christelijk-
NIEUWSBLAD
historisch
VOOR ZEELAND
No. 65. 1903.
Dinsdag 3 Maart,
17e Jaargang.
VERSCHIJNT
Wed.
S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Ingezonden Stukken.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VEIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p. 0,95.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DEE FIEMA
EN VAN
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
2 Maart 1903.
Wij achten het noodig hetgeen de mi
nister Kuyper bij de aanbieding van de
drie wetjes in betrekking tot de spoorweg
revolutie in de Tweede-Kamerzitting van
j. 1. Woensdag sprak, alsnog m zijn geheel
(gelijk wij 't Woensdag reeds in hoofdzaak
onder de Telegrammen deden) onzen lezers
voor te leggen.
De Eegeering meent aan een bestaand
verlangen te gemoet te komen door bij
de inbrenging van drie ontwerpen van
wet, die ik de eer had op uw tafel nader
te leggen, een korte mededeeling te voegen.
De stoornis, einde Januari in het spoor
verkeer teweeggebracht, overviel de Eegee
ring geheel onverhoeds. Niet het flauwst
gerucht er van was vooraf tot eenig de
partement doorgedrongen. Geheel onvoor
bereid op verweer, greep deswege de Ee
geering opzettelijk niet op het eigen oogenblik
in; ingrijpen zoolang door ontstentenis van
middelen, doortasten ondenkbaar was, zou
het kwaad verergerd, niet gebeterd hebben.
Toen echter de snelle, zij het dan ook
verre van gewenschte afloop van het eerste
verzet geen ontspanning bracht, en de
overmoed zelfs in sociale en politieke be
dreiging oversloeg, requireerde de bevoegde
autoriteit krijgsvolk, dat er niet was.
Vandaar toen de oproeping van een deel
der militie, noodzakelijk om verdere gru
wel als van Durgerdam te voorkomen, aan
de driestheid ontzag in te boezemen, en
aan de rustige burgers onder alle standen
dat gevoel van zekerheid te hergeven, dat
hun een oogenblik begaf.
Dank zij dien maatregel is de toestand
dan ook feitelijk gebeterd, en lof komt
aan de ingelijfden toe, die èn prompt op
kwamen, èn fier aan elke poging om hen
tot verzaking van plicht en schending van
geweten te verlokken, weerstand boden.
Doch al is zoodoende de storm gaan
liggen, nog niet alle wolken dreven af.
Immers door deze staking zijn leemten in
onze staatsinrichting en in onze wetgeving
aan het licht gekomen, waarin moet wor
den voorzien. Ieder toch weet het nu, omdat
hij het voor oogen zag, hoe zulk een spoor
wegstaking met zoo menige gewone werk
staking den naam ter nauwernood gemeen
heelt. Er zijn tal van werkstakingen die
geen ander karakter dragen dan van eene
oeconomische worsteling tusschen patroons
en werklieden en die oeconomisch moeten
worden beslecht. Maar wat hier plaats
greep was een onbezonnen aanslag op den
hoofdfactor voor de levensbeweging der
maatschappijeen onduldbare belemmering
der Overheid aangedaan in de uitoefening
van haar functioneen opofferen van de
welvaart van heel een volk aan zucht naar
klasse-invloed; een machtsmiddel nu, reeds
geschikt gekeurd voor oefening van poli
tieke dwingelandij.
Tegen dit gevaar nu is drieërlei noodig.
Ten eerste moet onder de steeds beschik
bare hulpmiddelen van den Staat voortaan
een spoorbrigade worden opgenomeD,
die in geval van nood 's Rijks dienst op
de spoorwegen verzekeren kan. Doch dit
is niet genoeg. Er moet in de tweede
plaats in het personeel zeil een andere
geest worden aangekweekt, door aan grieven
die rechtmatig blijken, recht te doen weer
varen. Te dien einde zal een Staats
commissie met enquête-bevoegdheid, de
rechtspositie en de dienstvoorwaarden van het
personeel hebben te onderzoeken en voor
stellen moeten ontwerpen, om voor nu en
voor de toekomst aan het personeel vast
heid van postitie onder 's Eijks bescherming
te verzekeren.
