NIEUWSBLAD
ZEELAND
D. Kolder,
benoofligd
No. 48. 1903
Donderdag 22 Januari,
17e Jaargang.
HISTORISCH
CHRISTELIJK-
ielburg.
enstbode
it en eene Meid
nakcrsknecht
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER AÜVERTENTIËN
Het goed recht der Christelijke
School.
Een brillante schermutseling,
er tegenwoordige, met
endienstbode
oog loon, bij C. J.
Jr., Rilland.
Mei
C. EABERIJ DE
Zilvermagazijn, Goes.
Mei
TT gevraagd,
n, bij
St. Laurens.
DE JAGER,
Arendskerke.
Mei
)OBBELAAR, Oude
L Maart
STURM, Schoen-
re r k e.
TELEGRAAF.
uari.
van Antwerpen
mdag) s'morg.8,u
MDIEÜST.
Middelburg.
n Zeilm. vm. 4,50r,
11,45 nm. 12,30,
f 4,15,5,10, f 5,55
",15, 10,15.
ïemise.
(Markt) vm. 5,20,
50, nm. f 12,35, 1,20,
f5,15, 6,-, 7,-
11,
goederen.
RBOOTDIENST
Huig tV lake
1TDIENST.
aar Vlake vm. 6,—
rden onmiddellijk na
respondeerende trein
>,20.
HENST.
Valsoorden vm. 7,30
iddellijk na aankomst
9,en ,30 n.m.
TDDÏÏNST
ELB. ROTTERDAM.
tri.
tgs en Vrijdags van
Middelburg 7,30
en Zaterdags van
TDEENST
.G en ZÏERIEZER.
iri.
tlijks 's morgens half
2, doch 's Zondags
van Zierikzee 's mor-
;s 1,30. 's Zondags-
„SCHELDE"
Van Rotterdam.
ri.
ins. 20 10,30
roen. 21 11,
ond. 22 11,30
rijd. 23 9.
iter. 24 9,30
)nd. 25 10,
aan. 26 10,30
Lns. 27 10,30
'oen. 28 10,30
ond. 29 10,30
rijd. 30 10,30
iter. 31 10,30
Doortjjd.
nm.3,30 c)
nm.3,55
nm.1,55^)
3,30c)
na het vertrek van
kens, Borsselen en
tr Breskens, Bors-
naar Borsselen en
ingelegd.
>5 van Neuzen naar
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Voor de stemming voor een lid der
Staten op Donderdag 29 Januari a. s.,
tusschen 8 en 5 ure, bevelen wij ten
dringendste aan den candidaat der antire
volutionaire kiesvereenigingen'in het dis
trict Goes, den heer
Burgemeester van Ovezande, Driewegen en
Wisse.
{Slot.)
Ds. v. d. Borg zoide ook:
Er is ook gezegd: „De neutrale school
is een school, die rattenkruid biedt voor
allen godsdienst". Dat zeggen niet wij.
Dat zeggen socialisten. Prof. Rauwenhofï
en Dr. Allard Pierson hebben op het ge
vaarlijke gewezen van de openb. school
voor den godsdienst. En „Het Nieuws van
(ten Dagschreef: „De staatsschool moet
dienen, om de heerschappij der kerkelijke
leerstellingen af te breken". Het kan dan
ook niet anders. De neutrale school kan
niet werkeljjk neutraal zijn. Beginselen
laten zich niet wegdenken. Ieder handelt
uit beginsel, Als ik niet geloof in God,
dan spreek ik dat niet uit met mijne
woorden alleen, maar dan laat ik dat zien
in mijne daden. Omgekeerd is het ook
zoo. Ieder beginsel moet zich uitspreken,
ook dat der openbare onderwijzers, want
we zouden niet graag beweren, dat zij
mannen zonder beginsel zijn.
