No. 129.1902.
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
Donderdag 22 Mei
16e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER AÜVERTENTIËN
Vrijheid van Onderwijs.
Rechtszaken.
Kerknieuws.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
en van
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Slot.
Hieronder volgt het slot van prof.
Fabius' referaat op den Uniedag.
III. Waarom ontbreekt de vrijheid van
onderwijs
Men verwijt ons dat wij onpractischo
droomers zijn.
Wij hebben nog nooit getoond dat onze
beginselen toepasbaar zijn in 't leven,
zeggen de vrijzinnigen.
Onze beginselen niet toepasbaar
Het staat juist andersom. In 1886 heeft
Cort v. d. Linden gezegd: De antirevolu
tionaire partij is de partij van het gezag,
en als zoodanig diep in het verleden ge
worteld.
De reformatorische beginselen van vrij
heid en gezag zijn, al sinds eeuwen, do
an tire volution ai re.
Het geloof heeft de vrijheid gebracht;
en daarentegen de vrijzinnigheid heeft de
geloofsvervolging gebracht.
Nederland heeft de oude vrijheid prijs
gegeven voor het absolutisme en despo
tisme van den staat, dat zich geopenbaard
heeft in Kerk en School, en nu reeds
bezig is in de rechten der ouders te treden.
Grimaux verhaalt dat vóór het uitbre
ken der revolutie in Frankrijk 't onder
wijs vrij en vruphtbaar was. Daarna werd
het geketend aan den Staat en opgeofferd
aan de eenheid van den Staat.
Het is de revolutionaire gedachte: bij
de 'eenheid van den Staat voegt de een
heid van onderwijs. Die leer weerklonk
ook bij ons. Maar niet eenheid, maar
verdeeldheid volgde er uit. Immers juist
aan die poging der eene, openbare school
hebben wij te danken dat de Nederlandsche
natie in partijen verseheurd werd; dat
het onderwijs geworden is een. vuur van
diep ingrijpende beteekenis dat onze beste
krachten verteert. Nog in 1871 noemde
dr. Bronsveld dit een „zonde'', welke hij
den liberalen verweet.
En zulks, terwijl op een desbetreffende
vraag van Groen van Prinsterer aan den
vader der liberale partij Thorbecke
deze in 1853 nog geantwoord had dat het
onderwijs niet is een zaak der regeering.
Maar het zijn niet de liberalen, het zijn
de christenen die ons deze staatsschool
hebben bezorgd. Eerst onder v. d. Brug-
ghen, later onder Van Zuijlen, vielen de
christenen af, straks ook v. Lijnden, ook
dr. Bronsveld.
Neen de openbare school is niet vooral
neen vrijwat meer zegt Groen de
zonde der christenen.
En gelijk Groen klagen moest over den
afval der vrienden, zoo klagen ook zijn
vrienden in onzen tijd over hetzelfde ver
schijnsel.
Oude medestrijders helpen nu krachtig
de oppermacht der vrijzinnigheid bevor
deren, belemmeren de partij in haar stre
ven naar recht en vrijheid, in haar strijd
voor het gezag, met geen ander motief dan
om de Roomsche „macht" te fnuiken.
Men waarschuwt voer de Roomschen,
harder dan men 't ooit tegen de Fransehen
deed; even hard als gold 't de Turken
uit het land te verdrijven.
Neen, het is gelijk Groen eens klaagde:
Nederland is onder een vreemde macht
gekomen, de macht van het vrijzinnig
beginsel, meest door der christenen schuld.
IV. Welke veranderingen zijn noodig om
vrijheid van onderwijs te verkrijgen?
Met vrijheid van onderwijs bedoelen wij
dat niet van overheidswege wordt tegen
gehouden het zich kleuren van de school
naar de richting der ouders. De vrije
school voor heel de natie. Niet zoo iets
als de facultatieve staatsschool. De tegen
stelling ligt niet in de vrije school of de
openbare school, maar in de gemengde
school of de school naar de gezindheid
der ouders. De vraag is: Zal de school
uitgaan van den Staat of van de ouders?
Is zij bestemd om staatsambtenaars te
Jkweeken, dan worde zij geëxploiteerd dooi
den Staat als naast belanghebbende, maar
is zij bestemd om op te voeden voor het
leven dan dient zij van de ouders uit te
gaan. En wanneer nu deze toestand
meer dan de bestaande wenschelijk is, dan
moet hij worden voorbereid. Van den
meest rationeelen weg mag nooit worden
afgeweken.