Een onderzoek te noodzakelijker, waar
in de derde plaats niet langer mag worden
uitgesteld om wat misdadig is, dan ook
misdrijf in ons recht te heetenen zulks
zoowel om de persoonlijke vrijheid
op het arbeidsveld met betere waar
borgen te omringen, als om vast te
stellen, dat er naast de openbare
ambten diensten ten behoeve van de
publieke zaak te verrichten zijn, waar
bij niet elke plichtverzaking door de
Overheid straffeloos kan worden ge
duld.
Voor elk dezer drie maatregelen is de
medewerking der Kamer vereischt. De
Eegeering doet ter verkrijging daarvan een
ernstig beroep op den steun van alle partijen
in de Staten-Generaal, die de wettige huis
orde in den Staat gehandhaafd willen zien.
Eeactie wil hier niemandop de her
vorming van onze sociale toestanden blijft
èn Eegeering èn Kamer onveranderlijk aan
sturen, maar het schip van Staat mag niet
met ons gedoog en geënterd worden. In hst
welbegrepen belang van alle partijen moet
het wettig gezag onverzwakt worden ge
handhaafd.
ï<Wij voegen hier alleen aan toe dat dit
woord grooten indruk maakte op de leden
der Kamer en onder j het Nederlandsche
volk een zucht van verlichting heeft ge
wekt, wijl men voelde dat het gezag weer
is op zijn plaats, en de Eegeering met kloek
beleid dit gezag zal handhaven. .i -
Wij houden ons overtuigd dat handha
ving van het gezag en vastheid van positie van
't spoorwegpersoneel metterdaad kunnen en
In een driestar in ons vorig no. verge
leken wij naar aanleiding van het laffe
terugkrabbelen van Ter Laan en v. d.
Goes deze heeren met hazen.
De zetter maakte er bazen van.
Wij hebben bedoeld heldenhazen.
Nu deze hazen hun triomf vieren, is
't maar kwaad voor de letterlijke hazen
de langooren op vier pooten.
Men hoort, vooral in Friesland, waar de
rijksveldwachters de gebouwen en bruggen
der spoorlijnen bewaken moeten, dat de
stroopers er alle nachten, ja ook zelfs bij
dag op uitgaan, om de haasjes te ver
schalken. Natuurlijk trekken zij vooral
naar de zoogenaamde „heerenjachten", waar
het wild ruim is. Dat er heel wat ge
vangen wordt is te begrijpen. Alles gaat
met strikken. Een der stroopers vertelde
in een herberg, dat hij een dezer nachten
16 hazen gevangen had en dus ruim f 20
had verdiend.
Waar die hazen blij ven Och, de stroo
pers weten, naar leid der dagbladberichten,
heel goed, wie onder de burgerij ook wel
een gestroopt haasje lust, dat altijd goed-
kooper is dan in den jachttijd. Bij avond
wordt langoor gebrachtde prijs is thans
gemiddeld een daalder, met goeden omzet.
Onoprecht geschreeuw.
Dat revolutie en despotisme broertje en
zusje zijn, evenzeer als gezag en vrijheid,
is meermalen aangetoond.
Merkwaardig is dit weer gebleken in de
beruchte rede van den heer v. d. Goes op
Maandagavond jl.
Te midden van zijn revolutionaire uit
latingen zeide deze spreker o.a., dat de
typografen van het Handelsblad moesten
weigeren dit orgaan te drukken. De man,
die het aan de vrijheid, waaronder hij in
de ^kapitalistische" maatschappij leeft, te
danken heeft dat hij zijn giftige theorieën
aan de Amsterdamsche universiteit mag
verkondigen, en die op de meeting van
Maandagavond, rekenend op de skapitalis-
tische" vrijheidsliefde, het vrije woord
misbruikte tot de grens der strafwet,
schaamde zich niet een aanslag te doen op
de vrijheid van drukpers en zich te ver
kneukelen bij de gedachte, dat geen andere
couranten zouden kunnen gedrukt worden
dan waarin hij en zijn partijgangers aan
het woord zijn.
Een heerlijk voorproefje van den soc.-
dem. heilsstaat 1
En deze despootjes, die, als ze de macht
in handen hebben, den staat tot één groote
dwanginriehting zullen maken, schreeuwen
moord en brand, nu het huidig staatsge
zag zijn doodeenvoudigen plicht nakomt
tot handhaving der orde.
Dat geschreeuw wordt dan aangeheven
in naam der »vrijheid".
Hoe onoprecht 1 /Be Ned./
Het Christelijk Schoolblad ^van'j. 1. Vrij
dag kwam ons^ verrassend ^en verblijdend
hieuws brengen.
