NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 50. 1903
Dinsdag 27 Januari.
17e Jaargang,
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
J. H. Houbaar,
VERSCHIJNT
Wed.
VLISSINGEN.
Eene narede.
S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER AÜVERTENTIËN
LANDBOUW,
Klaver.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p, p. 0,96.
Enkele nummers0,02'.
Voor de vacaturo-Wibaut (hot oonige
R. K. Raadslid op do 17) achtte de Anti
revolutionaire kiesvereeniging het billijk
weer een R. K. eandidaat te stellen. Te
meer nu de liberalen zelfs dien eenigen
zetel aan de R. K. partij wenschen te ont
nemen door candideering van den liberaal
Auer, meenen wij ten krachtigste de can-
didatuur van den R. K. en Antirev. ean
didaat
te moeten steunen.
Alle Antirevolutionairen te Vlissingen
die nog voelen voor recht en billijkheid,
gelieven ep hem te stemmen.
In de Nederlander van 31 December jl.
vinden we een belangwekkend schrijven van
Jhr. Mr. A. P. de Savornin Lohman, dat
we aan het hoofd van ons blad opnemen,
wat gevoeglijk kan, dewijl het als zijnde
onderteekend, meer het karakter draagt van
een persoonlijk woord, dan van een pers
artikel.
's-Gravenhage, 27 December.
In de zitting der Tweede Kamer van 16
December heeft do heer Troelstra, ter onder
steuning zijner bewering dat, ook voor de
bjjzondere scholen, inmenging van den Staat
in de verhouding tusschen het schoolbestuur
en den onderwijzer noodig is, een beroep
gedaan op een rapport van de Vereeniging
van Christelijke Onderwijzers en Onder
wijzeressen in Nederland en de O.-I. be
zittingen uit welk rapport hij eenige zin
sneden voorlas, waaruit zou blijken, dat
die onderwijzers de geldelijke uitkeeringen
van het Rijk wenschten af hankelijk te maken
van de al- of niet aanwezigheid van een
contract tusschen schoolbestuur en onder
wijzers. In dat contract moesten o.a. aan
gegeven worden de redenen die tot ontslag
konden leiden, talsmede het lichaam of de
lichamen, waarop de contractanten zich beroepen
hunnen in geval van verschil. Dat Colleqe,
waarop men %ich wil beroepen, lean oolc tocsen
het College van Gedeputeerde Staten en zelfs
zou hooger beroep op de Koningin toegelaten
kunnen worden?'
Slechts vluchtig het aangehaald rapport
kunnende inzion ik wenschte nog vóór
den Minister te spreken heb ik, terwijl
ik zeer beslist tegen de stelling van den
heer T. ben opgekomen, veiklaard, dat mjj
dat rapport onbekend was, en meenende
dat de onderwijzers een fout hadden be
gaan, heb ik er bijgevoegd dat, indien zjj
dit niet mochten inzien, zjj beter deden
naar het openbaar onderwjjs over te gaan,
want dat zij dan daar thuis behooren, en
niet bjj de vrije school.
Gelukkig is mjj bjj nader onderzoek ge
bleken, dat er geen fout door die onder
wijzers begaan is, en tevens dat op één
punt, overigens van weinig belang, ik mii
vergist heb.
Het rapport was rnjj nl. wè] bekend,
zelfs was ik daarover te voren geraadpleegd
en bjj brief van 21 November 1898 heb
ik met de hoofdstrekking er van, bepaalde
lijk met het punt in quaestie, mjj ver-
eenigd. Op het oogenblik, toen ik sprak,
was mjj dit ontgaan.
Toch hebben de onder wijzers niet, zooals
ik meende, een fout begaan, of laat ik juister
zeggen, bestaat er tusschen hun stollingen
en hetgeen door mij in de Tweede Kamer
gezegd is, niet het geringste verschil.
Hier blijkt opniouw, «qu'il faut jugor
les écrits d'après leur date".
icmn*1 raPP0ld: aangenomen den 5en Juni
1900; maar het was ontworpen den 19en
November 1898 en werd ook in dien
'rt Correspondentieblad der Vereeniging
1899 no I0nderwiiisers en Onderwijzeressen,
tijd aan mjjne beoordeeling ondorworpen.
Destijds nu bestond nog het ongewijzigd
Unierapport.
