NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 31. 1902
Donderdag 11 December.
17e Jaargang.
HISTORISGH
CHRISTELIJK-
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
LANDBOUW,
Stikstof in de Peru-Guano.
Gemengde Berichten.
PRIJS DER AÜVERTENTIËN
ei,ken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
en van
10 December 1902.
Afkeuring. De Haagsche correspon
dent der N. Gron. Ct. doet niet meo aan
den min of meer openlijken lof, in verschil
lende andere liberale organen toegezwaaid
aan dhr. Staalman voor diens scherpen
aanval op het kabinet, met name op den
premier.
Hij zegt ervan:
Ik wensch dan ook te constateeren
en ik doe het met vreugde en met zekeren
trots, dat de rede, waarmeê de heer
Staalman het Kabinet en in 't bizonder den
premier is »te lijf gegaan", een rede, die,
niet enkel aan een figuur in Shakespeare's
drama's, maar meer nog aan een bijbelsehe
figuur, een der aanzittenden aan het laatste
avondmaal herinnerde, bij de liberalen, van
welke fractie ook, geen instemming, geen
sympathie, geen genoegen heeft gewekt.
De heer Staalman heeft er alleen 't voor
beeld en de methode van de socialisten bij
gevelgd, met dit verschil alléén, dat dezen,
als mannen der oppositie, scherp in hun
kritiek mogen zijn en de heer Staalman
het, als Christen, als lid der meerderheid
en als bewonderaar van dr. Kuyper had
behooren na te laten, op deze wijze de
democratische elementen in de antirevolu-
tionnaire gelederen op te hitsen. Ik mag
gaarne een hartig woordik bewonder, ook
in partijgenooten, een kloeke en onomwon
den kritiek, maar een optreden als dat van
den heer Staalman, die de heeren Schaper
en van der Zwaag in 't bestoken der chris
telijke regeering naar de kroon stak,
dat heeft mij gewalgd, bovenal om den
geveinsden toon van eerbied en den schijn
van vertrouwen, waarmeé aan den premier
de grofste hatelijkheden werden toegevoegd.
De gister in Amsterdam III ge fallen
ICamercandidaat IJzerman wordt door „Het
Volk" genoemd „de liberale petroleumbaron,
die tevens het type is van een slokop aan
de staatsruif".
Na 't oordeel van De Nederlander „in
geen geval een sociaal democraat", het
geen ook reeds door De Standaard van 25
Juni 1901 was uiteengezet, nemen wij
uit laatstgenoemd blad nog de onderstaande
opmerkingen over.
Na de onmogelijkheid betoogd te heb
ben voor den antirevolutionair, om een
sociaal democraat te stemmen, gaat het
blad voort:
Gedeeld staan we daarentegen als de vraag
omgekeerd gesteld wordt, en men ons op
roept om tegenover den Sociaal-demokraat
eiken Liberaal of Radicaal te hulp te komen.
Dan toch schijnt het voor sommigen onzer
uitgemaakt, dat dit altoos plicht is, en staan
wij daarentegen de overtuiging voor, dat men,
in den regel, het deze twee partijen zelve
moet laten uitvechten. En zulks wel omdat
wij wenschen te blijven 'de Anti-R evolu
tionaire partij, en ons niet wenschen te
laten oplossen in een groote Anti-S o c i a -
listische partij.
Anti-Revolutionair en Revolutionair vormen
een zuivere principiëele tegenstelling, waarbij
de strijd gaat om het hoog Gezag des Heeren.
Anti-Socialisme en Socialisme vormen een
geheel andere tegenstelling, die geen begin
sel raakt, maar waarbij de strijd gaat om
verwering van het bezit tegen zijn belagers.
In de eerste tegenstelling gaat het om
God en Zijn gezag; in de tweede om het
geld en zijn macht.
En hoe verleidelijk het nu ook zij, om thans
in vele Conservatieven en Liberalen mede
standers in den strijd tegen het Socialisme te
mogen begroeten, onder hun banier scharen
mogen we ons daarom nooit.
De Liberalen zelve zijn er schuld aan, dat
de Sociaal-Democraten er gekomen zijn. Het
zijn hun natuurlijke kinderen.
Gelijk we het nog onlangs uitdruktenHet
zaad van 1789 wast in drie vormen op, al naar
gelang van den bodem waarin het wordt uit
gestrooid.