Dat blad brengt ons een staat der chris-
telijk-nationale scholen in Transvaal op 1
Febr. j. 1. en we vinden daarop niet min
der dan 65 scholen.
Door het afdrukken van de plaatsen
waar die scholen gevestigd zijn, willen we
onze lezers en passant een gratis les in de
aardrijkskunde van Transvaal, iets wat we
bekennen het nederig ook voor ons zelf
niet overbodig was.
Hier zijn ze:
Brakfontein, Hartebeestfontein, Eietfon-
tein, Villeira, Eoodkopje, Spitskop, Klip
drift, Elandsfontein, Wonderboom, Oost
en Westeinde, Burgersdorpschool, Goede-
hnopschool, Hartebeestspruit, Leouwfontein,
Tweedracht, Onbekend, Kliprivier.
Deze alle zijn te vinden in het district
Pretoria.
En in Lijdenburg wordt opgegeven:
Klipeiland, Eooiklip, Weimershoek, Rood-
klip, Winnaarspoort en Viromdraai.
In het district Eustenburg telt men:
Eustenburg, Elandskraal,Witrand, Water-
kloof, Koedoesfontein, Eietvallei, Eoode-
kopje, Eietfontein, Ehvnosterhoek, Paarde-
kraal en Schoonzicht.
In MiddelburgMiddelburg en in Water
berg: Middelfontein en Kopje-alleen, en in
Potchefstroom Vlakfontein.
Voor Heidelberg de volgende:
Alewijnspoort, Fordsburg, Burgersdorp,
Germeston, Witpoort, Braamfontein en
Elandsfontein
Voor Krugersdorp:
Steenekopje, Witfontein, Eietvlei, Doorn-
kop, Koesterfontein en voor Lichtenburg
de Klipdrift en Uitschot.
Het district Vrijheid heeft slechts ééne
school, die te Vrijheid en in Marico zijn
er twee te Paardeplaats en te Doornrivier.
Dan volgt Zontpansberg met drie scholen,
genaamd Pietersburg, Weltevreden en Louis
Trichardt en eindelijk nog Boschhoek,
Palmiet-fontein, Steenbokfontein en Lind-
leijspoort.
De 65 scholen in valleien, door poorten
en langs fonteinen tellen circa 2200 leer
lingen. Een deel des volks brengt zijn
nationaliteit in veiligheid achter de borst
wering van zijn eigen taal, zegt het blad.
Zoo is het.
Wat de Mausers niet kunnen, zullen de
scholen vermogen, langzamer maar duur
zamer.
Het privaat-onderwijs dat zich, in Trans
vaal gaat ontwikkelen naast het gouver-
nements-onderwijs is een macht nauwelijks
hoog genoeg te schatten.
Als straks bij de toenemende welvaart
van het rijke mijn-land het Hollandsch-
Afiikaansche element zich zelf scholen
bouwt en de gouvernementsscholen onge
bruikt laat, scholen doorwrongen van het
geloof en de zeden van de zuster-scholen
in het oude vaderland, en sprekende haar
spraak, dan zal in vreedzamen strijd taal
en geloof behouden blijven daar waar vrijheid
en recht tijdelijk ondergaan moesten.
Verrassend en verblijdend was de lijst
en hoopgevend niet minder!
(Buiten verantwoordelijkheid der Redactie.)
ia!
Geachte
Mag ik bij vernieuwing een kleine plaats
ruimte vragen in ons blad „De Zeeuw"
om te antwoorden op het schrijven aan
mijn adres gericht door den anoniemen
schrijver „voor recht en organisatie" van
24 Februari j. 1.
Gedachtig aan het spreekwoord, wie
kaatst heeft den bal te wachten had ook
ik wel op iets gerekend wat op tegen
spraak gelijkt, maar zulk een verwarring
van begrippen, en slechte lezing van een
geschreven stuk als hier heb ik maar zel
den gezien. Hoor slechts. Een woord van
dank wordt rnjj no, 1 gebracht voor ge
leverde critiek; no. 2 heb ik waarheden
geschreven; no. 3 vraagt de schrijver ex
cuus voor zijn gedeeltelijke eenzijdigheid';
no. 4 heb ik het zoo best voorgesteld dat
ik de zaak moet aanpakken het wordt aan
mij toevertrouwd, en ten slotte zegt
hij ge hebt feitelijk zoo goed als niets jge-
zegd, dus hoe heb ik het nu waarlijk mijn
waarde Eedaeteur, hier begint het mij een
weinig te schemeren. Watezal ik op Jzulk
geschrijf antwoorden?, Ik meendejtStoch
waarlijk duidelijk genoeg geweest te zijn
om ^begrepen te kunnen worden. Ik zal
evenwel nog trachten met hem tot een
vergelijk te komen. (Misschien dan]r nog
wel bij nadere kennismaking op particu
lier terrein) te meer daar hij zelf zegt ik
ben van eenzijdigheid niet vrij te pleiten.