Dit rapport verschilt zeer veel van het
thans bestaande, omdat het de vrjje school
voor heel do natie beoogde. In dat rapport
verviel do tegenstelling fan bjjzondere en
openbare scholen. Hot vorlangde dat, zelfs
zonder tusschonkomst van schoolcommissies,
aan alle onderwijzers die een zeker aantal
kinderen een jaar lang hadden onderwezen,
hot volle daarvoor verschuldigde loon zou
worden uitbetaald. Daar echter te voorzien
was, dat niet overal het vrjj initiatief zou
werken, zelfs al betaalde het rijk de volle
kosten van een eenvoudig ingerichte lagere
school, werd tevens voorgesteld, dat ook
de gemeentebesturen zoo noodig door tus-
schenkomst van schoolcommissies, in het
onderwjjs zouden mogen voorziendeze
zouden dan evenwel met particuliere school
commissies ge^k staan, en dus die scholen
zóó mogen inrichten als het meest strooide met
den geest van de ouders der schoolgaande hin
deren. M. a. w. ook voor die scholen zou
de eisch der neutraliteit vervallen.
Dit voorstel ging, geljjk later gebleken
is, in de oogen van de anti-revolutionaire
partij veel ie ver; te consequent was het
boginsel der vrjje school daarin op den
voorgrond gesteld. In het gewijzigd Unie
rapport komt dan ook weer de tinanciëele
gelijkstelling van openbare en bjjzondere
scholen op den voorgrond, in plaats van
de vervanging der openbare school dooi
de vrjje.
De ckristeljjke onderwijzers evenwel
waren, vóórdat de politiek 2) zich met de
zaak bemoeid had, het geheel eens met het
oorspronkelijk Unierapport, dat reeds in 1895
door de Unie was aangenomen.
Geheel in den geest van dat rapport nu
deden zjj bovenbedoelde voorstellen tot
wetswijziging. Uit de lezing van het ge-
heele rapport der onderwijzers zalditdag-
holder bljjken. Er zou, volgens dat rapport,
slechts één soort van scholen komen, nl.
de vrije.
Nu kwam ook de rechtspositie der onder
wijzers bij al die scholen ter sprake. Het
geen daaromtrent door de Vereeniging is
voorgesteld, beaam ik ten volle. Ik meen
zelfs, dat het denkbeeld om de rijksbijdrage
afhanhankelijk te maken van de aanwezig
heid van zeker contract het eerst door mij
ter sprake gebracht is. Reeds nu wordt
op het cuakeu van zoodanige contracten door
den Schoolraad aangedrongen eveneens op
het vaststellen der bevoegdheid om te appel-
leeren op een lichaam, buiten het school
bestuur staande. Model-contracten worden
telken jare gepubliceerd, om de aandacht
van besturen en onderwijzers daarop te
vestigen.
Doch welk zal dat lichaam zijn waarop
men appelleeren moet
Had mr. Troelsta zijn citaat niet opeen
verkeerd punt afgebroken, dan zou hij er
nog dit aan toegevoegd hebben«alleen
men kreeg dan de vrijheid om het zoo,
maar ook om het anders te doen, en als die
vrijheid met een behoorlijke rechtspositie
vereenigbaar is, dan verdient dit zeker de
voorkeur".
Natuurlijk kon, waar alle scholen vrij zijn,
het appél ook opgedragen worden aan Ge
deputeerde Staten en de Kroon, maar dit
gold slechts voor die onderwijzers of ouders,
die geen anderen rechter van appél verkozen
dan de ovengenoemde.
Dat de christelijke ouders ooit met zulk
een beroep vrede zouden kunnen hebben,
is te dwaas om van te spreken, maar is
-) Ofschoon wij de inmenging der oppositie
hebben afgekeurd en betreurd, zouden wij de
uitdrukking »dc politiek" in den vicieuzen zin
als door den heer Lohman bedoeld, liefst niet
overnemen.
Onder de «bezwaarden" was ook de heer
Hovy, toch geen man van «de politiek". In-
tusschen geven wij toe - en de feiten beves
tigen het dat het «gewijzigd" Unierapport
de zaak verder van haar oplossing bracht als
het oorspronkelijke, waarmede ook wij het
altijd eens geweest zijn. Red, Zeeuw.)