Wilt ge weten, hoe de buitenlander
over neutraal onderwijs denkt? Hoor, wat
Victor Hugo zegt:
„Men moest de ouders voor de recht
bank slepen, die hunne kinderen naar de
school zenden, waarboven geschreven staat:
„Hier onderwijst men niet in den gods
dienst". Wat is de uitkomst dan ook ge
weest van het onderwijs op de neutrale
school? Waar is de piëteit? Waar de
vroomheidszin? Hoe diep gezonken is
Neerlands volk ook in zedelijk opzicht.
Is er geen verzet gepredikt tegen de mach
ten en overheden? Waarlijk, de openbare
school mag niet roemen, dat ze het Ned.
volk tot zooveel hooger heeft opgereed.
Maar als nu de kerk eons de hand had
gehouden aan het geven van catheehetisch
onderwijs, waartoe haar toch het recht is
verleend, vraagt ge? Voelt ge dan niet
de scherpe tegenstelling? Eén uur onder
was uit Gods Woord en dan zoovele uren
onderwjjs buiten Gods Woord. In de
cathechisatie met gebed beginnen, in de
school uiet. Bij ons maatschappelijk werk
FEUILLETON.
(Slot.)
Tek-tek-tek. Tak-tak-tak-tak-tak. Tek-tek
Zoo knallen de Mauser en Lee Metford
schoten onophoudelijk door. Het duurt
ruim een uur, en de Engelsehen verdedigen
zich knap. Zij houden zich goed en schieten
dat het kraakt. Hunne paarden (prachtige
ingevoerde dieren) worden één voor één
getroffen, want zij zoeken geen schuiling,
stomme, trouwe dieren. De positie der
Engelschen is hopeloos. Toch houden zij
den tegenstand vol, Lafaards zijn zij niet.
Van alle kanten worden zij nu beschoten
en de vuurkring wordt al nauwer om hen
getrokken. Daar "tij zich hardnekkiglijk
verzetten en tot geen overgave komen,
zendt iemand bericht aan kolonel Trichard
om een kanon ook eens het woord te geven.
Een ruiter komt aangevlogen naar de plaats
waar onze kanonnen zoo nutteloos den
mond houden en schreeuwt«Vuur kerels
jullie moet vuur 1 Daar, op die huizen.
De Engelschen zijn erin."
Boem kraak't Is onze eerste
kanonschot. Luitenant De Jager, kolonel
Triehard's rechterhand, verbitterd over
geen gebed, bij arboid, die betrokking
heeft op ons zielelevon, wel.
Of ge opstaat en naar uw werk gaat of
naar de kerk, hebt ge geen zegen van
noode Het natuurlijke en godsdienstige,
zei men wel, moet gescheiden worden.
Wat heeft nu toch godsdienst te maken
met lezen, schrijven, rekenen en aardrijks
kunde Ons antwoord luidtAlles moet
staan onder den regel Gods- Ook ons maat
schappelijk leven moet geheel beheerseht
worden door Gods Woord. Wij verstaan
nu onder de Chr. school eene inrichting,
waar alle vakken worden onderwezen in
de vreeze des Heeren. Ge zult het zien,
als de kinderen op de Chr. school een
leesboek in handen hebben, dan ook het
lezen staat onder de tucht van Gods Woord.
Wailf, ge moogt maar niet alles lozen. En
hebt ge do schrijf voorbeelden der Chr.
school al eens gezien Het zijn teksten
der H. S. of levensregelen door God aan
gewezen en het kind der Chr. school mee
gegeven op zijn levenspad. De behandeling
der Vad. historie en van de geschiedenis
in 't algemeen komt eerst op de Chr. school
tot haar recht gelijk we reeds aantoonden.
Men heeft altijd gezegdHet onderwijs
op de openbare school kan zijn of is weten
schappelijk. Neen, wij zijn eerst weten
schappelijk. Wij verstaaau daaronder, dat
we den oorsprong en het doel der dingen
kunnen leeren kennen. Vraagt een leerling
op de openbare school aan zijn onderwijzer
«Van waar de aarde?" dan mag die on
derwijzer niet zeggen«Kind, God heeft
die aarde geschapen." De Chr. onderwijzer
doet zulks wel. De Chr. onderw. kan het
doel der schepping bespreken. Op de
openbare school kan men dit niet. Dat de
geschiedenis is de leiding Gods, mag men
op de openbare school niet zeggen. Dit
komt zelfs uit in eene eenvoudige tijdtafel.
