenblik
het verkoer en de verspreiding der volks
couranten noodig heeft om onderling voeling
te onderhouden en de leiders in staat te
stellen saam te komen waar en wanneer
zij willen. Ook heb ik geleerd, dat de
algemeenej [[staking den arbeiders op 't
minst evenveel overlast bezorgt als den
kapitalisten."
Daartoe zegt de Nederlander o. a.
Alzoo, de transportstaking, die op 1
Febr. het middel scheen om »regeering en
wetgeving te dwingen", en daarom boven
alles aanbeveling verdiende, wordt nu ^ls
zóó bedenkelijk beschouwd, dat juist het
feit, dat zjj mede hoofdfactor zou zijn van
een algemeene werkstaking, deze laatste te
meer- verwerpelijk maakt. Wel zijn ze
leerrijk geweest, de jongste weken
«k
Ieder erkent en geeft toe, dat het rechts
besef van het volk kan vervalscht worden
dat het rechtsbewustzijn in het volk op
een dwaalspoor kan geraken.
Er is geen volk, of zijn histerie toont
onwedersprekelijk, dat dit herhaaldelijk
metterdaad het geval was.
Evenals de gezondheid van het volk door
een epidemie kan worden aangetast, staat
hel vast dat ook het zedelijk besef ver
slappen kan, en gelddorst, zinnelijke drift,
drankzucht, geest van oproer, en wat dies
meer zij, een volk zedelijk kan vergiftigen.
En zoo nu ook is het voor geen tegenspraak
vatbaar, dat de gezonde rechtsbegrippen
in een volk door insluiping van valsche
begrippen aangestoken en ernstig krank
kunnen worden.
Nu is dit niets, zoolang men het recht
onder menschen doet rusten op het recht
Gods. Dan toch keert dat vaste recht zich
aanstonds tegen deze vergiftiging van het
rechtsbewustzijn, maakt het weer gezond,
en redt het volk.
Maar plaatst men zich in zulk een geval
op het valsche standpunt, dat thans almeer
als regel wil gelden, en zegt menAls het
rechtsbewustzijn van het volk verandert,
moet in conformiteit daaraan zich ook het
recht van den Staat veranderen, dan
geneest men het kwaad niet, maar voedt
het, dan gaat wat krank is voor normaal
gelden, en wordt opzettelijk het recht
zelf in zijn tegendeel omgezet en ondermijnd.
Wie God vreezen, hebben zich om Gods
wil daartegen te verzetten.
Het recht Gods is heilig, en niemand
die God vreest, mag het heilig recht van
zijn God in den steek laten.
Goes. Zaterdag werd door eenige land
bouwers uit onze omgeving, overeenkomstig
de aankondigiging gedelibereerd over de
oprichting eener coöperatieve kunstmest-
fabriek. De voorzitter de heer Zuidweg
zette uiteen de reden waarom tot deze op
richting moet worden overgegaan. De
kosten worden geraamd op een f 20.000
zij zou een duizend balen per week kunnen
produceeren.
De circulaire van Landbouw en Veeteelt
is gericht aan 52 vereenigingen, slechts
zes hebben niets van zich laten hooren
30 verklaarden zich bereid direct toe te
tredeD, anderen behielden zich eene be
slissing voor.
Bijna al de vereenigingen uit Beveland
willen meedoen, een uit Zeeuwsch Vlaande-
ren's W. D., een paar uit Walcheren, een uit
Tholen, en een uit Zeeuwsch Vlaanderen O.D.
Daarna zette de secretaris, de heer K.
van der Slikke, uiteen hoe, naar het oor
deel van het bestuur, het best kan gewerkt
worden.
Hij besprak achtereenvolgens het syn
dicaat der kunstmestfabrikanten, de zeer
hooge aanbestedingsprijzen in verband met
de bereidingskosten, de bereiding van su-
perphosphaat, de inrichting eener fabriek,
enz. en voorstellen, die naar Landbouw en
Veeteelt meent, den grondslag zullen moeten
vormen van eene eventueele gedachten-
wisseling.
Die voorstellen komen in het kort op het
volgende neer
I. De te stichten fabriek moet, zoo
mogelijk, gelegen zijn aan het water en
aan het spoor ter besparing van vervoer
kosten.
II. Het benoodigde kapitaal wordt bij
eengebracht door de deelnemers, die elk
zooveel aandeelen nemen, als zij kunstmest
meenen noodig te hebben. Voor ieder
aandeel wordt de hoeveelheid bepaald, die
een deelnemer verplicht is jaarlijks van de
fabriek te betrekken. De aandeelen be
dragen minstens f25. (De kosten voorde
inrichting eener fabriek ter productie van
50.000 balen per jaar beloopen 25 a 80.000
gulden berekend naar het gemiddelde van
verstrekte gegevens.)
III. De fabriek dient ingericht te worden
naai het nieuwste systeem, d. w. z. met
inrichting om te malen zonder droogovens.
Ter besparing van arbeidsloohen wordt
zooveel mogelijk van stoomkracht bij de
verschillende werkzaamheden gebruik ge
maakt.
IV. In hoofdzaak wordt de fabriek in
gericht voor de bereiding van superphos-
phaatdie van ammoniak superphosphaat
zal er aan toegevoegd worden. Gemeen
schappelijke aankoop van Chilisalpeter,
zwavelzuur ammoniak en andere meststoffen
in het groot kan mede aan de fabriek ver
bonden worden.