UITGAVE DER FIRMA
en van
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
ook nimmer door de onderwijzers
beweerd.
Ik veroorloof mij hier nog een kort woord
aan toe te voegen.
Sedert de bekende Groninger motie treden
de sociaal-democraten op als voorvechters
van de vrije school.
Of dit nu een politieke handigheid is wil
ik niet onderzoeken. Alleen wil ik als
mijn gevoelen uitspreken, dat de soc. dem.
op schoolgebied nog steeds staan op het
oud-liberale standpunt.
In schijn is dit anders, omdat zij het
neutraliteits-beginsel losgelaten hebben. Dit
is wel een gewichtig punt, maar ook bij de
liberalen was de eisch der neutraliteit slechts
een gevolg van hun beginselde volksschool
is overheidszaak. Vele liberalen wilden
zelfs wel godsdienstige openbare scholen,
als niemand er bezwaar tegen had.
Doch naar oud-liberaal beginsel is de
volksschool uit haar aard overheidszaak de
vrije school wordt daarnaast geduld.
Een liberaal, Dr. Lohr, bekend strijder
voor de staatsschool, drukte nog onlangs,
schrijvende over het hooger onderwijs, het
liberale beginsel zóó juist uit: «het is al
mooi, dat bij de grondwet aan de malcon
tenten vrijheid geiaien wordt, door eigen
stichtingen, natuurlijk op eigen kosten, aan
hun bezwaren te gemoat te komen. Dat
is een uiterste concessie, die ook ten aanzien
van het lager onderwijs, uiterste concessie
had behooren te blijven."')
Staatsschool regelbijzondere school, met
of zonder subsidie, uitzonderinggeduld,
goedwillig toegestaan door den staat ook
dus, zoo dit doelmatiger is, geboeid of
opgeheven
De vrije schoolmannen daarentegen staan
op het tegenovergestelde standpunt.
Niemand betwist aan rijke ouders hun
kinderen te mogen opvoeden en onderwijzen
naar eigen inzicht.
Niemand betwist de bevoegdheid, scholen
op te richten, die vaD schoolgelden betaan
kunnen.
De minder vermogenden echter kunnen
zich deze weelde niet veroorloven. De
bekostiging van de school kan niet enkel
uit schoolgeld gevonden worden. Samen
werking is noodig. Daartoe verleent de
overheid haar hulp. Zij dwingt de inge
zetenen hun geheele leven door jaarlijks
een weinig te betalen, opdat de ouders, al
zijn ze niet rijk, toch hun kinderen kunnen
doen onderwijzen.
Maar daarom verliezen die minder ge
goeden nog niet hun recht en verplichting,
om, evenals de meer gegoeden, zelf hun
onderwijzer te kiezen.
De overheid mag wel helpenzij mag
zorgen, dat het geld, dat zij geeft, voor
het doel besteed wordtzij heeft ook nog
andere belangen dan uitsluitend die der
ouders eu kinderen in het oog te houden
maar zij mag niet die taak der ouders tegen
hun wil overnemen.
Daarom mag zij nooit, ook al bekostigt
zij de school, de ouders dwingen hun kin
deren toe te vertrouwen aan iemand, dien
zij niet vertrouwen. Zoodra het ontslag
der onderwijzers afhangt van de overheid,
hebben de onderwijzers met deze, niet met
de ouders, te rekenen. De overheid neemt
dan de plaats der ouders in. Dat nu is
juist, hetgeen de voorstanders der vrije
school niet willen.
Zoolang de sociaal-democraten den eisch
volhouden, dat het ontslag der bijzondere
onderwijzers rechtens moet afhangen van
de besiissing der overheid, staan zij vier
kant tegen ons over.
Onzerzijds kan alleen en moet ook ver
langd worden, dat de onderwijzer niet liet
slachtoffer worde van plaatselijk kabaal of
van onverstand. Daarvoor zijn verschillende
middelen te vinden0. a. ook dit, dat het
rijkssubsidie ook aan die onderwijzers, die
voor eigen rekening school houden, worde
3) »N. Rott. Ct." 13 Deg., 2e blad A. bi. 2.
uitgekeerd. Het is dan ook daarom, dat ik
meer dan ooit verlang naar eene volle uit-
keering uit de/ij kskas van een niet te hoog,
maar toch voldoend tractement aan alle on
derwijzers. Eerst dan is rechtszekerheid
ook voor den onderwijzer mogelijk.