Uitgestrooid onder de gegoede burgerij,
wast er het Liberalisme uit op.
Uitgestrooid onder de jongere intelligentie,
teelt dit zaad het Radicalisme.
En uitgestrooid onder de arbeidende klasse
doet het de Sociaal-democratie ontluiken,
Eenzelfde giftig zaad, bij het opschieten
drieërlei gewas uitgevend, uitsluitend naar
gelang van de groep waarin het ontkiemt.
Nu gaat onze strijd niet uitsluitend tegen
de drieërlei vrucht, maar principieel tegen
het giftige zaad der booze beginselen.
Ontoerekenbaar. (Naar liet Franseh.)
In het bureau van een rechter van in
structie een geneesheer treedt binnen
De dokter »Wel, mijnheer de rechter,
heeft u mijn rapport over Lougaron gelezen?"
Do rechtei »De moordenaar van drie
herders en twee boerenvrouwen
De dokter «Pardon, maar ik moet pro
testeeren tegen het woord «moordenaar",
'tls een erfelijk belaste".
De rechter«Maar dan toch een gevaarlijk
individu".
De dokter«Gevaarlijk, neen dat is 't
woord niet, hij is ongolukkig, hij is ziek,
zooals ik in mijn rapport
De rechter »Ik heb uw rapport gelezen
en ik heb er mij zeer over verbaasd."
De dokter, voldaaD «Juist, het licht is
voor u opgegaan."
De rechter»U staat met kracht de over
tuiging voor van de onweerstaanbare erfe
lijkheid".
De dokter «Juist, dat is de volle weten
schappelijke waarheid. Wat mon vroeger
misdadigers noemde, die men beleedigde
met den naam moordenaar, zooals deze Lou
garon, dat zijn zieken, niets dan ongeluk
kige zieken. U denkt er toch hoop ik niet
aan, dien ongelukkige te straffen.
De rechter»Neen ik heb hem op vrije
voeten gesteld."
De doktorPrachtig, uitstekend, maar
we moeten meer voor hem doen, we moeten
hem genezen."
De rechter «Ik heb hem al gezogd, dat
hij u maar eens moest opzoeken."
De dokter, verbleekend «Mij
De rechter«Ja is u niet bij uitstek
bevoegd dit geval te behandelen
binnen".
Een deurwaarder treedt binnen, gevolgd
door een zenuwachtige bleeke dionstbode.
Do dokter, verschrikt«Het kamermeisje
van mijn vrouw!''
Het meisje>0 dokter, dokter wat
vreeselijk".
De dokter «Wat is er vreeselijk
Het meisje: «Mevrouw is bijna vermoord".
De dokter: «Waar, door wie?"
Het meisje: «Thuis, die vreeselijk moor
denaar, die Lougaron".
De dokter «Lougaron
Het meisje: «Hoe kuDnen ze zulke vree-
selijke moordenaars toch loslaten? Hij kwam
om u te spreken. Mevrouw sprak even
met hem, toen haalde hij een mes voor den
dag zij kon nog weg komen, maar een
diepe snee
Dedokter: «En is de politie gewaarschuwd?"
Het meisje: «De politie heeft hem juist
vanmorgen losgelaten."
De dokter: »'t Is een schandaal; de man
moet geguillotineerd worde, tweemaal ge
guillotineerd. Ik moot naar huis
De rechter, hem naroepend «Hier dok
ter, uw rapport Centrum.)
s>De blijde wereld.Men leest in een
«Frieschen brief" in De Tijd:
Van socialistische zijde stelt mon hier in
Friesland allo pogingen in het werk om de
geêgemeente aan het verstand te brengen,
of beter gezegd, op de mouw te spelden,
dat «godsdienst en socialisme in hot geheel
"niet vijandig tegenover elkaar staan."
Ter bereiking van dit doel hebben de
socialistische predikanten in onze provincie
zelfs onlangs een socialistisch weekblad in
het leven geroepen, getiteld De Blijde
Wereld, dat onder redactie staat van de
Hervormde predikanten S. K. Bakker, te
Wijnaldum, S. Winkel, te Dronrijp, en J.