Wat wij verlangen, ligt in de navol
gende conclusion van het Unierapport.
1. Op de lagere scholen worde, zoo
mogelijk door de Commission, die voor het
beheer der scholen zijn of worden aange
steld, van hen, die niet tot-de onvermogen -
den bekooren, een proportioneel schoolgeld
geheven, naar bij de wet vast te stellen
regelen.
2. De gemeenten worden niet langer be
last met de bekostiging van de lagere school.
3. Door het Rijk worde ten behoeve Fan
de lagere scholen aan de Schoolcommissiën
eene vaste bijdrage uitgekeerd, te berekenen
naar regelen bij de wet vast te stellen,
naar zoodanigen maatstaf, dat de kosten
van eene gewone, eenvoudig ingerichte
lagere school, voor zoover deze niet uit de
schoolgelden te vinden zijn, worden gedekt,
en rekening gehouden wordt met uitbreiding
van leerstof en vermeerdering van het on
derwijzend personeel.
4. De uitkeering van die bijdrage worde,
evenals thans, verbonden aan voorwaarden,
die de inrichting .van het onderwijs vrij
laten en alleen strekken om de besteding
der rijksgelden voor het beoogde doel te
verzekeren.
5. Voor zoover de ingezetenen niet zelve
in hun onderwijs voorzien, treden in hunne
plaats de gemeentebesturen op, met dien
verstande echter dat zij op tijd en wijze,
bij de wet te regelen, het beheer der scholen
overdragen aan plaatselijke Sehooleommis-
siën, te benoemen door de ouders der school
gaande kinderen.
Is dit onuitvoerbaar?
Hierop geven de 700 christelijke scho
len antwoord, die als een net over ons
land zijn verspreid. De vrije school is de
beste waarborg voor het blijvend christe
lijk karakter der school. En zij is moge
lijk zonder wijziging der Grondwet".
Er staat niet in het Unierapport dat de
vrije school neutraal zal zijn. Maar juist
de idee der tegenwoordige openbare school
is moeilijk met de Grondwetvereenigbaar.
Het is de onvergankelijke eere van het
kabinet-Maekay en met name van den
toenmaligen minister Mackay deze idee te
hebben aangedurfd en in de wet van '89
't groote beginsel der rechtsgelijkheid
te hebben doen zegevierenwaardoor van
vrijzinnige zijde zelfs erkend is de onvol
doendheid van het openbaar onderwijs en
de noodzakelijkheid der vrije school.
V. Welke vruchten zijn te wachten van
het systeem der vrije school?
lo. De school zal zich aansluiten bij
het leven, bij do gezindheid der ouders.
Van sociale zijde worden (zelfs in den
Raad van Amsterdam) klachten gehoord
dat de openbare school niet kan opvoeden
en dat de gemeente al het onderwijs moet
ter harte nemen.
Daartegenover stellen wij dat de school
opkomt uit, deel uitmaakt van 't gezin.
De openbare school met hare onderwijzers
(ambtenaren) graaft een klove tusschen de
school en de ouders. Dat is het groote
gevaar van den geheelen ambtenaarsstand
dat de ambtenaar komt te staan tegenover
het publiek; en zich meer verwant ge
voelt aan de gemeente dan aan de ouders.
Ook prof. v. d. Wijck schreef eens: de
samenwerking, de belangstelling zal win
nen als men de school dichter bij de
ouders brengt.
2o. Besparing van kosten. Het overkeids-
onderwijs is duur. Reeds met 't oog op
de jaarwedden der onderwijzers. En de
vrije school werkt goedkooper. Een kind
op de laagste openbare school te Amster
dam kost f 37,45op de Chr. school f 23.
Bij »ons" stelsel zegt Spr. wordt te
Amsterdam 3 ton bespaard.
3o. Dat niet kunstmatig wordt gekweekt
wat zonder hulp van den Staat zou ineen
zakken. Het socialisme is hier te lande
een groote kracht, niet 't meest door de
openbare school. Kunt gij 't goedvinden
dat mede van uw geld door den Staat eene
school wordt in stand gehouden, welke
schade doet aan de godsdienstige opvoe
ding van uw kind En dat nog wel eene
school die uit eigen kracht niet leven kan
4o. Dat het protestantsch karakter der
natie bewaard wordt. Prof. Naher heeft
gezegd dat de openbare school bezig is
dat karakter te ondermijnen. Prof. v. d.