Wilt ge een voorbeeld Toen Frederik
Hendrik 's-Hertogenbosch belegerde, moest
hij feitelijk eerst Wezel in zijn macht heb
ben. Toen Wezel genomen was en de Prins
door een boodschapper hoorde, hoe het
was geschied, zei hij tot dien jongen
«Dit is de vinger Gods." Wat zegt de
tijdtafel der openbare school Wezel door
toeval ingenomen. Wij christenen weten
van geen toeval, daar wij belijden, dat Gods
Voorzienigheid over alle dingen gaat.
Wij kunnen niet nalaten hierbij in te
lasschen hetgeen de heer Rumscheidf, hoofd
eener Christelijke School te 's-Gravenhage
op de voorlaatste jaarvergadering van de
Nederlandsche Zoadagsschoolvereeniging te
dien aanzien gezeg;d heeft. Het staat in
de Christelijke Familiekring van 1902 blad
zijde 197, en meer nog dan in het onder
havig verslag komt er de kenmerkende
het droevig nietsdoen van den morgen, en
waarschijnlijk al te begeerig, om toch einde
lijk een beetje mee te praten loste dat
schot, onder daverend gejuich van de om
standers.
Boos kwam de kolonel, die bezig was
de schermutseling met zijn verrekijker
gade te slaan, naar den luitenant uitroe
pende: „Wacht! Moet niet schieten zonder
mijne orders. Jullie mag van onze men
sehen dooden."
Daarin lag ongetwijfeld ook heel wat
waarheid, maar do menschen waren toen
reeds overspannen over het gebeurde (en
vooral over het niet-gebeurde) van dien
dag, zoo vond er een hevige ruzie tusschen
een veldkornet en den kolonel plaats!
Voor het aangezicht en ten aanhoore van
al de burgers on artilleristen in den om
trek werd er getwist tusschen twee officie
ren. Ja sommigen van de burgers nemen
van tijd tot tijd ook deel er aan. 't Is
een verwarring als die van Babel. Wat
hebben die lui met de zaken van den
kolonel uitstaande? Hoe durven zij zich
in den twist mengen?
Wederom snelt er een ruiter in volle
galop naar de kanonnen. Er moet een kanon
naar het vechtterrein komen, zegt hij. De
burgers krijgen het anders niet klaar van
tegenstelling tusschen de Openbare (neu
trale) en de Christelijke school in uit.
Twee van de groudmotieveu dor Heilige
Schrift zijn zeker de volgende: lo. »Hoo
zoude ik een zoo groot kwaad doen en
zondigen tegen God en 2o. «Schep mij
eon rein hart, o God, en vernieuw in het
binnenste van mij eenen vasten geest
Deze twee grondmotieven tracht de Chris
telijke School uit- ou door te werkon op
elk gebied van weten en kunnen dat onder
haar bereik valt. In do «Geschiodenis"
wijst zij de leidingen Gods aan met het
eigen volk en met andere natiën op het
gebied van Kerk en Staat en Maatschappij.
Gods grootheid, macht en wijsheid doet zij
zien in de «Kennis der Natuur", terwijl
zij in de aanverwante «Aardrijkskunde"
aantoont, hoe de Heer «de plaats bepaald
heeft van ieders woning" en daarbij deze
woning voorziet van al hetgeen het leven
aldaar vereischt. De meest verschillende
levensverhoudingen uit onzo dagen, waarin
de leerling den mensch geplaatst ziet door
de lessen der leesboeken, worden in't licht
der Rijbelverhalen geplaatst, en schoollie
deren van verschillenden aard verlevondigen
de indrukken, door de andere leervakken
verkregen, op dichterlijke en muzikale wijze.