A. Bruins, te Knijpe. Dit roode weekblad,
dat de predikanten H. de Haan, te Warga,
A. H. v. d. Hoeve' te Loppersum en M.
v. d. Vegte Jr. te Wolvega, tot medewer
kers heeft, is reeds door Tiet Volk en De
Blok bij het lezend publiek ten zeerste
aangeprezen.
In De Blok rcconcio qq. 30 Oct. jl. werd
dit 0. a. op de volgende wijze gedaan:
«AVij heeten dat blad van harte welkom, al
deuken wij in godsdienstige zaken ook
geheel anders dan de oprichters en al denken
we niet dat hot hun gelukken zal, do
onverschilligheid tegenover het geloof bij de
niet-godsdienstige socialisten weg te nomen".
Hat verschil, waarvan Van der Zwaag in
deze recensie gewaagt, bestaat feitelijk
hierin: Van der Zwaag behoort evenals
Troelstra tot do materialisten, terwijl deze
predikanten onder de pantheïsten gerang
schikt moeten worden. De overweging,
dat evenals het materialisme ook het pan-
theisme d'e voorlooper en wegbereider van
en voor het socialisme is voor welke
stelling deze predikanten als onwraakbare
levonde bewijzen boschouwd moeten worden
zal Van der Zwaag wel bewogen hebben
om De Blijde Wereld in De Blok evon «van
barte welke welkom" toe te roepen als het
weekblad voor nederlandscho vrijdenkers
De Vrije Gedachte de pantheïstische afscheids
rede aan Schiermonnikoog" van den oven
eens socialistischen predikant Dr. Louis
A. Biihler. Een recensie welke 0. i. te
meer de aandacht verdient, omdat ook
daarin geconstateerd wordt dal Biihler
«waarlijk vrijdenker is".! Met de redac
teuren en modewerkers van De Blijde Wereld
zal het wol niet beter gesteld zijn.
„Zoolang de visschen en
vogels leven en zich voeden
als zij tot heden gedaan
hebben, zoolang zal de
Guano blijven, wat zij vroe
ger was."
„Er is nog wel Peru-Guano", zeggen
sommigen, „maar er is niet meer zooveel
stikstof iu, als vroeger."
Inderdaad is er een tijd geweest, dat er
iu Europa Guano-soorten geimporteerd
werden, verre beneden de vroegere soorten
die aan de Peru-Guano haar goeden naam
gegeven hebben. Het was in den tijd,
toen de eerste lagen uitgeput waren en de
regeering van Peru de zaak niet met genoeg
energie behandelde. Maar, toen later de
exploitatie in handen kwam eener Engelsehe
Maatschappij, heeft men nieuwe depots
ontdekt en zoodanige maatregelen genomen,
dat de oude eilanden zich langzamerhand
weer vullen.
Welke reden zou er kunnen bestaan, dat
de tegenwoordige Gr an 0-soorten minder
waardig zijn
De millioeuen en millioonen vogels, die
op de Guano-eilanden vertoeven, voeden
zich met de visschen, die zij uit het water
opduiken. Dat was vroeger zoo toen de
eerste Guano's ontstonden. Dat gaat altijd
op dezelfde wijze voort. De vogels hoopen
hunne uitwerpselen op de eilanden op even
als vroeger zij voeden zich evenals vroeger.
Wat reden bestaat er nu, dat er vroeger
meer stikstof in de Guano zou zijn dan
thans? Daarenboven do feiten bewijzen
het. Al de Guano's, die te Antwerpen voor
de Auglo-Continontale aankomen, worden
tijdens de ontlossing regelmatig scheikun
dig onderzocht. Deze Maatschappij noodigt
daarenboven scheikundigen van verschil
lende oorden uit, om analyses der aange
komen Guano te maken. En wat is de
ervaring Het stikstofgehalte wislelt af
tusschen 8 en 15%, het phosphorzuurge-
halte tussehon 12 en 18% en het procent
Kali is gewoonlijk 2 a 3.
Wanneer er Guano's geïmporteerd worden
met 15% stikstof is er geen reden om te
beweren, dat de tijd der Guano voorbij is.
Middelburg. Wij vermelden reeds de
benoeming van ds. Slotemaker de Bruine
tot directeur der weesinrichting. Hot is
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
niet bekend of ds. de Bruine die zware
taak aanvaarden zal. Zoo ja, velen in
Middelburg zouden het beengaan van deD
ijverigen man betreuren, die een uitge-
breiden werkkring met liefde en last be
arbeidt.