V. Het noodige zwavelzuur zal niet
zelf bereid, doch aangekocht worden. (Hier
voor bestaat ruime gelegenheid.)
VI. Ter uitwinning van een hoog salaris
voor een directeur, zal getracht worden
iemand van voldoende ontwikkeling aan
te stellen, die door een deskundige wordt
opgeleid.
VII. Voor bestrijding van te maken
kosten bij de verdere voorbereiding door
een te benoemen Commissie verbinden de
verschillende vereenigingeD zich haar aan
deel in die kosten bij niet tot standkoming
der fabriek te voldoen.
Al die punten werden door den inleider
breedvoerig besproken en toegelicht. De
geschiktste plaats W3ar de fabriek zou kun
nen gesticht worden, is o. a. te Middel
burg, Vlissingen en Sas van Gent.
Het kapitaal zou men willen vinden door
uitgifte van aandeelen a f 25 elkelk aan
deel geeft recht om een zeker aantal balen
te ontvangen, maar logt ook den plicht
op zooveel balen te nemen.
De betaling van den te leveren kunst
mest zou het rationeelst geschieden indien
de prijs werd berekend naar het gehalte.
Hot benoodigde bedrijfskapitaal zou te
vinden kunnen zijn door het nemen van
hypotheek op de fabriek.
Het personeel van een met stoomkracht
gedreven fabriek zou moeten bestaan uit
een directeur, een machinist, een molenaar
twee opsluiters en vier transporteurs.
Na verdere toelichtingen en besprekin
gen traden 20 afdeelingen toe, welk aan
tal voldoende geacht werd om een com
missie van voorbereiding te benoemen
bestaande uit de heeren
W. Zeeuwsch- Vlaanderen G. A. Vorster
man van Oyen, plaatsverv. G. de Mujjnk
Iholen J. van Gorsel, plaatsverv. L. Tuin
manWolfertsdijk K. van der Slikke, plaatsv
J. LindenberghWalcheren P. Maas, plaatsv
J. PolderdijkNoord-Beveland C. A. Heij
boer, plaatsv. Th. WolseZuid-Beveland D
Lindenbergh en P. v. d. Dries, plaatsverv
F. van Hoorn en J. N. ElenbaasO. Zeeuwsch
Vlaanderen Ch. Born en J. P. Soheele
plaatsvervangers iworden later benoemd.
Men schrijft ons uit het Zuidelijk
deel van Zuid-Beveland Het koude en
natte voorjaar doet zich hier ook zeer ge
voelen. In tegenstelling met andere jaren,
staan de wintervruchten, vooral tarwe zeer
dun, die zal over het algemeen niet zwaar
worden. Er is nog al veel omgeploegd.
Wat gerst en rogge aangaat die zijn ook
veel achter. Koolzaad is er bijna niet en
de karwij is in de laatste dagen flink op
gegroeid en kan best goed worden. Met
de aardappels is het bij sommigen treurig
gesteldvele heeft men moeten ploegen en
bij nog veel andere staan ze te dun. Ze
hebben veel geleden door de natheid, daar
hier in de laatste jaren veel greppels en
slooten toegewerkt zijn zonder draineering,
hebben velen zich zeer te beklagen en
zullen genoodzaakt zyn deze weder open
te leggen. Bij aanhoudenden regen als dit
voorjaar kan men er zich best van over
tuigen. Haver staat flink en belooft goed
en de erwten en paardenboonen zijn ook
met de laatste dagen flink vooruitgegaan.
Vlas staat redelijk, het heeft te veel van
de koude geleden, maar dit kan nog wel
terecht komen, en klavers die hier veel
verbouwd worden staan ook goed, maar
zijn nog kort. De suikerbieten beginnen ook
voor den dag te komen niettegenstaande ze
bij andere jaren vergeleken achterlijk zijn.
Wolfertsdijk. Zaterdag had de knecht
van den smid L. alhier hot ongeluk met
zijn hand tussehen de boormachine te ge
raken, waardoor dit lichaamsdeel zoo ern
stig werd gekwetst, dat geneeskundige
hulp moest worden ingeroepen. Daar onze
geneesheer uit was, werd telegraphisch
dr. Coenen uit Goes ontboden, die een
vinger amputeerde en de andere dicht naaide.
Daarop is hij naar zijn woonplaats in Wal
cheren vertrokken ter genezing.
Bij kon. besluit is benoemd tot dijk
graaf van het waterschap de Dintelpolder
A. Q. Tester te Dinteloord, en tot voorzitter
van het bestuur der waterkeering van het
cal. waterschap Scherpenisse C. M. Kleppe
te Scherpenisse.
Waarde. In de raadsvergadering van
den gemeenteraad jl. Vrijdag onder voor
zitterschap van den heer burgemeester werd
medegedeeld dat aan het Rijk verschuldigd
is voor het innen der opcenten op de grond
belasting dienst 1902 en de personeele be
lasting dienst 1901, f 16.78; en dat de
gemeente dit jaar, krachtens art. 49 der
Wet op het Lager onderwijs eene subsidie
ontvangt groot f375. Tengevolge van de
benoeming van den heer Thorenaar tot
burgemeester is eene vacature ontstaan in
het college van zetters. De voordracht
werd opgemaakt en bestaat uit de heeren
C. Bal en J. Pieper. In het stembureau
voor de aanstaande verkiezing van twee
leden van den gemeenteraad werden be
noemd de heeren Stoutjesdijk en Mol4e