De tijdrekening dan, geef ik hem de ver
zekering is door mij juist gezegd. Hij
beweert een werktijd van 13 a 14 uur en
dat betwist ik u als geheel onwaar. Ik
neem het hier voor niemand op, voor
boer noch arbeider, doch alleen voor de
waarheid, en deze is dat men hoogstens
ll'/s uur kan rekenen. U wil niet erken
nen de schafttijden die er buiten den mid
dag, 2 maal daags een half uur worden
gegeven en waarvan soms wel eens een
kwartiertje misbruik wordt gemaakt ook.
Ook reken ik wel terdege mee wanneer
zij naar het hooiland moeten den tijd voor
gaan en komen want sommigen moeten
daar wel eens bijna 2 uur voor loopen,
dus rekende ik er dat af dan werkte men
haast geen 8 uur per dag. Zoo wijs is
bijna een kind om dit te begrijpen. Voorts
houdt ge vol een arbeider krijgt geen tijd
om fatsoenlijk te eten. Nu moet ge lo
gisch blijven; ge hebt het bij zonder over
de] schafturen in den hooitijd, is men dan
om 12 uur thuis en heeft *lan tijd tot
ongeveer half 2 en men kan dan niet be
hoorlijk eten en wat rusten, dan denk ik
komt men met 3 uur ook niet klaar. Ik
ik heb gewerkt, u bent stedeling, en die
menschen hebben gewoonlijk wel een
beetje langer werk, maar wij eenvoudige
landbouwers kunnen dit zoo noodig nog
wel in een kwartier wanneer de arbeid
dit vordert, en dan behoeft de schrijver
van recht niet bang te zijn dat onze ar
beiders met leege magen naar het veld
zullen gaan als er maar op tafel is vriend,
maar wij hebben gewoonlijk geen tafel van
zoo- of zooveel couverts, en zijn dan ge
woonlijk ook spoedig klaar. Voorts uw
aangehaald spreekwoord als de eerste
hooihoop is geboren enz. Mijn vriend dit
ziet niet op verlenging geven van schaft-
of etenstijd, maar dagteekent van ouden
datum om dat van Mei tot Juli de dagen
op zijn langst zijn, en men toen nog tot
zonsondergang werkte hetwelk men toch
niet meer doet is dit half uur middagtijd
er bij gepakt, doch houdt dan ook op
wanneer de dagen gaan korten. Gaat nu
uw redeneering op dan kan een arbeider,
(maar zegt dan ook maar elke boer die
aan durft pakken) 2 maanden van de 12
een beetje tijd krijgen om te eten, hier
aan kan ik toch wel merken dat ge in de
stad woont en kunt ge dit verder wel ge
rust aan ons overlaten. Het beneden loon
werken heb ik in mijn schrijven voldoende
gebrandmerkt, lees slechts beter. Er zijn
wanverhoudingen ook in dezen, maar nog
heel wat slechter dan hier, ik heb ten
minste wel eens gehoord, dat men in
sommige streken ik heb wel eens hooren
noemen het eiland Tholen, voor tarwe-
snijden betaalt f 5 min of meer, bij ons
veelal f9 tot f 10, gerst f3 en bij ons ge
middeld f5 en zoo zou er omtrent het
daggeldwerk ook nog wel wat te zeggen
zijn waarbij Walcheren nog niet behoeft
achter te staan.
Zij durven niet bedanken omdat zjj niet
vereenigt zijn. U stelt hier juist de prak
tijk van het socialisme, dank u, ik hoop
van harte dat hier niemand naar u luistert,
voorts ben ik bang voor organisatie, eilieve
waar leest ge dat (in mijn schrijven)? Ik
heb Amsterdam wel genoemd als slecht
voorbeeld maar voorts heb ik gezegd bij
onderdrukking is verzet plichtmatig en
tevens organiseert u en laat Patrimonium
zich uitbreiden van plaats tot plaats en
van stad tot dorp, dus vlak het tegendeel.