Alle dezo pogingon worden in 't werk
gesteld, om bij iedere gelegenheid en op
velerlei wijze telkens weer aan te toonon,
dat geen enkel mensch en geen volk in
zijn geheol noch tijdelijk noch eeuwig ge
lukkig kan worden zonder het vaste, daar
straks genoemde voornemen van Jozef en
zonder de bede om den Goddelijken steun
bij de uitvoering van dit voornemen uit
den mond van koning David.
Sommigen hebben gemeend zich hierover
vroolijk te moeten maken en spottenderwijs
gevraagdWilt gij dan ook Christelijk
rekenonderwijs geven Eilieve, waarom
dan niet hoewel ik helaas getuigen
moet, dat er tot nu toe nog weinig of niets
aan gedaan is. Het ruime, aantrekkelijke
en geheimzinnige gebied van getal en maat
is toch zeker ook nog wel op iets anders
van toepassing, dan op de leer van 't «hebben
en krijgen". Koopen en verkoopon, winnon
en verliezen, rente trekken en rente betalen,
dat zijn de zaken, waarmede de leerlingen
in de rekenboeken meestal worden bezig
gehouden. Hierdoor begint de jeugd als
van zelf aan deze zaken eene waarde te
hechten, die haar in eene Christelijke levens
beschouwing niet mag worden toegekend.
En toch zijn op het ruimo gebied dor na
tuur en op het veel ruimero der mensche-
lijke levensverhoudingen nog wel verschijn
selen te vinden, waarop maat en getal met
meer vrucht rekenkunstig kunnen toegepast
wordon, dan op de daareven genoomdo
bloot stoffelijke verhoudingen.
avond. Na een kort onderhoud met hem
geeft kolonel Trichard bevel aan luitenant
De Jager, om met een Kruppsnelvuurder
op te rukken. Alles was in orde de paar
den stonden klaar, tuigen en zadels waren
op hun plek, en de jonge artilleristen toonden
dien dag, dat zij hun werk op meesterlijke
wijze verstonden. In eenige minuten was
de affuit de hoogte af en in vollen galop
ging zij voorbij de mijnen in de richting
van de boerenplaats, waar het kogelgefluit
nog onafgebroken voort ging. Een diepe
drift moest men door, en later ging het
buiten den weg over heuvels en door kloven,
maar de uitgelaten luitenant vertraagde
zijn snelle vaart niet, aleer hij bij de plaats
gekomen was, waar hij zijn stuk wilde
stellen.
Do rest behoeft nauwelijks verhaald. De
derde kogel trof het huisje dat links stond,
en do witte vlag kwam voor den dag. De
Engelschen telden 12 gewonden en 4dooden.
Ruim zes maanden later ontmoette ik ko
lonel Möller, die ze dien dag aanvoerde,
te Pretoria.
Hij vroeg mij ernstighoevelen er aan
onzen kant dien namiddag getroffen waren.
Ik antwoordde «twee, zeer licht gewond
eene in den bovenarm, de andere in de
hand. Dat was al!" Noodelooste zeggen,
Het blijkt dus, dat de leerstof der Christe
lijke Volksschool veel ruimer is, als mon
op het eerste gezicht meenon zou, on dat
vooral zijne juiste behandeling en verwer
king naar den oiseh der Christelijke Op
voedkunde alles behalve gemakkelijk is.
Deze veronderstelt bij do onderwijzenden
eene ruime en grondige kennis, eene zekere
snelheid en helderheid van denken en daar
bij vooral een groote onderwijskundige
vaardigheid. Alleen daardoor wordt\het
onder 's Heeren zegen mogelijk, dat het
geheele inwendige leven van .den leerling,
en wel naar alle richtingen en in zijn ge-
heelen omvang, ten slotte beheerseht wordt
door den gedachtenkring van de Bijbelsche
geschiedenis. En dit inwendige leven is
van een vrij ruimen omvang en uit zich
in velerlei richtingen. Het is te verge
lijken bij de «drie maton meels" in de be
kende gelijkenis en hot kost tijd en moeite,
«totdat het geheel gezuurd" is.