Wijck zegt dat de a. r. door hun vrije
scholen hebben gezorgd dat het levensbe
ginsel der natie niet wordt doodgezwegen.
5o. De ontspanningde vrede die onder
de burgers van hetzelfde land zal komen.
De schoolstrijd heeft zooveel verbittering
gebracht en het kind werd 'tkind van de
rekening.
Gelukkig er is reeds eenige kentering
gekomen. Er zijn nog vrijgezinden onder
de vrijzinnigen. Pynacker Hordijk, Fran
sen v. d. Putte, Naber, Pierson hebben
het goed recht van onzen strijd voor de
vrije school erkend. In een voorloopig
verslag der Eerste Kamer in 1898 is door
liberale leden erkend dat zij in hun ver
zet tegen de vrije school ongelijk hadden
en dat de openbare school door de vrije
school moet vervangen worden.
Professor Bruining uit Groningen heeft
in 1901 in een referaat het onderwijs in
den godsdienst op de openbare school aan
bevolen, en, constateerend dat dit op de
openbare school onmogelijk was, zich ver
klaard voor de vrije school, voor „secte-
scholen".
Goeman Borgesius heelt erkend in zijn
strijd tegen de vrije school te ver gegaan
te zijn.
VI. Hoe is dat stelsel te verkrijgen
Spr. meent door saamwerking van alle
partijen. De vrijzinnige kan tegen het weg
vallen der bekende clausule in artikel 192
geen bezwaar hebben, want zij is op aan
drang van de conservatieven er in gekomen.
Dank zij deze clausule hebben wij op
de openbare school gekregeneerst een
aangelengd Christendom, allengs slapper,
ten laatste overgegaan in de kleur der be
sliste neutraliteit. Dat kanalennet, ont
springend in Den Haag, doorloopt 't gan-
sche land drenkende de natie met dat vocht.
Maar dat moet anders worden en dat kan,
wanneer allen samenwerken.
Met een opwekking om daartoe mede te
werken eindigde de spreker zijn vertoog,
waarvan wij gaarne verklaren, dat verreweg
de overgroote meerderheid het met ge
noegen en stichting zal gehoord en genoten
hebben.
Ons opkomend geslacht moet 't nooit
vergeten dat de tweespalt der Christenen
eu de vrijzinnigheid der zoogenaamd libe
ralen jarenlang hunne vaders en ons be
lemmerd hebben in de stichting van vrije
scholen, waar de naam van den Christus,
den eeuwigen Zone Gods, den redder van
Zondaren geen contrabande is.
En wij danken professor Fabius dat hij,
ons hieraan herinnerend, weer eens uitko
men deed, dat wij nog maar een zeer
gering deel verkregen hebben, van het
geen ons naar recht toekomt.
21 Mei 1902.
Wat 'n congressen en vergaderingen in
den lande op Pinksteren.
In onze provincie de goed geslaagde
Ylissingsche samenkomst der Zeeuwsche
jongelingsvereenigfngen op gereformeerden
grondslag en de Souburgsche mee.ting der
Zeeuwsche geheelonthouders.
En daar buiten
De algemeene Nederlandsche Typografen
bond. De Nederlandsche Bond van Tex
tielarbeiders. De Meubelmakersbond. De
landelijke bond van gemeentewerklieden.
Vredesbijeenkomst. Vereeniging van Gym-
nastiekonderwijzers in Nederland, Volks
onderwijs, Witte Kruis, Groene Kruis.
Alles roept om vereenigen, coüpereeren,
saamhooren.
Alleen onze Bakers en Boerenarbeiders
organiseerden zich niet.
Eerstgenoemden, zegt men, omdat zij 't
te goed, laatstgenoemden wijl zij het te
slecht hebben, om aan een bond te denken.
Toch roepen wij het ook onzen Christen
arbeiders en veldwerkers toe vereenigt u
Er is plaats voor u in Fatrimonium.\ j
Het vloeken in
Onder het opschrift »Een goed voorstel"
schrijft »De Maasbode" (katholiek)
De anti-revolutionaire en Christelijke-
historische partijen hebben de eer van het
voorstel, door aanhangers van hare begin
selen bij de Kamer ingediend, om het
vloeken in den militairen dienst te beteu
gelen.