Maar oppositie kweeken is het heb ik ge
zegd, waar men onrust zaait waar thans
nog vrede heerscht. Uw beweren is verder
de boeren kweeken door hun handelingen
S. D. Maar ik vrees dat ge door uw on
besuisd schrijven bezig zijt er heel wat
in de armen van het socialisme te drijven,
hier althans mist het bij minkundigen de
uitwerking niet, misschien zit dit in uw
jeugdige onbedachtzaamheid die u tot
ijverzucht aanspoort, maar er is ook een
ijveren zonder verstand, en hierin vrees
ik voor u, en zult ge mede de* verantwoor
delijkheid dragen of zit ge achter de scher
men te blazen of ik de Zuider Kerdbode
heb gelezen Ja, en goed ook. En ben
het ook volkomen eens met de beschouwing
van Dr. Wagenaar wat betreft het recht
tot organisatie, alleen maar niet met zijn
laatsten regel„Organisatie, en dan onder
leiding van de Predikanten". Die hebben
buiten dezen arbeid genoeg in hun ge
meenten, kunnen wij hiervoor best missen.
Welzeker heb ge gezegd, dat de arbeiders
maar veeltijds 80 cent verdienen, of krijgen
ge maakt slechts een kleine uitzondering
van f 6. Lees slechts uw schrijven van
7 dezer, en het is niet de viaag wat ge
bedoelt, maar wat ge schrijft, heel veel
zou over het verschil van Icon nog te
zeggen zijn, maar dit kan bij mogelijke
organisatie beter onderling besproken wor
den dan dat men hierover redekavelt
met een jongeling uit de stad, die ook
nog wil beweren dat er genoeg arbeiders
zijn die van 's morgens half 5 of 5 uur
op de hofstede moesten zijn voor de stallen,
ik heb mij op dit punt ook zoo diep mo
gelijk ingedacht en kon er op heel de
gemeente bij ons nauwelijks 5 vinden die
dit werk te doen hebben, waar is die
groote hoeveelheid van den „Vriend van
Kecht?" Er moet verandering komen of
er komen botsingen, zegt ge, ik geloof dit
ook maar dan veel meer door uw onder
Christelijken naam, en zoogenaamd A.-E.
vlag varende opstokerij, dan door het zooge
naamde onrecht van mogelijk enkele boeren,
en hetwelk hij stelt op rekening van on
geveer alle, of alles. Echter of uw bevel
zal geschieden betwijfel ik, uw jeugd echter,
geeft heel wat verontschuldigingen, maar
daarom ook was het beter, naar mijn ge
dachte, dat ge eerst eens wat beter indacht,
wat beter rondkeek en onderzocht en dan
nog eens u zeiven afvroegt is het voor mij
wel de tijd om te spreken
Dit is een welgemeende raad dien ik
u geef. Ten slotte nog een welgemeenden
raad aan „den Vriend van Kecht" en alle
schrijvers over deze materie, verknoeit met
het aanhalen van al uw Bijbelteksten, die
veelal geloof ik misplaatst zijn, Uw schrij
ven niet. Het woord van God moet ons
daarvoor te heilig zijn, de waarheid kan
evenwel wel aan het licht komen zonder
te spelen met het heilige hetwelk niet
behoeft.
Ook thans geachte Eedactie mijn har-
telijken dank voor de ruimte mij verschaft
in ons veelgelezen blad.
En bleef ik hoogachtend uw vriend,
J. VADEE.
Serooskerke, 26 Febr. 1903.
(En hiermede sluiten wij de discussies
over deze belangrijke quaestie in ons blad.
Is ooit de noodzakelijkheid van organisatie
beter gebleken? Nu was 't nog maar een
schermen in de lucht, dewijl de eerst--
aanvaller weigert namen te noemen en
aanvankelijk althans, te veel heeft gege
neraliseerd. Maar bij organisatie moet ei
beterschap komen. Patroon en arbeider
komen tot elkaar, wanverhouding en on
recht worden bepaald aangewezen, ontrouv
onwil en onrecht aan weerszijden word(
aangepakt, onwilligen zoo noodig gesig
naleerd, en voorts door onderlinge bespr<
king aan de hand van Gods Woord d
weg gebaand tot betere toestanden. D^-.