Volgen wij nu wederom het verslag
der schoolrede van ds. v. d. Berg.
Gij hebt uwe kinderen laten doopen
Toen hebt ge beloofd die kinderen bree
der te onderwijzen in de dingen van Gods
Koninkrijk, in de vreeze des Heeren. Men
spreekt tegenwoordig zooveel van de rechten
van den mensch. Het kind heeft ook zijne
rechten en dat zijn nu deze rechteD, dat
het zal opgevoed worden in de vreeze
Gods. Bedenkt wel, dat uwe kinderen
Gods eigendom zijn. Ze zijn slechts het
leengoed van uwen leenheer. God is heer
en meester over uw zaad en hij eischt,
dat zijn kind zal onderwezen worden naar
Zijn getuigenis.
In den doop beloofden we, de kinderen
breeder te zullen onderwijzen. We vinden
hier aangewezen, aan wie de roeping der op
voeding is opgelegd en toevertrouwd. Het
is de roeping der ouder3 en niet de zaak
van den Staat of van de Kerk. Wilt ge
het verband welen tusschen Kerk en On
derwijs en tusschen Staat en Onderwijs
Kerk en Staat moeten in stand gehouden
worden door het Onderwijs. De Staat zal
er bij winnen, en krachtiger wordeD, als
de inwoners degelijk onderwezen zijn. De
Staat mag daarom ook wel eeriigen steun
bieden, maar nooit in ééne richting. Hetzij
wij fijnen of groven, dompers of verlichten
genoemd worden, wij zijn voor den Staat
gelijk. De Kerk staat in nog nauwer ver
band. De Kerk heeft den doop aanvaard,
het ja aanvaard. Eene Kerk, die dat ja
niet durft handhaven is niet waardig den
doop te bedienen. De Kerk moet den moed
hebben dat ja, bij den doop afgelegd, te
handhaven, dat is hot verband tusschen
haar en het Onderwijs. Voorts moet er
dat hij mij niet wilde gelooven, en toch is
het do eenvoudige, volle waarheid.
Daar bij den muur van het huisje, dat
door den bom getroffen werd, zag ik voor
de eerste maal een gesneuvelde. Een jon
geling nog baardeloos, lag er op zijn rug
uitgestrekt, onder een kar, waar hij schuiling
had gezocht. Eene bomscherf had ook daar
haar weg tot het hart van den jongen En-
gelschman gevondon. Leeft zijn vader of
zijne moeder nog? Zijn er anderen, die
hem beweenon? Het leven is wreed: de
oorlog is nog wreeder.
Op een kopje dichtbij hoorde ik eenige
honderden burgers een Psalm aanheffen en,
met ontbloote hoofden in den regen staande,
Gode voor de overwinning dankend oen
typisch oorlogstooneel, aan de dagen van
Gustaf Adolf en die van den ouden voor
trekker Carl Cilliers herinnerend.
Daar bij het andere huis vindt er iets
plaats dat ook zeer aandoenlijk is. Een
sterke, welgebouwde boerenvrouw wordt uit
het huis gebracht, doodsbleek en bevend.
Twee krachtige mannen ondersteunen haar,
en verscheidene kinderen volgen haar. Het
zijn de vader en moeder des huizes die met
hun kinderen den heelen middag in dat huis
met eenige soldaten doorbrachten. Het dak
des huizes, was doorboord van Mauserko-
verband zijn tusschen huisgezin en school.
Gij ouders, moet uwe kinderen wennon
aan hetgeen zo op do chr. school leeren.
Als er in het huisgezin niet met eerbied
en ontzag over het ondorwijs van den on
derwijzer gesproken wordt, dan is ook het
onderwijs op de chr. school van nul en
geener waarde. Het leerend gedeelte van
het kinderleven is voor de chr. school, het
opvoedend gedeelte voor de ouders. Maar
een kind kan dat toch alles niet begrijpen?