Onze Middelburgsche correspondent
schrijftNiet velen, misschien een honderd,
waaronder enkele dames, hadden den ijzigen
wind en de grimmige koude getrotseerd en
waren opgegaan naar het Schuttershof, waar
onze districts-schoolopziener, de heer J. H.
Blurn spreken zou over de oplossing van
het onderwijs-vraagstuk en het program
van beginselen der antirevolutionaire partij.
Da rijke belezenheid van den Spreker
over zijn ontwerp, de keurige vorm waarin
hij zijne gedachten, improviseorende, kleedde,
en de heldere wijze van voorstellen boeiden
om strijd allen die belangstellende inleven
in dit vraagstuk.
De heer Blum motiveerde eerst de kwestie
over het onderwijs, stelde hierop de nood
zakelijkheid tot oplossing in 't licht, be
toogde vervolgens den eisch door de christen
heid bij die oplossing gesteld, en kwam
daarna tot den weg die leiden kan tot
oplossing.
Naar de meening van den Spreker zal
gezag en vrijheid bij die oplossing beide
tot hun recht komen, indien gelijkgezinde
belanghebbenden zich vormen tot een school
gemeente in iedere burgerlijke gemeente.
Die schoolgemeente wordt bestuurd door
een schoolraad, die in zijn midden éen
gedelegeerde uit de leden van den ge
meenteraad gekozen ziet. De financiën
worden voor zoover noodig door de bur
gerlijke gemeeete verstrekt. Indien gelijk
gezinde ouders 20 schoolgaande kinderen
hebben geeft hun dat recht op een school.
Dat is, naar we meenen, de korte in
houd van het pian door den districts-school
opziener bepleit, en, we herhalen het
gaarne, bepleit op een wijze eh met een
zaakkennis die ons huiveren doet te twijfelen.
En toch, wie denkt in onzen ïndividua-
listischen tijd, nu de splijtzwam, zou mi
nister Van Houten zeggen, alles doordringt,
niet aan de tailooze meeningen, straks tot
beginselen verheven, die een gansch groot
lieir van scholen en schooltjes nu eens
noodig en dan weder overbodig maken zou
Kon men maar een grens stellen, maar
de wet kan slechts algeineene bepalingen
bevatten, en aan de splitsing en schifting,
aan de misbruiken zou o. i. geen einde
zijn. Gezwegen nog van het onbereikbare
in Snanciëalen zin.
De heer Blum gevoelde en sprak ook
uit, dat iu een zoo overrijk gesorteerd
land als het onze, wat meeningen en be
ginselen betreft, de oplossing van de school
kwestie een hoogst moeilijk vraagstuk
heeten mag.
Dat gelooven wij ook, en dat de op
lossing met het stelsel door den heer Blum
bepleit, niet zou gevonden worden is ook
onze meening, (namelijk van den correspon
dent, nog niet van de redactie. Red.).
Goes. Maandagavond vergaderde de
Chr. Volksbond onder voorzitterschap van
den heer J. M. Kakebeeke. Tegenwoordig
behalve het bestuur, de commissie voor
werkverschaffing, de commissie voor het
nazien der rekening, de bode, en de pers,
nog een drietal leden en een belangstel
lende.
De voorzitter heette de aanwezigen wel
kom, en wees bij wijze van weerklank op
het bereids verzonden Jaarverslag op het
heuglijke feit van het tienjarig bestaan
van den bond. Spr. herinnert zich nog
levendig het bezoek van ds. v. Griethuijsen
te zijnent en het gesprek met dezen ge
voerd, waaruit al spoedig voortkwam de
ernentenis dat, evenals in Den Haag en
Middelburg een Ohr. Volksbond recht van
bestaan bad. Van de illusion der jeugd,
toen gekoesterd, heeft Spr. er wel eenige
opgegeven, aan menigen werkelij kheidssteen
heeft de Bond zich gestooten. Toch mag
met genoegen op de tien achter ons lig
gende jaren worden teruggezien. De Bond
heeft nog veel goeds mogen doen. Spr.
hoopt ook het 20- en 25-jarig bestaan van
den Bond als zijn voorzitter te mogen be
leven en dan te mogen constateeren dat
inderdaad de Bond nuttig is geweest.