Dat vloeken van onze jongens door kor
poraals, onderofficieren en helaas ook
officieren, is elk Christen reeds lange jaren
een ergernis geweest.
Waar de vloekers kans loopen voor eeni-
gen tijd in de militaire gevangenis terecht
te komen, zal hun »knoopenleggen« wel
voor fatsoenlijker wijze van bevelgeven
plaats maken.
Gaarne hadden we gezien, dat de voor
stellers een lid der Katholieke Kamerclub
tot medeonderteekening van het amende
ment hadden uitgenoodigd.
Dat desniettegenstaande de Katholieke
afgevaardigden het amendement Idenburg
c. s. als één man zullen steunen, betwij
felen wij geen oogenblik.
Hier heeft de Staat door zijne poenale
sanctie voor de eere van onzen God ook
in het dagelijksch leven op te komen.
In het Engelsche blad Westminister Ga-
zette stond dezer dagen dit versje
»Un Cabinet pour rire"
Ce Cabinet Tory,
Peut-être il faut écrire
Un Cabinet pourri.
Mais Cabinet pour rire,
Ou simplement pourri,
C'est, comme l'Anglais dit,
C'est poor<?a va sans dire.
(Een belachelijk kabinet, dit Torykabinet.
Misschien moet men schrijven een rot
kabinet. Maar hetzij een belachelijk kabinet,
of slechts een rot kabinet, het is toch een
arm kabinet, gelijk de Engeïschman zegt,
dat spreekt van zelf.)
Kantongerecht te Goes.
In do zitting van 20 Mei 1902 zijn ver
oordeeld wegens: leerplichtwet: I. H., J. W.,
J. R., P. de L., te Kortgene, tot f 1 b. s.
1 d. h., C. N., A. M., M. O., te Kortgene,
tot f 2 b. s. 2 d. hopenbare dronkenschap:
J. P. R., te Schore, J. S., te Baarland,
J. v. d. E., te Heinkenszand, A. v. 't W.,
te Middelburg, J. v. B., J. P., te Kortgene,
C. W., te Breda, ieder f 2 b. s. 2 d. h.
dronkenschap hij le herhaling: J. G. v.'tW.,
te 's Heer-Arendskerke, J. N. Gz., te Drie
wegen, tot f 3 b. s. 2 d. h., Ch. L. S,, te
Middelburg, f 5 b. s. 3 d. h.jagen in eens
anders jachtveld z. verg.M. L., te Hansweert,
tot f 3 b. s. 3 d. h.jagen z. acte en verg.
J. de K., te Kortgene, tot 2 X f 3 b. s.
2 X 3 d. h., verb, verkl. geweer bevel
tot uitl. of f 2 b. s. ld. h.; jagen in gesloten
tijd z. consent machtiging en verg.: A. S., te
's Heer-Abtskerke, tot 2 X f 3 b. s. 2 X
3 d. h., verb, verkl. geweer en haas, bevel
uitl. of f 3 en f 1 b. s. 2 en 1 d. h., G.
R., te 's Heer-Arendskerke, tot f 2 X 5
b. s. 2 X 4 d. h. verb, verkl. geweer bevel
uitleveren of f 3 b. s 2 d. h.gogingen
doen om wild te bemachtigen met ivildstrikhen
W. S. Hz., te Ierseke, P. C. K. Lz., te
Ierseke, ieder f 3 b. s. 3 d. h., C. Ch. de
K. Wz., te Ierseke, A. W., te Waarde,
ieder f5 b. s. 4 d. h.; Schelde bevisschenz.
consent te kunnen vertoonen: D. v. d. K.,
P. v. d. M., J. S. Jz., I. S. Jz., te Ierseke,
ieder f 1 b. s. 1 d. h.rapen schelpvisch
voet zeedijken: J. C. v. H., te Goes, 2 X f3
b. s. 2 x 3 d. h.; mosselen vinden in de
schelde binnen 500 M. uit voet zeedijk z.
verg.A. P., te Sas van Gent, f 20 b. s.
10 d. h.met vaartuig niet stoppen bij naderen
sluis kanaal Zuid-Beveland: A. v. B., te
Antwerpen, f 5 b. s. 3 d. h.Schelde bevis-
schen met niet op consent vermeld vaartuig:
F. H., te Clinge, f 3 b. s. 2 d. h.vaartuig
op weg nachts niet verlichten: J. L., te We-
meldinge, f 1 b. s. 1 d. h.in dronkenschap
handelingen verrichten gevaarlijk voor veilig
heid: C. H., te Kattendijke, f 3 b. s. 3d. h.;
nachtrumoer: L. G., te Wolfertsdijk, f 1 b. s.