Maar moest dit gekocht worden door af
stand van het recht der ouders om zelf,
natuurlijk onder leiding van eigen gekozen
besturen of om missies, hun onderwijzers
te kiezen, dan liever niets
A. F. de Savoumin Loiiman. i~
26 Januari 1903.
Van liberale en vrjjziin /g-democratische
zijde wordt nog al op ons christelijk ka
binet gesmaald.
Laat men aan die zijde toch althans
hierover zijn waardeering niet achterhou
den dat, eerst de minister van financiën,
daarna die van binnenlandsche zaken, een
mooie betrekking hebben bezorgd aan door
de verkiezingen van 1901 uit den tijd ge
raakte liberale Kamerleden.
Zoo toch werd Bouman, met passee
ring van 14 meer gerechtigden, inspecteur
bij de belastingen; en is thans tegen 1
Mei B. H. Heldt benoemd tot agent der
rij ks verzekeringban k.
Er zullen er allicht nog wel meer volgen.
Minister Kuyper is ziek. Hij lijdt aan
oen hevigen aanval van influenza. Deze
ziekte was oorzaak dat bij zijn terugreis
uit Frankrijk moest vorvroogen.
Wij hopen en bidden dat deze staatsman,
na do beproevingen der laatste maanden
en dagen, opgericht en gespaard worde,
en nog menige goede wet en maatregel in
's lands belang helpe voorbereiden.
Onder de Landbouwgewassen die in den
laatsten tijd op den voorgrond zijn getreden
behoort ook de klaver. Zaaide eertijds de
boer maar genoegzaam voor eigen gebruik,
tegenwoordig zijn er die vier a vijf maal
meer zaaien. Kon men vroeger weinig geld
maken van klaverhooi tegenwoordig
is, gemiddeld gerekend, het klaverhooi altijd
prijshoudend. Dat er veel klaver verbouwd
wordt vindt zijn oorzaak 0. a. hierin dat
zjj een vlinderbloemige vrucht is die stik
stof verzamelt, terwijl andere gewassen
haar ontnemenook is zij voor opvolgende
vrucht zeer aan te bevelen, vooral voor
vlasvele vlas verbouwers vragen in de
eerste plaats naar klaverland. Uok is het
zeer aan te bevelen voor erwteD, tarwe en
ook wel voor suikerbieten hoewel bij sui
kerbieten men nog al veeltijds met in
sectenlarven te doen heeft. Dan ten twee
den, daar het braken niet meer in zwang
is, zaaien vele boeren dat land hetwelk
anders bestemd was voor braakland, tegen
woordig met klaver, daar klaver het land
zuivert, en dan weder wat tot zich zelf
is gekomen. Vervolgens is klaver ook een
gewas waarin weinig werkkrachten ver-
eischt worden, en bij de vele werkzaam
heden, en dikwijls gebrek aan werkkrachten
zijn ook vele landbouwers genoodzaakt
klaver te zaaien. Gebeurde vroeger het
maaien enkel met de zeis, tegenwoordig
ziet men vele maaimachines in gebruik,
hoewel velen de voorkeur geven aan de
zeis, maar men kan ook niet op tijd klaar
komen en daardoor zijn velen genoodzaakt
hun toevlucht tot de machine te nemen.
Wel is waar heeft de boer meer klaver
en hooi dan voorheen tot eigen gebruik
noodig door meer paardenfokkerijdaar er
tevens minder kanthooi is (oorzaak de drai
neering waardoor de greppels vervallen)
en geen verbouwing meer van paarden-
boonen zoodat de paarden geen paarden-
boonstroo meer te eten krijgen, deze was
in vroeger dagen een lekkernij, maar toch
is de vraag in onze dagen naar hooi bij
zonder groot, vooral naar Duitschland en
Engeland. Het hooi wordt gewoonlijk ge
perst in pakken van 90 100 K.G. en
verder per schip of waggon verzonden.