Ge moet er uw kind aan wennen. Toen
den discipelen de voeten werden gewas-
schen, begrepen ze dit niet. Mochten zo
zich nu aan die voetwassching onttrekken
Do Heere zeideGe zult het na dezen
verstaan. Ouderen van dagen hebben mo
gezegd, dat ze van het in de jeugd ont
vangen onderwijs op de chr. school zulke
rijke vruchten plukten. Als ge me vraagt:
Kan God dan iemand, die op de openbaro
school in verkeerde beginselen is onderwe
zen, niet bekeeren? O, zeker, God blijft
vrij in zijn doen. Gods vrije genade is
sterker dan het neutraal onderwijs. Ons
doel is dan ook niet, als we ons zoo mogen
uitdrukken, om den hemel bevolkt te
krijgen. Ons doel is, God te prijzen hier
reeds op aarde, ons doel is, ons gansche
leven in te richten tot Gods eere. Als go
eene groote plas wilt afwateren, dan is
het u niet precies hetzelfde, waar dat
water heengaat. Go graaft een geul en
leidt het water in de richting naar uwen
wil. Zoo is het ook nu in de opvoeding.
God moet ons de richting aanwijzen. En
Hij heeft ons de richting aangewezen. Het
onderwijs is dus enkel om het leven van
don mensch te leiden naar 's-Heeren wil.
Men zal de jeugd dus leiden naar 's-Heeron
ordinantiën. „Wie de jeugd heeft, heeft
de toekomst", zei Luther. Dat is sterk en
toch waar. Ook de oude Spartanen be
grepen dit. De oude Wormsor zeide: „Leer
der natie, leer het volk van Nederland
zijn doop verstaan en het is gered". Laat
ons niet met het onderwijs spotten. Het
is ernst. Dat begrepen de mannen der
Revolutie, de liberalen, de
Laten ook wij het begrijpen.
2L Januari 1903.
Noord-Brabantsche toestanden. Dr. A.
Ariëns schrijft in De Tijd een reeks artikelen
over «Criminaliteit en Drankmisbruik".
In zijn vierde artikel publiceert hij een
brief, hem in 1900 gezonden door een uit
stekend katholiek uit N.-Br., welke als volgt
luidt
«Ik bon zoo vrij, u een plaatselijke wan
verhouding mee te doelen, die ieder wel
denkend mensch tegen de borst stuit*
De secretaris, tevens ontvanqer dezer ge
meente, vroeg vóór 2 jaren aan den gemeen-
gels, en de gewonden werden in het huis
gedragen en verpleegd. Arme vrouwDat
alles moest zij doorstaan en aankijken. En
dan het bombardement! Geen wonder,
dat zij er als een doode uitzag. Het oor
logsgetij was schijnbaar voorbij de «plaats"
gegaan, maar onverwachts sloegen de stor
men met geweld tegen het woonhuis aan,
een schok veroorzakende, die niet licht dooi
de familie vergeten zal worden. Toen ilc
twee maanden later die plaats weer bezocht,
vond ik er slechts een paar zwarten. Het
huis was gesloten en verlaten. Do eigenaar
woonde op eene nabijgelegene plaats met
zijne vrouw en kinderen. Zeer waarschijn
lijk was de vrouw er niet toe te bewegen,
om naar haar met bloed bevlekt buis terug
te keeren.
De naam van «de plaats" is Adelaïde, en
de eigenaar beroemt zich op den aristocra-
tischen familienaam Maritz, en is stellig
een afstammeling van den fleren voortrekker
Gerrit Maritz, wiens naam bij dien van den
grooten Pieter Retief in Natal's hoofdstad,
Pietermaritzburg, voor eeuwig gevoegd is.
De Engelschen zochten schuiling tegen
de Boeren in het huis van een Maritz
Welk een vreemd gevalWilde de gril
lige godin ons wat humor met de bittere
ironie van dien dag mengen