1 d. h.straatschenderijJ. v. H. Az., te
's Heerenhoek, f2 b. s. 2 d. h., H. J. F.,
te Kortgene, f5 b. s. 3 d. h., M. N., M.
v. Z., te Kapelle, ieder f 3 b. s. 3 d. h.,
J. P., A. v. R., A. P., te Schore, ieder
fl b. s. 1 d. h.; verkoop sterken drank aan
kind beneden 16 jaar: P. v. d. V., te Hans-
weert, f 5 b. s. 3 d. h.zonder verg. sterken
drank in klem verkoopen: P. V., te Hansweert,
f 5 b. s. 3 d. h., P. T., te Hansweert, f 3
b. s. 3 d. h.niet tijdig sluiten sluitboomen
spoorweg, als wachteres: W. C. M. M., te
Rilland tot f 10 b. s. 3 d. k.; onbevoegd
loopen over Spoorweg: J. E., en M. W., te
Krabbendijke, ieder f 0.50 b. s. 1 d. h.;
belemmeren geregelden afloop water in Zeeland
J. W., te Schore, f 5 b. s. 3 d. h.; geen
aangifte doen van opname persoon in huisgezin:
J. F. S., te Heinkenszand, f 0.50 b. s. 1
d. h.bezoekers in herberg hebben na sluitings
uur M. d. B., te Hansweert, f 2 b. s. 2 d. h.
als bezoekers aldus aanwezig zijn: M. S., B.
v. E., te Hansweert, J. B., Th. C. v. D.,
te Clinge, ieder f 1 b. s. 1 d. h., C. K.,
F. K., A. B., A. D., M. v. I., te Kruiningen,
ieder f2 b. s. 2 d. h.te Goes op straat
om geld spelen: J. J'. M. K., en J. E., te
Goes, f 1 b. s. 1 d. h.
Vrijgesproken in zake LeerplichtwetI. de
W., A. v. S., en J. P., te Kortgene.
Het gerechtshof te 's Gravenhage,
deed Donderdag 15 Mei uitspraak in zake
C. de K. en A. F. te 's Gravenpolder appel
lanten van een vonnis der rechtbank te
Middelburg, waarbij zij wegens mishande
ling van een ambtenaar en mishandeling
waren veroordeeld tot eene gevangenisstraf
van twee maanden. Als raadsman van
C. de K. was voor het gerechtshof opge
treden mr. H. Oele, advocaat en procureur
te Goes.
Het Hof vernietigde het vonnis der
rechtbank en veroordeelde C. de K. tot
eene geldboete van f 10 subs. 10 dagen
hechtenis en A. F. tot eene gevangenisstraf
van eene maand.
Ned. Herv. Kerk.
Beroepen te Sneek, J. Juursema te Aa-,
sendelftte Wadenoyen, W. Hamilton,
enz. cand. te Dedemsvaartte Melis
sant, J. Kroneman te Garrelsweerte
Ankeveen, G. A. Swart, cand. te Gronin
gen te Arkel, A. E. Boers, cand. te
Utrecht.
Aangenomen naar Westeremden door A.
de Jonge te Ter Apel; naar Molkwe-
rum door D. G. Boorsma, cand. te Utrecht;
naar Gorinchem door J. J. C. v. Too-
renenbergen te IJsselstein.
Bedankt voor Bergum door J. Juursema
te Assendelft; voor Monster door M.
Jongebreur te Jaarsveldvoor Suameer
door J. Pannebakker, cand. te Utrecht
voor Edam door A. Stamrood te Groote
broekvoor Urk, door J. J. v. d. Giiens
te Giessen-Oudkerk; voor Numansdorp*
door P. S. Meerburg te Maaslandvoor
Ernst door W. W. v. Haaften, cand. te
Sliedrechtvoor Vriescheloo door H.
IJnsonides te Obergum.
Geref. Kerken.
Beroepen te Wirdutn, H. F. Boersma te
Zuidbroek.
Aangenomen naar Surhuisterveen door
G. J. Breukelaar te Hasseltnaar Onst-