Een eerste factor welke mede helpt aan
de opbrengst der klaver is de kunstmest
en vooral superphosphaat. Als men tegen
woordig dit hulpmiddel niet gebruikt dan
heeft men ook geen gewas, hoewel schrijver
dezes niet begrijpen mag als men tegen
woordig geen superphosphaat bij klaver
gebruikt men slecht gewas heeft, en vroe
ger gebruikte men nooit kunstmest, ze be
stond in 't geheel niet en onze ouderen
van dagen herinneren zich zeer goed dat
er toen wel terdege zware klaver bestond,
zoo zwaar zelfs dat er nu geen zwaarder
onder de zei3 valt. Sommigen beweren
wel dit er tegenwoordig te veel klaver
verbouwd wordt, men mag niet te dikwijls
terug komen, tegenwoordig heerscht er een
ziekte onder de klaver, de deskundigen
zijn wel bezig naar de oorzaak te onder
zoeken, maar dit is nog niet opgelost. Men
heeft verschillende soorten van klaver ten
eersten roode klaver, onder deze soorten
worden het meest verbouwd Brabantsche en
Rozendaalsche en ook nog wat Ameri-
kaansche en Keulsche klaver. De beide
laatste soorten zijn niet aan te bevelen.
Het hooi dat van genoemde soort komt wordt
gewoonlijk bruin hooi genoemd.
Dan wordt er tegenwoordig ook veel
Lucerne verbouwd, vooral Lucerne de Pro
vence, hot. hooi daarvan is gewoonlijk veel
duurder en men heeft er niet zooveel van
noodig als van ander hooi, gevolg hiervan
is dat het ook meer gewild is. Maar het
gaat niet zoo gemakkelijk om te telen als
ander hooi. Voor Lucerne moet men zui
veren grond hebben, liefst grond waar bij
voorkeur paardenpeen, mangels of suiker
bieten het vorige jaar hebben gelegen, daar
Lucerne spoedig te kampen krijgt met
gras. Het beste is maar om Lucerne klaver
niet dik maar veel te dik te zaaien en dan
ieder voorjaar maar eens goed te eggen,
daar Lucerne een overblijvende plant is
en dikwijls jaren lang gedijtiets dat an
dere klaver niet doetdeze gedijt ton
hoogste tweo jaar en dan nog zelden ter
wijl Lucerne wel zeven jaar en langer
gedijt, vandaar haar bijnaam van ééuwige
klaver. Is supherphosphaat voor roode
klaver aan te bevelen voor Lucerne is
Chilisalpeter niet te vorsmaden. Heeft men
doorgaans van roode klaver maar twee
sneden, van Lucerne gewoonlijk drie. Van
do Lucorne die in Zeeland verbouwd wordt
is doorgaans de bloem blauw terwijl in de
zandstreken nog al veel klaver met gele bloem
verbouwd wordt,bekend onderden naam van
zand Lucerne. Is roode klaver nog al kies
keurig om goed te groeien, Lucerne let
als ze eenmaal goed vol staat daar minder
op," zoodat in nieuwe polders op zandgrond
en op zwaron drogen kleigrond men overal
soms zwaro Lucerne klaver aantreft.
Dan heeft men vervolgens witte of steen-
klaver, deze wordt veel gebruikt bij den
aanleg van weidon, wordt gaarne door het
vee genuttigd en is tevens bekend als rijk
aan honig voor de bijen.
Dan. heeft men Hopperus klaver ook voor
weilanden aan te bevelen, maar niet te veo
daar zij sterk voortteelt en niet graag gel
nuttigd wordt.
Verder teelt men nog Bastaard- of Zweed-
sche klaver deze wordt zeer aanbevolen
als mengsel in blijvende weilanden.
Verder heeft men nog Incernaatklaver
deze wordt vroeg in 't najaar uitgezaaid
en men kan deze in 't voorjaar vroeg
maaien, zoodat, men daar deze maar één
snede heeft, hot land nog als de klaver er
af is met bruine boonon, mangelwortels
of iets dergelijks kan bezaaien. Deze klavor
moet vroeg gemaaid worden, daar zij anders
door het vee niet graag genuttigd wordt.
En zoo zijn er nog wel andere soorten van
klaver te weinig in gebruik om te behan
delen, maar voor do paarden als veevoeder
en ook wel voor andere dieren is klaver
onmisbaar on zal bij de goede prijzen van
tegenwoordig, de groote vraag ieder jaar
naar hooi en de toename van paarden in