Namens de Commissie tot het nazien der
rekening brengt de heer A. S. J. Dekker
hulde aan den penningmeester, wiens
nauwlettende zorg en liefde voor de zaak
spreken uit kasboek en verzamelstaten
waarop de commissie niet de minste aan
merking te maken wist. De commissie
heeft ailen lof voor de wijze waarop 't
beheer is gevoerd. Uit de balans blijkt dat
de bond aan bezittingen heeft f2857en
aan schulden f 3501,28de rekening wijst
aan in uitgaaf f3040,77ontvangst f 2639,56
kwaad slot f 401,21.
De heer Dekker merkt, namens de Com
missie, op, als retiex op het woord van
den Voorzitter, dat in zijn tienjarig bestaan
de Bond wel degelijk het bewijs heeft
geleverd van deszelfs onmisbaarheid voor
deze gemeente. Was de vorige winter
slap, deze is streng, er bestaat derhalve
vrees dat meer uitgaven zullen noodig zjjn.
Tegenover een tekort van f 300 staat een
tegoed van meer dan f 1000. Uit de balans
blijkt dat op den Bond nog een schulden
last drukt van ruim f 600. Gewenscht ware
zijne credietwaardigheid niet alleen om de
leden van 't bestuur, maar ook om hare
bezittingen. Wel bedroegen het afgeloopen
jaar de bijdragen f70 meer, doch de daling
der cijfers van ontvangst: f971 en f895 geeft
nog geen reden tot tevredenheid. De con
tribution verminderen. Nu is dit niet een
grief voor 't Bestuur, hetwelk groeten lof
verdient dat het deze vereeniging ter zijde
staat en in het leven doet blijven. De
voorraad biezen en matten komt de Com
missie nog steeds te groot voor, hetgeen
te meer te betreuren is, dewijl deze arbeid
het meest profijtelijk schijnt: er wordt
namelijk f 5 per week in verdiend, en onder
de werklieden zijn nogal jongens.
De heer Dormer zegt als eenig overge
bleven medebestuurder van voor tien jaar
(de oprichters van den Bond waren de
heeren J. M. Kakebeeke, J. Donner, A.
Dekker en W. A. v. Griethuijsen) dat de
voorzitter de resultaten van den arbeid in
zijn openingswoord wel wat onderschat
heeft. Terugziende op al hetgeen verricht
is, zegt Spr. namens 't bestuur den voor
zitter dank voor zijn talentvolle leiding en
zedelijken en finauciëelen steuD, en wenseht
hem geluk met dat kroonjaar van den Bond,
hetwelk door vele moge gevolgd worden
onder dezelfde gewenschte leiding van den
voorzitter. {Applaus).
Do voorzitter dankt voor deze woorden,
doch meent dat een groot deel van dezen
dank toekomt aan den heer Donner die
een krachtig en ijverig bestuurslid bleek.
De voorzitter deelt mede dat 't Bestuur,
iu afwachting van de goedkeuring der le
den, de bezittingen van den Bond ver
meerderd heeft door een aankoop van een
woning met schuurtje achter het werkhuis
tot een bedrag van f 750. De koop was
noodig dewijl de woning den uitweg naar
achter belemmerde.
Nu kan met name het vervoer van bal
ken, enz. langs dien weg gemakkelijk ge
schieden.
Het bestuur stelt voor dien koop goed
te keuren en een hypothecaire leening te
sluiten met le hypotheek groot f750 op
het huisje, en 2e hyp. op het werkhuis.
Het huisje blijft verhuurd, zoodat 4 a 5
procent rente gemaakt wordt. Alzoo wordt
besloten.
De aftredende bestuursleden J. Donner
en M. H. Harinck worden met algemeene
stemmen herkozenterwijl in de Com
missie voor het nazien der rekening door
den voorzitter met goedkeuring van de
vergadering in plaats van den heer A. S.
J. Dekker, aftredend doch niet terstond
herkiesbaar, aangewezen wordt de heer C.
Oranje Lz.
Da voorzitter spreekt een woord van dank
tot de Commissie van Werkverschaffing
voor haar veelzijdigen arbeid ook dit jaar
